MARKAZIY OSIYO DAVLATLARIDA MASOFAVIY TA’LIM. MALAYZIYADA BOSHLANG‘ICH TA’LIM

Yuklangan vaqt

2024-05-16

Yuklab olishlar soni

1

Sahifalar soni

8

Faytl hajmi

61,0 KB


Ilmiybaza.uz MARKAZIY OSIYO DAVLATLARIDA MASOFAVIY TA’LIM. MALAYZIYADA BOSHLANG‘ICH TA’LIM Mashg'ulotdan maqsad: Masofaviy ta’lim haqidagi bilimlarini kengaytirish, uni amalga oshirishda zamonaviy ta’lim texnologiyalariga asoslangan usullar haqida tasavvur va tushunchalar hosil qilish. Markaziy Osiyo davlatlarida masofaviy ta’lim haqida bilimlarni boyitish. Kerakli jihozlar: Masofaviy ta’limga oid uslubiy qo'llanmalar, tarqatma va didaktik materiallar. Bilishi kerak bo’lgan manbalar: Markaziy Osiyo davlatlari va ularda masofaviy ta’lim to'g'risida; Masofaviy ta’limga oid adabiyotlarni o'rganish. Bajarishi kerak bo’lgan topshiriqlar: Markaziy Osiyo davlatlari va ularda masofaviy ta’limga oid adabiyotlarni o'rganish. Ishni bajarish tartibi: Markaziy Osiyo davlatlari va ularda masofaviy ta’limga oid adabiyotlardan ma'lumotlar yig'ish; Markaziy Osiyo davlatlari va ularda masofaviy ta’lim haqida bilimlar berish; masofaviy ta’limning o'quv jarayonidagi ahamiyati haqida suhbat; Ilmiybaza.uz MARKAZIY OSIYO DAVLATLARIDA MASOFAVIY TA’LIM. MALAYZIYADA BOSHLANG‘ICH TA’LIM Mashg'ulotdan maqsad: Masofaviy ta’lim haqidagi bilimlarini kengaytirish, uni amalga oshirishda zamonaviy ta’lim texnologiyalariga asoslangan usullar haqida tasavvur va tushunchalar hosil qilish. Markaziy Osiyo davlatlarida masofaviy ta’lim haqida bilimlarni boyitish. Kerakli jihozlar: Masofaviy ta’limga oid uslubiy qo'llanmalar, tarqatma va didaktik materiallar. Bilishi kerak bo’lgan manbalar: Markaziy Osiyo davlatlari va ularda masofaviy ta’lim to'g'risida; Masofaviy ta’limga oid adabiyotlarni o'rganish. Bajarishi kerak bo’lgan topshiriqlar: Markaziy Osiyo davlatlari va ularda masofaviy ta’limga oid adabiyotlarni o'rganish. Ishni bajarish tartibi: Markaziy Osiyo davlatlari va ularda masofaviy ta’limga oid adabiyotlardan ma'lumotlar yig'ish; Markaziy Osiyo davlatlari va ularda masofaviy ta’lim haqida bilimlar berish; masofaviy ta’limning o'quv jarayonidagi ahamiyati haqida suhbat; Ilmiybaza.uz egallagan bilimlarni nazorat qilish va baholash. Umumiy ma'lumot: Masofaviy o‘qitish yangi va ancha progressiv bo‘lgan o‘qitish shaklidir. Bu usulni turli ta’lim muassasalariga, xususan ijtimoiy, iqtisodiy, huquqiy sohalarga tatbiqi o‘quvchi-talaba va o‘qituvchi larning dunyoning ilg‘or ilmiy maktablarining yuqori sifatli o‘quv uslubiy ishlanmalari, zamonaviy va so‘nggi axborotlaridan, qayerda bo‘lishidan qat’iy nazar, to‘g‘ridan- to‘g‘ri foydalanish imkoniyatini beradi. Masofaviy o‘qitish geografik jihatdan uzoqda joylashgan maktablar va akademik ta’lim uchun mo‘ljallangan edi. Lekin, zamonaviy axborotlar va telekommunikatsiya texnologiyalarining rivojlanishi ta’lim-tarbiya jarayonini uzoq masofadan turib amalga oshirishga yo‘l ochib berdi. Natijada masofaviy o‘qitish uslubi asosida o‘qitish tez vaqt ichida Oliy va o‘rta maxsus o‘quv yurtlarida o‘qitishda yangi uslublarni qo‘llashga yana bir turtki bo‘ldi. Masofaviy o‘qitish bo‘yicha,bugungi kunda jahon miqyosida 10 milliondan ortiq talabalar shu uslub asosida ta’lim olishmoqda. AQShda shu uslub asosida o‘qitish maqsadida yangi o‘quv markazlari barpo etilmoqda hamda ular milliy kadrlarni zamon talablari asosida tayyorlash va qayta tayyorlash afzalliklariga egadir.Masofaviy o‘qitishning quyidagi afzalliklari mavjud: 1.O‘qitishning ijodiy muhiti. Mavjud ko‘pgina uslublar asosida o‘qituvchi ilm beradi, o‘quvchi- talabalar esa faqat berilgan materialni o‘qiydilar. Taklif qilinayotgan masofaviy o‘qitish asosida esa o‘quvchi-talabalarning o‘zlari kompyuter axborotlar bankidan kerak bo‘lgan ma’lumotlarni qidirib topadi va o‘zlarining tajribalarini boshqalar bilan yaxshi muloqotda bo‘lishini ta’minlaydi hamda o‘z o‘rnida mehnat ta’limi olishini rag‘batlantiradi. 2. Mustaqil ta’lim olishning imkoniyati borligi. Masofaviy o‘qitish asosida ta’lim berish boshlang‘ich, o‘rta, oliy va malaka oshirish bosqichlarini o‘z ichiga qamrab oladi. Tayyorgarligi turli darajada bo‘lgan inspektorlar o‘zlarining shaxsiy Ilmiybaza.uz egallagan bilimlarni nazorat qilish va baholash. Umumiy ma'lumot: Masofaviy o‘qitish yangi va ancha progressiv bo‘lgan o‘qitish shaklidir. Bu usulni turli ta’lim muassasalariga, xususan ijtimoiy, iqtisodiy, huquqiy sohalarga tatbiqi o‘quvchi-talaba va o‘qituvchi larning dunyoning ilg‘or ilmiy maktablarining yuqori sifatli o‘quv uslubiy ishlanmalari, zamonaviy va so‘nggi axborotlaridan, qayerda bo‘lishidan qat’iy nazar, to‘g‘ridan- to‘g‘ri foydalanish imkoniyatini beradi. Masofaviy o‘qitish geografik jihatdan uzoqda joylashgan maktablar va akademik ta’lim uchun mo‘ljallangan edi. Lekin, zamonaviy axborotlar va telekommunikatsiya texnologiyalarining rivojlanishi ta’lim-tarbiya jarayonini uzoq masofadan turib amalga oshirishga yo‘l ochib berdi. Natijada masofaviy o‘qitish uslubi asosida o‘qitish tez vaqt ichida Oliy va o‘rta maxsus o‘quv yurtlarida o‘qitishda yangi uslublarni qo‘llashga yana bir turtki bo‘ldi. Masofaviy o‘qitish bo‘yicha,bugungi kunda jahon miqyosida 10 milliondan ortiq talabalar shu uslub asosida ta’lim olishmoqda. AQShda shu uslub asosida o‘qitish maqsadida yangi o‘quv markazlari barpo etilmoqda hamda ular milliy kadrlarni zamon talablari asosida tayyorlash va qayta tayyorlash afzalliklariga egadir.Masofaviy o‘qitishning quyidagi afzalliklari mavjud: 1.O‘qitishning ijodiy muhiti. Mavjud ko‘pgina uslublar asosida o‘qituvchi ilm beradi, o‘quvchi- talabalar esa faqat berilgan materialni o‘qiydilar. Taklif qilinayotgan masofaviy o‘qitish asosida esa o‘quvchi-talabalarning o‘zlari kompyuter axborotlar bankidan kerak bo‘lgan ma’lumotlarni qidirib topadi va o‘zlarining tajribalarini boshqalar bilan yaxshi muloqotda bo‘lishini ta’minlaydi hamda o‘z o‘rnida mehnat ta’limi olishini rag‘batlantiradi. 2. Mustaqil ta’lim olishning imkoniyati borligi. Masofaviy o‘qitish asosida ta’lim berish boshlang‘ich, o‘rta, oliy va malaka oshirish bosqichlarini o‘z ichiga qamrab oladi. Tayyorgarligi turli darajada bo‘lgan inspektorlar o‘zlarining shaxsiy Ilmiybaza.uz dars jadvallari asosida ishlashlari va o‘zining darajasidagi talabalar bilan muloqotda bo‘lishi mumkin. 3.Ish joyidagi katta o‘zgarishlar. Masofaviy o‘qitish asosida ta’lim berish turi millionlab insonlarga, hammadan ham ishlab chiqarishdan ajralmagan holda ta’lim olayotgan yoshlar uchun qulay shart-sharoitlarni yaratib beradi. 4.O‘qituvchiga talabni kuchaytirish. Ta’lim jarayonining standart holda jamlanishi, tushunarli holda o‘qituvchi larning bilim darajasini oshirish majburiyatini yuklaydi. Bu uslublar ularning ish natijasi va bilim darajasini ko‘tarilishiga yordam beradi.Oydinlashtirilgan ta’lim berish jarayonining ta’minlanishi, uzluksiz monitoring imkoniyati, o‘quv jarayonlarining to‘g‘ri nazorat qilinishi va boshqarilishini, Oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi va o‘quv yurtlari tomonidan o‘qituvchi va talabalarning bilim saviyasini tekshirilishini ta’minlanishiga olib keladi. Endi e`tiborimizni mustaqillikka endigina erishgan Markaziy Osiyo davlatlarida ta`lim tizmining holatiga qarataylik. So`z yuritilayotgan vaqtda mintaqa davlatlari ta`lim tizimi Sobiq Ittifoqning tegishli muassasalari tamonidan ishlab chiqilgan tizim asosida olib borilar edi. Bolaga ta`lim berish dastlab bog`chadan boshlanib, bu muassasada maktabgacha yoshdagi bolalar tarbiya olishgan. Keyingi bosqich maktab bo`lib, bu bosqichda bolalar 11 yil yoki 8 yillik ta`lim olishgan. Nima uchun aynan bolalarga 11 yoki 8 yil ta`lim berilgan degan savol tug`ilishi tabiiy holat. Ayrim bolalar 8 yil ta`lim olgandan keyin kasb- hunarga yo`naltirilgan, qolgan bolalar bo`lsa maktabda ta`lim olishni davom ettirgan. Lekin har doim ham oquvchilar 8 yillik ta`limdan keyin o`z xohishlariga ko`ra kasb-hunarga yo`naltirilavermagan. Maktabdan keyingi ta`lim inistitutlarda olib borilgan. Bunda talabalarga 5 yillik ta`lim berilgan. Bu vaqt davomida talaba o`z mutaxassisligi bo`yicha kerakli bilimlarni olib, keyingi faoliyatni xalq xo`jaligining turli tarmoqlarida olib borishi mumkin bo`lgan. Talabalarning ma`lim bir qisimi ta`lim olishni davom ettirib oliygohlarda o`z mehnat faoliyatini ham olib Ilmiybaza.uz dars jadvallari asosida ishlashlari va o‘zining darajasidagi talabalar bilan muloqotda bo‘lishi mumkin. 3.Ish joyidagi katta o‘zgarishlar. Masofaviy o‘qitish asosida ta’lim berish turi millionlab insonlarga, hammadan ham ishlab chiqarishdan ajralmagan holda ta’lim olayotgan yoshlar uchun qulay shart-sharoitlarni yaratib beradi. 4.O‘qituvchiga talabni kuchaytirish. Ta’lim jarayonining standart holda jamlanishi, tushunarli holda o‘qituvchi larning bilim darajasini oshirish majburiyatini yuklaydi. Bu uslublar ularning ish natijasi va bilim darajasini ko‘tarilishiga yordam beradi.Oydinlashtirilgan ta’lim berish jarayonining ta’minlanishi, uzluksiz monitoring imkoniyati, o‘quv jarayonlarining to‘g‘ri nazorat qilinishi va boshqarilishini, Oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi va o‘quv yurtlari tomonidan o‘qituvchi va talabalarning bilim saviyasini tekshirilishini ta’minlanishiga olib keladi. Endi e`tiborimizni mustaqillikka endigina erishgan Markaziy Osiyo davlatlarida ta`lim tizmining holatiga qarataylik. So`z yuritilayotgan vaqtda mintaqa davlatlari ta`lim tizimi Sobiq Ittifoqning tegishli muassasalari tamonidan ishlab chiqilgan tizim asosida olib borilar edi. Bolaga ta`lim berish dastlab bog`chadan boshlanib, bu muassasada maktabgacha yoshdagi bolalar tarbiya olishgan. Keyingi bosqich maktab bo`lib, bu bosqichda bolalar 11 yil yoki 8 yillik ta`lim olishgan. Nima uchun aynan bolalarga 11 yoki 8 yil ta`lim berilgan degan savol tug`ilishi tabiiy holat. Ayrim bolalar 8 yil ta`lim olgandan keyin kasb- hunarga yo`naltirilgan, qolgan bolalar bo`lsa maktabda ta`lim olishni davom ettirgan. Lekin har doim ham oquvchilar 8 yillik ta`limdan keyin o`z xohishlariga ko`ra kasb-hunarga yo`naltirilavermagan. Maktabdan keyingi ta`lim inistitutlarda olib borilgan. Bunda talabalarga 5 yillik ta`lim berilgan. Bu vaqt davomida talaba o`z mutaxassisligi bo`yicha kerakli bilimlarni olib, keyingi faoliyatni xalq xo`jaligining turli tarmoqlarida olib borishi mumkin bo`lgan. Talabalarning ma`lim bir qisimi ta`lim olishni davom ettirib oliygohlarda o`z mehnat faoliyatini ham olib Ilmiybaza.uz borish imkoniyatiga ham ega bo`lgan. Ta`lim tizimida ham zamondan ortda qolish holatlari XX asr 70-yillari oxirlariga kelganda yaqqol namoyon bo`la boshlagan. Ta`lim muassasalarining moddiy texnik bazalari ham talab darajasida bo`lmagan. Bundan tashqari yana ko`plab kamchiliklarini sanab o`tishimiz mumkin.Sobiq Ittifoq parchalangandn keyin mintaqa respublikalari oldida ikkita yo`l bor edi. Bu yo`llardan biri ta`lim SSSR tizimini saqlab qolish, yo bo`lmasa zamon ruhiga mos yangi tizimni qabul qilish edi. Siyosiy vaziyatni to`g`ri tushungan mintaqaning bir qancha davlatlari ta`lim tizimida islohot qilishni asta-sekin amalga oshirishni maqul ko`rgan bo`lsa, Tojikistondagi siyosiy beqarorlik bu tizimni isloh qilishni ortga surishga sabab bo`ldi. XX asrning 80-yillaridan boshlab Markaziy Osiyo davlatlari ta`lim tizimi bo`yicha rivojlangan davlatlar ta`lim tizimidan ortda qola boshlandi. Bu davrda rivojlangan davlatlarda ta`lim tizimi zamon ruhiga mos ravishda o`zgarishlar amalga oshirilmoqda edi. Misol sifatida Yevropa va AQSH ta`lim muassasalarida zamonaviy ilg`or texnologiyalarni joriy qilinayotgan bir vaqtda Markaziy Osiyo davlatlari ta`limida bu texnologiyalar faqat nazariy jihatdan o`rgatilar edi. Bu holat nafaqat Mrakaziy Osiyo davlatlarida, Ittifoqning boshqa davlatlarida ham shu ko`rinishda edi. Mustaqillikka erishgandan keyin ham bu respublikalar zamonaviy texnologiyalarni ta`limga birdaniga joriy qila olmas edi. Sababi davlatlarning iqtisodiy holati havas qilar darajada bo`lmagan. Markaziy Osiyoning mustaqillikka erishgan ilk yillaridagi ta`lim muassasalarining holatiga e`tiborimizni qaratamiz. Dastlab mintaqaning shimoliy qismida joylashgan Qozog`istondagi ta`lim muassasalarining holati bilan tanishib chiqamiz. 1991-yilda Qozog`iston mustaqilikka erishgan davrida mamlakatda ta`lim muassalarining umumiy soni 17 783 tani tashkil qilgan. Bu sondan ko`rinib turibdiki ta`lim muassasalari respublika aholisi soniga nisbatan bo`lganda yaxshi ko`rsatkichni tashkil qilgan. 17 783 tadan 8 881 tasi maktabgacha ta`lim muassasasi, 8 841 tasi maktab va 61 tasi bo`lsa oliy ta`lim muassasasi bo`lgan.Qozog`istonda 1991-yilda mavjud 8 881 ta maktabgacha ta`lim Ilmiybaza.uz borish imkoniyatiga ham ega bo`lgan. Ta`lim tizimida ham zamondan ortda qolish holatlari XX asr 70-yillari oxirlariga kelganda yaqqol namoyon bo`la boshlagan. Ta`lim muassasalarining moddiy texnik bazalari ham talab darajasida bo`lmagan. Bundan tashqari yana ko`plab kamchiliklarini sanab o`tishimiz mumkin.Sobiq Ittifoq parchalangandn keyin mintaqa respublikalari oldida ikkita yo`l bor edi. Bu yo`llardan biri ta`lim SSSR tizimini saqlab qolish, yo bo`lmasa zamon ruhiga mos yangi tizimni qabul qilish edi. Siyosiy vaziyatni to`g`ri tushungan mintaqaning bir qancha davlatlari ta`lim tizimida islohot qilishni asta-sekin amalga oshirishni maqul ko`rgan bo`lsa, Tojikistondagi siyosiy beqarorlik bu tizimni isloh qilishni ortga surishga sabab bo`ldi. XX asrning 80-yillaridan boshlab Markaziy Osiyo davlatlari ta`lim tizimi bo`yicha rivojlangan davlatlar ta`lim tizimidan ortda qola boshlandi. Bu davrda rivojlangan davlatlarda ta`lim tizimi zamon ruhiga mos ravishda o`zgarishlar amalga oshirilmoqda edi. Misol sifatida Yevropa va AQSH ta`lim muassasalarida zamonaviy ilg`or texnologiyalarni joriy qilinayotgan bir vaqtda Markaziy Osiyo davlatlari ta`limida bu texnologiyalar faqat nazariy jihatdan o`rgatilar edi. Bu holat nafaqat Mrakaziy Osiyo davlatlarida, Ittifoqning boshqa davlatlarida ham shu ko`rinishda edi. Mustaqillikka erishgandan keyin ham bu respublikalar zamonaviy texnologiyalarni ta`limga birdaniga joriy qila olmas edi. Sababi davlatlarning iqtisodiy holati havas qilar darajada bo`lmagan. Markaziy Osiyoning mustaqillikka erishgan ilk yillaridagi ta`lim muassasalarining holatiga e`tiborimizni qaratamiz. Dastlab mintaqaning shimoliy qismida joylashgan Qozog`istondagi ta`lim muassasalarining holati bilan tanishib chiqamiz. 1991-yilda Qozog`iston mustaqilikka erishgan davrida mamlakatda ta`lim muassalarining umumiy soni 17 783 tani tashkil qilgan. Bu sondan ko`rinib turibdiki ta`lim muassasalari respublika aholisi soniga nisbatan bo`lganda yaxshi ko`rsatkichni tashkil qilgan. 17 783 tadan 8 881 tasi maktabgacha ta`lim muassasasi, 8 841 tasi maktab va 61 tasi bo`lsa oliy ta`lim muassasasi bo`lgan.Qozog`istonda 1991-yilda mavjud 8 881 ta maktabgacha ta`lim Ilmiybaza.uz muassasasida 1 067 814 nafar bolalar tarbiyalangan. Bu davrda davlatda bog`cha yoshidagi bolalarning umumiy soni 2 300 000 nafardan ko`p bo`lgan. Tojikistonda ta`lim muassasalarining holati 1991-yilda mintaqaning boshqa respubliklaridagidan deyarli katta farq qilmagan. Mamlakatdagi mavjud 4401 ta ta`lim muassasasidan 944 tasi maktabgacha ta`lim muassasasi, 3443 tasi maktab va 14 tasi oliy ta`lim muasasasi bo`lgan. Mamlakatdagi mavjud 944 ta bog`chada jami 141 500 nafar bola tarbiyalangan. Bu o`sha vaqtdagi davlatdagi jami bog`cha yoshidagi bolalarning 30 % ni tashkil qilgan. Bu raqamlardan ko`rinib turibdiki, Tojikistonda Sobiq Ittifoq davrida ham maktab yoshigacha bo`lgan bolalarning katta qismi uy sharoitioda tarbiyalangan. Turkmanistonda 1991-yilda mavjud bo`lgan 6 ta oliy ta`lim muassasasining holati ham mintaqaning boshqa davlatlaridagi inistitutlardan farqlanmagan. Bu oliy ta`lim muasasalarida o`qitladigan fanlar, ularning moddiy bazasi talab darajasidan past bo`lgan.Markaziy Osiyoning o`rtasida joylashgan O`zbekistonda ham 1991- yilda ta`lim muassalarining umumiy holati qolgan to`rt respublikanikidan keskin farq qilmagan. O`zbekistondagi ta`lim muassasalarining ham moddiy-texnik bazasi Ittifoqning markaziy hududlari bilan taqqoslaganimizda katta farqni ko`rishimiz mumkin.Barcha respublikalarda ta’lim muassasalarining kattagina qismining moddiy-texnik holati talab darajasida bo`lmagan. Shu bilan birgalikda ta`lim muassasalarida ishlayotgan pedagog xodimlarning ham ko`pchiligining bilim saviyasi yetarli darajada emasdi. Mintaqa davlatlari maktablarida o`qitiladigan darsliklarida ham keskin farq bo`lgan. Mahalliy tildagi darsliklarga qaraganda rus tilida yozligan darsliklar anchagina sifatli bo`lgan. Oliy ta`lim muassasalarida o`qitiladigan fanlar bo`yicha adabiyotlarning kattagina qismi rus tilida bo`lgan. Bu esa rus tilini bilmagan ko`plab yoshlarga bir qator muammolarni keltirib chiqargan. Chunki Markaziy Osiyo davlatlarida aholining barcha qatlami ham rus tilini yaxshi bilmagan. Rus tilini asosan shahar va uning atrofida yashovchi aholi yaxshi bilgan. Qishloqlardan shaharga kelayotgan yoshlarning kattagina qismi rus tilini unchalik ham yaxshi bilmagan. Ilmiybaza.uz muassasasida 1 067 814 nafar bolalar tarbiyalangan. Bu davrda davlatda bog`cha yoshidagi bolalarning umumiy soni 2 300 000 nafardan ko`p bo`lgan. Tojikistonda ta`lim muassasalarining holati 1991-yilda mintaqaning boshqa respubliklaridagidan deyarli katta farq qilmagan. Mamlakatdagi mavjud 4401 ta ta`lim muassasasidan 944 tasi maktabgacha ta`lim muassasasi, 3443 tasi maktab va 14 tasi oliy ta`lim muasasasi bo`lgan. Mamlakatdagi mavjud 944 ta bog`chada jami 141 500 nafar bola tarbiyalangan. Bu o`sha vaqtdagi davlatdagi jami bog`cha yoshidagi bolalarning 30 % ni tashkil qilgan. Bu raqamlardan ko`rinib turibdiki, Tojikistonda Sobiq Ittifoq davrida ham maktab yoshigacha bo`lgan bolalarning katta qismi uy sharoitioda tarbiyalangan. Turkmanistonda 1991-yilda mavjud bo`lgan 6 ta oliy ta`lim muassasasining holati ham mintaqaning boshqa davlatlaridagi inistitutlardan farqlanmagan. Bu oliy ta`lim muasasalarida o`qitladigan fanlar, ularning moddiy bazasi talab darajasidan past bo`lgan.Markaziy Osiyoning o`rtasida joylashgan O`zbekistonda ham 1991- yilda ta`lim muassalarining umumiy holati qolgan to`rt respublikanikidan keskin farq qilmagan. O`zbekistondagi ta`lim muassasalarining ham moddiy-texnik bazasi Ittifoqning markaziy hududlari bilan taqqoslaganimizda katta farqni ko`rishimiz mumkin.Barcha respublikalarda ta’lim muassasalarining kattagina qismining moddiy-texnik holati talab darajasida bo`lmagan. Shu bilan birgalikda ta`lim muassasalarida ishlayotgan pedagog xodimlarning ham ko`pchiligining bilim saviyasi yetarli darajada emasdi. Mintaqa davlatlari maktablarida o`qitiladigan darsliklarida ham keskin farq bo`lgan. Mahalliy tildagi darsliklarga qaraganda rus tilida yozligan darsliklar anchagina sifatli bo`lgan. Oliy ta`lim muassasalarida o`qitiladigan fanlar bo`yicha adabiyotlarning kattagina qismi rus tilida bo`lgan. Bu esa rus tilini bilmagan ko`plab yoshlarga bir qator muammolarni keltirib chiqargan. Chunki Markaziy Osiyo davlatlarida aholining barcha qatlami ham rus tilini yaxshi bilmagan. Rus tilini asosan shahar va uning atrofida yashovchi aholi yaxshi bilgan. Qishloqlardan shaharga kelayotgan yoshlarning kattagina qismi rus tilini unchalik ham yaxshi bilmagan. Ilmiybaza.uz 1991-yilda mustaqilikka erishgan mintaqaning besh respublikasi oldida yuqorida sanab o`tgan muammolar turar edi. Hukumat tepasiga kelgan rahbarlar ta`lim tizimini isloh qilmay turib katta maqsadlarga erishib bo`lmasligini yaxshi tushungan. Shuning uchun ham ular mustaqillikning ilk kunlaridan bu sohada islohot qilish uchun harakatlarni boshlab yubordi. Malayziya maktab tizimi ixtiyoriy bolalar bog'chasi, majburiy boshlang'ich maktab, so'ngra o'rta, o'rta va universitetdan keyingi ta'lim atrofida tuzilgan. Ixtiyoriy bolalar bog'chasi 3 yoshdan 6 yoshgacha bo'lgan bolalar uchun mo'ljallangan. Malayziyada davlat tomonidan boshqariladigan ba'zi bolalar bog'chalari mavjud va ularning ko'pchiligi xususiy ravishda boshqariladi. Malayziyada ta'lim tizimining xususiyatlari Malayziya o'zining yaxshi tashkil etilgan ta'lim tizimi bilan mashhur. Boshlang'ich, o'rta va oliy ta'lim yaxshi tuzilgan va bu erda mamlakat ichidan, shuningdek, xalqaro joylardan kelgan talabalar hujjat topshirishadi va o'qishadi. Boshlang`ich ta`lim Malayziyada boshlang'ich ta'lim taxminan 6 yil davom etadi. Bu mamlakatda bolalar boshlang‘ich ta’limni 7 yoshdan boshlaydilar. Boshlang'ich ta'lim bu xalqda maktabgacha ta'limning davomidir. Bolalar o‘qish, yozish va arifmetika bilan birga fan, jismoniy tarbiya, islomiy va axloqiy tarbiya kabi boshqa fanlarni ham o‘rganishlari mumkin. 6-sinfdagi o'qishlar tugagach, bu o'quvchilar Boshlang'ich maktab muvaffaqiyati testi/UPSRda qatnashadilar. Malayziya maktab tizimi ixtiyoriy bolalar bog'chasi, majburiy boshlang'ich maktab, so'ngra o'rta, o'rta va universitetdan keyingi ta'lim atrofida tuzilgan. Ixtiyoriy bolalar bog'chasi 3 yoshdan 6 yoshgacha bo'lgan bolalar uchun mo'ljallangan. Malayziyada davlat tomonidan boshqariladigan ba'zi bolalar bog'chalari mavjud va ularning ko'pchiligi xususiy ravishda boshqariladi. Majburiy Ilmiybaza.uz 1991-yilda mustaqilikka erishgan mintaqaning besh respublikasi oldida yuqorida sanab o`tgan muammolar turar edi. Hukumat tepasiga kelgan rahbarlar ta`lim tizimini isloh qilmay turib katta maqsadlarga erishib bo`lmasligini yaxshi tushungan. Shuning uchun ham ular mustaqillikning ilk kunlaridan bu sohada islohot qilish uchun harakatlarni boshlab yubordi. Malayziya maktab tizimi ixtiyoriy bolalar bog'chasi, majburiy boshlang'ich maktab, so'ngra o'rta, o'rta va universitetdan keyingi ta'lim atrofida tuzilgan. Ixtiyoriy bolalar bog'chasi 3 yoshdan 6 yoshgacha bo'lgan bolalar uchun mo'ljallangan. Malayziyada davlat tomonidan boshqariladigan ba'zi bolalar bog'chalari mavjud va ularning ko'pchiligi xususiy ravishda boshqariladi. Malayziyada ta'lim tizimining xususiyatlari Malayziya o'zining yaxshi tashkil etilgan ta'lim tizimi bilan mashhur. Boshlang'ich, o'rta va oliy ta'lim yaxshi tuzilgan va bu erda mamlakat ichidan, shuningdek, xalqaro joylardan kelgan talabalar hujjat topshirishadi va o'qishadi. Boshlang`ich ta`lim Malayziyada boshlang'ich ta'lim taxminan 6 yil davom etadi. Bu mamlakatda bolalar boshlang‘ich ta’limni 7 yoshdan boshlaydilar. Boshlang'ich ta'lim bu xalqda maktabgacha ta'limning davomidir. Bolalar o‘qish, yozish va arifmetika bilan birga fan, jismoniy tarbiya, islomiy va axloqiy tarbiya kabi boshqa fanlarni ham o‘rganishlari mumkin. 6-sinfdagi o'qishlar tugagach, bu o'quvchilar Boshlang'ich maktab muvaffaqiyati testi/UPSRda qatnashadilar. Malayziya maktab tizimi ixtiyoriy bolalar bog'chasi, majburiy boshlang'ich maktab, so'ngra o'rta, o'rta va universitetdan keyingi ta'lim atrofida tuzilgan. Ixtiyoriy bolalar bog'chasi 3 yoshdan 6 yoshgacha bo'lgan bolalar uchun mo'ljallangan. Malayziyada davlat tomonidan boshqariladigan ba'zi bolalar bog'chalari mavjud va ularning ko'pchiligi xususiy ravishda boshqariladi. Majburiy Ilmiybaza.uz boshlang'ich maktab 7 yoshdan 12 yoshgacha bo'lgan o'quvchilar uchun mo'ljallangan va u uch yillik 2 bosqichga bo'lingan bo'lib, oxirida Boshlang'ich maktab muvaffaqiyati testi topshiriladi. O’rta ta’lim Bu 13 yoshdan 17 yoshgacha bo'lgan o'quvchilar uchun mo'ljallangan va u to'liq o'rta va to'liq o'rta ta'limga bo'linadi. Birinchisi 3 yilga mo'ljallangan bo'lsa, ikkinchisi 2 yilga mo'ljallangan va ikkalasi ham standartlashtirilgan testlar bilan yakunlanadi. O`rta maktabdan keyingi ta`lim Bu 17 yoshdan 18 yoshgacha bo'lgan talabalar uchun mo'ljallangan va bu universitetga borishni istagan talabalarni tayyorlaydi. Malayziyadagi oʻrta maktablar milliy oʻrta maktabdan tortib turar joy maktablari, sanʼat va sport oʻrta maktablari, texnik/kasb-hunar maktablari, milliy diniy oʻrta maktablar va milliy diniy yordam oʻrta maktablarigacha. Surunkali sog'lig'i bo'lgan bolalar uyda o'qishni tanlashlari mumkin. Malayziyadagi maktablar. Malayziyada o'rta ta'lim uchun klaster maktabi muhim ahamiyatga ega. U maktab boshqaruvi va o'quvchilarning muvaffaqiyati kabi xususiyatlardan tashqari klaster ichida a'lo darajada ekanligi aniqlangan. Klaster maktablari Malayziya ta’lim tizimining mukammalligini ta’minlaydi. Nazorat savollari: 1. Masofaviy ta’limda zamonaviy axborot texnologiyalarining o’rnini qanday izohlaysiz? 2. O’quv jarayonida masofaviy ta’limni tatbiq etishning ilmiy asoslari nimada? Ilmiybaza.uz boshlang'ich maktab 7 yoshdan 12 yoshgacha bo'lgan o'quvchilar uchun mo'ljallangan va u uch yillik 2 bosqichga bo'lingan bo'lib, oxirida Boshlang'ich maktab muvaffaqiyati testi topshiriladi. O’rta ta’lim Bu 13 yoshdan 17 yoshgacha bo'lgan o'quvchilar uchun mo'ljallangan va u to'liq o'rta va to'liq o'rta ta'limga bo'linadi. Birinchisi 3 yilga mo'ljallangan bo'lsa, ikkinchisi 2 yilga mo'ljallangan va ikkalasi ham standartlashtirilgan testlar bilan yakunlanadi. O`rta maktabdan keyingi ta`lim Bu 17 yoshdan 18 yoshgacha bo'lgan talabalar uchun mo'ljallangan va bu universitetga borishni istagan talabalarni tayyorlaydi. Malayziyadagi oʻrta maktablar milliy oʻrta maktabdan tortib turar joy maktablari, sanʼat va sport oʻrta maktablari, texnik/kasb-hunar maktablari, milliy diniy oʻrta maktablar va milliy diniy yordam oʻrta maktablarigacha. Surunkali sog'lig'i bo'lgan bolalar uyda o'qishni tanlashlari mumkin. Malayziyadagi maktablar. Malayziyada o'rta ta'lim uchun klaster maktabi muhim ahamiyatga ega. U maktab boshqaruvi va o'quvchilarning muvaffaqiyati kabi xususiyatlardan tashqari klaster ichida a'lo darajada ekanligi aniqlangan. Klaster maktablari Malayziya ta’lim tizimining mukammalligini ta’minlaydi. Nazorat savollari: 1. Masofaviy ta’limda zamonaviy axborot texnologiyalarining o’rnini qanday izohlaysiz? 2. O’quv jarayonida masofaviy ta’limni tatbiq etishning ilmiy asoslari nimada? Ilmiybaza.uz 3. Masofaviy ta’limning samaradorligini oshirishga oid ta’lim tamoyillari haqida tushuncha bering? 4. Markaziy Osiyo davlatlarida ta’lim mustaqillikkacha bo’lgan davrlarda qay darajada bo’lgan? Foydalanilgan adabiyotlar: 1. R.A. Mavlonova., N.H. Rahmonqulova “Boshlang‘ich ta’limning integrasiyalashgan pedagogikasi”. O’quv qo’llanma. - Toshkent. “Ilm Ziyo”- 2009.-192 b. 2. Nuriddinova M.I. Tabiatshunoslikni o’qitish metodikasi. O’quv qo’llanma.T., 2005. 3. Omonov H.T. Olamning umumiy ilmiy manzarasini yaratishda fanlar integratsiyasi va differentsiatsiyasining roli // Ta’lim tizimida ijtimoiy-gumanitar fanlar. -2007. - № 3. B.437. 4. Norbo‘tayev X.B., Shoyqulova N. Fanlararo ekologik tarbiya. Uslubiy qo‘llanma. - Toshkent: “DIZAYN-PRESS”, 2012. B.106. 5. Otamurodova Sh.O Boshlang’ich ta’lim pedagogikasi, innovatsiya va integratsiyasi. O’quv qo’llanma. Qarshi: “Nasaf”, 2023 Topshiriq 1. Masofaviy ta’lim haqida ma’lumot to’plang. 2. Markaziy Osiyo davlatarida ta’lim tizimi bo’yicha ma’lumot to’plang va bayon qiling: Qozog’iston; Qirg’iziston; Tojikiston; Turkmaniston; O’zbekiston. 3. Ma’lumotlaringizni “Klaster” metodi asosida yoritib bering. Ilmiybaza.uz 3. Masofaviy ta’limning samaradorligini oshirishga oid ta’lim tamoyillari haqida tushuncha bering? 4. Markaziy Osiyo davlatlarida ta’lim mustaqillikkacha bo’lgan davrlarda qay darajada bo’lgan? Foydalanilgan adabiyotlar: 1. R.A. Mavlonova., N.H. Rahmonqulova “Boshlang‘ich ta’limning integrasiyalashgan pedagogikasi”. O’quv qo’llanma. - Toshkent. “Ilm Ziyo”- 2009.-192 b. 2. Nuriddinova M.I. Tabiatshunoslikni o’qitish metodikasi. O’quv qo’llanma.T., 2005. 3. Omonov H.T. Olamning umumiy ilmiy manzarasini yaratishda fanlar integratsiyasi va differentsiatsiyasining roli // Ta’lim tizimida ijtimoiy-gumanitar fanlar. -2007. - № 3. B.437. 4. Norbo‘tayev X.B., Shoyqulova N. Fanlararo ekologik tarbiya. Uslubiy qo‘llanma. - Toshkent: “DIZAYN-PRESS”, 2012. B.106. 5. Otamurodova Sh.O Boshlang’ich ta’lim pedagogikasi, innovatsiya va integratsiyasi. O’quv qo’llanma. Qarshi: “Nasaf”, 2023 Topshiriq 1. Masofaviy ta’lim haqida ma’lumot to’plang. 2. Markaziy Osiyo davlatarida ta’lim tizimi bo’yicha ma’lumot to’plang va bayon qiling: Qozog’iston; Qirg’iziston; Tojikiston; Turkmaniston; O’zbekiston. 3. Ma’lumotlaringizni “Klaster” metodi asosida yoritib bering.