Ilmiybaza.uz
Mehnat ta’limi va tarbiyasining uzviyligi
Reja:
1.Mehnatga munosabat.
2.Texnologiya fani va tarbiyasining uzviyligi va ularning o’ziga xos jihatlari.
3.Integratsiyalashgan
tarbiyaviy tadbirlarning samaradorligini oshirish
omillari.
Ilmiybaza.uz
Mavzuga doir tayanch tushunchalar: texnologiya fani va tarbiyasi,
texnologiya fanining o’ziga xos jihatlari, integratsiyalashgan tarbiyaviy tadbir
turlari.
Jamiyatimiz taraqqiyotining hozirgi bosqichi, texnologiya fanining xarakteri va
mazmuniga, insonni hayotga tayyorlashga yuksak talablar qo‘yadi. Shunga ko‘ra har
bir kishini hayotga tarbiyalashda aniq o‘zgarishlar qilishi lozim. Har bir o‘quvchida
zamonaviy ishchi shaxsining sifatlarini shakllantirish uchun maktabning
boshlang‘ich sinflarida va hatto ilgariroq maktabgacha muassasalarda, keyinroq
maktabdan yuqori sinflardagi ta’lim va tarbiyani rivojlantirish, o‘z bilimlarini
davom ettirishlari lozim. Butun kuch va qobiliyatlarini siyosiy bilim doiralarini
kengaytirish, zamonaviy bilimlar bilan qurollantirish va mehnatni har tomonlama
uyg‘unlashtira olishga o‘rgatishdan iboratdir. О’quvchilarni mehnatga tarbiyalash
va kasbga tayyorlash vazifalari
boshlang‘ich sinflarda butun ta’lim va tarbiya tizimida hamda barcha o'quv
predmetlari yordamida hal etiladi. Bu o‘rinda mehnat darslari yetakchi rol o‘ynaydi.
Boshlang'ich sinflarda mehnat ta’limining ilk tushunchalari, malaka va ko‘nikmalari
mehnat darslarida shakllantiriladi. Boshlang’ ich maktabdagi mehnat ta’ limining
asosiy vazifalari mehnatga axloqiy, ruhiy tayyorlash va amaliy tayyorlash,
о‘quvchilarni boshlang’ich politexnik bilimlar bilan qurollantirishdan iboratdir.
Mehnatga axloqiy tayyorlash - o‘zaro do‘stona yordamni berishni, ijodiy
tashabbuskorlik, tashkilotchilik qobiliyatlarini namoyish qilishni, mehnat kishilari
va mehnat natijalarini hurmat qilishni o‘rgatishdan iboratdir. Mehnat ta’limi va
tarbiyasini tashkil etishda jamoa asosidagi mehnatni uyushtirish muhim
masalalardan biridir. Zero, jamoa ishtirokida o‘tkazilayotgan mehnat jarayonida
o‘quvchilarda do‘stlik, o‘rtoqlik,
o‘zaro yordam va hamkorlik, jamoa mehnat samaralaridan quvonish kabi
xislatlar tarbiyalanib boradi.Shuningdek, ularda tashabbuskorlik, tashkilotchilik,
Ilmiybaza.uz
mehnatga ijodiy yondashish, jamoa manfaatini shaxsiy manfaatdan ustun qo‘yish
singari axloqiy sifatlaming shakllanishiga poydevor qo‘yiladi. Mehnat jarayonida
o‘quvchilarda mehnat madaniyatining unsurlarini hosil qilib borish muhim
talablardan biri sanaladi. Mehnat madaniyati - bajarilayotgan ishga ongli
munosabatda bo‘lish, uni ilmiy jihatdan to‘g‘ri tashkil etilishi (puxta rejalashtirish,
vaqtdan unumli foydalanish), ish o‘mini ozoda tutish, mehnat (ish) qurollariga
ehtiyotkorona munosabatda bo‘lish, boshlangan ishni natijalash, uning samarali
bo‘lishiga erishishga yo‘naltirilgan faoliyat ko‘rsatkichidir. Mehnat madaniyati
tushunchasi o‘zida yana o‘quvchining mustaqil harakat olib borishini, mehnat qilishi
va dam olishini to‘g‘ri tashkil eta olishni ham aks ettiradi. Mehnatga ongli
munosabatni tarbiyalashning yana bir talabi o‘quvchilami ilm-fan, madaniyat,
texnika va texnologiya borasidagi yangiliklardan boxabar etish, ularda mehnatga
nisbatan qiziqishni hosil qilish, bu boradagi layoqat, qobiliyat va iqtidorlarini oshirib
borishdan iborat. Mehnatga ruhiy tayyorlash - o'quvchilaming yoshiga mos
keluvchi ongli va ijobiy xususiyatlami tarkib toptirish, o‘quvchilaming mehnat
malaka va ko‘nikmalarini egallashga qiziqishini shakllantirishdan iboratdir.
O'qituvchining vazifasi o‘quvchilarga yoshligidan boshlab mehnat malaka va
ko‘nikmalarini shakllantirish bilan birga o‘quvchilaming mehnatga qobiliyatini
shakllantirish, jamiyat rivojlanishi uchun ishlab chiqarishda qatnashish zarurligini
tushuntirish
juda muhimdir. Mehnatga ruhiy tayyorlash o‘quvchilardagi turli psixologik
jarayonlarni rivojlantirishni va takomillashtirishni nazarda tutadi. Bular: sezib-
anglash, psixomotor, emotsional-idrok, diqqat, xotira, tafakkur- mehnatning
psixologik komponentlaridir. O‘quvchilami mehnatga o'rgatishda uning ruhiy
imkoniyatlarini nazarda tutib, hissiy bilish jarayonini takomillashtirish zarur.
Bundan tashqari bolaning xotirasini o‘stirish ham alohida ahamiyatga ega. Chunki,
mehnat faniga oid materiallarni eslab qolish va amaliy ishlarni bajarish boshqa
predmetlarga nisbatan o‘ziga xos xususiyatlarga ega. Barcha yangi asboblar,
materiallarni, amaliy ishlaming nomini boshlang‘ich sinf o‘quvchilari predmetni
ko‘rib idrok etish bilan fikran biriktirib, tinglab o‘rganadilar, tushunib oladilar.
Ilmiybaza.uz
O‘qituvchi mehnat darslarida amaliy ishlami tushuntiribgina qolmay, balki asosiy
materiallar va buyumlar namunasini, asboblami materialga ishlov berish usullarini,
ish bosqichlarining izchilligini ko‘rsatadi. Shu bois mehnat ta’limida eshitish,
ko‘rish xotirasi va harakatlanuvchi xotira muhim ro‘l o‘ynaydi. O‘quvchilarda
mehnat darsidan mehnat darsigacha yangidan-yangi bilim va ko‘nikmalar
mujassamlashib boradi, ularni esa anglash va xotirada saqlab qolish kerak. Mehnat
ta’limini to‘g‘ri tashkil etish о'quvchilarni qiyinchiliklarni yengishga, qo‘yilgan
maqsadga erishish yo'lida qat’iyat bilan mehnat qilish, boshlangan ishni
chalatashlabketmay, balki oxirigayetkazishga o‘rgatish lozim. Bu o‘rinda
o‘quvchilarda ijobiy natijalar: mehnatdan quvonish, lazzatlanish va qoniqish
hissiyotlarining namoyon bo’lishi juda muhimdir. О‘quvchilami mehnatga amaliy
tayyorlash. Boshlang’ich sinf mehnat ta’limida keng ma’nodagi mehnatning ilmiy
asoslari haqida emas, mehnat ta’limning elementlari to‘g‘risida gap boradi. Bu
o‘quvchilarda mehnatning yutuqlariga nisbatan qiziqish uyg‘onishiga yordam
beradi. Politexnik bilimga ega bo‘lish qo‘yilgan mehnat vazifalarini bajarishda
yordam beradi. Shuningdek, bu bilim kerakli amaliy ish bosqichlarini qanday va
qaysi izchillikda amalga oshirish, qanday asboblami qo’llash va uning sabablarini
anglashga ko‘maklashadi. O’quvchilarni mehnatga amaliy tayyorlash mehnat
ta’limining muhim omillaridan biridir. U o‘zaro bog‘langan bir nechta
elementlardan: oddiy asbob va moslamalardan foydalana bilish, u yoki bu materialga
ma’lum izchillikda ishlov bera olish, yo‘l qo‘yilgan xatoni o‘z vaqtida aniqlash va
to‘g‘irlay olish kabilardan tarkib topadi. Mehnatga amaliy tayyorlashni faqat kerakli
bilimlar bazasida amalga oshirish mumkin.U boshlang'ich sinflarda boshlang’ich
politexnik bilimlarga asoslanadi. Mehnat ta’limining mazmuniga muvofiq
o‘quvchilar mazkur yosh uchun qulay bo‘lgan materiallarga ishlov berish,
qo’llaniladigan oddiy asbob va moslamalardan foydalanish malaka va
ko‘nikmalarini egallaydilar. Oddiy asbob va moslamalar maxsus asbob va
moslamalarning bosh asosi hisoblanadi. O’quvchilar ta’lim jarayonida va darsdan
tashqari sharoitlarda mehnatning ijtimoiy jamiyatda tutgan o‘rni va rolini, inson
kamolotini ta’minlash omili ekanligini, shaxsning qobiliyati va iqtidorini mehnat
