MILLIY TARBIYANING MAZMUN VA MOHIYATI Reja: 1. Maktabda yetakchining о‘rni . Bolalar yetakchisining vazifalari. 2. Yetakchining bolalar о‘rtasida tarbiyaviy ishlarni tashkil etish metodlari. 3. Yetakchi va sinf rahbarining hamkorlikdagi faoliyati . 4. Yetakchining faol о‘quvchilar bi lan ishlash metodlari. Bolalar yetakchisi – maktab bolalar va о‘smirlar uyushmasiniig tashkilotchisi va tarbiyachisi sifatida sinfdan va maktabdan tashqari tarbiyaviy ishlarni olib boradi . Tayanch iboralar: Bola shaxsi, sinf rahbari, pedagogik ta’sir, pedagogik mahorat. Hozirgi davrida maktab va uydagi о‘quv-tarbiya ishlarini amalga oshirayotgan pedagogik jamoa oldiga juda katta vazifalar qо‘ymoqda. Maktab yosh avlodning dunyoqarashini tarkib toptirish, g‘oyaviy, siyosiy jihatdan chiniqtirish, yuksak axloqiy fazilatlarga ega qilish, mehnatiga va ongli kasb tanlashga tayyorlash lozim. Bu vazifalarni hal qilishda sinf rahbari muhim rol о‘ynaydi. Chunki, u bir sinf sharoitida tarbiyaviy vazifalarni amalga oshirishga qaratilgan ishlarni tashkil etadi va boshqaradi. Sinf rahbari quyidagi vazifalarni bajaradi: 1. О‘ziga yuklatilgan sinfdagi tarbiyaviy ishlarni amalga oshiradi. Bu vazifani bajarayotganda u yolg‘iz emas, Shu sinfda dars berayotgan turli fan о‘qituvchilari bilan hamkorlikda va ularga suyangan holda о‘kuvchilarda milliy dunyoqarash asoslarini shakllantiradi, axloqiy tarbiyasini rivojlantiradi. О‘quvchilarni darsdan tashqari tadbirlarni tashkil etadi va sinf jamoasini mustahkamlaydi. 2. О‘quvchilarning bilimga bо‘lgan qiziqiish va qobilyatini о‘stirish har bir о‘quvchining indivudial-psixik xususiyatlarini hisobga olgan holda kasbga yо‘naltirish va hayotiy maqsadlarini shakllantirish sinf rahbarining alohida vazifasidir. Ayni paytda har bir о‘kuvchining sog‘ligini mustahkamlashga ham e’tibor beradi. 3. Sinf rahbarining diqqat markazida о‘quvchilarning yuqori darsda о‘zlashtirishini ta’minlash masalasi turadi. Buning uchun u har bir о‘quvchining kundalik о‘zlashtirishida voqif bо‘lib turadi. Orqada qolayotganlarga о‘z vaqtida, kechiktirmay yordam uyushtiradi. 4. Sinfdagi о‘quvchilarning о‘z-о‘zini boshqarish ishlarini yо‘naltiradi, ular ishtirokida sinf jamoasining ijtimoiy foydali ishlardagi ishtirokini ta’min etadi, maktab miqiyosida uyushtirilayochtan muhim tadbirlarda о‘z sinfining faol qatnashishini ta’minlaydi. 5. Sinf о‘quvchilarining ota-onalari, о‘quv kuni uzaytirilgan guruhlarining tarbiyachilari, korxonalar va muassasalardagi, turar joylardagi otaliqqa oluvchilar bilan yaqin aloqaga о‘rnatadi. 6. Sinf rahbari Shu sinfda dars berayotgan barcha fan о‘qituvchilari о‘rtasida о‘quvchilarga nisbatan yagona talablar о‘rnatilishiga erishadi, ota-onalarga pedagogik bilimlar tarqatib, oila bilan maktab о‘rtasidagi aloqani mustahkamlaydi. 7. Sinf rahbari о‘z sinfidagi turli hujjatlarini; sinf jurnali, о‘quvchilarning kundaliklari, tabellar, shaxsiy ma’lumotlari, turli xil reja va hisobotlarni yuritadi. Kо‘rinib turibdiki, vazifa keng va murakkab, ularni muvaffaqiyatli hal qilish sinf rahbarining shaxsiy sifatlariga ham bog‘liqdir. Sinf rahbarining shaxsiy sifatlariga qо‘yiladigan talablar о‘qituvchiga qо‘yiladigan talablardan farq qilmaydi. Lekin, sinf rahbari asosiy tarbiyachi, bolalar ma’naviy jihatdan andoza oladigan shaxs bо‘lganligi uchun ham, bu talablar uning shaxsiy fazilatiga aylanib ketishi bilan tarbiyada alohida rolь о‘ynaydi. Tarbiyaviy ishlarning sifat va samaradorligi, avvalo tarbiyachining g‘oyaviy ishonchiga va siyosiyligining darajasiga bog‘liq. Buning uchun sinf rahbari fan yangiliklarini muntazam, egallab borishi bilan о‘zining bilimini, ongini oshiradi. Sinf rahbarining axloqiy obrо‘si g‘oyat darajada yuqori bо‘lishi ham bu о‘rinda muhimdir. Sinf rahbari ana Shundagina tarbiyaviy ta’sir kо‘rsatishga ega bо‘ladi. Tarbiyachining shaxsiy fazilatlari, ma’naviy qiyofasi о‘quvchilar ongining va xulqining shakllanishiga katta ta’sir kо‘rsatadi. Sinf rahbari uchun malaka va kо‘nikmalarga ega bо‘lishni о‘zi yetarli emas. U о‘z tarbiyaviy faoliyatida yuksak darajadagi insonparvarlik fazilatlari, о‘z ishiga sadoqati, intizomi, odamiyligi, axloqiy sifatlari bilan ham ta’sir о‘gkazadi. Chunki, tarbiyachilik qobilyati juda kо‘p sifatlarni: chuqur bilim, keng fikrlilik, ishga jon dildan kо‘ngil qо‘yish, bolalarga bо‘lgan cheksiz, muhabbat muomala nazokatlilik, qalb yoshligi, serzavq temperament, oqil va adolatlilik namunasi, alohida nazokat sipolik va vazminlik kabi fazilatlarning bо‘lishini taqozo qiladi. Bunga yana tarbiyachilik texnikasi qо‘shimcha ishda muvaffaqiyat ta’minlanishi tabiiydir. Tarbiyachilik texnikasi sinf rahbarining asosiy qurolidir. Sinf rahbarlaridan madaniyat darajasining kengligi, pedagogik odob talablariga rioya qilish, har bir bola shaxsini inson sifatida hurmat qilish bilan unga nisbatan talabchanlikni unutmaslik, tashkilotchilik malakalariga ega bо‘lish, о‘z muomolasini tinimsiz oshirib borish bilan ishga ijodiy yondashish talab qilinadi. Muhimi Shundaki, sinf rahbarining о‘zi bolalarni tarbiyalamoqchi bо‘lgan g‘oyaviy-axloqiy barkamollikka mos bо‘lishi kerak. Tarbiyadagi xatolarning kо‘pchiligiga asogiy sabab, bolaning oldiga qо‘yilayotgan talablar tarbiyachi harakterida hamisha ham namoyon bо‘lavermasligidadir. Sinf rahbarining faol jamoatchi sifatida hamisha namuna kо‘rsatishi muhim ahamiyatga ega. Ayni vaqta u kommunikativ qobilyatga ega bо‘lishi, rо‘y berayotgan voqea va hodisalarni faqat pedagogik qoidalarga bog‘lab baholashgina emas, balki rо‘y berishni sababiga qarab hukm ham chiqarishni, ijod qilish qobilyatiga ega bо‘lishi kerak.; Sinf rahbari maktabdagi eng yetuk pedagog hisoblanib, u bajaradigan mehnatining о‘lchovi, chegarasi yо‘q. Uning bilmagan ishi uddasidan chiqa olmaydigan sohasi bо‘lmaydi. Shu bilan bir qatorda, u beg‘araz, xolis shaxs bо‘lib, jamoatchilik asosida ishlaydp. Sinf rahbari pedagoglar, ota onalar va о‘quvchilarni о‘zaro bog‘lovchi shaxs sifatida barcha tomonlarining nuqtai nazarini hisobga olishi, harakatlarni bir markazga birlashtirish, о‘zaro aloqalarning tо‘g‘ri bо‘lishiga ta’sir о‘tkazish va ayni vaqtda о‘zining о‘rnini aniq ta’minlay olishi kerak. Mana Shu fazilatlar sinf rahbarining tarbiyaviy ishlari samarasini oshirishga va uning muvaffaqiyatini ta’minlashga garov bо‘ladi. Sinf rahbari о‘quvchilarga puxta bilim berishga, ularni fikrlash qobilyatini faollashtirishga hamisha g‘amxо‘rlik qilib boradi. Hatto о‘zlashtirish yuqori bо‘lgan sinflarda ham bolalarda ilmga bо‘lgan qiziqish va muhabbatni о‘stirishga, ta’lim sifatini oshirishga harakat qilish zarur. Ayrim maktablarda yuqori о‘zlashtirishga erishishga о‘quv, didaktik masala sifatida maktabda ta’lim-tarbiyani tо‘g‘ri yо‘lga qо‘yishga bog‘liq bо‘ladi. О‘qish jarayonida bolalarda mehnatsevarlik, diqqatni, matonat kabi sifatlarni tarbiyalash bilimni muvaffaqiyatli о‘zlashtirishga yordam beradi. Maktabda olib boriladigan tarbiyaviy ishlar sistemasi tо‘g‘ri va bevosita sinfda о‘zlashtirishni kо‘tarishga ta’sir etadi. Sinf rahbari о‘qituvchilar bilan hamkorlikda bolalarni о‘qishga ongli munosabatda bо‘lishga о‘rgatadi. О‘quvchilarning о‘qishlarini nazorat qiladi, darslarga kiradi, kuzatadi va о‘z sinfidagi о‘quvchilar bilan birgalikda sinfda о‘quv ishlarining sifatini oshirish chora-tadbirlarini belgilaydi. Yuqori sinflarda yuqori о‘zlashtirish uchun kо‘rish susaymaydi, aksincha u yana kо‘proq ahamiyat kasb etib boradi. 1. О‘quv mehnatiga ongli munosabatda va unga ma’lumot bilan yondashish hissini tarbiyalash bilimning sifatli bо‘lishi bolaning о‘qishga bо‘lgan intilishiga qiziqishiga ularning harakatchangligiga, diqaqatiga faoliyatiga tashabbuskorligiga, mustaqilligiga bog‘liqdir. Bunday sifatlarni о‘quvchilarda shakllantirishni ularga о‘quv mehnatining ijodiy ahamiyati tuShuntirish va о‘quv mashg‘ulotlariga mas’uliyat bilan yondashish о‘quvchilardan talab etish sinf rahbarining faoliyatiga muhim о‘rin egallaydi. Sinf rahbari ular oldida о‘qish bolalarini ochib berishga ijtimoiy foydali mehnat bilan bog‘lanish о‘qish bilan hayot о‘rtasidagi mehnat faoliyati о‘rtasidagi aloqali kо‘rsatish, vatanni himoya qilish hissini tarbiyalash orqali erishiladi. 2. Har narsani bilishga qiziqish va bilimga muhabbat uyg‘otish. Bola bilimga qiziqmay turib, о‘qishga intilmay turib, muvaffaqiyatli о‘qiy olmaydi. Birinchi navbatda qiyinchilik bilan о‘zlashtirilgan fanlariga nisbatan bolaning qiziqishini uyg‘otish kerak. Boladagi о‘qish, mehnatga nisbatan havas va qiziqish о‘qishidagi qiyinchiliklarni yengishga, bilim faoliyatini oshirishga qiziquvchanlik va mustaqilligini kamol topishiga olib keladi. 3. О‘quv mehnati madaniyatini oshirish. О‘zlashtirishning past bо‘lishi aksariyat, о‘quv mehnatini sistemali va rejali olib borish iqtidorli bolalarda shakllanadigan kelib chiqadi. Sinf rahbarining va о‘qituvchining asosiy vazifasi har bir о‘quvchining fikrlashga о‘rgatishdan iboratdir. Ayniqsa bolalarda о‘qish qiyinchiliklarini yengish, tuShunib о‘qish va kitob bilan mustaqil ishlash uy vazifalarini bajarishda rioya qilishni olgan bilimlarini, amalda qо‘llash kabi bilim olish uchun zarur bо‘lgan sifatlarini shakllantirish katta ahamiyatga egadir. О‘quvchilarning aqliy va jismoniy taraqqiy etishga madaniyatli bо‘lib harakat qilish va hamisha bu haqda gamxо‘rlik qilish lozim. 4. О‘quvchilarni о‘quv mehnatida muayyan rejaga itoat etishga о‘rgatish. О‘quv mehnati bilan dam olishni tо‘g‘ri tashkil etish, tashkiliy ravishda uy vazifalarini bajarish ta’lim samaradorligini oshiradi. О‘quvchilar rejimga itoat etishlarini о‘qituvchi, sinf rahbari va ota-onalar muntazam ravishda nazorat qilib borishlari kerak. Shu yul bilan ularni muvaffaqiyatli о‘qishga, о‘quv mehnatida saramjonlikka о‘rgatish mumkin. 5. О‘qish jarayonida о‘rtoqlariga yordam berishni uyushtirish. О‘rtoqlariga о‘zaro yordam, sinfda ulgurmovchilikni, ikki yillikni va maktabni tashlab ketish hollarining oldini olishga yordam beradi. Shu bilan birga sinfda о‘rtoqlik dо‘stlik va bir jamoa bо‘lib shakllanishiga olib keladi. 6. Sinf о‘quvchilari bilan alohida bо‘lishi va yaxshi hamkorlik. Sinf rahbari ta’lim-tarbiyaviy ishlarni yakka о‘zi emas, balki Shu sinflarda dars beruvchi boshqa о‘quvchilar bilan hamkorlikda hal etadi. О‘quv ishlarida sinf rahbarining va Shu sinfda ishlaydigan boshqa о‘qituvchilarning bir yoqadan bosh chiqarib ishlashi, о‘quvchilarga nisbatan yagona talabni amalga oshirish va о‘quvchilarning bir-biriga о‘zaro yordamlari ta’lim-tarbiya sifatini oshiradi.