1
Ilmiybaza.uz
MATNNING LINGVISTIK TAHLILI
Reja
1.
Kirish.
2.
Matn tahlili kursining maqsadi va vazifalari.
3.
Matn tahlili yoki germenevtika xaqida umumiy tushuncha.
3.
Matn tahlili nima?
4.
Ma'no va mazmun.
5.
Ekstralingvistik situatsiya nima?
2
Ilmiybaza.uz
TAYANCH IBORALAR:
1. Kommunikativ faoliyat
2. Badiiy nutq
3. Obyektiv va subyektiv
4. Badiiy asar
5. Matn lingvistikasi
6. Lingvistik tahlil
7. Hususiy, tematika va uslubiy kompleks
8. Badiiy matn
9. Asar syujeti
10. Asar kompozitsiyasi
11. Matnning lingvistik tahlili
12. Interpretator matn
13. Germenevtika
Insoniyat xayotini kommunikativ faoliyatsiz, ya'ni bir-birlari bilan til
orqali o`zaro munosabatsiz tasavvur qilish qiyin. Shaxsning belgisi sifatida
uni хarakterlovchi yoshi, jinsi, ma'lumoti, kasbi, ijtimoiy kelib chiqishi
xududi, xamda millatidan qat'iy nazar, qanday bo`lmasin, biz doim, biror
narsani bilishga va bilib olgan narsalarimizni asrab- avaylashga, yodda
saqlab qolishga urinamiz. Boshqacha qilib aytganda til vositasida aktiv
kommunikativ (aloqa) faoliyat bilan shug`illanamiz. Kommunikativ
faoliyatning ayrim aspektlari yoki ko`rinishlari ko`pincha avtomatik tarzda
namoyon bo`lsa, ayrimlari maxsus o`rganish, ta'lim prosessida o`zlashtiriladi.
So`z san'atiga o`rgatish, juda ko`p mutaxassislarning sa'i- xarakatlari bilan
amalga oshiriladi. Shu jixatdan "Matnning lingvistik tahlili" kursining asosiy
maqsadi
bo`lg`uvsi
filolog-o`qituvchilarni
badiiy
asarning
moxiyatini
tushunishga va undagi g`oyaviy-estetik, tarbiyaviy xamda uning o`quvchiga
3
Ilmiybaza.uz
emotsional ta'sirini, asar zamirida yotgan eng muxim voqeliklarni anglab
olishga qaratilgandir.
Badiiy nutq yozma formada nomoyon bo`ladi. Uning og`zaki ko`rinishi
esa (aktyor yoki biron kimsa tomonidan o`qilgani) yozma formaga nisbatan
ikkilamchi yoki bevosita xarakterga ega. Bu forma matn o`qiyotgan shaxs
bilan chambarchas bog`liq bo`lib, uning o`zgarishi bilan u xam o`zgaradi.
Badiiy nutqning birligi yoki boshqacha qilib aytganda mezoni- bu
tugal xabar ifodalovchi bir butun, badiiy jixatdan nixoyasiga yetgan asardir.
Tildagi mavjud xar qanday funktsional uslub tomonidan ifoda etilayotgan xabar
kabi badiiy asar matnni ham nutq aktining birin-ketin keluvchi tanlam
majmuasi deb qarash mumkin. Bu esa o`z navbatida bir qator obektiv va
subektiv, shaxsga aloqador bo`lgan faktorlar bilan izohlanadi. Tilga olib
o`tilgan faktorlarning tasiri ko`proq ikki xil nutq doirasida, yani xar kungi
og`zaki va badiiy nutqda namoyon bo`ladi. Bu ikki xil nutqning birinchisi,
situasiya bilan, norasmiyligi bilan xarakterlansa, ikkinchi g`oyaviy-estetik
yo`nalishi va asr xamoxangligi bilan xarakterlanadi. Badiiy ijod-bu borliqni
inson tomonidan aloxida olingan maxsulidir.
Tashqi olamdan kirib kelayotgan xamma axborotni biz ma'lum ichki
kechinmalar bilan qabul qilamiz va voqealarning qaytalanishi, takrorlanib
kelayotganda ular o`rtasida aloqani mustaxkamlaydi, kechinmalarni bir-
biriga bog`laydi. Shunday qilib, kishi ongida ichki kechinmalar va ma'lum
ma'no tashuvchi axborot o`rtasida bir-biriga mutanosiblik paydo bo`ladi va
ichki kechinmalar axborotning manba'iga yoki tashuvchisiga aylanadi.
Ijodkor esa, ijod paytida o`zini o`rab turgan dunyoni bilishi va tushuntirishi
uchun ichki kechinmalarini o`z dunyoqarashi orqali tahlil qiladi. Badiiy
asar,shunday qilib-bu san'atkor, ijodkor tomonidan tanlab olingan borliqning
bir qismi bo`lib va bu qismni yozuvchi tomonidan mushoxada
etilishidir. Borliqning bir qismi, "uchastkasi" sifatida uning xoxlagan tomoni
olinishi mumkin. Uning tasviri badiiy asarni mavzusini tashkil qiladi.
Badiiy nutq stilistikasi ya'ni uslubi uchun muallif tomonidan
ishlayotgan til vosita va to`qimalarning o`ziga xosligi, individualligini
4
Ilmiybaza.uz
hamda ularni qay yo`sinda namoyon bo`lishi muximdir.
Matnning lingvistikasi uchun esa, matnni tashkil etuvchi kategoriyalar
va ularning tarkibi hamda bu kategoriyalarni matn ichidagi o`zaro
hamkorligi va ma'lum maqsadga yo`naltirilganligi, matnning tipologiyasini
yaratish, qolaversa, bu tipologiya ichida badiiy matnni o`rnini aniqlash kabi
masalalar muximdir.
Matn tilshunoslik, tabiatshunoslik, umuman filologiya fanining
tekshirish ob'ekti sanaladi. Bir matn tilshunoslik fani nuqtai-nazaridan
tekshirilar ekan, diqqat adabiy til yaruslari-leksik, fonetik, morfologik va
sintaktik birliklaridan qay darajada foydalanganliklariga qaratiladi.
Adabiyotshunoslik nuqtai nazaridan esa matnning janr xususiyatlari
shakl va mazmun syujet va kompozisiya, uslub va uslubiy vositalardan
foydalangan xolda matnda davr ruxini obrazlar va til shakllari vositasida
qanday aks ettirilganligi tahlil qilinadi.
Shu nuqtai nazardan matn interpritasiyasi yoki boshqacha qilib
aytganda, matnning lingvistik (filologik) tahliliga quyidagicha ta'rif berish
mumkin: MLT.-bu badiiy asarning g`oyaviy-badiiy, mantiqiy va emosional
informasiyasini (Xikoya qilinayotgan va o`quvchiga yuborilayotgan xabar)
ni ijodkor tomonidan mushoxada qilinayotgan borliqni bilish va
tushunishdir. MLT-Germenevtika (grekcha "germeneutikos" tushuntiruvchi,
izoxlovchi ma'nosida) deyilib, eng avvalo filologiyaning bu sohasi bibliya
(injil) va boshqa qadimgi matnlarni izox qilishdan boshlangan. Hozirgi
paytda MLT bilan shug`ullanuvchi oqim "Yangi kritisizm (New Criticizm)
nomi bilan shuxrat qozongan. Til vositalarini saralash ustidan nazorat qilib
borish matn tahlilining aspektlaridan biri. Ana shu aspekt asosida til
birliklarini badiiy adabiyot uslubida tanlash imkoniyatlari xam xar xil
bo`ladi. Turli til matnlardagi til ifoda vositalarining tanlanishi va
qo`llanishidagi potensial xamda amaliy imkoniyatlarni kuzatish tekshirib
chiqish tahlilning maqsad va vazifasini belgilaydi. Maqsadi, prinsipi, va
qamrov xajmi jixatidan tahlil tiplari xam xar xil bo`ladi:
Xususiy, tematik, va uslubiy, kompleks.
5
Ilmiybaza.uz
Xususiy tahlilda matnning ma'lum bir qismini yoki to`liq matnni,
tilning bir jixatiga yoki badiiy tasvir vositalariga yo bo`lmasa obrazlar
sistemasiga e'tibor qaratiladi.
Kompleks tahlilda tilning barcha soxalariga xos birliklar va ularning
konkret qo`llanishi matnning g`oyaviy-tematik mazmuni janri va strukturasi
bilan o`zaro bog`liqlikda olib o`rganiladi. Tahlil tiplariga asoslanib ish
ko`ruvchi tahlil turlari xam xar xil bo`ladi. Lingvistik tahlil xam turli xil
bo`ladi: A. Matnning umumiy mazmunini oydinlashtirishda til ifoda
vositalarini tanlash faktorlari va ularning matn tuzilishidagi rolini aniqlash,
mazmun-matnning til materiali jixatidan strukturasini belgilovchi yetakchi
asos. Til ifoda vositalari: so`z, so`z shakllari, so`z birikmalari, gap tiplarining
tanlanishi, qo`llanishi va uyushishini tahlil qilish nazarda tushiniladi.
Masalan: Alisher Navoiyning "Farxod va Shirin" dostonini o`rganish
jarayonida eskirgan so`zlar va so`z shakllariga izox berib boriladi: B.
Lingvistik nazariya, til sistiemasi va tarixi faktlariga asoslangan filologik
tahlil. Adabiy metod, janr, badiiy-estetik prinsiplar avtor shaxsi va uning
nutqiy manerasi va boshqa matn til ifoda vositalarining tarkibi xamda
ko`rinishini belgilovchi omillardir. Masalan: G`ofur G`ulom she'riyatida
tarixiy so`zlarning qo`llanishi sabablarini izoxlash.
Stilistik tahlil-matndagi badiiy tasvir vositalarini izohlash. Tasviriy
vositalar har xil uslub va janrda qo`llanilib u umumtilga hamda avtorga
tegishli bo`lishi mumkin. Asarda ishtirok etayotgan qahramonning nutq
qurilishi tilning leksik tarkibi, uning xarakterini ochishda muhim vosita
sanaladi.
Masalan: Uyg`un o`zining "Jontemir" poemasida Jontemir xarakterini
chizishda badiiy tasvir vositalaridan ustalik bilan foydalanadi.
"Rang-barang chechaklar to`lg`anib,
jozibali kulib boqqandir",
"Na bulut silkitmay oltin par",
"Mo`ylov burab, jilmayib tog`lar (jonlantirish),
"Nozli bulutlar, daydi yellar,
6
Ilmiybaza.uz
kumush suvlar, shirin qo`shiq"(sifatlash),
"Qirchillama sho`x
yigitlarday, olmos kabi
yaltirab asta,
zuluk kabi so`rib qonini"(o`xshatish)
"na ko`kning fonari o`chmasdan,
na yulduz sayr etib ko`chmasdan..."
Badiiy tahlil-matn tahlilining murakkab turlaridan bo`lib, unda xilma-
xil vazifalar bajariladi. Chunki bu tahlildan kuzatiladigan maqsad asarning
xususiyatlarini o`rganishdir.
Badiiy matnda kishilarning munosabatlar doirasida bir-biri bilan
bog`langan kishilar xayotining ma'lum davridagi voqealari tasvirlanadi. Bu
voqealarda davrning siyosiy ijtimoiy, madaniy va ahloqiy xayoti o`z aksini
topadi.
Matnning adabiy tahlilida quyidagi maslalarga aloxida e'tibor berilishi
lozim:
1.
Badiiy matn tahlilida tasvirlangan voqelik va shu voqelikka yozuvchining
munosabati aniqlanadi. Masalan: Alisher Navoiyning "Farxod va Shirin"
dostonida olijanob fazilatlarini ulug`lash, adolat va xalqparvarlik, do`stlik va
qaxramonlik, muxabbat erkinligi va unga sadoqati asarni g`oyaviy mazmunini
tashkil qiladi. Asarda Xisrav, Yosumon kabi yovuz kuchlar bilan Farxod, Shirin,
Mexinbonular o`rtasidagi kurash ko`rsatiladi. Shoir Farxod, Mexinbonu,
Shirinlarning barcha xarakatlariga xayrixoxlik bildiradi. Shoxni adolatli
bo`lishiga undash g`oyasini ilgari suradi.
2.
Tahlilda asarning mazmuniga xam shakliga xam berish va mazmunning
yetakchi rolini ta'kidlab o`tish zarur.
3.
Asar tahlilida obrazlar asarning umumiy mazmuni bilan bog`liq xolda
o`rganiladi.
4.
Asar syujeti va kompozisiyasini o`rganish xam adabiiy tahlilning asosiy
vazifasidir. Badiiy asardagi mavzu, obraz, til, kompozisiya, muayyan g`oyani
7
Ilmiybaza.uz
ifodalaydi. Mavzu va g`oyaning aktualligi va xalqchiligi, mazmun va
shaklning o`zaro mosligi, obrazning tipikligi va xaqqoniyligi syujet va
kompozisiyaning pishiqligi, badiiy tilning tasviriyligi va ekspressivligi
adabiy tahlil jarayonida aniqlanadi.
Matn tahlilida tahlilning yuqoridagi u yoki bu turidan foydalaniladi.
Matnni sharhlash so`z va so`z shakllari badiiy tasvir vositlarining asar
g`oyaviy va estetik mazmunini oshirishdagi roli izoxlanadi. Matnni
sharxlashda lingvistik aspekt asosiy o`rinni egallaydi. U tradision adabiiy
tahlilda xam yetakchi sanaladi, chunki u matnning estetik strukturasi va
badiiy tasvir vositlarini o`rganishga ko`maklashadi.
Tahlil tiplari va badiiy matnni lingvistik sharxlash aspektlari
munosabatini quyidagicha tasavvur qilish mumkin:
1.
Tahlil lingvistik, stilistik va adabiy bo`ladi, ular bir-biri bilan bog`liq xolda
olib boriladi.
2.
Badiiy matnni lingvistik sharxlashda tahlil aspektlari tahlil, sintez xamda
asarning g`oyaviy mazmuni va poetikasini izoxlashga xizmat qiladi. Turli
darajada qo`llaniladigan til birliklarini aniqlash va tushuntirish xamda
matndagi ekstralingvistik faktorlarini izoxlash tahlilining vazifasi sanaladi.
Voqelikning yaxlit bo`lagi so`zlar bilan asar kompozisiyasining o`zaro
ta'sirini aniqlash vazifasi sanaladi. Kritisizm (Practical Criticizm) nomi bilan
Angliyada mashxurdir.
Ozmi-ko`pmi MLT. ham adabiyotshunoslik, ham lingvistika uchun
taalluqlidir. Insonni muloqot faoliyati prosessida xabar yuborilayotgan
shaxsning roli beqiyosdir. Chunki har qanday badiiy bo`lmagan (ilmiy,
gazetadagi maqola, rasmiy xujjat) xabardagi axborot, doim borliqni ma'lum
bir bo`lagi bilan mutanosib bo`lib yoki adresat ( axborotni qabul qiluvchi )
larga mo`ljallangan bo`ladi. Axborotni qabul qiluvchilar esa ma'lum
belgilarga ega bo`lib, bular qatoriga ta'lim tarbiyaviy, ijtimoiy, milliy va
boshqalarni kiritish mumkin. Bu doirani tashkil qiluvchi guruh ichida aniq
shaxslarni almashinishi, qabul qilinayotgan axborotni tubdan o`zgarishiga
olib kelmaydi. Badiiy axborotda esa boshqacharoq. Bunda o`rganilayotgan
8
Ilmiybaza.uz
ob'ekt chegarasiz xisoblanib, faqat ma'lum doiradagi guruh uchun
mo`ljallangan bo`ladi. Bunday xollarda muallif tomonidan borliqni
mushoxada qilish har xil o`quvchi uchun turlicha ya'ni qabul qilsa
bo`ladigan- bo`lmaydigan, tushinarli-tushinarsiz, xaqqoniy-yolg`on,chuqur-
yuzaki Chunki har bir o`quvchi badiiy asarni o`z o`lchovi bilan mushoxada
qiladi. Bunda uning bilim doirasi, borliq to`g`risidagi tushunchalari asosiy rol
o`ynaydi. Shundan bo`lsa kerak muallif bilan o`quvchi o`rtasida ko`pincha
kelishmovchiliklar, qarama-qarshiliklar, bir bilan aytganda baxs boshlanadi.
Bundan tashqari yuqoridagiday bir asarning talqini turli aktyorlar va
rejissyorlar talqinida ham turlicha chiqadi. Bu borada Shekspirning Gaмletini
turli aktyorlar tomonidanijrosini anglashni o`zi kifoya, yoki bo`lmasa Nruxon
rolini. Lekin xar doim ham matnni asli bitta voqelikni aks ettirishga
qaratilganligi tufayli, u o`zgarishsiz qolaveradi. Shuni xisobga olgan xolda
matnga quyidagicha tarif berish mumkin: Matn kommunikativ aktni o`rtasini
tashkil qilgan bo`lib, uch elementli strukturadan iboratdir uni quyidagicha
tasavvur qilish mumkin:-avtor (adresant) --- Matn--- o`quvchi (adresant).
Badiiy matn murakkab va ko`p qatlamdir. Uni tahlil qilishdan maqsad-
ijodkor o`ylagan ma'no va ichki kechinmalarni maksimum xolda payqab
olishdir. Ijodkorni o`ylagan narsasi faqat badiiy asar orqali namoyon bo`ladi.
Shu sababli ijodkor bilan o`quvchi o`rtasidagi prinsipni Varankaga
o`xshatishadi, chunki uning keng og`zidan butun borliq o`tkaziladi.
Buni quyidagicha izoxlash mumkin.
Badiiy asar
Ijodkor tomonidan
o`quvchi tmonidan
qabul qilinayotgan
<------------------a
qayta tiklanayotgan
borliq
borliq
Interpretator (o`quvchi, izlanuvchi, tekshiruvchi ) matnni qabul qilish
paytida o`z tajribasiga tayanadi va undan unumli foydalanadi. Bizni tishqi
dunyoni bilishimiz va uni qabul qilishimiz doimo borliqdagi voqea va
9
Ilmiybaza.uz
xodisalarni tanlab olishga asoslanadi. Faylasuflar, psixologlar, semiotiklar,
semasiologlar
allaqachon
inson
mavjud
ob'ektlarning
eng
asosiy
xususiyatlarini tanlab olishiga e'tiborini qaratganlar. Bu tanlab olish
prosessi, albatta ma'lum situasiya bilan bog`liq bo`ladi va shunga qarab
inson o`z baho shakllarini (bosqichlarini) belgilaydi.
Yuqorida aytilganlardan kelib chiqib, umuminsoniy va shu bilan birga
ijodiy fan deb qarash mumkin. Bundan tashqari MLT. Pedagogika nuqtai
nazaridan ham muhimdir. Chunki insonlarning hammasi ayni paytda, ham
o`quvchi, ham tahlilchidir.
Oliy o`quv yurtlari planidan joy olgan "Matn tahlili" kursi nazariy
grammatika, nazariy fonetika,leksikologiya, qisman stilistika kabi filologik
fanlarga o`xshabtil sistemasini muayyan nutq muxitlarida, ya'ni ma'lum bir
tildagi tugal yaxlit xabarlar asosida realizasiyaga kirishini tasvirlaydi.Tugal
yaxlit matnlar muammosi bilan stilistika ham shug`ullanishi mumkin. Lekin
u, ko`proq lingvistik fan sifatida, o`rganayotgan xabarlarining ifoda planini
kuzatish bilan shug`ullanib, mazkur xabar qaysi vositalar orqali ifoda etilishi
masalasiga asosiy e'tiborini jalb etadi. Mtan tahlili stilistikadan farqli
ravishda ajralib turar ekan, u o`z e'tiborini dastavval matn mazmuniga
yo`naltiradi, ifoda plani ilmiy tahlili esa asar umumiy mazmunini talqin
etishdek asosiy maqsadni ro`yobga chiqishida oraliq bosqich bo`libgina
xizmat qiladi. Shunday qilib matn tahlili stilistika bilan izchillik xususiyatiga
ko`ra asosiy konsepsiyaning birligi asosida uzviylashadi.
Izohli
lug`atlarda
"Interpretasiya"
so`zi
ma'nosi
"Talqin",
"Tushintirish", "Ma'no ochib berish" deb izoxlanadi. Matn interpretasiyasi
matn zamirida yotgan mazmunni ochib berish demakdir. Binobarin, har
qanday matnni o`qish, nutqni har qanday usulda eshitish ( shubxasizki, kishi
o`qigan yoki tinglaganini tushunsa) interpretasiya demak, o`zi uchun
interpretasiya qilish demak. Ma'lumki matn interpretasiyasi ma'lum darajada
chuqur va to`liq bo`lishi mumkin. Ilmiy faoliyatda ham, o`quv o`quv
praktikasida ham matn interpretasiyasining asosiy vazifasiga matn asosida
yotgan informasiyani atroflicha yoritish, uning mazmunini ochib berish,
10
Ilmiybaza.uz
shuningdek, avtor ixtiyoriga bog`liq bo`lmagan matn zamirida yashiringan
ta'sir kuchi mazmunini anglab yetish va bir qancha boshqa vazifalar kiradi.
Bayon etilgan vazifalar mohiyatilarga tushinib yetish, faqat fanning o`zi
uchun emas, balki, boshqalarga tushuntirib berish uchun muhim.
Hullas
ushbu
asosiy
bosh
vazifasi
o`quvchi-talaba
qo`liga
tushunchalar, ilmiy kuzatish usullari tizimini tayyor holda tutqazishdan
iboratki, kelajakda o`quvchi-talaba ularning yordamida mustaqil ravishda
o`zi uchun yoki boshqalarni o`qitish yo`lida turli ko`rinishdagi matnlarni
tahlil qila olsin va o`zgalarga tushintirib bera olsin. Odatda matn talqiniga
ilmiy yondoshish va unga monand metodika yaratish zaruriyati badiiy
adabiyotning xususiy alomatlariga asoslanadi. Aytishlaricha, so`z san'ati
muntazam ravishda o`zgarib turuvchi semiotik sistemani, maxsus tilni aks
ettirib, xar qaysi badiiy matn kitobxon bilan o`zgacha ruxda so`zlashadi;
asarning g`oyaviy mazmuni uni shakllantirgan barcha elementlar murakkab
kompleksida mujassamlangan; matn elementlari bir-birlari bilan o`zaro
chog`ishtirish va qarama-qarshi qiyoslash asosida umumiy bog`langan
birikadilar va buning oqibatida ularda qo`shimcha ma'nolar yuzaga keladi;
adabiyotning "boshlang`ich elementi"badiiy obraz ko`p ma'noli va ser qirra,
shuning uchun ham xar bir yangi davr ayni bir asarni o`zini o`zicha talqin
etadi , interpretasiya qiladi ; badiiy asar konmatnidan joy olgan umum xalq
tilidagi xar bir so`z qo`shimcha ma'noning nozik alomatlarini oladilar,shu
bilan birga o`z tarkibidagi uzual ma'noni ifodalabgina qolmasdan, matn
ostida yashiringan ma'noni ifoda etish uchun ham xizmat qiladi.
Xar qanday nutq zamirida aytilganga ko`ra ko`proq ma'no yotadi.
Adresatga yoki begona tinglovchiga yo`naltirilgan (aytilgan, bayon etilgan)
xabardagi informasiya to`plami shu xabarni tashkil etgan til elementlari
ma'nolari bilan tugamaydi.
Faraz qilaylikki, biz qaerdadir quyidagi dialog parchasini eshitdik yoki
o`qidik:
A-мы поедем в воскресенье за
город? B-нет, у меня сел
11
Ilmiybaza.uz
аккумулятор.
Intuitiv ravishda, xech qaysi nazariyaga suyanmasdan, faqatgina
xayotiy tajriba va sog`lom fikrga asoslanib aniq ifodasini topgan xabardan
tashqari quyidagi informasiyani ajratib ko`rsatishimiz mumkin:
-B ning mashinasi bor.
-B ning fikricha, A mashinada sayoxatga chiqishni nazarda tutyanti.
Barcha taxminlarga ko`ra, A va B ning xamkorlikdagi sayoxati odatdagi xol
bo`lib, bu masala ilgari ham ko`tarilgan.
A va B o`rtasidagi munosabatlar, ehtimol, shu darajadaki, A shaxar
chetida bo`ladigan hamkorlikdagi safarga ishonadi. Endi esa faraz qilaylikki, A-
ayol kishi, B-esa erkak kishi, ular er-xotin va shu davrga qadar ular ma'lum
payt bir-biridan arazlashib yurishgan. Shunisi ravshanki bunday xolatda
ayolning savoli shunchaki niqoblangan yarash taklifidir, uning rad javobi
esa, qatiy emas chunki mashinadagi akkumulyator toki quvvatining
kamayishi, kuchsizlanishi-erkak ixtiyoriga bog`liq bo`lmagan o`tkinchi
xodisa. Xullas, xabar asosidagi eng muhim tomon to`ppadan to`g`ri ifoda
etilmay balki aytilganlardan bir amallab faxmlab olinadi. Umuman
ko`pincha gapning asl mazmuni uning lingvistik ma'nosiga zid tushadi yoki,
yuzaki qaraganda, lingvistik ma'no bilan xech qanday umumiylikka ega
emas. Fransuz lingvisti O. Dyueroning ko`rsatishicha "Kakaya xoroshaya
pogoda!" (Que 1 beau temps!) Jumlasi bir xil xollarda "Ужасная погода!»
boshqa paytlarda esa-"нам нечего сказат друг другу" namunalarini ifoda
etadi.
NAZORAT SAVOLLARI
1. Matn qanday tuzilma?
2. Makromatn deganda qanday sintaktik birliklarni tushunasiz?
3. Badiiy matnning qanday turlari mavjud?
4. Hikoya matnga misollar keltiring.
5. Koʻzlarim toʻrt boʻldi,
intizor yoʻllar.
yuraklarim qurt boʻldi,
12
Ilmiybaza.uz
tutzordir koʻllar.
ushbu sheʼriy matn qaysi matn turiga mansub?
6. Matn qaysi tildan olingan?
Adabiyotlar.
1.
Лингвистика текста I, II- части. «Международная
конференция» М. МГППИЯ 1968г.
2.
Kukharenko V. A. «Seminars in style» M. 1971
3.
Гиндин С. И. «Внутреняя организация текста». АКД, М, 1972г
4.
Қудратов Т, Нафасов Т. «Лингвистик тахлил» Т.,
«уқитувчи», 19
13
Ilmiybaza.uz
