MAXSUS FANLARNI O‘QITISHDA TA’LIM OLUVCHILARNING BILIM, KO‘NIKMA VA MALAKALARINI BAHOLASH (Bilim, ko’nikma, malaka, Bilimlarni tekshirish va baholashning ta’limiy ahamiyati, Baholashning mohiyati)

Yuklangan vaqt

2024-05-19

Yuklab olishlar soni

1

Sahifalar soni

33

Faytl hajmi

140,6 KB


Ilmiybaza.uz MAXSUS FANLARNI O‘QITISHDA TA’LIM OLUVCHILARNING BILIM, KO‘NIKMA VA MALAKALARINI BAHOLASH Reja: 1. Bilim, ko’nikma, malaka. 2. Bilimlarni tekshirish va baholashning ta’limiy ahamiyati. 3. Baholashning mohiyati. 4. Baholash usullarini tanlash va ta’lim oluvchilarning bilim, ko’nikma va malakalarini baholash. Ilmiybaza.uz MAXSUS FANLARNI O‘QITISHDA TA’LIM OLUVCHILARNING BILIM, KO‘NIKMA VA MALAKALARINI BAHOLASH Reja: 1. Bilim, ko’nikma, malaka. 2. Bilimlarni tekshirish va baholashning ta’limiy ahamiyati. 3. Baholashning mohiyati. 4. Baholash usullarini tanlash va ta’lim oluvchilarning bilim, ko’nikma va malakalarini baholash.
Ilmiybaza.uz Tayanch iboralar: bilim, ko’nikma, malaka, bilimni baholash, baholash usullari, ko’rsatkichlar, fakt, qonuniyatlar, ta’lim oluvchilar. Talabalar o’qish jarayonida bilim ko’nikma va malakalarni egallab oladilar. Bilimlarda ob’yektiv dunyo umumlashtirilgan holda aks ettiriladi. Bilimlarni o’zlashtirish faktlar, tushunchalar va qonuniyatlarni o’rganishni nazarda tutadi. Bilimlar ta’sirchanligi, ularni bemalol egallab, ularning o’zgaruvchanligi, ulardan turli sharoitlarda, jumladan, yangi bilimlarni egallash uchun foydalana bilish bilimlarning to’laligi va chuqurligining muhim ko’rsatkichidir. Ko’nikma – kishining ma’lum bir harakatlarni ongli ravishda bajarish qobiliyatidir, bu qobiliyat bilimlar va eng oddiy tajriba asosida hosil qilinadi. Bilimlar bajarilayotgan harakatning nazariy asosi hisoblanadi. Bilimlar tufayli harakatlarning ayrim bosqichlari va ularning ketma-ketligi tushunarli bo’ladi. Ko’nikmalar – bu amaldagi bilimlardir. Malaka – mashq qilish yo’li bilan hosil bo’ladigan ish-harakatdir. Mashq qilish natijasida yurish, o’qish, yozish, og’zaki hisoblash,xilma-xil mehnat jarayonlarini bajarish malakalari hosil qilinadi. Talaba harakatni bajarishning muayyan usullarini egallab oladi va bu ishni ongning nazoratisiz avtomatik ravishda bajaradi. Lekin boshlang’ich bosqichda harakat doimo ongli suratda bajariladi. Masalan, tikuv mashinasiga ip taqish ketma-ketligini tasavvur qilish, kerakli ip va ignani tanlash lozim. Agar talaba ipni taqishni bir necha marta takrorlagandan so’ng, harakat odatdagi bir harakatga aylansa, u ongning zohiriy ishtirokisiz bajariladi. Yangi tikuv mashinasiga iplarni taqish, gazlamani tepki ostiga o’rnatish va mashinasi ishga tushirish ishlarini ko’p marta takrorlash har doim bu harakatlarning ketma-ketligini o’ylab ko’rishdan ozod qiladi. Tikuv mashinasida bajariladigan texnologik jarayon o’zgarganda ya’ni tikilayotgan kiyimga qo’yiladigan texnologik talabga qarab, iplar rangi, turi, ignalar, tepkilar tanlanadi. Bunda tikuvchining ongi ishga kirishadi. Ilmiybaza.uz Tayanch iboralar: bilim, ko’nikma, malaka, bilimni baholash, baholash usullari, ko’rsatkichlar, fakt, qonuniyatlar, ta’lim oluvchilar. Talabalar o’qish jarayonida bilim ko’nikma va malakalarni egallab oladilar. Bilimlarda ob’yektiv dunyo umumlashtirilgan holda aks ettiriladi. Bilimlarni o’zlashtirish faktlar, tushunchalar va qonuniyatlarni o’rganishni nazarda tutadi. Bilimlar ta’sirchanligi, ularni bemalol egallab, ularning o’zgaruvchanligi, ulardan turli sharoitlarda, jumladan, yangi bilimlarni egallash uchun foydalana bilish bilimlarning to’laligi va chuqurligining muhim ko’rsatkichidir. Ko’nikma – kishining ma’lum bir harakatlarni ongli ravishda bajarish qobiliyatidir, bu qobiliyat bilimlar va eng oddiy tajriba asosida hosil qilinadi. Bilimlar bajarilayotgan harakatning nazariy asosi hisoblanadi. Bilimlar tufayli harakatlarning ayrim bosqichlari va ularning ketma-ketligi tushunarli bo’ladi. Ko’nikmalar – bu amaldagi bilimlardir. Malaka – mashq qilish yo’li bilan hosil bo’ladigan ish-harakatdir. Mashq qilish natijasida yurish, o’qish, yozish, og’zaki hisoblash,xilma-xil mehnat jarayonlarini bajarish malakalari hosil qilinadi. Talaba harakatni bajarishning muayyan usullarini egallab oladi va bu ishni ongning nazoratisiz avtomatik ravishda bajaradi. Lekin boshlang’ich bosqichda harakat doimo ongli suratda bajariladi. Masalan, tikuv mashinasiga ip taqish ketma-ketligini tasavvur qilish, kerakli ip va ignani tanlash lozim. Agar talaba ipni taqishni bir necha marta takrorlagandan so’ng, harakat odatdagi bir harakatga aylansa, u ongning zohiriy ishtirokisiz bajariladi. Yangi tikuv mashinasiga iplarni taqish, gazlamani tepki ostiga o’rnatish va mashinasi ishga tushirish ishlarini ko’p marta takrorlash har doim bu harakatlarning ketma-ketligini o’ylab ko’rishdan ozod qiladi. Tikuv mashinasida bajariladigan texnologik jarayon o’zgarganda ya’ni tikilayotgan kiyimga qo’yiladigan texnologik talabga qarab, iplar rangi, turi, ignalar, tepkilar tanlanadi. Bunda tikuvchining ongi ishga kirishadi.
Ilmiybaza.uz Ta’lim oluvchilar tomonidan o’quv materilalari o’zlashtirilganligini, ko’nikma va malakalar hosil bo’lganligini tekshirish va baholash ta’lim jarayonining zarur tarkibiy qismi hisoblanadi. Bu faqat o’qitish natijalarini nazorat qilish emas, balki o’quv jarayonining turli bosqichlarida ta’lim oluvchilarning bilish faoliyatiga rahbarlik qilish hamdir. Baholash – ta’lim jarayonining ma’lum bosqichida o’quv maqsadlariga erishilganlik darajasini oldindan belgilangan mezonlar asosida o’lchash, natijalarni aniqlash va tahlil qilishdan iborat jarayondir. Bilimlarni tekshirish va baholashning ta’limiy ahamiyati shundan iboratki, bunda o’quv materialining o’zlashtirilganligi haqida ta’lim beruvchi ham, ta’lim oluvchi ham muayyan ma’lumotga ega bo’ladi. Baholash natijasida, ta’lim beruvchi uchun ta’lim oluvchilarning nimani bilishi va nimani tushunmasligi, qaysi material yaxshi o’zlashtirilganu, qaysi biri hali, yetarli darajada o’zlashtirilmaganligi yoki umuman o’zlashtirilmaganligi ma’lum bo’ladi. Bu ta’lim oluvchining bilish faoliyatini tashkil etish va boshqarish uchun asos bo’lib hisoblanadi. Ta’lim beruvchi o’z ishining afzalliklariga va kamchiliklariga tanqidiy baho beradi. O’z ish metodlariga tuzatishlar kiritadi. Shuningdek, baholash natijalari ta’lim beruvchining o’quv dasturiga materilalarni ta’lim oluvchilarning bilish imkoniyatlari nuqtai nazaridan qayta ko’rib chiqishi va baholashi uchun ham juda muhimdir. Baholash natijasida tushuncha va qonun-qoidalarning qaysi birlari qiyin, qaysi birlari esa oson o’zlashtirilishi aniq-ravshan bo’ladi. Bu ta’lim oluvchining ijodiy tarzda darsga tayyorgarlik ko’rishi va o’quv mashg’ulotini o’tkazish uchun asos bo’lib xizmat qiladi. Xuddi shuningdek, ta’lim oluvchiga ham ta’lim jarayonida qaysi o’quv materialini yaxshi, qaysinisini qoniqarli va nimani yomon o’zlashtirgani ma’lum bo’ladi. Bilimlarni tekshirmasdan ta’lim oluvchi o’z bilimlarini chuqur, har tomonlama va to’g’ri baholashga qodir emas. Ba’zan unga go’yo u o’quv materialini yaxshi egallab olganday tuyuladi, tekshirish chog’ida esa materialni yaxshi bilmasligi, yaxshi tushunmasligi ma’lum bo’lib qoladi. Baholash natijasida, ta’lim oluvchilarning o’rganilayotgan materiallarni bilish, tushunish, esda saqlab qolish, anglab olish, amalda qo’llay olish, tahlil qilish va o’z bilimlariga tanqidiy baho Ilmiybaza.uz Ta’lim oluvchilar tomonidan o’quv materilalari o’zlashtirilganligini, ko’nikma va malakalar hosil bo’lganligini tekshirish va baholash ta’lim jarayonining zarur tarkibiy qismi hisoblanadi. Bu faqat o’qitish natijalarini nazorat qilish emas, balki o’quv jarayonining turli bosqichlarida ta’lim oluvchilarning bilish faoliyatiga rahbarlik qilish hamdir. Baholash – ta’lim jarayonining ma’lum bosqichida o’quv maqsadlariga erishilganlik darajasini oldindan belgilangan mezonlar asosida o’lchash, natijalarni aniqlash va tahlil qilishdan iborat jarayondir. Bilimlarni tekshirish va baholashning ta’limiy ahamiyati shundan iboratki, bunda o’quv materialining o’zlashtirilganligi haqida ta’lim beruvchi ham, ta’lim oluvchi ham muayyan ma’lumotga ega bo’ladi. Baholash natijasida, ta’lim beruvchi uchun ta’lim oluvchilarning nimani bilishi va nimani tushunmasligi, qaysi material yaxshi o’zlashtirilganu, qaysi biri hali, yetarli darajada o’zlashtirilmaganligi yoki umuman o’zlashtirilmaganligi ma’lum bo’ladi. Bu ta’lim oluvchining bilish faoliyatini tashkil etish va boshqarish uchun asos bo’lib hisoblanadi. Ta’lim beruvchi o’z ishining afzalliklariga va kamchiliklariga tanqidiy baho beradi. O’z ish metodlariga tuzatishlar kiritadi. Shuningdek, baholash natijalari ta’lim beruvchining o’quv dasturiga materilalarni ta’lim oluvchilarning bilish imkoniyatlari nuqtai nazaridan qayta ko’rib chiqishi va baholashi uchun ham juda muhimdir. Baholash natijasida tushuncha va qonun-qoidalarning qaysi birlari qiyin, qaysi birlari esa oson o’zlashtirilishi aniq-ravshan bo’ladi. Bu ta’lim oluvchining ijodiy tarzda darsga tayyorgarlik ko’rishi va o’quv mashg’ulotini o’tkazish uchun asos bo’lib xizmat qiladi. Xuddi shuningdek, ta’lim oluvchiga ham ta’lim jarayonida qaysi o’quv materialini yaxshi, qaysinisini qoniqarli va nimani yomon o’zlashtirgani ma’lum bo’ladi. Bilimlarni tekshirmasdan ta’lim oluvchi o’z bilimlarini chuqur, har tomonlama va to’g’ri baholashga qodir emas. Ba’zan unga go’yo u o’quv materialini yaxshi egallab olganday tuyuladi, tekshirish chog’ida esa materialni yaxshi bilmasligi, yaxshi tushunmasligi ma’lum bo’lib qoladi. Baholash natijasida, ta’lim oluvchilarning o’rganilayotgan materiallarni bilish, tushunish, esda saqlab qolish, anglab olish, amalda qo’llay olish, tahlil qilish va o’z bilimlariga tanqidiy baho
Ilmiybaza.uz berish darajalari aniqlanadi. Ta’lim oluvchi o’z bilimlarining ijobiy tavsifi, kasb- hunar kollejida va uydagi ishining uslubini takomillashtirish, bilimlari, malaka va ko’nikmalaridagi ijobiy tomonlarni rivojlantirish, kamchiliklarni tuzatish imkoniyatiga ega bo’ladi. Bilimlarni, ko’nikma va malakalarni nazorat qilish va baholashning tarbiyaviy ahamiyati shundaki, bunda ta’lim oluvchilarning o’qishga, o’z yutuqlari va muvaffaqiyatsizliklariga nisbatan munosabati shakllanadi, qiyinchiliklarni yengish istagi tug’iladi. Baholash hamisha ta’lim oluvchining shaxs sifatida o’ziga nisbatan muayyan bir munosabatini hosil qiladi. Ta’lim beruvchi ta’lim oluvchining o’ziga nisbatan munosabatini, tuyg’ularini, uning xarakteridagi irodalilik, hamkorlik, o’zaro bir-biriga yordam berish kabi sifatlarini shakllantirishga qaratishi lozim bo’ladi. Ba’zan baholash jarayonida ta’lim oluvchi qo’shimcha bilim, ko’nikma va malakalarga ham erishadi. Ta’lim jarayonida o’zlashtirmagan tushunchalarning mohiyatiga tushunib yetadi. Shu bois, baholashni ta’lim olish jarayonining davomi deb ham aytish mumkin. Ta’lim oluvchi o’rtoqlarining, ota-onalarining unga, uning kollejdagi yutuqlariga va muvaffaqiyatsizliklariga munosabatiga hech qachon befarq bo’lib qolmaydi. Uning bilimlariga berilgan baholar ushbu munosabatni belgilaydi. Mana shuning uchun ham maqtov, ma’qullash, tanbeh berish, yaxshi yoki yomon baho qo’yish ta’lim oluvchi shaxsining fazilatlarini, uning tengdoshlari jamoasidagi va katta yoshdagilar orasidagi mavqeini shakllantiradi. Bu ayniqsa, o’smirlar orasida katta ahamiyatga egadir. Bilimlarni nazorat qilish va baholash davlat ahamiyatiga egadir. Baholash natijalarini umumlashtirib, ta’lim muassasasi jamoasining ta’lim-tarbiya sohasidagi faoliyatiga, talabalarning umumiy o’zlashtirish darajasiga baho beriladi va tegishli xulosalar chiqariladi. Davlat ta’lim standartlarida davlat tomonidan qo’yilgan talablar nechog’lik bajaraliyotganligi aniqlanadi. Natijalarni baholash orqali bir paytning o’zida butun ta’lim tizimi va uning komponentlari tekshirilib ko’rilishi kerak. Bu bilan ta’lim tizimida kutilayotgan Ilmiybaza.uz berish darajalari aniqlanadi. Ta’lim oluvchi o’z bilimlarining ijobiy tavsifi, kasb- hunar kollejida va uydagi ishining uslubini takomillashtirish, bilimlari, malaka va ko’nikmalaridagi ijobiy tomonlarni rivojlantirish, kamchiliklarni tuzatish imkoniyatiga ega bo’ladi. Bilimlarni, ko’nikma va malakalarni nazorat qilish va baholashning tarbiyaviy ahamiyati shundaki, bunda ta’lim oluvchilarning o’qishga, o’z yutuqlari va muvaffaqiyatsizliklariga nisbatan munosabati shakllanadi, qiyinchiliklarni yengish istagi tug’iladi. Baholash hamisha ta’lim oluvchining shaxs sifatida o’ziga nisbatan muayyan bir munosabatini hosil qiladi. Ta’lim beruvchi ta’lim oluvchining o’ziga nisbatan munosabatini, tuyg’ularini, uning xarakteridagi irodalilik, hamkorlik, o’zaro bir-biriga yordam berish kabi sifatlarini shakllantirishga qaratishi lozim bo’ladi. Ba’zan baholash jarayonida ta’lim oluvchi qo’shimcha bilim, ko’nikma va malakalarga ham erishadi. Ta’lim jarayonida o’zlashtirmagan tushunchalarning mohiyatiga tushunib yetadi. Shu bois, baholashni ta’lim olish jarayonining davomi deb ham aytish mumkin. Ta’lim oluvchi o’rtoqlarining, ota-onalarining unga, uning kollejdagi yutuqlariga va muvaffaqiyatsizliklariga munosabatiga hech qachon befarq bo’lib qolmaydi. Uning bilimlariga berilgan baholar ushbu munosabatni belgilaydi. Mana shuning uchun ham maqtov, ma’qullash, tanbeh berish, yaxshi yoki yomon baho qo’yish ta’lim oluvchi shaxsining fazilatlarini, uning tengdoshlari jamoasidagi va katta yoshdagilar orasidagi mavqeini shakllantiradi. Bu ayniqsa, o’smirlar orasida katta ahamiyatga egadir. Bilimlarni nazorat qilish va baholash davlat ahamiyatiga egadir. Baholash natijalarini umumlashtirib, ta’lim muassasasi jamoasining ta’lim-tarbiya sohasidagi faoliyatiga, talabalarning umumiy o’zlashtirish darajasiga baho beriladi va tegishli xulosalar chiqariladi. Davlat ta’lim standartlarida davlat tomonidan qo’yilgan talablar nechog’lik bajaraliyotganligi aniqlanadi. Natijalarni baholash orqali bir paytning o’zida butun ta’lim tizimi va uning komponentlari tekshirilib ko’rilishi kerak. Bu bilan ta’lim tizimida kutilayotgan
Ilmiybaza.uz natijaga erishilayotganlik darajasi tekshirilib o’lchanadi. Bilimlarni muntazam baholab borish ta’lim rejasi, uning katta kichik bo’limlari asosida amalga oshiriladi. Ta’lim tizimi natijalari muayyan standart me’yori orqali ifodalanadi. Baholash natijasida nafaqat ta’lim oluvchining, balki ta’lim beruvchining kuchli va kuchsiz tomonlari, shuningdek, o’quv jarayonidagi kamchiliklar ham aniqlanadi. Ta’lim vositalari, rejalar, ta’lim jarayonini tashkil etish sifatiga ham baho beriladi. Ta’lim dasturini qism bo’laklari bo’yicha muntazam baholab borish oxir- oqibat aniq va adolatli baholanish shakllanishga olib keladi. Kichik bo’limlar bo’yicha baholash, jamlash va umumlashtirish yakuniy baholashning aniq bo’lishiga yordam beradi. Ta’lim oluvchini muntazam ravishda o’z natijalari to’g’risida xabardor qilib turish, uning maqsad sari intilishi va istaklarini ro’yobga chiqarishga ijodiy ta’sir ko’rsatadi. Ta’lim berish davomidagi nazorat natijalarini o’lchab borish bilim, ko’nikma va malakalarni baholash talabaning o’zligini anglashi uchun bir imkoniyatdir. Yuqorida keltirilgan fikrlardan kelib chiqib, baholashning mohiyati haqida quyidagi xulosalarni aytish mumkin: Nima uchun baholash kerak?  o’quv maqsadlariga erishilganlikni aniqlash uchun;  keyingi bosqichga o’tishdan oldin avvalgi o’zlashtirish darajasini aniqlash uchun;  natijaga erishilganligini tasdiqlash uchun;  talabalarning qiziqishlarini aniqlash uchun;  yutuq va kamchiliklarni aniqlash uchun;  o’qituvchi o’z faoliyatiga tuzatishlar kiritishi uchun;  yalpi o’zlashtirish darajasini aniqlash uchun;  ta’lim jarayoni yutuqlarini aniqlash uchun;  talabalarni yutuqlariga qiziqtiirish uchun; Tashqi qiziquvchilarga, ish beruvchilarga, yuqori tashkilotlarga va ota- onalarga ma’lumot berish uchun. Ilmiybaza.uz natijaga erishilayotganlik darajasi tekshirilib o’lchanadi. Bilimlarni muntazam baholab borish ta’lim rejasi, uning katta kichik bo’limlari asosida amalga oshiriladi. Ta’lim tizimi natijalari muayyan standart me’yori orqali ifodalanadi. Baholash natijasida nafaqat ta’lim oluvchining, balki ta’lim beruvchining kuchli va kuchsiz tomonlari, shuningdek, o’quv jarayonidagi kamchiliklar ham aniqlanadi. Ta’lim vositalari, rejalar, ta’lim jarayonini tashkil etish sifatiga ham baho beriladi. Ta’lim dasturini qism bo’laklari bo’yicha muntazam baholab borish oxir- oqibat aniq va adolatli baholanish shakllanishga olib keladi. Kichik bo’limlar bo’yicha baholash, jamlash va umumlashtirish yakuniy baholashning aniq bo’lishiga yordam beradi. Ta’lim oluvchini muntazam ravishda o’z natijalari to’g’risida xabardor qilib turish, uning maqsad sari intilishi va istaklarini ro’yobga chiqarishga ijodiy ta’sir ko’rsatadi. Ta’lim berish davomidagi nazorat natijalarini o’lchab borish bilim, ko’nikma va malakalarni baholash talabaning o’zligini anglashi uchun bir imkoniyatdir. Yuqorida keltirilgan fikrlardan kelib chiqib, baholashning mohiyati haqida quyidagi xulosalarni aytish mumkin: Nima uchun baholash kerak?  o’quv maqsadlariga erishilganlikni aniqlash uchun;  keyingi bosqichga o’tishdan oldin avvalgi o’zlashtirish darajasini aniqlash uchun;  natijaga erishilganligini tasdiqlash uchun;  talabalarning qiziqishlarini aniqlash uchun;  yutuq va kamchiliklarni aniqlash uchun;  o’qituvchi o’z faoliyatiga tuzatishlar kiritishi uchun;  yalpi o’zlashtirish darajasini aniqlash uchun;  ta’lim jarayoni yutuqlarini aniqlash uchun;  talabalarni yutuqlariga qiziqtiirish uchun; Tashqi qiziquvchilarga, ish beruvchilarga, yuqori tashkilotlarga va ota- onalarga ma’lumot berish uchun.
Ilmiybaza.uz Nimani baholash kerak? - nazariy bilimlarni; - amaliy ko’nikma va malakalarni; - xulq-atvor va shaxsiy fazilatlarni - qachon baholash kerak? - ta’lim jarayoni boshida (boshlang’ich baholash); - ta’lim jarayoni davomida (joriy baholash); - ta’lim jarayoni yakunida (yakuniy baholash). - baholashning asosiy xususiyatlari: - ta’lim maqsadiga yo’nalganlik; - muntazam o’tkazib borish; - pedagogik, psixologik va xuquqiy tamoyillarga asoslanganlik; - umumiy qabul qilingan natija standartlariga asoslanganlik. Yuqorida ta’kidlanganidek, nazariy bilimlar baholanayotganida kognitiv o’quv maqsadlariga erishganlik darajalari aniqlanadi. Amaliy ko’nikma va malakalar baholanayotganida psixomotorik, xulq-atvor va shaxsiy fazilatlar baholanayotganida esa – affektiv o’quv maqsadlariga erishganlik darajalari aniqlanadi. Bolon deklaratsiyasi amalda boʻlgan chet el mamlakatlari tajribasi asosida zamonaviy axborot texnologiyalaridan foydalanib ta’lim tizimiga yangi usullar kirib kelmoqda. Bu holat nafaqat oʻqitishning yangi usullari shakllanishi, balki bilimni baholash jarayonlariga ham ta’sir etmoqda. Ma’lumki, talabalar bilimini nazorat qilish va baholash ta’lim berish jarayonining muhim qismi hisoblanadi. Bunda asosan har bir talabaning individual koʻrsatkichlari aniqlanadi. Ya’ni baholash jarayoni turli talabalarning koʻrsatgan natijalarini taqqoslashni koʻzda tutmaydi. Bilimni baholashning asosiy maqsadlaridan biri ta’lim oluvchining oʻzlashtirish koʻrsatkichlariga asoslanib, oʻqituvchining ta’lim berish natijalarini tahlil qilgan holda, unga keyingi oʻqitish jarayonini qanday tashkil qilish boʻyicha toʻgʻri qaror qabul qilishga qaratilgan. Ilmiybaza.uz Nimani baholash kerak? - nazariy bilimlarni; - amaliy ko’nikma va malakalarni; - xulq-atvor va shaxsiy fazilatlarni - qachon baholash kerak? - ta’lim jarayoni boshida (boshlang’ich baholash); - ta’lim jarayoni davomida (joriy baholash); - ta’lim jarayoni yakunida (yakuniy baholash). - baholashning asosiy xususiyatlari: - ta’lim maqsadiga yo’nalganlik; - muntazam o’tkazib borish; - pedagogik, psixologik va xuquqiy tamoyillarga asoslanganlik; - umumiy qabul qilingan natija standartlariga asoslanganlik. Yuqorida ta’kidlanganidek, nazariy bilimlar baholanayotganida kognitiv o’quv maqsadlariga erishganlik darajalari aniqlanadi. Amaliy ko’nikma va malakalar baholanayotganida psixomotorik, xulq-atvor va shaxsiy fazilatlar baholanayotganida esa – affektiv o’quv maqsadlariga erishganlik darajalari aniqlanadi. Bolon deklaratsiyasi amalda boʻlgan chet el mamlakatlari tajribasi asosida zamonaviy axborot texnologiyalaridan foydalanib ta’lim tizimiga yangi usullar kirib kelmoqda. Bu holat nafaqat oʻqitishning yangi usullari shakllanishi, balki bilimni baholash jarayonlariga ham ta’sir etmoqda. Ma’lumki, talabalar bilimini nazorat qilish va baholash ta’lim berish jarayonining muhim qismi hisoblanadi. Bunda asosan har bir talabaning individual koʻrsatkichlari aniqlanadi. Ya’ni baholash jarayoni turli talabalarning koʻrsatgan natijalarini taqqoslashni koʻzda tutmaydi. Bilimni baholashning asosiy maqsadlaridan biri ta’lim oluvchining oʻzlashtirish koʻrsatkichlariga asoslanib, oʻqituvchining ta’lim berish natijalarini tahlil qilgan holda, unga keyingi oʻqitish jarayonini qanday tashkil qilish boʻyicha toʻgʻri qaror qabul qilishga qaratilgan.
Ilmiybaza.uz Hozirda baholashni shakllantiruvchi turli interaktiv vositalardan foydalanilmoqda. Shunday vositalardan biri: Quizalize Bu talabalar oʻrtasida test va viktorinalar oʻtkazishga moʻljallangan ajoyib vosita. Uning yordamida oʻqituvchi dars jarayoni yoki uyga vazifani qiziqarli topshiriqlar koʻrinishida tashkil etishi mumkin. oʻqituvchi baholash natijalarini tezda koʻrishi va har bir talabaning kuchli va kuchsiz jihatlarini osongina aniqlashi mumkin. Viktorinani yaratish jarayoni juda sodda. Bunda saytdan roʻyxatdan oʻtgandan soʻng, “Mening viktorinalarim” boʻlimida “Yangi viktorina tuzish” tugmasini bosish bilan amalga oshiriladi. Viktorina savol va javoblarini tegishli maydonlarga toʻldirib boʻlgach, uni guruhga sinov tariqasida taqdim etiladi. Har bir savoldan keyin talabaning belgilagan toʻgʻri javobi uchun ballar beriladi va u talabaga koʻrsatiladi. Talabalar uni tahlil qilishi yoki yoʻl qoʻygan xatolarini koʻrishlari mumkin. Kahoot Kahoot dasturi turli multimedia elementlari – matn, surat va videolardan foydalanib, talabalar oʻrtasida onlayn test, debat va soʻrovnomalar oʻtkazish imkoniyatiga ega. Bunda talabalar istalgan koʻrinishdagi qurilmalardan foydalanishlari mumkin. Ilmiybaza.uz Hozirda baholashni shakllantiruvchi turli interaktiv vositalardan foydalanilmoqda. Shunday vositalardan biri: Quizalize Bu talabalar oʻrtasida test va viktorinalar oʻtkazishga moʻljallangan ajoyib vosita. Uning yordamida oʻqituvchi dars jarayoni yoki uyga vazifani qiziqarli topshiriqlar koʻrinishida tashkil etishi mumkin. oʻqituvchi baholash natijalarini tezda koʻrishi va har bir talabaning kuchli va kuchsiz jihatlarini osongina aniqlashi mumkin. Viktorinani yaratish jarayoni juda sodda. Bunda saytdan roʻyxatdan oʻtgandan soʻng, “Mening viktorinalarim” boʻlimida “Yangi viktorina tuzish” tugmasini bosish bilan amalga oshiriladi. Viktorina savol va javoblarini tegishli maydonlarga toʻldirib boʻlgach, uni guruhga sinov tariqasida taqdim etiladi. Har bir savoldan keyin talabaning belgilagan toʻgʻri javobi uchun ballar beriladi va u talabaga koʻrsatiladi. Talabalar uni tahlil qilishi yoki yoʻl qoʻygan xatolarini koʻrishlari mumkin. Kahoot Kahoot dasturi turli multimedia elementlari – matn, surat va videolardan foydalanib, talabalar oʻrtasida onlayn test, debat va soʻrovnomalar oʻtkazish imkoniyatiga ega. Bunda talabalar istalgan koʻrinishdagi qurilmalardan foydalanishlari mumkin.
Ilmiybaza.uz Har bir savolga rasm yoki videoni biriktirish hamda bajarish vaqtini belgilash mumkin. Bu oʻyin koʻrinishidagi test jarayonini oʻtkazishda proyektordan foydalaniladi. oʻqituvchi umumiy ekranga savol va javob variantlarini chiqaradi. Talaba esa kompyuter, planshet yoki oʻz mobil telefoni ekranida faqat variantlarni belgilaydi. Ilmiybaza.uz Har bir savolga rasm yoki videoni biriktirish hamda bajarish vaqtini belgilash mumkin. Bu oʻyin koʻrinishidagi test jarayonini oʻtkazishda proyektordan foydalaniladi. oʻqituvchi umumiy ekranga savol va javob variantlarini chiqaradi. Talaba esa kompyuter, planshet yoki oʻz mobil telefoni ekranida faqat variantlarni belgilaydi.
Ilmiybaza.uz Savollarga qanchalik toʻgʻri va tez javob berilsa, shuncha koʻp ball beriladi. Bu orqali qaysi talaba mustaqil va qaysi biri yonidagi kursdoshidan koʻchirayotganini aniqlash oson. Test soʻngida umumiy natijalar ekranga chiqariladi. Har bir talabaning u yoki bu savolga bergan javobi doimiy saqlanadi va istalgan vaqtda har bir testing natijalarini Excel jadvali shaklida yuklab olish mumkin. Kahoot’ning yana bir jihati shundaki, undagi tayyor test topshiriqlaridan foydalanib, oʻz testlaringiz sonini koʻpaytirishingiz mumkin. Flipquiz Bu onlayn vosita “Mening oʻyinim” («Своя игра»)ga oʻxshash tartibdagi interaktiv savollar oʻyinini tuzishga moʻljallangan. Ilmiybaza.uz Savollarga qanchalik toʻgʻri va tez javob berilsa, shuncha koʻp ball beriladi. Bu orqali qaysi talaba mustaqil va qaysi biri yonidagi kursdoshidan koʻchirayotganini aniqlash oson. Test soʻngida umumiy natijalar ekranga chiqariladi. Har bir talabaning u yoki bu savolga bergan javobi doimiy saqlanadi va istalgan vaqtda har bir testing natijalarini Excel jadvali shaklida yuklab olish mumkin. Kahoot’ning yana bir jihati shundaki, undagi tayyor test topshiriqlaridan foydalanib, oʻz testlaringiz sonini koʻpaytirishingiz mumkin. Flipquiz Bu onlayn vosita “Mening oʻyinim” («Своя игра»)ga oʻxshash tartibdagi interaktiv savollar oʻyinini tuzishga moʻljallangan.
Ilmiybaza.uz Undan ham individual topshiriqlar, ham guruhli oʻyinlarni tashkil qilishda foydalanish mumkin. Socrative Talabalar bilan qiziqarli oʻquv mashgʻulotlari va didaktik oʻyinlar tashkil qilishga moʻljallangan. Bu dastur ham juda sodda va foydalanish qulay. Internet yordamida istalgan qurilmadan kirish imkoniyati mavjud. Savollarni uch xil koʻrinishda tuzish mumkin:  bir necha javob variantlarini tanlash;  toʻgʻri/notoʻgʻri variant va qisqa yozma javob kiritish;  oʻqituvchi savollar va javoblarni kiritadi. Savollarga rasmni biriktirish mumkin. Umumiy natijalarni Excel jadvallari koʻrinishida kompyuterga yuklash mumkin. Socrative’dan foydalanish sharti 2 xil: erkin va pulli. Erkin foydalanishda talabalar soni 50 nafarga cheklangan. TodaysMeet Talabalar bilan chatlar tashkil etish uchun qulay vosita. Undan foydalanish juda qulay. Uning yordamida u yoki bu mavzuda talabalar bilan muhokamalar tashkil etish mumkin. Foydalanish uchun dastlab roʻyxatdan oʻtgach, virtual auditoriya yaratiladi va vaqt chegarasi belgilanadi. Bu auditoriyaning URL havolasini talabalarga uzatib, debatni boshlash mumkin boʻladi. Plickers Onlayn dastur oʻqituvchilarga real vaqt rejimida talabalardan javob olish imkonini beradi. Ularga maxsus QR-kod tushirilgan qogʻozlar tarqatiladi. Bu kodlarning har bir tomoniga javob variantlari harflari yozilgan. Ilmiybaza.uz Undan ham individual topshiriqlar, ham guruhli oʻyinlarni tashkil qilishda foydalanish mumkin. Socrative Talabalar bilan qiziqarli oʻquv mashgʻulotlari va didaktik oʻyinlar tashkil qilishga moʻljallangan. Bu dastur ham juda sodda va foydalanish qulay. Internet yordamida istalgan qurilmadan kirish imkoniyati mavjud. Savollarni uch xil koʻrinishda tuzish mumkin:  bir necha javob variantlarini tanlash;  toʻgʻri/notoʻgʻri variant va qisqa yozma javob kiritish;  oʻqituvchi savollar va javoblarni kiritadi. Savollarga rasmni biriktirish mumkin. Umumiy natijalarni Excel jadvallari koʻrinishida kompyuterga yuklash mumkin. Socrative’dan foydalanish sharti 2 xil: erkin va pulli. Erkin foydalanishda talabalar soni 50 nafarga cheklangan. TodaysMeet Talabalar bilan chatlar tashkil etish uchun qulay vosita. Undan foydalanish juda qulay. Uning yordamida u yoki bu mavzuda talabalar bilan muhokamalar tashkil etish mumkin. Foydalanish uchun dastlab roʻyxatdan oʻtgach, virtual auditoriya yaratiladi va vaqt chegarasi belgilanadi. Bu auditoriyaning URL havolasini talabalarga uzatib, debatni boshlash mumkin boʻladi. Plickers Onlayn dastur oʻqituvchilarga real vaqt rejimida talabalardan javob olish imkonini beradi. Ularga maxsus QR-kod tushirilgan qogʻozlar tarqatiladi. Bu kodlarning har bir tomoniga javob variantlari harflari yozilgan.
Ilmiybaza.uz Talabalar ekran yordamida savol bilan tanishtirilgach, ulardan tegishli javob variantni yuqoriga tutib, QR-kodni koʻrsatish talab etiladi. O’qituvchi Plickers tizimi bilan sinxron ishlaydigan telefon yordamida kodlarni skaner qiladi va talabalardan qay biri toʻgʻri javob berishini oʻz ekranida kuzatib turadi. Hozirda bunday tizimlarning amalda qoʻllanilishi talabalarni dars mashgʻulotlariga yanada chuqurroq tayyorlanishga undamoqda. Professor- oʻqituvchilar ham oʻz navbatida, olingan nazorat tahlili natijasida har bir talabaga oʻzlashtirishi sust boʻlgan mavzular boʻyicha tushuntirish va individual topshiriqlar berishi yaxshi natijalar bermoqda. Yuqorida sanab oʻtilgan interaktiv dasturlar qatorida yana bir nechta onlayn tizimlar mavjud. Ilmiybaza.uz Talabalar ekran yordamida savol bilan tanishtirilgach, ulardan tegishli javob variantni yuqoriga tutib, QR-kodni koʻrsatish talab etiladi. O’qituvchi Plickers tizimi bilan sinxron ishlaydigan telefon yordamida kodlarni skaner qiladi va talabalardan qay biri toʻgʻri javob berishini oʻz ekranida kuzatib turadi. Hozirda bunday tizimlarning amalda qoʻllanilishi talabalarni dars mashgʻulotlariga yanada chuqurroq tayyorlanishga undamoqda. Professor- oʻqituvchilar ham oʻz navbatida, olingan nazorat tahlili natijasida har bir talabaga oʻzlashtirishi sust boʻlgan mavzular boʻyicha tushuntirish va individual topshiriqlar berishi yaxshi natijalar bermoqda. Yuqorida sanab oʻtilgan interaktiv dasturlar qatorida yana bir nechta onlayn tizimlar mavjud.
Ilmiybaza.uz Bu tizimlarning qiyosiy jadvalini ko’rib chiqamiz Uskuna Turi Maqsadi Vazifasi Platforma Foydalanish Afzalliklari Kamchiliklari Quizalize Web sayt Oʻzaro muloqot, taqdimot oʻtkazish, texnologiyani qoʻllash Maqsadli praktika, baholash Telefon, planshet, shaxsiy komputer Bepul, qisman pulli Real vaqtdagi natijalar, baholashning qogʻozsiz shakli Internet tarmogʻi, cheklangan savol turlari Kahoot Web sayt Kritik qaror qabul qilish, Axborotni qayta ishlash Xotirani mustahkamlash Maqsadli praktika, Baholash, Bahslar oʻtkazish, Soʻrovnomalar Telefon, planshet, shaxsiy komputer Bepul Real vaqtdagi natijalar, Grafika va videodan foydalanish, Juda sodda interfeys Internet tarmogʻi, Ayni talabani doimiy kuzatib borish imkoniyati yoʻqligi, Ilmiybaza.uz Bu tizimlarning qiyosiy jadvalini ko’rib chiqamiz Uskuna Turi Maqsadi Vazifasi Platforma Foydalanish Afzalliklari Kamchiliklari Quizalize Web sayt Oʻzaro muloqot, taqdimot oʻtkazish, texnologiyani qoʻllash Maqsadli praktika, baholash Telefon, planshet, shaxsiy komputer Bepul, qisman pulli Real vaqtdagi natijalar, baholashning qogʻozsiz shakli Internet tarmogʻi, cheklangan savol turlari Kahoot Web sayt Kritik qaror qabul qilish, Axborotni qayta ishlash Xotirani mustahkamlash Maqsadli praktika, Baholash, Bahslar oʻtkazish, Soʻrovnomalar Telefon, planshet, shaxsiy komputer Bepul Real vaqtdagi natijalar, Grafika va videodan foydalanish, Juda sodda interfeys Internet tarmogʻi, Ayni talabani doimiy kuzatib borish imkoniyati yoʻqligi,
Ilmiybaza.uz Tayyor testlardan foydalanish Savol va javoblar matni chegarasi Socrative Web sayt Guruhda ishlash, mustaqil tahlil, qaror qabul qilish Baholash, auditoriyani boshqarish Telefon, planshet Bepul Turli savol turlari, qiziqarli viktorinalar yaratish Talaba haqida uzoq muddatli tahlil olish uchun oʻqituvchi har bir testni qoʻlda umumlashtiradi TodaysMeet Web sayt Hamkorlikda ishlash, Ijtimoiy tarmoqda ishlash Unumdorlik, Auditoriyani boshqarish Telefon, planshet, shaxsiy komputer Bepul Bahslarni oʻtkazish, Koʻpfunksiyali Chatda ba’zi belgilarni ishlatish taqiqlangan Ilmiybaza.uz Tayyor testlardan foydalanish Savol va javoblar matni chegarasi Socrative Web sayt Guruhda ishlash, mustaqil tahlil, qaror qabul qilish Baholash, auditoriyani boshqarish Telefon, planshet Bepul Turli savol turlari, qiziqarli viktorinalar yaratish Talaba haqida uzoq muddatli tahlil olish uchun oʻqituvchi har bir testni qoʻlda umumlashtiradi TodaysMeet Web sayt Hamkorlikda ishlash, Ijtimoiy tarmoqda ishlash Unumdorlik, Auditoriyani boshqarish Telefon, planshet, shaxsiy komputer Bepul Bahslarni oʻtkazish, Koʻpfunksiyali Chatda ba’zi belgilarni ishlatish taqiqlangan
Ilmiybaza.uz Plickers Web sayt Mustaqil tahlil, xotirani charxlash, qaror qabul qilish Maqsadli praktika, baholash Android, iPhone, iPad Bepul Mobil texnologiyaga bogʻlangan kodlangan javob varaqalari talabalarni qiziqishini orttiradi Savollar faqat koʻpvariantli va ha/yoʻq koʻrinishda, qogʻoz kartochkalarni chop etish, javoblarni skanerlashda vaqt yoʻqotish Formative Web sayt Mustaqil tahlil Baholash, auditoriyani boshqarish Telefon, planshet, shaxsiy komputer Bepul Zamonaviy dizayn, sodda va mukammal savollar Topshiriqlar faqat individual foydalanish uchun Ilmiybaza.uz Plickers Web sayt Mustaqil tahlil, xotirani charxlash, qaror qabul qilish Maqsadli praktika, baholash Android, iPhone, iPad Bepul Mobil texnologiyaga bogʻlangan kodlangan javob varaqalari talabalarni qiziqishini orttiradi Savollar faqat koʻpvariantli va ha/yoʻq koʻrinishda, qogʻoz kartochkalarni chop etish, javoblarni skanerlashda vaqt yoʻqotish Formative Web sayt Mustaqil tahlil Baholash, auditoriyani boshqarish Telefon, planshet, shaxsiy komputer Bepul Zamonaviy dizayn, sodda va mukammal savollar Topshiriqlar faqat individual foydalanish uchun
Ilmiybaza.uz GoSoapBox Web sayt Zamonaviy texnologiyalarni qoʻllash, toʻgʻri savol tuzish Taqdimot, Baholash, auditoriyani boshqarish Telefon, planshet, shaxsiy komputer Bepul, qisman pulli Talabalar bilimini tezkor aniqlash va ularga izoh berish, sodda va tushunarli Tizimdan foydalanish yoʻriqnomasini yanada mazmunliroq tuzish lozim Poll Everywhere Web sayt Mustaqil tahlil, qaror qabul qilish Taqdimot, baholash Telefon, planshet, shaxsiy komputer Bepul, qisman pulli Istalgan platformada ishlaydi, soʻrovnomalar yodamida bahslar oʻtkazish Hisobotlarni koʻrish va baho qoʻyish pulli hisoblanadi The Answer Pad Web sayt Xulosa qilish, kritik fikrlash Baholash Telefon, planshet, Bepul, qisman pulli Joriy va yakuniy baholash Taqdimot va topshiriqlarga Ilmiybaza.uz GoSoapBox Web sayt Zamonaviy texnologiyalarni qoʻllash, toʻgʻri savol tuzish Taqdimot, Baholash, auditoriyani boshqarish Telefon, planshet, shaxsiy komputer Bepul, qisman pulli Talabalar bilimini tezkor aniqlash va ularga izoh berish, sodda va tushunarli Tizimdan foydalanish yoʻriqnomasini yanada mazmunliroq tuzish lozim Poll Everywhere Web sayt Mustaqil tahlil, qaror qabul qilish Taqdimot, baholash Telefon, planshet, shaxsiy komputer Bepul, qisman pulli Istalgan platformada ishlaydi, soʻrovnomalar yodamida bahslar oʻtkazish Hisobotlarni koʻrish va baho qoʻyish pulli hisoblanadi The Answer Pad Web sayt Xulosa qilish, kritik fikrlash Baholash Telefon, planshet, Bepul, qisman pulli Joriy va yakuniy baholash Taqdimot va topshiriqlarga
Ilmiybaza.uz shaxsiy komputer fikr qoldirish imkonsizligi Ilmiybaza.uz shaxsiy komputer fikr qoldirish imkonsizligi
17 Oʻqituvchining bunday onlayn servislardan foydalanishi berilgan nazariy bilimlarni talabalar tomonidan oʻzlashtirilishini va ularning materialni tushunish darajasini qisqa vaqt ichida aniqlashga yordam beradi. Agarda shu kabi texnologiyalarning baholash tizimini tahlil qilib, uni baholashning reyting tizimiga kiritilsa, talabalarning oʻquv mashgʻulotlaridagi ishtirokini yanada faollashtiradi. Bunday vositalar yordamida dars mashgʻulotlarini qiziqarli va quvnoq ravishda olib borish hamda talabalarni baholashni interaktiv usulda tashkil qilish mumkin. Shu oʻrinda mobil telefon va planshetlar dars jarayoniga toʻsqinlik qiluvchi emas, balki yordamchi qurilmalar vazifasini bajaradi. Oliy ta’lim muassalarida va kasb-hunar kollejlarida ta’lim jaryoniga yangi pedagogik va axborot texnologiyalarni qo’llash, zamonaviy o’quv uslubiy majmualarni ishlab chiqish muammolariga qaratilgan bir necha diqqatga sazovor ishlar amalga oshirilmoqda. Shuningdek, ta’lim tizimi maqsadida xorijiy mamlakatlarning kasbiy ta’lim tajribalaridan foydalanilmoqda. Ushbu ishlarni amalga oshirish ta’lim sohasida xalqimizning boy merosi, buyuk mutafakkirlarimizning g’oyalari va davrimizning ilg’or yangiliklarini o’zida mujassamlashtirgan metodik tizimning yaratilishiga asos bo’lmoqda. O’qitish jarayonining vazifasi ta’lim, tarbiya va rivojlanish birligini ta’minlashni nazarda tutadi. Biroq kasbiy ta’lim yo’nalishlari bo’yicha pedagog kadrlar tayyorlashda ta’lim oluvchilarning qobiliyati, ong va ko’nikmalarini o’stirish, ilmiy-amaliy bilimlarini chuqurlashtirish muammosi bundan ham muhimroq. Bu xususiyatlar kelajakda ta’lim oluvchilar qobiliyatini rivojlantirishga, ongli ravishda o’z kasblariga qiziqish va mas’uliyatni oshishiga yordam beradi. Shuning uchun ta’lim oluvchilarning ilmiy-nazariy va amaliy bilimlarini oshirishda ularning kasbga bo’lgan qiziqishi va qobiliyatini rivojlantirish muhim ahamiyat kasb etadi. Shu o’rinda shuni esdan chiqarmaslik kerakki, talabalarining ijodiy qobiliyatlarini oshirish va ularning amaliy ko’nikma, malakalarini shakllantirish uchun ta’lim jarayonini yuqori darajali malakaga ega bo’lgan pedagoglar, hamda qobiliyatli va mohir mutaxassislarni jalb qilish, ularni ham ishlab chiqarishning 17 Oʻqituvchining bunday onlayn servislardan foydalanishi berilgan nazariy bilimlarni talabalar tomonidan oʻzlashtirilishini va ularning materialni tushunish darajasini qisqa vaqt ichida aniqlashga yordam beradi. Agarda shu kabi texnologiyalarning baholash tizimini tahlil qilib, uni baholashning reyting tizimiga kiritilsa, talabalarning oʻquv mashgʻulotlaridagi ishtirokini yanada faollashtiradi. Bunday vositalar yordamida dars mashgʻulotlarini qiziqarli va quvnoq ravishda olib borish hamda talabalarni baholashni interaktiv usulda tashkil qilish mumkin. Shu oʻrinda mobil telefon va planshetlar dars jarayoniga toʻsqinlik qiluvchi emas, balki yordamchi qurilmalar vazifasini bajaradi. Oliy ta’lim muassalarida va kasb-hunar kollejlarida ta’lim jaryoniga yangi pedagogik va axborot texnologiyalarni qo’llash, zamonaviy o’quv uslubiy majmualarni ishlab chiqish muammolariga qaratilgan bir necha diqqatga sazovor ishlar amalga oshirilmoqda. Shuningdek, ta’lim tizimi maqsadida xorijiy mamlakatlarning kasbiy ta’lim tajribalaridan foydalanilmoqda. Ushbu ishlarni amalga oshirish ta’lim sohasida xalqimizning boy merosi, buyuk mutafakkirlarimizning g’oyalari va davrimizning ilg’or yangiliklarini o’zida mujassamlashtirgan metodik tizimning yaratilishiga asos bo’lmoqda. O’qitish jarayonining vazifasi ta’lim, tarbiya va rivojlanish birligini ta’minlashni nazarda tutadi. Biroq kasbiy ta’lim yo’nalishlari bo’yicha pedagog kadrlar tayyorlashda ta’lim oluvchilarning qobiliyati, ong va ko’nikmalarini o’stirish, ilmiy-amaliy bilimlarini chuqurlashtirish muammosi bundan ham muhimroq. Bu xususiyatlar kelajakda ta’lim oluvchilar qobiliyatini rivojlantirishga, ongli ravishda o’z kasblariga qiziqish va mas’uliyatni oshishiga yordam beradi. Shuning uchun ta’lim oluvchilarning ilmiy-nazariy va amaliy bilimlarini oshirishda ularning kasbga bo’lgan qiziqishi va qobiliyatini rivojlantirish muhim ahamiyat kasb etadi. Shu o’rinda shuni esdan chiqarmaslik kerakki, talabalarining ijodiy qobiliyatlarini oshirish va ularning amaliy ko’nikma, malakalarini shakllantirish uchun ta’lim jarayonini yuqori darajali malakaga ega bo’lgan pedagoglar, hamda qobiliyatli va mohir mutaxassislarni jalb qilish, ularni ham ishlab chiqarishning
18 zamonaviy texnologiyani va ularning ishlash texnologiyalari bilan tanishtirish zarur. Ta’lim jarayonida yangi pedagogik texnologiyalar va faol usullardan foydalanish, yangi ishlab chiqarilayotgan texnik vositalarni tadbiq qilish, ko’proq talabalarni mustaqil ishlashga undash, ilg’or tajribalardan saboq berishning turli yo’llaridan keng foydalanish maqsadga muvofiqdir. Yana bir jihati muhimki, kasb-hunar kollejlarida ta’lim olayotgan talabalarning kasb-hunarga moyilligi, layoqatlari, bilim va ko’nikmalarini rivojlantirish, ularning tanlagan yo’nalishlari bo’yicha bir yoki bir necha zamonaviy kasb egallashlari uchun maxsus fanlarni o’qitishni samarali tashkil qilish, ushbu jarayonni yangi darsliklar, o’quv qo’llanmalari bilan ta’minlash lozim. Bo’lajak kasb-hunar kolleji o’qituvchisida zamonaviy kasbiy pedagogikaning nazariy-metodologik asoslari to’g’risida bilim hamda maxsus fanlarni o’qitish jarayonini samarali tashkil etish, o’tkazish va baholash bo’yicha, ko’nikma va malakalarni shakllantirishdan iboratdir. Hozirgi paytda kasb-hunar kollejlarida maxsus fanlarni o’qitishda yangi ta’lim jarayoniga pedagogik va axborot texnologiyalarini qo’llash, o’quv-uslubiy ta’minot muammolariga qaratilgan bir necha diqqatga sazovor ishlar amalga oshirilmoqda. Jumladan, kasb-hunar kollejlari tizimini takomillashtirish, o’quv- tarbiya jarayoniga zamonaviy pedagogik texnologiyalarni tadbiq etishga doir xorijiy mamlakatlarning yetuk mutaxassislari va malakali pedagoglari ishtirokida seminarlar, ilmiy-amaliy konferensiyalar o’tkazilmoqda. Biz tomondan o’tkazilgan nazariy va amaliy izlanishlar shuni ko’rsatdiki, kasb-hunar kollejlarida ta’lim olayotgan ta’lim oluvchilar o’zlarida muayyan kasb ko’nikmalarini shakllantirish imkoniyatiga ega bo’lishlari va tanlagan ixtisoslikni egallashlari uchun maxsus fanlarni chuqur o’rganishlari kerak bo’ladi. Kasbiy ta’limda maxsus fanlar umumta’lim fanlariga nisbatan o’ziga xos xususiyatlarga ega bo’lib, ixtisoslikni o’rgatishda muhim ahamiyat kasb etadi. Maxsus fanlarni o’qitish jarayonini tashkil etishda, ta’lim metodlarini tanlashda, nazariy va amaliy mashg’ulotlarini o’tkazishda, o’quv uslubiy majmualarni yaratishda, boshqacha yondashuv talab etiladi. 18 zamonaviy texnologiyani va ularning ishlash texnologiyalari bilan tanishtirish zarur. Ta’lim jarayonida yangi pedagogik texnologiyalar va faol usullardan foydalanish, yangi ishlab chiqarilayotgan texnik vositalarni tadbiq qilish, ko’proq talabalarni mustaqil ishlashga undash, ilg’or tajribalardan saboq berishning turli yo’llaridan keng foydalanish maqsadga muvofiqdir. Yana bir jihati muhimki, kasb-hunar kollejlarida ta’lim olayotgan talabalarning kasb-hunarga moyilligi, layoqatlari, bilim va ko’nikmalarini rivojlantirish, ularning tanlagan yo’nalishlari bo’yicha bir yoki bir necha zamonaviy kasb egallashlari uchun maxsus fanlarni o’qitishni samarali tashkil qilish, ushbu jarayonni yangi darsliklar, o’quv qo’llanmalari bilan ta’minlash lozim. Bo’lajak kasb-hunar kolleji o’qituvchisida zamonaviy kasbiy pedagogikaning nazariy-metodologik asoslari to’g’risida bilim hamda maxsus fanlarni o’qitish jarayonini samarali tashkil etish, o’tkazish va baholash bo’yicha, ko’nikma va malakalarni shakllantirishdan iboratdir. Hozirgi paytda kasb-hunar kollejlarida maxsus fanlarni o’qitishda yangi ta’lim jarayoniga pedagogik va axborot texnologiyalarini qo’llash, o’quv-uslubiy ta’minot muammolariga qaratilgan bir necha diqqatga sazovor ishlar amalga oshirilmoqda. Jumladan, kasb-hunar kollejlari tizimini takomillashtirish, o’quv- tarbiya jarayoniga zamonaviy pedagogik texnologiyalarni tadbiq etishga doir xorijiy mamlakatlarning yetuk mutaxassislari va malakali pedagoglari ishtirokida seminarlar, ilmiy-amaliy konferensiyalar o’tkazilmoqda. Biz tomondan o’tkazilgan nazariy va amaliy izlanishlar shuni ko’rsatdiki, kasb-hunar kollejlarida ta’lim olayotgan ta’lim oluvchilar o’zlarida muayyan kasb ko’nikmalarini shakllantirish imkoniyatiga ega bo’lishlari va tanlagan ixtisoslikni egallashlari uchun maxsus fanlarni chuqur o’rganishlari kerak bo’ladi. Kasbiy ta’limda maxsus fanlar umumta’lim fanlariga nisbatan o’ziga xos xususiyatlarga ega bo’lib, ixtisoslikni o’rgatishda muhim ahamiyat kasb etadi. Maxsus fanlarni o’qitish jarayonini tashkil etishda, ta’lim metodlarini tanlashda, nazariy va amaliy mashg’ulotlarini o’tkazishda, o’quv uslubiy majmualarni yaratishda, boshqacha yondashuv talab etiladi.
19 Tadqiqotlarda ta’lim oluvchilarda kasbiy-politexnik va kasbiy-texnikaviy tushunchalarni shakllantirish uchun maxsus fanning mazmunini ishlab chiqish hamda o’quv maqsadini belgilashda kasbiy politexnik tamoyillarga, ya’ni ma’lum bir ishlab chiqarish sohasi bo’yicha jihozlar, mashinalarning ishlash tartiblari; ishlab chiqarish texnologiyalarining bajarilish ketma-ketligi; kasbiy faoliyatni tashkil etishning ilmiy asoslari; soha bo’yicha mehnat faoliyatining iqtisodiy tamoyillariga rioya qilish lozim. Maxsus fanlarga aniq bir ishlab chiqarish sohasi bo’yicha texnikalar yoki texnologik jarayonlar bo’yicha ta’lim oluvchilarda kasbiy shakllanishi kerak bo’lgan ko’nikma va malakalar asosini tashkil etuvchi bilimlar kiradi. Baholash-ta’lim jarayonining ma’lum bosqichida o’quv maqsadlariga erishilganlik darajasini oldindan belgilangan mezonlar asosida o’lchash, natijalarni aniqlash va tahlil qilishdan iborat jarayondir. Mutaxassislik fanlarni faol metodlardan foydalanib o’qitishda talabalar bilimini va ko’nikmalarini baholash o’quv maqsadlariga yo’naltirgan holda muntazam o’tqazib turilishi kerak Bilim va ko’nikmalarni baholashda quyidagilarga e’tibor qaratish muhim ahamiyatga ega: - o’quv maqsadlariga yo’naltirgan holda oraliq va joriy nazoratlar muntazam o’tkazib turilishi kerak; - pedagogik va psixologik tamoyillarga, hamda baholash standartiga asoslanishi lozim. - baholashdan oldin talabani unga qo’yiladigan talab va baholash mezonlari bilan tanishtirish. - bilim va ko’nikmalarni baholash natijalari talabalarga iloji boricha tez vaqt ichida bildirilishi kerak. - talabaning olgan past natijalar sabablari muhokama etilishi kerak. - past natijalar olgan talabalarga qo’shimcha ta’lim olish bo’yicha imkoniyatlar yaritilish kerak. 19 Tadqiqotlarda ta’lim oluvchilarda kasbiy-politexnik va kasbiy-texnikaviy tushunchalarni shakllantirish uchun maxsus fanning mazmunini ishlab chiqish hamda o’quv maqsadini belgilashda kasbiy politexnik tamoyillarga, ya’ni ma’lum bir ishlab chiqarish sohasi bo’yicha jihozlar, mashinalarning ishlash tartiblari; ishlab chiqarish texnologiyalarining bajarilish ketma-ketligi; kasbiy faoliyatni tashkil etishning ilmiy asoslari; soha bo’yicha mehnat faoliyatining iqtisodiy tamoyillariga rioya qilish lozim. Maxsus fanlarga aniq bir ishlab chiqarish sohasi bo’yicha texnikalar yoki texnologik jarayonlar bo’yicha ta’lim oluvchilarda kasbiy shakllanishi kerak bo’lgan ko’nikma va malakalar asosini tashkil etuvchi bilimlar kiradi. Baholash-ta’lim jarayonining ma’lum bosqichida o’quv maqsadlariga erishilganlik darajasini oldindan belgilangan mezonlar asosida o’lchash, natijalarni aniqlash va tahlil qilishdan iborat jarayondir. Mutaxassislik fanlarni faol metodlardan foydalanib o’qitishda talabalar bilimini va ko’nikmalarini baholash o’quv maqsadlariga yo’naltirgan holda muntazam o’tqazib turilishi kerak Bilim va ko’nikmalarni baholashda quyidagilarga e’tibor qaratish muhim ahamiyatga ega: - o’quv maqsadlariga yo’naltirgan holda oraliq va joriy nazoratlar muntazam o’tkazib turilishi kerak; - pedagogik va psixologik tamoyillarga, hamda baholash standartiga asoslanishi lozim. - baholashdan oldin talabani unga qo’yiladigan talab va baholash mezonlari bilan tanishtirish. - bilim va ko’nikmalarni baholash natijalari talabalarga iloji boricha tez vaqt ichida bildirilishi kerak. - talabaning olgan past natijalar sabablari muhokama etilishi kerak. - past natijalar olgan talabalarga qo’shimcha ta’lim olish bo’yicha imkoniyatlar yaritilish kerak.
20 Baholash natijasida nafaqat ta’lim oluvchining, balki ta’lim beruvchining kuchli va kuchsiz tomonlari, shuningdek, o’quv jarayonidagi kamchiliklar ham aniqlanadi. Ta’lim vositalari, rejalari, ta’lim jarayonini tashkil etish sifatida ham baho beriladi. Ta’lim dasturining qism bo’laklari bo’yicha muntazam baholab borish oxir- oqibat aniq va adolatli baholanishning shakllanishiga olib keladi. Kichik bo’limlar bo’yicha baholash, jamlash va umumlashtirish yakuniy baholashning aniq bo’lishiga yordam beradi. Ta’lim oluvchini muntazam ravishda o’z natijalari to’g’risida xabardor qilib turish, uning maqsad sari intilishi va istaklarini ro’yobga chiqarishga ijobiy ta’sir ko’rsatadi. Ta’lim berish davomidagi nazorat natijalarini o’lchab borish bilim, ko’nikma va malakalarni baholash talabaning o’zligini anglashi uchun bir imkoniyatdir. Yuqorida keltirilgan fikrlardan kelib chiqib, baholashning mohiyati haqida quyidagi xulosalarni aytish mumkin: Nima uchun baholash kerak?  o’quv maqsadlariga erishilganlikni aniqlash uchun;  keyingi bosqichga o’tishdan oldin, avvalgi o’zlashtirish darajasini aniqlash uchun;  natijaga erishganligini tasdiqlash uchun;  talabalarning qiziqishlarini aniqlash uchun;  yutuq va kamchiliklarni aniqlash uchun;  o’qituvchi o’z faoliyatiga tuzatishlar kiritishi uchun;  yalpi o’zlashtirish darajasini aniqlash uchun;  ta’lim jarayoni yutuqlarini aniqlash uchun;  ta’lim oluvchilarni yutuqlarga qiziqtirish uchun;  tashqi qiziquvchilarga, ish beruvchilarga, yuqori tashkilotlarga va ota- onalarga ma’lumot berish uchun. Nimani baholash kerak?  nazariy bilimlarni; 20 Baholash natijasida nafaqat ta’lim oluvchining, balki ta’lim beruvchining kuchli va kuchsiz tomonlari, shuningdek, o’quv jarayonidagi kamchiliklar ham aniqlanadi. Ta’lim vositalari, rejalari, ta’lim jarayonini tashkil etish sifatida ham baho beriladi. Ta’lim dasturining qism bo’laklari bo’yicha muntazam baholab borish oxir- oqibat aniq va adolatli baholanishning shakllanishiga olib keladi. Kichik bo’limlar bo’yicha baholash, jamlash va umumlashtirish yakuniy baholashning aniq bo’lishiga yordam beradi. Ta’lim oluvchini muntazam ravishda o’z natijalari to’g’risida xabardor qilib turish, uning maqsad sari intilishi va istaklarini ro’yobga chiqarishga ijobiy ta’sir ko’rsatadi. Ta’lim berish davomidagi nazorat natijalarini o’lchab borish bilim, ko’nikma va malakalarni baholash talabaning o’zligini anglashi uchun bir imkoniyatdir. Yuqorida keltirilgan fikrlardan kelib chiqib, baholashning mohiyati haqida quyidagi xulosalarni aytish mumkin: Nima uchun baholash kerak?  o’quv maqsadlariga erishilganlikni aniqlash uchun;  keyingi bosqichga o’tishdan oldin, avvalgi o’zlashtirish darajasini aniqlash uchun;  natijaga erishganligini tasdiqlash uchun;  talabalarning qiziqishlarini aniqlash uchun;  yutuq va kamchiliklarni aniqlash uchun;  o’qituvchi o’z faoliyatiga tuzatishlar kiritishi uchun;  yalpi o’zlashtirish darajasini aniqlash uchun;  ta’lim jarayoni yutuqlarini aniqlash uchun;  ta’lim oluvchilarni yutuqlarga qiziqtirish uchun;  tashqi qiziquvchilarga, ish beruvchilarga, yuqori tashkilotlarga va ota- onalarga ma’lumot berish uchun. Nimani baholash kerak?  nazariy bilimlarni;
21  amaliy ko’nikma va malakalarni;  xulq-atvor va shaxsiy fazilatlarni. Qachon baholash kerak?  ta’lim jarayoni boshida (boshlang’ich baholash);  ta’lim jarayoni davomida (joriy va oraliq baholash);  ta’lim jarayoni yakunida (yakuniy baholash). Baholashning asosiy xususiyatlari;  ta’lim maqsadiga yo’naltirilganlik;  muntazam o’tkazib borish;  pedagogik, psixologik va huquqiy tamoyillarga asoslanganlik;  umumiy qabul qilingan natija standartlariga asoslanganlik. Yuqorida ta’kidlanganidek, nazariy bilimlar baholanayotganida kognitiv o’quv maqsadlarga erishganlik darajalari aniqlanadi. Amaliy ko’nikma va malakalar baholanayotganida psixomotorik, hulq-atvor va shaxsiy fazilatlar baholanayotganida esa-affektiv o’quv maqsadlariga erishganlik darajalari aniqlanadi. Baholash mezonlari. Har qanday baholash natijalari o’zaro taqqoslanishi, ya’ni o’lchanishi lozim bo’ladi. Ularni taqqoslash baholashdan oldin yoki keyin ishlab chiqilgan mezonlar asosida amalga oshirilishi mumkin. Baholash mezonlari o’quv maqsadlariga qay darajada erishilganlikni anglatuvchi ko’rsatkichdir. Bu ko’rsatkichlar sonlar («besh», «to’rt», «uch» va hokazo) so’zlar («a’lo», «yaxshi», «qoniqarli» va hokazo) yordamida tavsiflanishi mumkin. Boshqacha qilib aytadigan bo’lsak, baholash mezonlari ta’lim oluvchining qaysi o’zlashtirish darajasini namoyish qilishiga qarab mos qo’yiladigan baho ko’rsatkichining tavsifidan iborat. Baholash tamoyillari. Bilimlarni tekshirish va baholash muayyan didaktik talablarga javob berishi kerak. Tekshirish va nazorat qilish sistemali, doimiy tarzda bo’lishi shart. Bu talabga rioya etilmasa, ta’lim oluvchilarning o’qishga nisbatan munosabati yomonlashadi, bilimlarning sifatiga salbiy ta’sir qiladi. 21  amaliy ko’nikma va malakalarni;  xulq-atvor va shaxsiy fazilatlarni. Qachon baholash kerak?  ta’lim jarayoni boshida (boshlang’ich baholash);  ta’lim jarayoni davomida (joriy va oraliq baholash);  ta’lim jarayoni yakunida (yakuniy baholash). Baholashning asosiy xususiyatlari;  ta’lim maqsadiga yo’naltirilganlik;  muntazam o’tkazib borish;  pedagogik, psixologik va huquqiy tamoyillarga asoslanganlik;  umumiy qabul qilingan natija standartlariga asoslanganlik. Yuqorida ta’kidlanganidek, nazariy bilimlar baholanayotganida kognitiv o’quv maqsadlarga erishganlik darajalari aniqlanadi. Amaliy ko’nikma va malakalar baholanayotganida psixomotorik, hulq-atvor va shaxsiy fazilatlar baholanayotganida esa-affektiv o’quv maqsadlariga erishganlik darajalari aniqlanadi. Baholash mezonlari. Har qanday baholash natijalari o’zaro taqqoslanishi, ya’ni o’lchanishi lozim bo’ladi. Ularni taqqoslash baholashdan oldin yoki keyin ishlab chiqilgan mezonlar asosida amalga oshirilishi mumkin. Baholash mezonlari o’quv maqsadlariga qay darajada erishilganlikni anglatuvchi ko’rsatkichdir. Bu ko’rsatkichlar sonlar («besh», «to’rt», «uch» va hokazo) so’zlar («a’lo», «yaxshi», «qoniqarli» va hokazo) yordamida tavsiflanishi mumkin. Boshqacha qilib aytadigan bo’lsak, baholash mezonlari ta’lim oluvchining qaysi o’zlashtirish darajasini namoyish qilishiga qarab mos qo’yiladigan baho ko’rsatkichining tavsifidan iborat. Baholash tamoyillari. Bilimlarni tekshirish va baholash muayyan didaktik talablarga javob berishi kerak. Tekshirish va nazorat qilish sistemali, doimiy tarzda bo’lishi shart. Bu talabga rioya etilmasa, ta’lim oluvchilarning o’qishga nisbatan munosabati yomonlashadi, bilimlarning sifatiga salbiy ta’sir qiladi.
22 Bilimlarni baholash individual harakterga egadir. Har bir ta’lim oluvchi uning qaysi bilimlari, ko’nikma va malakalari baholanayotganini bilishi kerak. Ta’lim beruvchining savollariga va vazifalariga javob berishga tayyorlik holati bilimlarni tekshirish hamda baholash o’quv jarayonining muhim bir bo’lagiga, uning tarkibiy qismiga aylangan taqdirdagina ro’y beradi. Ta’lim oluvchining bilimlari, ko’nikma va malakalari davlat o’quv rejalarining bajarilishi nuqtai nazaridan tekshiriladi hamda baholanadi. Ta’lim oluvchilarning bilimlari, ko’nikma va malakalarini tekshirish shakllari turlichadir. Ba’zan ta’lim beruvchi bilimlarni tekshirishning uzoq vaqt mobaynida bir xildagi usullarini qo’llaydi. Unda so’rash, savol berish, izohlash kabi muayyan odat paydo bo’ladi. Ta’lim oluvchilar bugunday tekshirishga moslashib ketadilar, o’qituvchining qay tarzda so’rashi ularga oldindan ma’lum bo’ladi. Ular faqat ta’lim beruvchi uchun, uni qanoatlantirish uchun javob bera boshlaydilar. Quyidagi beshta asosiy tamoyillar baholash tizimi samaradorligining poydevori hisoblanadi: - o’quv maqsadlariga asoslanganlik; - haqiqiylik; - haqqoniylik; - ishonchlilik; - qulaylik. Ta’lim oluvchilarni baholashning asosiy xususiyatlari. 1. O’quv maqsadlariga asoslanganlik. Samarali baholashning asosiy tamoyili o’quv maqsadlariga asoslanganlik hisoblanadi. Baholashning sifati o’quv maqsadlariga to’g’ridan-to’g’ri bog’liqdir. O’quv maqsadlari baholash mazmunini aniqlab beradi. O’quv maqsadlarining qo’yilish darajasiga qarab, baholashning shakli va usullari tanlanadi. Shuningdek, o’quv maqsadlariga erishish uchun bajarilgan faoliyat natijasi, baholash mezonlarini aniqlashda muhim ahamiyatga ega. Har qanday baholash tizimi loyihalashtirilayotganda, baholash topshiriqlari berilgan ta’lim mazmuni doirasida bo’lishi talab etiladi. Baholashni loyihalashtirayotganda, har doim quyidagi ikki savolni e’tiborga olish lozim: 22 Bilimlarni baholash individual harakterga egadir. Har bir ta’lim oluvchi uning qaysi bilimlari, ko’nikma va malakalari baholanayotganini bilishi kerak. Ta’lim beruvchining savollariga va vazifalariga javob berishga tayyorlik holati bilimlarni tekshirish hamda baholash o’quv jarayonining muhim bir bo’lagiga, uning tarkibiy qismiga aylangan taqdirdagina ro’y beradi. Ta’lim oluvchining bilimlari, ko’nikma va malakalari davlat o’quv rejalarining bajarilishi nuqtai nazaridan tekshiriladi hamda baholanadi. Ta’lim oluvchilarning bilimlari, ko’nikma va malakalarini tekshirish shakllari turlichadir. Ba’zan ta’lim beruvchi bilimlarni tekshirishning uzoq vaqt mobaynida bir xildagi usullarini qo’llaydi. Unda so’rash, savol berish, izohlash kabi muayyan odat paydo bo’ladi. Ta’lim oluvchilar bugunday tekshirishga moslashib ketadilar, o’qituvchining qay tarzda so’rashi ularga oldindan ma’lum bo’ladi. Ular faqat ta’lim beruvchi uchun, uni qanoatlantirish uchun javob bera boshlaydilar. Quyidagi beshta asosiy tamoyillar baholash tizimi samaradorligining poydevori hisoblanadi: - o’quv maqsadlariga asoslanganlik; - haqiqiylik; - haqqoniylik; - ishonchlilik; - qulaylik. Ta’lim oluvchilarni baholashning asosiy xususiyatlari. 1. O’quv maqsadlariga asoslanganlik. Samarali baholashning asosiy tamoyili o’quv maqsadlariga asoslanganlik hisoblanadi. Baholashning sifati o’quv maqsadlariga to’g’ridan-to’g’ri bog’liqdir. O’quv maqsadlari baholash mazmunini aniqlab beradi. O’quv maqsadlarining qo’yilish darajasiga qarab, baholashning shakli va usullari tanlanadi. Shuningdek, o’quv maqsadlariga erishish uchun bajarilgan faoliyat natijasi, baholash mezonlarini aniqlashda muhim ahamiyatga ega. Har qanday baholash tizimi loyihalashtirilayotganda, baholash topshiriqlari berilgan ta’lim mazmuni doirasida bo’lishi talab etiladi. Baholashni loyihalashtirayotganda, har doim quyidagi ikki savolni e’tiborga olish lozim:
23 Baholash topshiriqlari ta’lim jarayonidan ko’zlangan o’quv maqsadlarini to’la aks ettiradimi? O’quv maqsadlari darajasiga baholash shakllari, usullari va mezonlari to’g’ri tanlandimi? Masalan, yo’l harakati qoidalari bo’yicha olgan bilimlarni baholashda yozma test olish usuli mos kelishi mumkin. Lekin, undan mashinani boshqarish malakalarini baholashda foydalanib bo’lmaydi. Bu malakalar og’zaki yoki yozma emas, balki amaliy faoliyatga asoslangan baholash usuli yordamida baholanishi maqsadga muvofiq bo’ladi. 2. Haqiqiylik. O’quv maqsadida ko’zda tutilgan natija-gina baholashga qaratilgan topshiriq yoki test haqiqiy hisob-lanadi. U baholanishi lozim bo’lgan bilim va ko’nikmalar sohasidagi natijalarga qaratilgan bo’lishi lozim. Ta’lim oluvchi erishgan natijalar to’g’risida asoslangan hamda ishonchli axborotlar berilishi kerak. Ta’lim oluvchi egal-lagan bilim, malaka va ko’nikmalar hamda shaxsiy fazilatlarni o’lchash imkonini beradigan metodlardan foydalanish zarur. Haqqoniylik (ob’yektivlilik). Baholash tizimi o’quv maqsadlariga mos bo’lishi, shuningdek baholash shart-sharoitlari va maqsadlari bilan talabalar oldindan tanishgan bo’lishlari lozim. Ta’lim oluvchilarga bir xil murakkablikdagi hamda hajmdagi topshiriqlar berilishi kerak. 3. Ishonchlilik. Natijalarni baholash mobaynida har xil usullardan foydalanish mumkin. Lekin, bu usullarni tanlashga qo’yiladigan asosiy shart ishonchlilik hisoblanadi. Usul ishonchli bo’lishi uchun baholash asosli va aniq ma’lumotlarga asoslangan bo’lishi zarur. Bunda topshiriq yoki testning o’rganish maqsadlarini nazorat qilishga yo’naltirilganligi qanchalik ishonchli ekanligi nazarda tutiladi. Baholash ishonchli bo’lishi uchun ta’lim oluvchilarda bir-biriga o’xshash, ammo har xil sharoitlarda baholash o’tkazilganda, natijalari bir xil bo’lishi kerak. Baholash metodining ishonchliligi turli metodlarning natijalari bilan taqqoslash orqali aniqlanadi. Baholash tizimi ishonchli bo’lishi uchun turli ekspertlar 23 Baholash topshiriqlari ta’lim jarayonidan ko’zlangan o’quv maqsadlarini to’la aks ettiradimi? O’quv maqsadlari darajasiga baholash shakllari, usullari va mezonlari to’g’ri tanlandimi? Masalan, yo’l harakati qoidalari bo’yicha olgan bilimlarni baholashda yozma test olish usuli mos kelishi mumkin. Lekin, undan mashinani boshqarish malakalarini baholashda foydalanib bo’lmaydi. Bu malakalar og’zaki yoki yozma emas, balki amaliy faoliyatga asoslangan baholash usuli yordamida baholanishi maqsadga muvofiq bo’ladi. 2. Haqiqiylik. O’quv maqsadida ko’zda tutilgan natija-gina baholashga qaratilgan topshiriq yoki test haqiqiy hisob-lanadi. U baholanishi lozim bo’lgan bilim va ko’nikmalar sohasidagi natijalarga qaratilgan bo’lishi lozim. Ta’lim oluvchi erishgan natijalar to’g’risida asoslangan hamda ishonchli axborotlar berilishi kerak. Ta’lim oluvchi egal-lagan bilim, malaka va ko’nikmalar hamda shaxsiy fazilatlarni o’lchash imkonini beradigan metodlardan foydalanish zarur. Haqqoniylik (ob’yektivlilik). Baholash tizimi o’quv maqsadlariga mos bo’lishi, shuningdek baholash shart-sharoitlari va maqsadlari bilan talabalar oldindan tanishgan bo’lishlari lozim. Ta’lim oluvchilarga bir xil murakkablikdagi hamda hajmdagi topshiriqlar berilishi kerak. 3. Ishonchlilik. Natijalarni baholash mobaynida har xil usullardan foydalanish mumkin. Lekin, bu usullarni tanlashga qo’yiladigan asosiy shart ishonchlilik hisoblanadi. Usul ishonchli bo’lishi uchun baholash asosli va aniq ma’lumotlarga asoslangan bo’lishi zarur. Bunda topshiriq yoki testning o’rganish maqsadlarini nazorat qilishga yo’naltirilganligi qanchalik ishonchli ekanligi nazarda tutiladi. Baholash ishonchli bo’lishi uchun ta’lim oluvchilarda bir-biriga o’xshash, ammo har xil sharoitlarda baholash o’tkazilganda, natijalari bir xil bo’lishi kerak. Baholash metodining ishonchliligi turli metodlarning natijalari bilan taqqoslash orqali aniqlanadi. Baholash tizimi ishonchli bo’lishi uchun turli ekspertlar