МИЛЛИЙ ДАВЛАТЧИЛИК ПОЙДЕВОРИНИНГ БАРПО ЭТИЛИШИ 1)Ўзбекистон Республикаси Конституциясининг ишлаб чиқилиши ва қабул қилиниши. 2)Ўзбекистон Республикаси Конституциясида либерал ғоялар ва тамойиллар акс топиши. 3)Ўзбекистоннинг сиёсий ва давлат тузилиши асосларининг яратилиши, қонунчилик тизимининг шакллантирилиши, марказда ва жойларда ваколатли ҳокимият органлари яхлит тизимининг барпо этилиши. 1 1991—2000 йиллар мамлакатимиз ва халқимиз ҳаётида улкан из қолдирган ўтиш даври, том маънода тарихий аҳамиятга эга бўлган давр бўлди. Бу даврда ва миллий давлатчилик асосларини шакллантириш билан боғлиқ биринчи галдаги ислоҳот ва ўзгаришлар амалга оширилди (дастлабки босқич). 2001 йилдан 2010 йилгача бўлган муддатни ўз ичига олган иккинчи босқич — фаол демократик янгиланишлар ва мамлакатни модернизация қилиш даври эса иқтисодиётимизни барқарор ривожлантириш, сиёсий ҳаётимизни, қонунчилик, суд-ҳуқуқ тизими ва ижтимоий-гуманитар соҳаларни изчил ислоҳ қилишни таъминлашда ғоят муҳим роль ўйнаган давр бўлди. Учинчи босқич 2011-2016 йиллар. Бу даврда фуқаролик жамияти қуришга доир ҳуқуқий асослар ривожлантирилди. 2017 йилда бошланиб, фуқаролик жамиятини шакллантиришнинг амалий жиҳатларини намоён бўлиши билан характерланади. Бу даврда мамлакатни тубдан ислоҳ қилиш “2017-2021 йилларда Ўзбекистон Республикасини ривожлантиришнинг бешта устувор йўналиши бўйича Ҳаракатлар стратегияси”да ривожлантирилиб, янги ривожланиш даврини бошлаб берди. Мустақиллик эълон қилингандан сўнг ижтимоий – сиёсий соҳадаги амалга оширилган дастлабки ислоҳотлар: Биринчидан, Мамлакатнинг сиёсий мустақиллигини таъминлашда муҳим аҳамият касб этган Ўзбекистон Республикаси Конституциясининг ишлаб чиқилди ва қабул қилинди. Иккинчидан, Мураккаб ўтиш даврида қабул қилинган қонунларнинг бажарилишини таъминлай оладиган, сиёсий ва иқтисодий ислоҳотларни амалга оширишга қодир бўлган ижро ҳокимиятнинг самарали тизими яратилди. Маҳаллий ҳокимият органлари қайта ташкил қилинди – вилоят, туман ва шаҳарларда ҳокимлик институти жорий этилди. Учинчидан, Судлар жазоловчи ва фақат давлат манфаатларини ҳимоя қилувчи органдан қонун устуворлигини ва инсон ҳуқуқларини ҳимоясини таъминловчи суд ҳокимияти тизими шакллантирилди. Тўртинчидан, Мамлакатимиз суверенитети ва худудий яхлитлигини, конституциявий тузумни ишончли ҳимоя қиладиган, халқаро террорчилик, экстремизм ва наркоагрессия каби кучайиб бораётган хавф-хатарга қарши курашадиган миллий хавфсизлик органлари тизими шакллантирилди. 2 Шунингдек, фуқаролик ва жамоатчилик институтлари, хусусан, парламент Омбудсмани, инсон хуқуқлари бўйича миллий марказ ва бошқа қатор тузилмаларни шакллантириш масалалари ҳам катта аҳамият касб этди. Чунки, шахснинг ҳуқуқ ва манфаатларини ҳимоя қилиш, аҳолининг ҳуқуқий маданияти ва онгини ошириш демократик ҳуқуқий давлат ва фуқаролик жамияти қуришнинг муҳим шартидир. Бешинчидан, Ўтиш даврида кучли ижтимоий сиёсат ва аҳолини ҳимоя қилишнинг самарали механизми ишлаб чиқилди. Кўмакка муҳтож оилаларга моддий ёрдам беришда асосан ўзини ўзи бошқариш органи бўлган маҳалла институти имкониятларидан фойдаланилди. Бу зарур моддий ва маънавий ёрдамни очиқлик ва ошкоралик тамойиллари асосида аниқ йўналтириш аҳолининг ҳақиқатан ҳам ночор қатламларини қўллаб-қувватлаш, уларни ўтиш даврининг қийинчиликларидан ишончли ҳимоя қилиш имконини берди. Шу тариқа юртимизда ижтимоий-сиёсий барқарорлик таъминланди, қолаверса мамлакатни янгилаш борасида олиб борилаётган сиёсатимизнинг халқ томонидан қўллаб-қувватланишига эришилди. Конституцияни ишлаб чиқилиши ва қабул қилиниши: Слайды 4,5,6 Ўзбекистон Республикаси Конституциясининг қабул қилиниши мамлакатнинг сиёсий мустақиллигини таъминлашда муҳим аҳамият касб этди. Янги Конституция давлатимиз келажагини, унинг истиқбол йўлларини ҳам белгилаб берди. Ўша даврдаги мафкуравий бўшлиқ, назарий қарашлар шаклланмаган шароитда янги Конституцияни тайёрлашда Биринчи Президентнинг 1992 йилнинг ёзида ёзилган “Ўзбекистоннинг ўз истиқлол ва тараққиёт йўли ” китоби концептуал дастур бўлиб хизмат қилди. Конституция тарихан жуда қисқа муддатда ишлаб чиқилди ва қабул қилинди. Конституция комиссияси 1991 йил апрелда Асосий қонун лойиҳаси устида иш бошлади. Конституция лойиҳасининг 158 моддадан иборат дастлабки варианти 1991 йилнинг ноябрда тайёр бўлди. Лекин мазкур лойиҳанинг барча моддалари қайтадан ишлаб чиқилди. Унинг дастлабки матни бутунлай ўзгартирилди. Айниқса, эски конституция ва эски тузумни 3 эслатадиган барча қоидалар ва моддалар ўрнини ҳуқуқий давлат ва фуқаролик жамияти учун хос бўлган конституциявий асослар эгаллади. Конституция лойиҳасининг оммавий ахборот воситаларидан биринчи эълон қилиниши билан иккинчи марта эълон этилиши ўртасида ўтган вақт ичида у мамлакат фуқароларидан тушган айрим фикрлар ва таклиф-мулоҳазаларни умумлаштириш асосида яна икки маротаба, шунингдек, Олий Кенгаш сессияси арафасида учинчи марта давлат раҳбари томонидан кўриб чиқилди, яна кўп моддаларга халқчил ва демократик қадриятлар талаблари асосидаги ўзгаришлар киритилди. Шунингдек, Ўзбекистон Конституциясининг қабул қилинишида унинг лойиҳаси умумхалқ томонидан муҳокама этилиши муҳим аҳамият касб этди. Конституция лойиҳаси 1992 йил 26 сентябрда матбуот орқали умумхалқ муҳокамаси учун эълон қилинди. Конституция лойиҳаси Қорақалпоғистон Республикаси Олий Кенгашида, вилоятлар ва Тошкент шаҳар ҳокимликларида Конституция комиссияси аъзолари ва халқ депутатлари иштирокидаги меҳнат жамоларида, ўқув муассаларида, фуқароларнинг истиқомат жойлардаги йиғинларда атрофлича муҳокама этилди. Мазкур муҳокамалар жараёнида билдирилган фикрлар, таклиф ва мулоҳазалар умумлаштирилиб, Конституция лойиҳасини ишлаб чиқишда улар инобатга олинди. Ва ниҳоят, 1992 йил 8 декабрь куни Ўзбекистон Республикаси XII чақириқ Олий Кенгашнинг XI сессиясида лойиҳани моддама-модда овоз бериш йўли билан муҳокама этилиб, Конституция қабул қилинди (128та модда). Слайд 7. Ислом Каримов Ўзбекистон Республикаси Конституциясининг асил моҳиятини қуйидагича таърифлаб берган эди: “...Бу Конституция ўзининг туб моҳияти, фалсафаси, ғоясига кўра янги ҳужжатдир. Унинг коммунистик мафкура, синфийлик, партиявийликдан асар ҳам йўқ. Жамики дунёдаги неъматлар орасида энг улуғи-инсон деган фикрни илгари сурдик ва шу асосида “фуқаро-жамият-давлат” ўртасидаги ўзаро муносабатларнинг оқилона ҳуқуқий ечимини топишга интилдик”. Конституцияда либерализм ғоялари 4 Слайд 8. ЛИБЕРАЛ (лот. liberalis) — сўзининг дастлабки маъноси — ҳурфикрли, эркин шахс. Муросасоз маъносини ҳам англатади; ЛИБЕРАЛИЗМ — 17-18-асрларда Европа мамлакатларида юзага келган ва фуқаровий, сиёсий, иқтисодий эркинликларга оид асосий қоидаларни эълон қилган ғоявий ва ижтимоий-сиёсий оқим. Л. Ж. Локк, А. Смит, Ш. Монтескье ва б. нинг мутлақ ҳокимиятга қарши қаратилган назарияларига асосланади. Либерализм ғоялари биринчи бор АҚШ Конституцияси (1787) ҳамда Инсон ва фуқаро ҳукуқлари декларациясида (1789) мужассам бўлган. 19-а. ва 20-а. Бошларида Либерализмнинг фуқаролик жамияти, шахс ҳуқуклари ва эркинликлари, ҳуқуқий давлат, демократик сиёсий муассасалар, хусусий тадбиркорлик ва тижорат эркинлигига оид асосий қоидалари шаклланган. Ҳозирги либерализм ғояларига кўра, эркин бозор механизми самарали иқтисодий фаолият юритиш, ижтимоий ва иқтисодий жараёнларни тартибга солиб туриш учун энг қулай шарт-шароит яратади; айни чоғда бозор ва рақобатчилик нормал шароитда ривожланиши учун бу соҳага давлатнинг мунтазам равишда аралашуви зарур. 20-а. охирида Либерализм, консерватизм ва социал-демократия ғоялари бир-бирига яқинлашди. Ўзбекистон Республикасининг Конституцияси жаҳон миқёсидаги конституционализм ривожланиш жараёнининг органик қисми ҳисобланади. У, шунингдек, миллий давлатчилик либерал асослари ривожланишининг мақсадларига, хусусан, ҳуқуқий давлат яратилишига хизмат қилади. Шу маънода, Ўзбекистон Республикасининг Конституцияси тараққиётнинг умуминсоний ва миллий устуворликларини уйғунлаштириш, миллий-анъанавий муносабатлар ҳамда либерал талабларни интеграциялашдан иборат муҳим функцияни бажаради. У, бошиданоқ давлат ва инсон манфаатларининг оқилона нисбатини ўзида мустаҳкамлаган. Буни Конституция Преамбуласиданоқ кўриш мумкин: Асосий Қонун инсон ҳуқуқлари ва давлат мустақиллиги тамойилларига содиқликни таъминлаш; ўзбек давлатчилиги ривожланишининг тарихий тажрибасига таянган ҳамда демократия ва ижтимоий адолат идеалларига ўз содиқлигини ҳамда умумэътироф этган халқаро ҳуқуқ меъёрлари устуворлигини эътироф 5 этган ҳолда ва инсонпарвар демократик ҳуқуқий давлат яратиш вазифасини қўйган ҳолда қабул қилинган. Шундай қилиб, либерал ғоялар ва тамойиллар Асосий Қонунимизнинг асосини ташкил этади. Жумладан, либерал тамойиллар асосида давлат ҳокимиятини ташкил этиш ҳамда давлат суверенитети тўғрисидаги қоидалар 2-моддада, аниқ ифодаланган бўлиб, у халқ иродаси ва манфаатларининг акс этиши сифатида юзага чиқади, яъни, жамият давлатга нисбатан - бирламчидир. Давлат органлари ва мансабдор шахслар жамият ва фуқаролар олдида масъулдирлар. “Фуқаролар”нинг давлат органлари ва мансабдор шахслар фаолиятини назорат этиш субъекти сифатида илгари сурилиши тасодиф эмас. Айнан шу тамойилда конституциявий фикрнинг «мағзи» ифодаланган. Кейинги барча қоидалар шу тамойилни аниқлаштириши, ривожлантириши ва конкретлаштириши лозим. Хусусан, Конституциянинг II-бобида давлатнинг жамият ва фуқаролар олдида жавобгарлиги ғояси қуйидагича белгиланган: 1. Давлат ҳокимиятининг манбаи халқ ҳисобланади (жамият ва фуқаролар). 2. Давлат ҳокимияти органларининг шаклланиш асослари Ўзбекистон Республикасининг Конституцияси ва қонунчиликда тасдиқланади. 3. Жамият ва давлат ҳаётидаги энг муҳим масалаларни муҳокама этиш ва қабул қилиш тартиби сифатида умумхалқ овоз бериши (референдум) чақирилади. 4. Ваколатлилик тамойили, унга кўра Ўзбекистон халқи номидан фақатгина халқ томонидан сайланган Олий Мажлис ва Республика Президентигина чиқиши мумкин. 5. Ҳокимиятнинг қонун чиқарувчи, ижро этувчи ва суд ҳокимиятига бўлиниш тамойили асосида давлат ҳокимияти тизими қурилади. Бу тамойил, аввало, ҳокимиятнинг ўта марказлашуви ва мансабдор шахслар ўзбошимчалигининг олдини олишга қаратилган. 6 6. Плюрализм тамойили, унга кўра ижтимоий ҳаёт сиёсий институтлар, мафкуралар ва фикрлар хилма-хиллиги асосида ривожланиши лозим. 7. Демократик ривожланишда умуминсоний тамойиллар устуворлиги, яъни, унга кўра инсон, унинг ҳаёти эркинлиги, виждони, ғурури, конституция ва қонунлар билан ҳимоя қилинадиган бошқа ажралмас ҳуқуқлари олий қадрият ҳисобланади. 8. Давлат механизми моҳиятидаги асосий вазифа ижтимоий адолат ва қонунийлик тамойилларини таъминлаш ҳисобланади. Бу тамойиллар фақатгина либерал талабларга жавоб берибгина қолмай, балки Халқ ҳокимиятчилигини амалга оширишнинг ишончли кафолати сифатида ҳам нмоён бўлади. Энг муҳими, бу тамойилларнинг барчаси, давлат ва мансабдор шахсларнинг жамият ва фуқаролар олдидаги жавобгарлигини таъминлаш механизмини ифода этади. Конституциямиздаги ушбу тамойиллар қуйидаги либерал кўриниш элементларини эътироф этади: - Конституциявийлик, конституция устуворлиги; - сиёсий институтлар, мафкуралар ва фикрлар хилма-хиллиги; - давлатга нисбатан халқнинг суверенлиги ва халқаро муносабатлар тизимида давлат суверенитети; - давлатнинг жамият томонидан назорат этилиши; - ҳокимият тармоқланиши; - инсон ва жамият манфаатлари устуворлиги. Инсон ҳуқуқ ва эркинликлари тўғрисидаги қоида Конституция умумий қисмидан сўнг дарҳол келиб, унда асосий тамойиллар акс этган. Бошқача айтганда, кейинги қоидалар инсон ҳуқуқларини таъминлаш зарурлигидан келиб чиқади ва улар қонун чиқарувчилик ҳамда маъмурий-ташкилий жиҳатдан амалга ошишига ёрдам беради. Бу ҳол инсон ҳуқуқлари тўғрисидаги юксак конституциявий мавқени ва уларнинг жамият ҳаётидаги аҳамиятини таъкидлайди. 7 Конституциямиз мамлакатда сиёсий либерализмни ривожлантириш учун қандай омиллар ва шарт-шароитларни яратади деган савол туғилиши мумкин? Айтиш зарурки, юқорида кўрсатилган тамойиллардан ташқари, Асосий Қонунда тенглик, адолат ва масъулиятнинг қадрланиши аниқ ифода этилган; сиёсий ҳуқуқлар, жамоат бирлашмалари ва оммавий ахборот воситаларининг асосий ҳуқуқлари ажратиб кўрсатилган. Анъанавий либерализм фалсафасига кўра, эркинлик ва тенглик категорияларини сиёсий ва ҳуқуқий жиҳатдан ажралган ҳолда қараш мумкин эмас. «Эркинлик» ва «тенглик» инсонга туғилган дақиқасидан эътиборан ажралмас ҳуқуқ сифатида берилади. Изоҳ талаб этмайдиган бу категорияни исботлашнинг зарурати йўқ. Слайд 9. Либерализм асосчиларидан ҳисобланган инглиз файласуфи Ж.Локкдаги “тенглик”нинг аcоcий маъноcини унинг “тенглик ҳолати”га берган таърифидан пайқаш мумкин. «Бунда, -деб ёзади мутафаккир, - бутун юриcдикция ўзаро бўлади, ҳеч ким бошқага қараганда кўпроққа эга бўлмайди” Либерализм ғоялари тантанасини Конституциянинг бошқа моддаларида ҳам кўриш мумкин. Жумладан, умумий қоидаларнинг 20-моддаcи ҳам анъанавий либерал руҳда ифодаланган. У ерда фуқаролар ҳуқуқ ва эркинликларининг амалга оширилиши бошқа шахcлар, давлат ва жамият қонуний манфаатларини, ҳуқуқ ва эркинликларини бузмаcлиги лозимлиги тўғриcида cўз юритилган. Конституция VII-бобининг 25-моддасида шахсий ҳуқуқ ва эркинликлар ифодаланган. Яъни, яшаш ҳуқуқи ҳар бир кишининг ажралмас ҳуқуқи сифатида таърифланган. Унга даҳл этиш оғир жиноят ҳисобланади. Ҳеч ким қонунда кўзда тутилганидан бошқача ҳолда ва тартибда бировнинг уй-жойига кириш, тинтув қилиш ва кўздан кечириш, ёзишмалар ва телефонда гаплашиш сирини бузиш ҳуқуқига эга эмас. Шунингдек, республикадан чиқиш ва кириш эркинлиги, фикрлар, сўз ва эътиқод эркинлиги таъминланган. 8 Шунингдек, Конституция давлат органлари, жамоат бирлашмалари ва мансабдор шахслардаги фуқаролар ҳуқуқи ва манфаатларига тегишли бўлган ҳужжатлар, қарорлар ва бошқа материаллар билан танишишга имкон беришни кафолатлайди. Ҳамма учун виждон эркинлиги кафолатланади. Ҳар бир киши ҳар қандай динга эътиқод қилиш ёки ҳеч бирига эътиқод қилмаслик ҳуқуқига эгадир. Кўриб турганимиздек, Конституция ҳуқуқий давлат ва фуқаролик жамиятида инсон ҳуқуқлари ва эркинликлари тўғрисидаги либерал тасаввурлардан келиб чиқувчи асосий ғояларни ўзида акс эттиради. Бир сўз билан айтганда, либерализм шахслар эмас, балки, қонунлар ҳокимиятини таъминлашга интилади. Бугунги кунда бу борада асл ҳолат қандай? Слайд 10. Конституциямиз қабул қилинганининг 24 йиллигига бағишланган тантанали маросимдаги маърузасида Ўзбекистон Республикаси Президенти Ш.Мирзиёев мазкур масалага шундай муносабат билдирган: «Афсуски, ҳозирги кунда қонунларнинг ислоҳотлар самарасига таъсири етарлича сезилмаяпти. Уларнинг ижтимоий муносабатларни бевосита тартибга солишдаги роли пастлигича қолмоқда. Бу ҳолат мамлакатимиз қонунчилик тизимига фуқароларимиз, тадбиркорлар, қолаверса, чет эл инвесторларининг ишончисзлигини келтириб чиқариши мумкинлигини унутмаслигимиз керак»[2.9]. Демак, танланган йўл тўғри, амалга оширилаётган ишлар ҳам салмоқли. Бироқ уларнинг истиқбол талаблари даражасида эмаслигини ҳар доим ёдда тутиш, шунга яраша тадбирлар олиш талаб этилади. Ўзбекистон мустақил ривожининг илк босқичи (1991-2000 йиллар) да жамиятда кечаётган муайян ўзгаришларнинг мураккаблиги ва суръатига мувофиқ равишда шаклланиб борди. Сиёсий ислоҳотларнинг мазкур босқичида асосий вазифалар қуйидаги мақсадларни қамраб олган эди: янгича сиёсий тизим ривожи учун ҳуқуқий асос яратиш; 9 сиёсий бошқарув ва сиёсий тузимнинг шаклига мувофиқ келадиган мустаҳкам сиёсий институтлар (ваколатли ҳукумат органлари, сиёсий партиялар ва ҳаракатлар, жамоат ташкилотлари, сайлов тизими ва ҳоказолар)- ни ташкил этиш; сиёсий муносабатлар, сиёсий кучлар мувозанатининг ўзаро алоқалар ва борди-келдилари тизимини шакллантириш; сиёсий мафкура, янги қадриятлар, назария ва қарашларни шакллантириш ва ривожлантириш. Мазкур даврнинг муваққат чегаралари қилиб белгиланган сана кўрсаткичлари қуйидаги воқелар билан боғлиқ: биринчидан, 1991 йил мамлакат ўз мустақиллигини эълон қилди, шу йилнинг 29 декабрь куни республиканинг давлат мустақиллиги ҳақидаги масала юзасидан референдум ва Ўзбекистон Республикаси Президентини сайлаш тадбири бўлиб ўтди. 1995 йилга келиб эса тоталитар сиёсий тизимнинг ишдан чиққан тузилмалари ўрнига миллий сиёсий институтлар шакллантирилди ва республиканинг ижтимоий-сиёсий тараққиёти учун хизмат қиладиган асосий тамойиллар ишлаб чиқилди; Слайды 11, 12. иккинчидан, 1995 йилнинг март ойи охирида ўтказилган умумхалқ референдуми жамиятда бўлиб ўтаётган ўзгаришлар халқ манфаатларига мувофиқ эканлигини кўрсатди. Референдум мамлакат Парламенти ва Президентининг ваколат муддатларига мувофиқлик, қонунчилик ва ижро ҳокимиятлари фаолиятида якдиллик ўрнатди. Мазкур босқич вазифалари қуйидагилардан иборат эди: 1. Демократия, плюрализм ва кўппартиявийлик тамойиллари асосида, шунингдек, ташқи сиёсий муассасалар ва шунга мувофиқ кадрлар тайёрлаш тизими асосида янги сиёсий тизим ривожининг ҳуқуқий ва институционал негизини яратиш. 2. Демократия тамойилларини мустаҳкамлаш, халқ ҳокимиятини таъминловчи ташкилий-ҳуқуқий шарт-шароитларни ривожлантириш. 10 3. Миллий давлатчилик асосларини ўрнатиш (ҳокимиятни қонунчилик, ижро ва суд ҳокимиятларига ажратиш). Президентлик ҳокимиятини мустаҳкамлаш ва ривожлантириш. Ҳуқуқий давлат негизларини шакллантириш. 4. Республикада барча фуқаролар тенг ҳуқуқлилиги ва миллий якдиллик асосида миллий тафаккурнинг ривожланишини таъминлаш. 5. Якка мафкура ҳукмронлигидан воз кечиш. 6. Кўппартиявийлик тизимини шакллантириш. 7. Ижтимоий-сиёсий қурилишларни ривожлантириш ва уларнинг тамойиллари, қонун-қоидаларини хоҳиш-иродани эркин изҳор этиш, озчиликнинг кўпчиликка бўйсуниши, барча фуқароларнинг тенг ҳуқуқлилиги, шунингдек, уларнинг жамиятни ва давлатни бошқаришда тенг иштирок этишлари, асосий давлат органларининг сайлаб қўйилиши, уларнинг ўз сайловчилари олдида ҳисобдорлиги, сайловолди муассасаларида тайинлаш йўли билан шаклланадиган давлат органларининг ҳисобдорлигини ва ҳоказоларни ўзлаштириш. 8. Бошқарув вазифаларини белгилашда жамоатчилик бошқарув органларига устуворлик бериладиган фуқаролик жамияти асосларини ривожлантириш учун шароит яратиш. 9. Фуқароларнинг сиёсий жараёнларда, хусусан, сиёсий партиялар, бирлашмалар, касаба уюшмалари, ёшлар ташкилотлари ва ҳоказоларда иштирок этишлари учун ҳуқуқий асосларни такомиллаштириш. Партия фракцияларининг Олий Мажлисдаги фаолиятларини қонунийлаштириш. Бўлиб ўтаётган ижтимоий-иқтисодий ва сиёсий ислоҳотлар миллий қонунчиликнинг барпо бўлиши ҳамда такомиллашиши жараёни билан баравар кечди. 1992 йил қабул қилинган Ўзбекистон Республикаси Конституцияси таниқли мутахассисларнинг эътироф қилишларича, кейинчалик асосий қонунимиз тамойилларидан туғилган меъёрий-ҳуқуқий ҳужжатлар тўпламининг шаклланиши учун амалий асос бўлиб хизмат қилди. Ўзбекистон 11 Республикаси Конституциявий судининг ташкил топиши ҳам қонунчилигимиз такомиллашуви йўлида кўмаклашди. Хукукий база Собиқ маъмурий-буйруқбозлик тизимининг инқирози самарали фаолият кўрсатадиган ҳуқуқни ҳимоя қилиш органлари тизимларининг шаклланишини тақозо этди. Мустақилликнинг дастлабки беш йиллигида аввал мавжуд бўлмаган миллий характердаги куч тузилмалари — Ички ишлар Вазирлиги, Мудофаа Вазирлиги, Миллий хавфсизлик хизмати, Бош прокуратура ва ҳоказо ташкилотлар тузилди. Сиёсий модернизациянинг биринчи босқичи давлат бошқарув тизимини ислоҳ қилишни, унинг самарали ишлашини фаоллаштиришни ҳам кўзда тутди. Ёш мустақил давлат фаолиятида ҳокимиятларни тақсимлаш тамойилининг жорий этилиши энг мураккаб сиёсий тадбирларнинг бири бўлди. Миллий парламент — Олий Мажлиснинг ташкил топиши — ижро ҳокимияти қонунчилик ҳокимиятидан ажратилганлигининг амалдаги исботи эди. Слайд 13. Мамлакатда Президентлик институти жорий қилинди; янги кўринишдаги ҳукумат — Вазирлар Маҳкамаси шаклланди ва ишлай бошлади. Слайд 14. Ҳукумат — давлат бошқарувининг олий органи бўлиб, Конституция ва қонунлар асосида мамлакатнинг ички ва ташқи сиёсатини амалга оширади. Ҳукумат шу билан бирга, жамоат тартиби ва миллий хавфсизликни таъминлайди, шунингдек, давлат бошқарувининг бошқа органлари ҳамда Қуролли кучларга умумий раҳбарлик қилади. Турли мамлакатларда ҳукумат турли номлар билан аталиши мумкин. Масалан Вазирлар Кенгаши, Кабинет, Министрлар Кабинети, Давлат кенгаши, Маъмурий Кенгаш, Федерал Ҳукумат, Ҳукумат ва ҳоказо. Ўзбекистон Республикасида ҳукумат “Вазирлар Маҳкамаси” деб номланган. 12 Кучли давлатдан кучли фуқаролик жамиятига ўтиш даврида қабул қилинаётган қонунларнинг адолатли, сифатли бўлишини таъминлаш мақсадида Олий Мажлис икки палатали парламентга айлантирилди. Мураккаб ўтиш даврида қонунларнинг амалда бажарилишини таъминлай оладиган ижро этувчи ҳокимиятнинг самарали тизими яратилди. Слайд 15. Судларни жазоловчи ва фақат давлат манфаатларини ҳимоя қилувчи органдан қонун устуворлигини ва инсон ҳуқуқлари ҳимоясини таъминловчи органга айлантиришга қаратилган яхлит суд тизими шакллантирилди. Конституциявий суд, хўжалик судлари жорий этилди. Умумий юрисдикция судлари жиноят ишлари бўйича ва фуқаролик ишлари бўйича алоҳида судларга ажратилди, ўлим жазоси бекор қилинди, фуқароларни қамоққа олишга санкция бериш ҳуқуқини прокуратурадан судларга ўтказилди. Шунингдек қонун устунлигини таъминлашда ўзига хос ўринга эга бўлган фуқаролик ва жамоатчилик институтлари, хусусан Олий Мажлиснинг Инсон ҳуқуқлари бўйича вакили (Омбудсман), Инсон ҳуқуқлари бўйича Миллий марказ ва бошқа тузилмалар шакллантирилди. Мамлакатда амалга ошириб келинаётган конституциявий модернизациялаш ва давлат қурилиши соҳасидаги изчил ислоҳотлар натижасида рационал давлат бошқаруви тизими шаклланди, ҳокимият тузилмалари ўртасида ваколатларнинг мутаносиб тақсимланишига эришилди.