MILLIY URF-ODAT, QADRIYAT VA AN’ANALAR-TARBIYA ASOSI (Tarbiya darslarida milliy qadriyatlar, urf-odat va marosimlarni o’rganish, Boshlang‘ich sinf o‘quvchilarida ilmiy dunyoqarashni shakllantirish va rivojlantirish)

Yuklangan vaqt

2024-04-13

Yuklab olishlar soni

1

Sahifalar soni

15

Faytl hajmi

34,6 KB


ILMIYBAZA.UZ 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
MILLIY URF-ODAT, QADRIYAT VA AN’ANALAR-TARBIYA ASOSI 
 
 
Reja: 
1. 
Tarbiya darslarida  milliy qadriyatlar, urf-odat va marosimlarni 
o’rganish.  
2. 
Boshlang‘ich sinf o‘quvchilarida ilmiy dunyoqarashni shakllantirish va 
rivojlantirish. 
3. 
Milliy qadryatlarning shaxs kamolotiga ta’siri. 
4. 
Huquqiy tarbiya. 
5. 
Maktabda 
huquqiy 
tarbiyani 
amalga 
oshirish 
imkoniyatlari. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
ILMIYBAZA.UZ MILLIY URF-ODAT, QADRIYAT VA AN’ANALAR-TARBIYA ASOSI Reja: 1. Tarbiya darslarida milliy qadriyatlar, urf-odat va marosimlarni o’rganish. 2. Boshlang‘ich sinf o‘quvchilarida ilmiy dunyoqarashni shakllantirish va rivojlantirish. 3. Milliy qadryatlarning shaxs kamolotiga ta’siri. 4. Huquqiy tarbiya. 5. Maktabda huquqiy tarbiyani amalga oshirish imkoniyatlari.  
Tayanch so’z va iboralar: Tarbiya darslari, milliy qadriyatlar, urf-odatlar 
marosimlar, shaxs kamoloti, huquqiy tarbiya. 
 
 
Mamlakatimizda fuqarolik jamiyatini barpo etish va mustahkamlash, 
demokratik islohotlarni chuqurlashtirish, uning qonuniy zaminlari huquqiy 
asoslarini takomillashtirish fuqarolarning siyosiy-huquqiy faolligiga, onglilik, 
bilimdonlik darajasiga uzviy aloqadorlikdadir.  Buning uchun O‘zbekistonning har 
bir fuqarosi, eng avvalo, hayotimizning Asosiy qonuni -O‘zbekiston Respublikasi 
Konstitutsiyasi, uning har bir moddasini puxta o‘rganishi lozim. Konstitutsiyada 
inson huquqlarining davlat huquqidan ustuvorligi tamoyili qonun yo‘li bilan belgilab 
qo‘yilgan bo‘lib, Prezidentimiz tomonidan ta’kidlanganidek, fuqarolar manfaati 
ustunligi qonuniy ravishda mustahkamlangan va kafolatlangan. Unda inson, uning 
hozirgi erki, sha’ni, qadr-qimmati va boshqa huquq hamda erkinliklari muqaddas 
bo‘lib, davlat himoyasida deyilgan.  
Yuqorida keltirilgan talab va vazifalarni amalda joriy qilish, asosan, ta’lim-
tarbiya muassasalaridan boshlanadi. Ushbu ma’noda o‘quvchilarda fuqarolik 
tarbiyasini shakllantirish uchun ularni o‘tmish merosimiz va xalqimizning ming 
yillik 
qadriyatlari 
asosida 
ma’lumotlar 
berish 
maqsadga 
muvofiqdir. 
O‘quvchilarga fuqaro sifatida o‘z xulq-atvori mazmunini tahlil qilish imkonini 
berish lozim. Ya’ni „Bugun xalq farovonligi taraqqiyoti uchun nima qila oldim?“ 
„Zimmamdagi burchni ado etdimmi?“ tarzidagi savollarga javob topishga o‘rgatish 
kerak. 
O‘quvchilarga o‘qish, a’lo baholarga o‘zlashtirish, o‘z tafakkuri, qarashini 
shakllantirish, bolaga fuqarolik burchini ado etish mas’uliyatini tushuntirib borish 
zarur. Fidoyilik, intizomlilik, tashabbuskorlik, qat’iyat, matonat, uyushqoqlik kabi 
xislatlar 
fuqarolik 
tarbiyasini 
olib 
borish 
jarayonida 
yuzaga 
keladi. 
           Fuqarolik tarbiyasini tashkil etish uchun ma’lum shart-sharoitlar taqozo 
etiladi.  
Tayanch so’z va iboralar: Tarbiya darslari, milliy qadriyatlar, urf-odatlar marosimlar, shaxs kamoloti, huquqiy tarbiya. Mamlakatimizda fuqarolik jamiyatini barpo etish va mustahkamlash, demokratik islohotlarni chuqurlashtirish, uning qonuniy zaminlari huquqiy asoslarini takomillashtirish fuqarolarning siyosiy-huquqiy faolligiga, onglilik, bilimdonlik darajasiga uzviy aloqadorlikdadir. Buning uchun O‘zbekistonning har bir fuqarosi, eng avvalo, hayotimizning Asosiy qonuni -O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi, uning har bir moddasini puxta o‘rganishi lozim. Konstitutsiyada inson huquqlarining davlat huquqidan ustuvorligi tamoyili qonun yo‘li bilan belgilab qo‘yilgan bo‘lib, Prezidentimiz tomonidan ta’kidlanganidek, fuqarolar manfaati ustunligi qonuniy ravishda mustahkamlangan va kafolatlangan. Unda inson, uning hozirgi erki, sha’ni, qadr-qimmati va boshqa huquq hamda erkinliklari muqaddas bo‘lib, davlat himoyasida deyilgan. Yuqorida keltirilgan talab va vazifalarni amalda joriy qilish, asosan, ta’lim- tarbiya muassasalaridan boshlanadi. Ushbu ma’noda o‘quvchilarda fuqarolik tarbiyasini shakllantirish uchun ularni o‘tmish merosimiz va xalqimizning ming yillik qadriyatlari asosida ma’lumotlar berish maqsadga muvofiqdir. O‘quvchilarga fuqaro sifatida o‘z xulq-atvori mazmunini tahlil qilish imkonini berish lozim. Ya’ni „Bugun xalq farovonligi taraqqiyoti uchun nima qila oldim?“ „Zimmamdagi burchni ado etdimmi?“ tarzidagi savollarga javob topishga o‘rgatish kerak. O‘quvchilarga o‘qish, a’lo baholarga o‘zlashtirish, o‘z tafakkuri, qarashini shakllantirish, bolaga fuqarolik burchini ado etish mas’uliyatini tushuntirib borish zarur. Fidoyilik, intizomlilik, tashabbuskorlik, qat’iyat, matonat, uyushqoqlik kabi xislatlar fuqarolik tarbiyasini olib borish jarayonida yuzaga keladi. Fuqarolik tarbiyasini tashkil etish uchun ma’lum shart-sharoitlar taqozo etiladi. Bular: 
1. 
Maktabdagi ta’lim-tarbiya jarayoni yuksak darajada uyushtirilishi 
kerak. 
2. 
Fuqarolik tarbiyasi jarayonining muvaffaqiyati o‘quvchilar va 
o‘qituvchilar jamoasiningsaviyasigabog‘liq. 
3. 
Tarbiyaviy ishning rejali, uzluksiz, tizimli bo‘lishiga erishish katta 
ahamiyat kasbetadi. 
4. 
Oila, maktab va mahallalarda o‘zaro hamkorlik va hamjihatlikning 
yuzaga kelishi fuqarolik tarbiyasi muvaffaqiyatini ta’mnnlaydi. 
5. O‘quvchilarni axloqiy va huquqiy me’yorlarga hamda umumiy tartibga 
rioya 
qilishga 
o‘rgatish 
va 
hokazo. 
            Fuqarolik tarbiyasini tashkil etishda suhbat-munozara, ma’ruza, bahslardan 
foydalanish, mashq, test, anketa savollariga javob olish kabilar yuksak natijalarga 
olib keladi. Fuqarolik tarbiyasida uning natijasini hisobga olish muhim ahamiyatga 
ega. Bunda bolaning tarbiyalanganlik darajasi asos qilib olinadi. Ushbu maqsadda 
diagnostika (tashxis qo‘yish), statistik, qiyosiy tahlilni o‘tkazish lozim. 
           Fuqarolik tarbiyasining tashkil etilishi natijasida kamol top-gan fuqaro o‘zida 
quyidagi 
sifatlarni 
namoyon 
eta 
olishi 
lozim: 
— fuqarolik burchini bajara olishi (o‘z vatani, xalqi, ota-onasi oldidagi qarzni his 
eta 
olishi) 
qobiliyatiga 
egalik; 
— milliy 
g‘urur 
va 
ma’rifatparvarlik 
tuyg‘usiga 
ega 
bo‘lish; 
— davlat Konstitutsiyasi, davlat hokimiyati organlari, mamlakat Prezidenti hamda 
davlat ramzlari (gerb, bayroq va madhiya)ga nisbatan hurmatda bo‘lish; 
— mamlakat 
taqdiri 
va 
istiqboli 
uchun 
javobgarlik, 
mas’ullik; 
— ijtimoiy-huquqiy hamda axloqiy me’yorlarga nisbatan hurmat va itoatda bo‘lish; 
— mamlakat 
milliy 
boyliklariga 
hurmat 
bilan 
qarash; 
— milliy davlat tili, madaniyati va an’analariga nisbatan ehtiyotkorona 
munosabatda 
bo‘lish, 
ularni 
asrash; 
— ijtimoiyfaollik; 
— demokratik 
tamoyillarga 
amal 
qilish; 
Bular: 1. Maktabdagi ta’lim-tarbiya jarayoni yuksak darajada uyushtirilishi kerak. 2. Fuqarolik tarbiyasi jarayonining muvaffaqiyati o‘quvchilar va o‘qituvchilar jamoasiningsaviyasigabog‘liq. 3. Tarbiyaviy ishning rejali, uzluksiz, tizimli bo‘lishiga erishish katta ahamiyat kasbetadi. 4. Oila, maktab va mahallalarda o‘zaro hamkorlik va hamjihatlikning yuzaga kelishi fuqarolik tarbiyasi muvaffaqiyatini ta’mnnlaydi. 5. O‘quvchilarni axloqiy va huquqiy me’yorlarga hamda umumiy tartibga rioya qilishga o‘rgatish va hokazo. Fuqarolik tarbiyasini tashkil etishda suhbat-munozara, ma’ruza, bahslardan foydalanish, mashq, test, anketa savollariga javob olish kabilar yuksak natijalarga olib keladi. Fuqarolik tarbiyasida uning natijasini hisobga olish muhim ahamiyatga ega. Bunda bolaning tarbiyalanganlik darajasi asos qilib olinadi. Ushbu maqsadda diagnostika (tashxis qo‘yish), statistik, qiyosiy tahlilni o‘tkazish lozim. Fuqarolik tarbiyasining tashkil etilishi natijasida kamol top-gan fuqaro o‘zida quyidagi sifatlarni namoyon eta olishi lozim: — fuqarolik burchini bajara olishi (o‘z vatani, xalqi, ota-onasi oldidagi qarzni his eta olishi) qobiliyatiga egalik; — milliy g‘urur va ma’rifatparvarlik tuyg‘usiga ega bo‘lish; — davlat Konstitutsiyasi, davlat hokimiyati organlari, mamlakat Prezidenti hamda davlat ramzlari (gerb, bayroq va madhiya)ga nisbatan hurmatda bo‘lish; — mamlakat taqdiri va istiqboli uchun javobgarlik, mas’ullik; — ijtimoiy-huquqiy hamda axloqiy me’yorlarga nisbatan hurmat va itoatda bo‘lish; — mamlakat milliy boyliklariga hurmat bilan qarash; — milliy davlat tili, madaniyati va an’analariga nisbatan ehtiyotkorona munosabatda bo‘lish, ularni asrash; — ijtimoiyfaollik; — demokratik tamoyillarga amal qilish; — tabiatga nisbatan ehtiyotkorona va mas’uliyatli munosabatda bo‘lish; 
— fuqarolarning 
huquq 
va 
burchlarini 
hurmat 
qilish; 
— huquqiy 
ong 
va 
fuqarolik 
madaniyatiga 
ega 
bo‘lish; 
— to‘g‘riso‘z, 
adolatli, 
muruvvatli, 
mehribon 
bo‘lish; 
— o‘z 
faoliyati 
va 
xatti-harakatiga 
nisbatan 
mas’ulligi; 
— baynalmilallik, o‘zga mamlakatlar xalqlariga nisbatan hurmatda bo‘lish va 
boshqalar.  
     Milliy istiqlol mafkurasi mazmuni va mohiyati, demokratik huquqiy davlat 
qurishda adolatli fuqarolik jamiyatini shakllantirish yo‘lidan dadil borayotgan 
mustaqil O‘zbekistonda fuqarolarning huquqiy bilimlari va huquqiy madaniyatlarini 
yuksaltirish g‘oyat muhim va dolzarb ekanligi ustuvor ahamiyat kasb etadi. Milliy 
istiqlol mafkurasida Vatanimizning rivojlanishi va istiqboli, mamlakatimizda keng 
ko‘lamda o‘tkazilayotgan iqtisodiyot, siyosat, davlat qurilishi, huquqiy tizimini 
ma’naviy o‘zgartirish sohasidagi islohotlarning muvaffaqiyati ko‘p jihatdan 
xalqning huquqiy ongi, bilimi va madaniyati darajasiga bog‘liqligi alohida 
ta’kidlanadi. 
Boshlang‘ich sinf o‘quvchilarida ilmiy dunyoqarashni shakllantirish va 
rivojlantirish. Dunyoqarash kishilarning olam va uning o‘zgarishi, rivojlanishi 
haqidagi ilmiy, falsafiy, siyosiy, huquqiy, axloqiy, estetik, diniy va hokazo 
qarashlari va tasavvurlari majmuasidan iborat. Dunyoqarash ijtimoiy borliqning 
in’ikosidir. Unda ijtimoiy turmush aks etadi va u muayyan tarixiy davrda insoniyat 
yaratgan 
bilimlar 
darajasiga 
hamda 
ijtimoiy 
tuzumga 
bog‘liq 
bo‘ladi. 
Dunyoqarash faqat insongagina xos xususiyat bo‘lib, hayvonot dunyosi, boshqa 
narsa, buyumlar va mavjudotlar uchun bu hol yotdir. Demak, dunyoqarash bu olam 
haqidagi yaxlit umumiylashtirilgan bilimlar to‘plamidir.  
Dunyoqarashning shakllanishi va rivojlanishi murakkab, ko‘p qirrali, 
ichki jihatdan bog‘langan jarayon bo‘lib, unda juda ko‘p xilma-xil omillar 
qatnashadi, harakat qiladi va o‘zaro bog‘liq bo‘ladi, inson hayotining moddiy 
sharoitlari, mikromuhit va makro muhit, ommaviy axborot vositalari, ta’lim va 
tarbiya ana shu omillar qatoriga kiradi. Bu omillarning hammasi bir kuch va samara 
— tabiatga nisbatan ehtiyotkorona va mas’uliyatli munosabatda bo‘lish; — fuqarolarning huquq va burchlarini hurmat qilish; — huquqiy ong va fuqarolik madaniyatiga ega bo‘lish; — to‘g‘riso‘z, adolatli, muruvvatli, mehribon bo‘lish; — o‘z faoliyati va xatti-harakatiga nisbatan mas’ulligi; — baynalmilallik, o‘zga mamlakatlar xalqlariga nisbatan hurmatda bo‘lish va boshqalar. Milliy istiqlol mafkurasi mazmuni va mohiyati, demokratik huquqiy davlat qurishda adolatli fuqarolik jamiyatini shakllantirish yo‘lidan dadil borayotgan mustaqil O‘zbekistonda fuqarolarning huquqiy bilimlari va huquqiy madaniyatlarini yuksaltirish g‘oyat muhim va dolzarb ekanligi ustuvor ahamiyat kasb etadi. Milliy istiqlol mafkurasida Vatanimizning rivojlanishi va istiqboli, mamlakatimizda keng ko‘lamda o‘tkazilayotgan iqtisodiyot, siyosat, davlat qurilishi, huquqiy tizimini ma’naviy o‘zgartirish sohasidagi islohotlarning muvaffaqiyati ko‘p jihatdan xalqning huquqiy ongi, bilimi va madaniyati darajasiga bog‘liqligi alohida ta’kidlanadi. Boshlang‘ich sinf o‘quvchilarida ilmiy dunyoqarashni shakllantirish va rivojlantirish. Dunyoqarash kishilarning olam va uning o‘zgarishi, rivojlanishi haqidagi ilmiy, falsafiy, siyosiy, huquqiy, axloqiy, estetik, diniy va hokazo qarashlari va tasavvurlari majmuasidan iborat. Dunyoqarash ijtimoiy borliqning in’ikosidir. Unda ijtimoiy turmush aks etadi va u muayyan tarixiy davrda insoniyat yaratgan bilimlar darajasiga hamda ijtimoiy tuzumga bog‘liq bo‘ladi. Dunyoqarash faqat insongagina xos xususiyat bo‘lib, hayvonot dunyosi, boshqa narsa, buyumlar va mavjudotlar uchun bu hol yotdir. Demak, dunyoqarash bu olam haqidagi yaxlit umumiylashtirilgan bilimlar to‘plamidir. Dunyoqarashning shakllanishi va rivojlanishi murakkab, ko‘p qirrali, ichki jihatdan bog‘langan jarayon bo‘lib, unda juda ko‘p xilma-xil omillar qatnashadi, harakat qiladi va o‘zaro bog‘liq bo‘ladi, inson hayotining moddiy sharoitlari, mikromuhit va makro muhit, ommaviy axborot vositalari, ta’lim va tarbiya ana shu omillar qatoriga kiradi. Bu omillarning hammasi bir kuch va samara bilan harakat qilmasligi fanga ma’lum. Shu sababli qarashlar stixiyali tarzda vujudga 
kelishining oldini olish hamda dunyoqarashni yo‘naltirilgan tarzda shakllantirish 
omillarini boshqarishni o‘rganib olish muhimdir. Dunyoqarashning psixologik 
qurilishini bilish emotsional va irodaviy komponentlarni o‘z ichiga oladi. 
Dunyoqarashning bilishga oid komponentlari „dunyoni idrok etish, dunyoni mu- 
shohada 
qilish“, 
„dunyoni 
tushunish“ 
singari 
terminlar 
bilan 
ataladi. 
             Dunyoqarash tarkibiga kishilarning olamni bilish va baholashga oid bo‘lgan 
ishonch va e’tiqodlari, niyat va maqsadlari, ideallari, orzu-umidlari, ular faoliyatiga 
ma’lum yo‘nalish beruvchi barcha qadriyatlar ham kiradi. Demak, dunyoqarash o‘z 
ichiga dunyoni his qilish, dunyoni tushunish jarayonlarida hosil bo‘ladigan iroda, 
idrok, kayfiyatlarni ham qamrab oladigan tushunchadir. 
Dunyoqarashning ikkita darajasi mavjud. Uning birinchisini kishilarning 
kundalik hayotiy amaliy tajribasi hamda kasbiy faoliyati asosida to‘plangan bilimlar, 
tasavvurlar, qarashlar tashkil qilsa, ikkinchisini ilm-fan tufayli to‘plangan nazariy 
bilimlar, g‘oyalar yig‘indisi tashkil etadi. Ularning ikkalasi bir-biri bilan uzviy 
bog‘langan bo‘lib, bir-birini to‘ldiradi. Dunyoqarash qotib qolgan, hech qachon 
o‘zgarmaydigan o‘lik g‘oyalar yig‘indisi emas. Jamiyatning o‘zgarishi bilan bir 
qatorda u ham doimo rivojlanib, mazmunan o‘zgarib turadi. Buni biz o‘z 
jamiyatimiz hayotidan yaqqol ko‘rib turibmiz. Mustaqillik tufayli endilikda 
umuminsoniy va milliy qadriyatlarimizga asoslangan, hozirgi davr talabiga javob 
beradigan yangi mafkura yaratilmoqda va uning asosida kishilarda yangicha 
tafakkur, 
dunyoqarash 
shakllanib, 
rivojlanmoqda. 
Faylasuf 
olimlarimiz 
dunyoqarashning 
mifologik, 
diniy, 
falsafiy 
kabi 
turlarini 
farqlaydilar. 
              Mifologik 
dunyoqarash 
(yunoncha 
„mifos“ — naql, 
rivoyat, 
„logos“ — tushuncha, ta’limot) — ijtimoiy taraqqiyotning eng boshlang‘ich davriga 
xos bo‘lgan xalq og‘zaki ijodi — naql va afsonalarda gavdalantirilgan ijtimoiy 
ongning asosiy shaklidir. Mifologik dunyoqarash ilm-fan taraqqiy etmagan 
vaziyatda keng tarqalgan ijtimoiy ongning shakli bo‘lib, uning kelib chiqish 
sababining asosini insonning o‘zini qurshab turgan olamdan ajralib qarashga ojizligi 
tashkil etadi. Shuning uchun ham mifologik dunyoqarashda jamiyat bilan tabiat, 
bilan harakat qilmasligi fanga ma’lum. Shu sababli qarashlar stixiyali tarzda vujudga kelishining oldini olish hamda dunyoqarashni yo‘naltirilgan tarzda shakllantirish omillarini boshqarishni o‘rganib olish muhimdir. Dunyoqarashning psixologik qurilishini bilish emotsional va irodaviy komponentlarni o‘z ichiga oladi. Dunyoqarashning bilishga oid komponentlari „dunyoni idrok etish, dunyoni mu- shohada qilish“, „dunyoni tushunish“ singari terminlar bilan ataladi. Dunyoqarash tarkibiga kishilarning olamni bilish va baholashga oid bo‘lgan ishonch va e’tiqodlari, niyat va maqsadlari, ideallari, orzu-umidlari, ular faoliyatiga ma’lum yo‘nalish beruvchi barcha qadriyatlar ham kiradi. Demak, dunyoqarash o‘z ichiga dunyoni his qilish, dunyoni tushunish jarayonlarida hosil bo‘ladigan iroda, idrok, kayfiyatlarni ham qamrab oladigan tushunchadir. Dunyoqarashning ikkita darajasi mavjud. Uning birinchisini kishilarning kundalik hayotiy amaliy tajribasi hamda kasbiy faoliyati asosida to‘plangan bilimlar, tasavvurlar, qarashlar tashkil qilsa, ikkinchisini ilm-fan tufayli to‘plangan nazariy bilimlar, g‘oyalar yig‘indisi tashkil etadi. Ularning ikkalasi bir-biri bilan uzviy bog‘langan bo‘lib, bir-birini to‘ldiradi. Dunyoqarash qotib qolgan, hech qachon o‘zgarmaydigan o‘lik g‘oyalar yig‘indisi emas. Jamiyatning o‘zgarishi bilan bir qatorda u ham doimo rivojlanib, mazmunan o‘zgarib turadi. Buni biz o‘z jamiyatimiz hayotidan yaqqol ko‘rib turibmiz. Mustaqillik tufayli endilikda umuminsoniy va milliy qadriyatlarimizga asoslangan, hozirgi davr talabiga javob beradigan yangi mafkura yaratilmoqda va uning asosida kishilarda yangicha tafakkur, dunyoqarash shakllanib, rivojlanmoqda. Faylasuf olimlarimiz dunyoqarashning mifologik, diniy, falsafiy kabi turlarini farqlaydilar. Mifologik dunyoqarash (yunoncha „mifos“ — naql, rivoyat, „logos“ — tushuncha, ta’limot) — ijtimoiy taraqqiyotning eng boshlang‘ich davriga xos bo‘lgan xalq og‘zaki ijodi — naql va afsonalarda gavdalantirilgan ijtimoiy ongning asosiy shaklidir. Mifologik dunyoqarash ilm-fan taraqqiy etmagan vaziyatda keng tarqalgan ijtimoiy ongning shakli bo‘lib, uning kelib chiqish sababining asosini insonning o‘zini qurshab turgan olamdan ajralib qarashga ojizligi tashkil etadi. Shuning uchun ham mifologik dunyoqarashda jamiyat bilan tabiat, jonli bilan jonsiz narsalar bir xil tarzda ifodalanadi. Diniy dunyoqarashning o‘ziga 
xos xususiyati shundaki, u tabiiy va ijtimoiy hodisalar mohiyatini ularning o‘zidan 
emas, balki Xudoning qudrati bilan tushuntiradi. U hamma narsada va har qayerda 
ilohiy 
kuchlarning 
ta’siri, 
mo‘jizaviy 
kuchi 
bor, deb 
uqtiradi. 
Diniy 
dunyoqarashning mohiyati dindorlar uchun muqaddas bo‘lib hisoblangan 
adabiyotlarda o‘z aksini topgan. Falsafiy dunyoqarash — bu olam haqidagi yaxlit va 
sistemalashtirilgan bilimlar yig‘indisidir. Mifologik va diniy dunyoqarash hissiy 
a’zolarimiz orqali erishilgan ma’lumotlar asosida shakllansa, falsafiy dunyoqarash 
hissiy va aqliy a’zolarimiz tufayli ilm-fan yordamida to‘plangan bilimlar 
yig‘indisidir. 
Ta’lim jarayonida ilmiy dunyoqarashni shakllantirish. Yosh avlodda 
ilmiy dunyoqarashni shakllantirish hamma davrlarda millatning ilg‘or kishilari 
diqqat markazida bo‘lgan. Ilmiy dunyoqarash ijtimoiy tarixiy hodisa sifatida doim 
vorislik asosida rivojlanadi. O‘tmish dunyoqarashlari yangi davr dunyoqarashining 
ildizini tashkil etib, uni hayotbaxsh oziqa bilan ta’minlab turadi. Ilmiy 
dunyoqarashni amalga oshirishda kishi narsa va buyumning, voqea va hodisalarning 
ko‘rinib turgan ifodasiga, shakliga qarab emas, balki ularning ichki mohiyatiga, 
mazmuniga qarab baho berishi kerak. Inson ongini, tafakkurini faylasuflar 
tabiat — materiya rivojlanishining mahsuli deb hisoblaydilar. Odamlar tabiat va 
ijtimoiy turmush hodisalariga ilmiy nuqtayi nazardan qarashga asoslanib, bir-
birlariga bo‘lgan munosabatlarini vujudga keltiradilar, shu asosda odam o‘zini o‘zi 
bilib oladi. O‘qituvchi o‘quv jarayonida ilmiy dunyoqarashni shakllantiradi. Odam 
o‘zining butun umri davomida ham dunyoqarashga doir yangidan-yangi masalalarni 
hal qilish bilan shug‘ullanaveradi. 
Ilmiy dunyoqarashni shakllantirishda badiiy adabiyot — xalq og‘zaki ijodi, 
ertaklar, hikoya va qissalarning ahamiyati beqiyos. Masalan, „Kalila va Dimna“, 
„Qobusnoma“, „Ming bir kecha“ kabi durdona asarlarda qissa va mantiqiy bilishga 
tegishli matallar, ertaklar, hikoyalar baytlar ko‘p bo‘lib, bu ma’naviy javohirlar 
yoshlarning ilmiy dunyoqarashini shakllantirishda muhim o‘rin tutadi. O‘quvchilar 
maktabda ta’lim-tarbiya olish davrida tabiat fanlarining asoslarini o‘rganish bilan 
jonli bilan jonsiz narsalar bir xil tarzda ifodalanadi. Diniy dunyoqarashning o‘ziga xos xususiyati shundaki, u tabiiy va ijtimoiy hodisalar mohiyatini ularning o‘zidan emas, balki Xudoning qudrati bilan tushuntiradi. U hamma narsada va har qayerda ilohiy kuchlarning ta’siri, mo‘jizaviy kuchi bor, deb uqtiradi. Diniy dunyoqarashning mohiyati dindorlar uchun muqaddas bo‘lib hisoblangan adabiyotlarda o‘z aksini topgan. Falsafiy dunyoqarash — bu olam haqidagi yaxlit va sistemalashtirilgan bilimlar yig‘indisidir. Mifologik va diniy dunyoqarash hissiy a’zolarimiz orqali erishilgan ma’lumotlar asosida shakllansa, falsafiy dunyoqarash hissiy va aqliy a’zolarimiz tufayli ilm-fan yordamida to‘plangan bilimlar yig‘indisidir. Ta’lim jarayonida ilmiy dunyoqarashni shakllantirish. Yosh avlodda ilmiy dunyoqarashni shakllantirish hamma davrlarda millatning ilg‘or kishilari diqqat markazida bo‘lgan. Ilmiy dunyoqarash ijtimoiy tarixiy hodisa sifatida doim vorislik asosida rivojlanadi. O‘tmish dunyoqarashlari yangi davr dunyoqarashining ildizini tashkil etib, uni hayotbaxsh oziqa bilan ta’minlab turadi. Ilmiy dunyoqarashni amalga oshirishda kishi narsa va buyumning, voqea va hodisalarning ko‘rinib turgan ifodasiga, shakliga qarab emas, balki ularning ichki mohiyatiga, mazmuniga qarab baho berishi kerak. Inson ongini, tafakkurini faylasuflar tabiat — materiya rivojlanishining mahsuli deb hisoblaydilar. Odamlar tabiat va ijtimoiy turmush hodisalariga ilmiy nuqtayi nazardan qarashga asoslanib, bir- birlariga bo‘lgan munosabatlarini vujudga keltiradilar, shu asosda odam o‘zini o‘zi bilib oladi. O‘qituvchi o‘quv jarayonida ilmiy dunyoqarashni shakllantiradi. Odam o‘zining butun umri davomida ham dunyoqarashga doir yangidan-yangi masalalarni hal qilish bilan shug‘ullanaveradi. Ilmiy dunyoqarashni shakllantirishda badiiy adabiyot — xalq og‘zaki ijodi, ertaklar, hikoya va qissalarning ahamiyati beqiyos. Masalan, „Kalila va Dimna“, „Qobusnoma“, „Ming bir kecha“ kabi durdona asarlarda qissa va mantiqiy bilishga tegishli matallar, ertaklar, hikoyalar baytlar ko‘p bo‘lib, bu ma’naviy javohirlar yoshlarning ilmiy dunyoqarashini shakllantirishda muhim o‘rin tutadi. O‘quvchilar maktabda ta’lim-tarbiya olish davrida tabiat fanlarining asoslarini o‘rganish bilan obyektiv dunyodagi predmet va hodisalarning rivojlanishi, ularning o‘zaro 
bog‘lanishi, harakati haqida bilimga ega bo‘ladilar. O‘quvchilar bu bilimlar asosida 
asta-sekin tabiat qonunlarini bilib oladilar. O‘qitish jarayonida turli tajribalar qilish 
va nazariy bilimning amaliy ishlar bilan bog‘lab borilishi natijasida tabiat 
qonunlarini bilib, anglab oladilar. Boshlang‘ich sinflarda „Atrofimizdagi olam“, 
„Tabiatshunoslik“ fanlarini o‘qitish jarayonida, shuningdek, maktab tajriba yer 
maydonlaridagi amaliy ishlar mobaynida o‘quvchilar tabiat qonunlari, hodisalari 
bilan ham nazariy, ham amaliy tanishadilar. 1- sinf o‘quvchilari tabiatda ro‘y 
berayotgan hodisalarning fasllarga bog‘liq ekanligini o‘rganadilar, tabiat 
hodisalarining o‘zaro bog‘liqligi haqida elementar bilim va tushunchaga ega 
bo‘ladilar. Masalan, ular tabiatni kuzatish orqali kuz kelishi bilan kunlar sovishini, 
xazonrezgilikni, hasharotlarning uyquga kirishini, qushlarning issiq mamlakatlarga 
uchib ketishini bilib oladilar. Shuningdek, qishlab qoladigan qushlarni o‘rganish 
orqali ularning sovuqda yashashga qanday moslashganliklarini, nimalar bilan 
ovqatlanishini bilib oladilar. Ana shu bilimlar asosida bolalar dunyoning 
moddiyligini bilib oladilar. Suv, havo, qattiq jismlarni o‘rganish, ularni o‘zaro 
taqqoslab ko‘rish orqali bolalar tabiatdagi hamma moddalarning bo‘shliqda ma’lum 
o‘rni va o‘z vazni borligini, har bir modda bizning sezgi organlarimizga ta’sir 
etishini o‘rganadilar. 
Bular bolaga dunyoni anglashni o‘rgatadi, uning haqiqatan ham mavjudligini 
asta-sekin anglab olishga yordam beradi. Olimlarimiz tabiatni doimiy rivojlanishda 
va o‘zgarishda ekanligini uqtiradilar. Bu ilmiy dunyoqarashning muhim belgisidir. 
Buni tushuntirish uchun o‘quvchilar bilan turli kuzatishlar olib boriladi. Masalan, 
I — II sinfda ob-havo kalendari yuritish, fasllar almashinishi bilan tabiat 
manzarasining o‘zgarishi, qurbaqa tuxumidan itbaliqning paydo bo‘lishi, avval 
uning 
oldingi 
oyoqlari 
chiqishi, 
so‘ng 
vaqt 
o‘tishi 
bilan 
orqa 
oyoqlari paydo bo‘lib, dumi yo‘qolib va nihoyat kichkina baqachaning paydo 
bo‘lishini kuzatadilar. Bu faktlar orqali o‘quvchilar tabiatda hamma narsa o‘zgaradi, 
bu o‘zgarishlar tabiiy sabablarga ko‘ra vujudga keladi, degan xulosaga keladilar. 
O‘qituvchi tabiatdagi bu o‘zgarish va taraqqiyot faqat tirik organizmgagina xos 
obyektiv dunyodagi predmet va hodisalarning rivojlanishi, ularning o‘zaro bog‘lanishi, harakati haqida bilimga ega bo‘ladilar. O‘quvchilar bu bilimlar asosida asta-sekin tabiat qonunlarini bilib oladilar. O‘qitish jarayonida turli tajribalar qilish va nazariy bilimning amaliy ishlar bilan bog‘lab borilishi natijasida tabiat qonunlarini bilib, anglab oladilar. Boshlang‘ich sinflarda „Atrofimizdagi olam“, „Tabiatshunoslik“ fanlarini o‘qitish jarayonida, shuningdek, maktab tajriba yer maydonlaridagi amaliy ishlar mobaynida o‘quvchilar tabiat qonunlari, hodisalari bilan ham nazariy, ham amaliy tanishadilar. 1- sinf o‘quvchilari tabiatda ro‘y berayotgan hodisalarning fasllarga bog‘liq ekanligini o‘rganadilar, tabiat hodisalarining o‘zaro bog‘liqligi haqida elementar bilim va tushunchaga ega bo‘ladilar. Masalan, ular tabiatni kuzatish orqali kuz kelishi bilan kunlar sovishini, xazonrezgilikni, hasharotlarning uyquga kirishini, qushlarning issiq mamlakatlarga uchib ketishini bilib oladilar. Shuningdek, qishlab qoladigan qushlarni o‘rganish orqali ularning sovuqda yashashga qanday moslashganliklarini, nimalar bilan ovqatlanishini bilib oladilar. Ana shu bilimlar asosida bolalar dunyoning moddiyligini bilib oladilar. Suv, havo, qattiq jismlarni o‘rganish, ularni o‘zaro taqqoslab ko‘rish orqali bolalar tabiatdagi hamma moddalarning bo‘shliqda ma’lum o‘rni va o‘z vazni borligini, har bir modda bizning sezgi organlarimizga ta’sir etishini o‘rganadilar. Bular bolaga dunyoni anglashni o‘rgatadi, uning haqiqatan ham mavjudligini asta-sekin anglab olishga yordam beradi. Olimlarimiz tabiatni doimiy rivojlanishda va o‘zgarishda ekanligini uqtiradilar. Bu ilmiy dunyoqarashning muhim belgisidir. Buni tushuntirish uchun o‘quvchilar bilan turli kuzatishlar olib boriladi. Masalan, I — II sinfda ob-havo kalendari yuritish, fasllar almashinishi bilan tabiat manzarasining o‘zgarishi, qurbaqa tuxumidan itbaliqning paydo bo‘lishi, avval uning oldingi oyoqlari chiqishi, so‘ng vaqt o‘tishi bilan orqa oyoqlari paydo bo‘lib, dumi yo‘qolib va nihoyat kichkina baqachaning paydo bo‘lishini kuzatadilar. Bu faktlar orqali o‘quvchilar tabiatda hamma narsa o‘zgaradi, bu o‘zgarishlar tabiiy sabablarga ko‘ra vujudga keladi, degan xulosaga keladilar. O‘qituvchi tabiatdagi bu o‘zgarish va taraqqiyot faqat tirik organizmgagina xos bo‘lmay, 
balki 
jonsiz 
tabiatdagi 
moddalar 
o‘zgarishiga ham taalluqli ekanligini ko‘rsatishi lozim. Masalan, suv sovuqda 
muzlaydi, muz issiqda eriydi va suvga aylanadi, suv isitilsa, qaynaydi va bug‘ga 
aylanadi, bunday o‘zgarish tabiatdagi boshqa moddalarga ham, chunonchi: mis, 
temir, qo‘rg‘oshin, qalay va boshqa metallarga ham taalluqli bo‘lib, ular ham xuddi 
shunday o‘zgaradi, ya’ni eritilsa, suyuqlikka aylanadi, sovitilsa, yana qattiq holatga 
qaytadi, degan tushunchalar orqali IV sinfdab tabiatdagi moddalarning uch holati 
haqida umumiy xulosaga keladilar. 
Sinfdan tashqari ishlar jarayonida ilmiy dunyoqarashni shakllantirish. 
Maktabda o‘qitiladigan o‘quv fanlari o‘quvchilarda ilmiy dunyoqarashni 
shakllantiradi. Ammo bu yetarli emas. Bu masalani to‘la hal qilish uchun sinfdan 
tashqari tashkil etiladigan tarbiyaviy ishlardan ham keng foydalanish lozim. Sinfdan 
tashqari ishlarning o‘ziga xos xususiyati bolalarning tashabbuskorligi va 
ijodkorligini o‘stirish, nazariy bilimlarini turmush tajribasi bilan to‘la bog‘lash 
imkoniyatini beradi. Shuning uchun boshlang‘ich ta’limda sinfdan tashqari ishlarni 
tashkil 
etish 
maqsadga 
muvofiqdir. 
Sinfdan 
tashqari 
ishlarni 
boshlang‘ich 
sinfda 
ekskursiya, 
maktab 
tajriba 
maydonchasidagi 
ishlar va to‘garaklar ko‘rinishida ham tashkil qilish mumkin. 
Tabiatshunoslar 
to‘garagida 
o‘quvchilar 
tabiat 
va 
undagi 
hodisalar, 
qishloq 
xo‘jaligi 
yumushlari 
bilan 
sinfdagiga 
qaraganda 
ancha 
ko‘p, 
kengroq 
va 
chuqurroq 
tanishadilar. 
Ular 
faqat 
tabiat 
va undagi voqea-hodisalarnigina o‘rganib qolmay, balki o‘simliklarni o‘stirish, 
hayvonlar va qushlarni parvarish qilish, daraxt ko‘chatlari o‘tqizish va boshqa turli 
amaliy ishlarni ham bajaradilar. Bu mazmundagi ishlarni bajarish, o‘simliklar va 
hayvonlarni parvarish qilish o‘quvchilarning tabiat va qishloq xo‘jaligi 
haqidagi 
bilimlarini 
mustahkamlaydi 
va 
kengaytiradi, 
ularning 
ongini yangi tasavvur va tushunchalar bilan boyitadi. 
Shunday 
qilib, 
ilmiy 
dunyoqarashni 
shakllantirish 
bir-ikki, 
uch 
kishi 
yoki 
bir 
necha 
guruh 
tomonidan 
bo‘lmay, 
balki 
ko‘pchilik 
ijtimoiy 
fikr 
tomonidan 
bajariladigan, 
ijtimoiy-tarixiy 
bo‘lmay, balki jonsiz tabiatdagi moddalar o‘zgarishiga ham taalluqli ekanligini ko‘rsatishi lozim. Masalan, suv sovuqda muzlaydi, muz issiqda eriydi va suvga aylanadi, suv isitilsa, qaynaydi va bug‘ga aylanadi, bunday o‘zgarish tabiatdagi boshqa moddalarga ham, chunonchi: mis, temir, qo‘rg‘oshin, qalay va boshqa metallarga ham taalluqli bo‘lib, ular ham xuddi shunday o‘zgaradi, ya’ni eritilsa, suyuqlikka aylanadi, sovitilsa, yana qattiq holatga qaytadi, degan tushunchalar orqali IV sinfdab tabiatdagi moddalarning uch holati haqida umumiy xulosaga keladilar. Sinfdan tashqari ishlar jarayonida ilmiy dunyoqarashni shakllantirish. Maktabda o‘qitiladigan o‘quv fanlari o‘quvchilarda ilmiy dunyoqarashni shakllantiradi. Ammo bu yetarli emas. Bu masalani to‘la hal qilish uchun sinfdan tashqari tashkil etiladigan tarbiyaviy ishlardan ham keng foydalanish lozim. Sinfdan tashqari ishlarning o‘ziga xos xususiyati bolalarning tashabbuskorligi va ijodkorligini o‘stirish, nazariy bilimlarini turmush tajribasi bilan to‘la bog‘lash imkoniyatini beradi. Shuning uchun boshlang‘ich ta’limda sinfdan tashqari ishlarni tashkil etish maqsadga muvofiqdir. Sinfdan tashqari ishlarni boshlang‘ich sinfda ekskursiya, maktab tajriba maydonchasidagi ishlar va to‘garaklar ko‘rinishida ham tashkil qilish mumkin. Tabiatshunoslar to‘garagida o‘quvchilar tabiat va undagi hodisalar, qishloq xo‘jaligi yumushlari bilan sinfdagiga qaraganda ancha ko‘p, kengroq va chuqurroq tanishadilar. Ular faqat tabiat va undagi voqea-hodisalarnigina o‘rganib qolmay, balki o‘simliklarni o‘stirish, hayvonlar va qushlarni parvarish qilish, daraxt ko‘chatlari o‘tqizish va boshqa turli amaliy ishlarni ham bajaradilar. Bu mazmundagi ishlarni bajarish, o‘simliklar va hayvonlarni parvarish qilish o‘quvchilarning tabiat va qishloq xo‘jaligi haqidagi bilimlarini mustahkamlaydi va kengaytiradi, ularning ongini yangi tasavvur va tushunchalar bilan boyitadi. Shunday qilib, ilmiy dunyoqarashni shakllantirish bir-ikki, uch kishi yoki bir necha guruh tomonidan bo‘lmay, balki ko‘pchilik ijtimoiy fikr tomonidan bajariladigan, ijtimoiy-tarixiy xarakterdagi 
hodisadir. 
Demak, 
ilmiy 
dunyoqarashni 
shakllan- 
tirish 
kishidan 
ko‘p 
mehnat, 
malaka 
talab 
qiladigan 
murakkab, 
sermashaqqat faoliyatdir. Ilmiy dunyoqarashni shakllantirish barkamol shaxs 
tarbiyasining 
muhim 
komponentlaridan 
biridir. 
Bunda 
o‘quvchilarning 
yosh 
va 
o‘ziga 
xos 
xususiyatlarini 
e’tiborga 
olish 
talab 
qilinadi. 
            Huquqiy tarbiya. O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasida huquqiy 
davlat 
qurish 
asosiy 
maqsad 
qilib 
qo‘yilganligi 
ta’kidlangan. 
Ushbu 
maqsadni 
amalga 
oshirish 
uchun 
aholining 
huquqiy 
ongini 
oshirish 
va 
huquqiy 
madaniyatni 
yuksaltirish 
muhim 
sanaladi. 
Fuqarolarning 
huquqiy 
madaniyatini 
yuksaltirish 
demokratik 
sharoitda 
ularning 
to‘g‘ri 
yashay 
va 
ishlay 
bilishlari 
hamda 
huqu- 
qiy 
ta’lim 
tarbiyasini 
yuksak 
tarzda 
olib 
borish 
bilan 
bevosita 
bog‘liqdir. 
Huquqiy 
davlat 
qurish 
jarayonida 
barchaning 
ishtirok 
etishi 
muvaffaqiyatlar 
garovidir. 
Bunga 
fuqarolarning 
iqtisodiy- 
siyosiy, 
huquqiy 
savodxonligi, 
o‘z 
haq-huquqlari, burchlari 
va 
majburiyatlarini 
chuqur 
anglashi 
orqali 
erishish 
mumkin. 
Huquqiy 
tarbiya 
huquqiy 
ta’lim 
bilan 
(uzviy) 
bevosita 
bog‘liqdir. 
1997- yili 
„Jamiyatda 
huquqiy 
madaniyatni 
yuksaltirish“ 
Dasturi 
qabul 
qilindi. 
Shuningdek, 
„Huquqiy 
tarbiyani 
yax- 
shilash, 
aholining 
huquqiy 
madaniyati 
darajasini 
yuksaltirish, 
huquqshunos 
kadrlarni 
tayyorlash 
tizimini 
takomillashtirish, 
jamoatchilik 
fikrini 
o‘rganish 
haqida“ 
Prezident 
farmoni 
imzo- 
landi. 
Qabul 
qilingan 
mazkur 
qaror 
va 
qonunlar 
barkamol 
shaxs 
tarbiyasining 
muhim 
tarkibiy 
qismi 
bo‘lib, 
shaxsning 
huquqiy madaniyatini yuksaltirishga qaratilgan. 
Huquq — qonun 
belgilab 
bergan 
erk 
me’yoridir. 
Axloq 
esa 
odam 
zimmasiga 
insoniy 
majburiyatlarni, 
talablarni 
yuklaydi. 
Huquqiy 
ong 
huquqiy 
madaniyatning 
g‘oyat 
muhim 
qism- 
laridan 
biri 
bo‘lib, 
u 
eng 
avvalo 
odamlarning 
qonunga 
munosa- 
batlarini 
ifodalovchi 
qarashlari 
va 
e’tiqodlaridan, 
ularning 
huqu- 
xarakterdagi hodisadir. Demak, ilmiy dunyoqarashni shakllan- tirish kishidan ko‘p mehnat, malaka talab qiladigan murakkab, sermashaqqat faoliyatdir. Ilmiy dunyoqarashni shakllantirish barkamol shaxs tarbiyasining muhim komponentlaridan biridir. Bunda o‘quvchilarning yosh va o‘ziga xos xususiyatlarini e’tiborga olish talab qilinadi. Huquqiy tarbiya. O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasida huquqiy davlat qurish asosiy maqsad qilib qo‘yilganligi ta’kidlangan. Ushbu maqsadni amalga oshirish uchun aholining huquqiy ongini oshirish va huquqiy madaniyatni yuksaltirish muhim sanaladi. Fuqarolarning huquqiy madaniyatini yuksaltirish demokratik sharoitda ularning to‘g‘ri yashay va ishlay bilishlari hamda huqu- qiy ta’lim tarbiyasini yuksak tarzda olib borish bilan bevosita bog‘liqdir. Huquqiy davlat qurish jarayonida barchaning ishtirok etishi muvaffaqiyatlar garovidir. Bunga fuqarolarning iqtisodiy- siyosiy, huquqiy savodxonligi, o‘z haq-huquqlari, burchlari va majburiyatlarini chuqur anglashi orqali erishish mumkin. Huquqiy tarbiya huquqiy ta’lim bilan (uzviy) bevosita bog‘liqdir. 1997- yili „Jamiyatda huquqiy madaniyatni yuksaltirish“ Dasturi qabul qilindi. Shuningdek, „Huquqiy tarbiyani yax- shilash, aholining huquqiy madaniyati darajasini yuksaltirish, huquqshunos kadrlarni tayyorlash tizimini takomillashtirish, jamoatchilik fikrini o‘rganish haqida“ Prezident farmoni imzo- landi. Qabul qilingan mazkur qaror va qonunlar barkamol shaxs tarbiyasining muhim tarkibiy qismi bo‘lib, shaxsning huquqiy madaniyatini yuksaltirishga qaratilgan. Huquq — qonun belgilab bergan erk me’yoridir. Axloq esa odam zimmasiga insoniy majburiyatlarni, talablarni yuklaydi. Huquqiy ong huquqiy madaniyatning g‘oyat muhim qism- laridan biri bo‘lib, u eng avvalo odamlarning qonunga munosa- batlarini ifodalovchi qarashlari va e’tiqodlaridan, ularning huqu- qiy 
tasavvurlaridan, 
intilish 
va 
tuyg‘ularidan 
iboratdir. 
Huquqiy ong o‘z ichiga huquqiy tushuncha; huquqiy his-tuyg‘u; xohish-iroda kabi 
qismlarni qamrab oladi. Huquqiy tarbiyaning asosiy maqsadi — bu madaniyatni 
shakllantirish, 
yoshlarni 
huquqiy 
demokratik 
davlat 
sharoitida 
yashash qobiliyatini tarbiyalashdir. Huquqiy tarbiya vazifalari quyidagilardan 
iborat: 
— (qonunga) 
huquqqa, 
jamoatdagi 
tartibni 
saqlovchi 
organ 
va shaxslarga hurmat va muomalani shakllantirish; 
— O‘zbekiston 
Respublikasi 
Konstitutsiyasi 
qonunchilik 
asoslari 
zimmasidagi 
huquq 
va 
majburiyatlarni 
bilish; 
— qonunlar 
va 
boshqa 
huquqiy 
hujjatlarga 
qat’iy 
amal 
qilish 
va 
fuqarolik 
burchi 
va 
mas’uliyatini 
chuqur 
his 
etish; 
— qonunbuzarlarga 
qarshi 
kurashishga 
shay 
turish; 
— huquqiy 
demokratik 
davlat 
insoniylik 
prinsiðlariga 
hurmat 
bilan qarash va h. k. Yoshlarni huquqiy savodxon qilib tarbiyalashda huquqiy 
ta’lim 
 muhim 
ahamiyatga 
ega. 
Huquqiy 
ongni 
shakllantirish 
orqali huquqiy tarbiya me’yorlarini hayotga tatbiq etish muayyan qoidalarga amal 
qilishga yordam beradi. Huquqiy ongni oshirish va huquqiy madaniyatni 
yuksaltirish O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi va boshqa mavjud qonunlar 
yoki 
huquqiy 
me’yoriy 
hujjatlar 
asosida 
amalga 
oshiriladi. 
Xususan, bu borada „Huquqshunoslik“, „Inson huquqlari“, „Huquqiy tarbiya 
uslubiyati“ kurslarini o‘rganish muhim sanaladi. Huquqiy bilim asoslarini 
o‘rgatuvchi maxsus ta’lim turlari bilan bir qatorda, huquqiy targ‘ibot-tashviqot 
ishlari ham katta ahamiyat kasb etadi. Jumladan, huquqshunoslar ishtiro- 
kidagi 
muloqotlar, huquqni 
muhofaza 
qilish 
idoralari 
xodimlari 
bilan 
uchrashuvlar, 
savol-javob 
kechalari 
va 
shu kabi tashkiliy 
tadbirlar ijobiy samara berishi shak-shubhasizdir. Huquqiy bilim — huquqiy 
me’yorlardan o‘z faoliyati davomida o‘rinli foydalana bilish qobiliyatidir. 
Shuningdek, u shaxsning huquqni anglashi bilan uzviy bog‘liq bo‘lib, huquqiy 
me’yorlarning 
hamda 
noqonuniylikning, 
qonunga 
xilof 
xatti- 
qiy tasavvurlaridan, intilish va tuyg‘ularidan iboratdir. Huquqiy ong o‘z ichiga huquqiy tushuncha; huquqiy his-tuyg‘u; xohish-iroda kabi qismlarni qamrab oladi. Huquqiy tarbiyaning asosiy maqsadi — bu madaniyatni shakllantirish, yoshlarni huquqiy demokratik davlat sharoitida yashash qobiliyatini tarbiyalashdir. Huquqiy tarbiya vazifalari quyidagilardan iborat: — (qonunga) huquqqa, jamoatdagi tartibni saqlovchi organ va shaxslarga hurmat va muomalani shakllantirish; — O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi qonunchilik asoslari zimmasidagi huquq va majburiyatlarni bilish; — qonunlar va boshqa huquqiy hujjatlarga qat’iy amal qilish va fuqarolik burchi va mas’uliyatini chuqur his etish; — qonunbuzarlarga qarshi kurashishga shay turish; — huquqiy demokratik davlat insoniylik prinsiðlariga hurmat bilan qarash va h. k. Yoshlarni huquqiy savodxon qilib tarbiyalashda huquqiy ta’lim muhim ahamiyatga ega. Huquqiy ongni shakllantirish orqali huquqiy tarbiya me’yorlarini hayotga tatbiq etish muayyan qoidalarga amal qilishga yordam beradi. Huquqiy ongni oshirish va huquqiy madaniyatni yuksaltirish O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi va boshqa mavjud qonunlar yoki huquqiy me’yoriy hujjatlar asosida amalga oshiriladi. Xususan, bu borada „Huquqshunoslik“, „Inson huquqlari“, „Huquqiy tarbiya uslubiyati“ kurslarini o‘rganish muhim sanaladi. Huquqiy bilim asoslarini o‘rgatuvchi maxsus ta’lim turlari bilan bir qatorda, huquqiy targ‘ibot-tashviqot ishlari ham katta ahamiyat kasb etadi. Jumladan, huquqshunoslar ishtiro- kidagi muloqotlar, huquqni muhofaza qilish idoralari xodimlari bilan uchrashuvlar, savol-javob kechalari va shu kabi tashkiliy tadbirlar ijobiy samara berishi shak-shubhasizdir. Huquqiy bilim — huquqiy me’yorlardan o‘z faoliyati davomida o‘rinli foydalana bilish qobiliyatidir. Shuningdek, u shaxsning huquqni anglashi bilan uzviy bog‘liq bo‘lib, huquqiy me’yorlarning hamda noqonuniylikning, qonunga xilof xatti- harakatning, 
qonunga 
munosabatning 
kishilar 
tomonidan 
to‘g‘- 
ri anglanilishidir. O‘quvchilarning huquqiy ongini oshirmasdan fuqarolik davlatini 
barpo etish murakkab vazifa. Huquqiy ong poydevoriga avvalo oilada asos solinadi. 
So‘ngra 
ta’lim-tarbiya 
muassasalarida 
bu 
faoliyat 
davom 
ettiriladi. 
Huquqiy tarbiya ishini bolalarning yoshlik chog‘idanoq boshlash zarur. Daho 
xalqimiz bu borada ham o‘ziga xos huquqiy tarbiya maktabini yaratgan. Ota-
bolalarimiz bolalarga turli mavzularda ertaklar aytib berish orqali ularning ongida 
ilk 
huquqiy 
tushunchalarni 
shakllantirganlar. 
„Tekintomoq 
bo‘l- 
ma“, „Mehnatdan qochma“, „Yolg‘on gapirma“, „Yomonga yaqinlashma“, „Yomon 
bilan 
yurma“ 
kabi 
ibrat-o‘git 
maz- 
munidagi 
gaplar 
ham 
kichkintoylar 
tasavvurida 
ilk 
huquqiy 
tushunchalarni 
paydo 
qiladi. 
Huquqiy 
tarbiya 
serqirra, 
o‘ta 
murakkab, 
uzoq 
davom 
etadigan 
jarayondir. 
          Maktabda huquqiy tarbiyani amalga oshirish imkoniyatlari. Maktabdagi 
huquqiy tarbiya o‘z ichiga o‘quvchilarni huquqiy bilimlar bilan qurollantirish, 
mazkur bilimlar asosida o‘z xulq-atvoriga nisbatan mas’uliyatli munosabatni 
shakllantirish, qonun va qoidalarga rioya qilish muhimligini uqtirish, muayyan 
huquq 
va 
erkinliklardan 
foydalanish 
yo‘l-yo‘riqlarini 
singdiradi 
va 
qamrab 
oladi. 
Umumuslubiy 
rejadan 
kelib 
chiqib, 
tarbiyaga 
kompleks 
yondashuv 
prinsiði 
nuqtayi 
nazardan 
qaralganda, 
uni 
g‘oyaviy, 
siyosiy, 
axloqiy, 
estetik 
tarbiya 
ta’sirining 
yig‘in- 
disi sifatida tushunish mumkin. Huquqiy tarbiyaning quyidagi uslublarini ajratish 
lozim:  
1. Huquqiy 
ongni 
shakllantirish 
e’tiqod, 
isbot; 
huquqiy 
mavzularda 
suhbatlar, 
ma’ruzalar, 
hikoyalar; 
huquqiy 
mavzu- 
larga oid bosma materiallarni va san’at asarlarini muhokama qilish.  
2. Huquqiy 
axloq 
asosini, 
malakasini, 
odatlarini 
va 
hu- 
quqni 
himoya 
qilish 
faoliyati 
tajribasini 
shakllantirish 
usuli: 
umumiy talab o‘rnatish, ijodiy o‘yindan foydalanish.  
harakatning, qonunga munosabatning kishilar tomonidan to‘g‘- ri anglanilishidir. O‘quvchilarning huquqiy ongini oshirmasdan fuqarolik davlatini barpo etish murakkab vazifa. Huquqiy ong poydevoriga avvalo oilada asos solinadi. So‘ngra ta’lim-tarbiya muassasalarida bu faoliyat davom ettiriladi. Huquqiy tarbiya ishini bolalarning yoshlik chog‘idanoq boshlash zarur. Daho xalqimiz bu borada ham o‘ziga xos huquqiy tarbiya maktabini yaratgan. Ota- bolalarimiz bolalarga turli mavzularda ertaklar aytib berish orqali ularning ongida ilk huquqiy tushunchalarni shakllantirganlar. „Tekintomoq bo‘l- ma“, „Mehnatdan qochma“, „Yolg‘on gapirma“, „Yomonga yaqinlashma“, „Yomon bilan yurma“ kabi ibrat-o‘git maz- munidagi gaplar ham kichkintoylar tasavvurida ilk huquqiy tushunchalarni paydo qiladi. Huquqiy tarbiya serqirra, o‘ta murakkab, uzoq davom etadigan jarayondir. Maktabda huquqiy tarbiyani amalga oshirish imkoniyatlari. Maktabdagi huquqiy tarbiya o‘z ichiga o‘quvchilarni huquqiy bilimlar bilan qurollantirish, mazkur bilimlar asosida o‘z xulq-atvoriga nisbatan mas’uliyatli munosabatni shakllantirish, qonun va qoidalarga rioya qilish muhimligini uqtirish, muayyan huquq va erkinliklardan foydalanish yo‘l-yo‘riqlarini singdiradi va qamrab oladi. Umumuslubiy rejadan kelib chiqib, tarbiyaga kompleks yondashuv prinsiði nuqtayi nazardan qaralganda, uni g‘oyaviy, siyosiy, axloqiy, estetik tarbiya ta’sirining yig‘in- disi sifatida tushunish mumkin. Huquqiy tarbiyaning quyidagi uslublarini ajratish lozim: 1. Huquqiy ongni shakllantirish e’tiqod, isbot; huquqiy mavzularda suhbatlar, ma’ruzalar, hikoyalar; huquqiy mavzu- larga oid bosma materiallarni va san’at asarlarini muhokama qilish. 2. Huquqiy axloq asosini, malakasini, odatlarini va hu- quqni himoya qilish faoliyati tajribasini shakllantirish usuli: umumiy talab o‘rnatish, ijodiy o‘yindan foydalanish. 3. Huquqiy tarbiyani kuchaytirish uchun rag‘batlantirish yoki jazo usullarini 
qo‘llash. 
Maktab 
o‘quvchilarini 
huquqiy 
tarbiyalash 
tizimi 
ikki 
shakldan iborat bo‘lib: og‘zaki va amaliy ishlar ko‘rinishida tashkil etiladi. 
Huquqiy tarbiyani amalga oshirishda huquq darslari, fakultativ darslar, bahs-
munozaralar, huquqiy mavzulardagi suhbatlar, konferensiyalar, seminarlar yaxshi 
natija beradi. Darhaqiqat, yaxshi dars yirik bir asardir. Huquqshunoslik 
darslarida 
o‘quvchilar 
qonun 
va 
qay 
holatlarda 
qonun 
buzilishlar 
sodir 
etilishini 
chuqur 
idrok 
etib 
boradilar. 
Shuningdek, 
ushbu 
darslarda 
davlat 
ramzlari, 
ularga 
nisbatan 
faxr-iftixor, 
ona- 
Vatanga 
cheksiz 
mehr 
tuyg‘ulari 
singdirilib 
borilishi 
lozim. 
Huquqiy 
tarbiyaning 
og‘zaki 
yana 
bir 
shakli 
yoki 
ko‘rinishi — 
bu qonunchilikning asoslari bo‘yicha fakultativ darslardir. Bunday darslarga 
amaliy-tashkiliy tadbirlar, jumladan, qonunni muhofaza qiluvchi idoralar xodimlari, 
qonunshunoslar bilan uchrashuvlar, huquqiy mavzuda uyushtirilgan muloqotlarni 
o‘tkazish 
kiradi. 
Tashkiliy 
hujjatlarni 
tuzish 
singari 
faoliyatlarni 
esa bunga kiritish mumkin emas. Tarbiyaning mustaqil shakli — huquqiy mavzuda 
bahs yuritish. Bunda o‘quvchilarning faolligi, huquqiy mavzular bo‘yicha bilimi, 
qonuniy 
va 
noqonuniy 
xatti-harakatlar 
to‘g‘risidagi 
e’tirozlari, 
u 
yoki 
bu 
qonunbuzarlarga 
nisbatan 
qarashlari 
aniqlanadi. 
Huquqiy tarbiyaning yana bir shakli — bu huquqiy mavzularda suhbatlar, huquqiy 
yo‘naltirish, 
konferensiyalar, 
seminarlar 
va 
hokazolar 
tashkil 
etish. 
Huquqiy tarbiyada tarbiyalanuvchining shaxsi hisobga olinishi muhim ahamiyatga 
ega. Bunga uning yoshi, u o‘sgan muhit, bilim doirasi (darajasi), fe’l-atvori, jinsi, 
rivojlanishi, 
kuch-quvvati, 
tuzilishi 
va 
hokazolar 
kiradi. 
Maktab yoshigacha bo‘lgan bolalar uchun, masalan, huquqiy bilimlar elementar 
axloqiy bilimlar bilan uyg‘unlashgan holda yo‘naltiriladi. Masalan, kichkintoylarga 
har bir narsaning nimasi yaxshi-yu, nimasi yomonligini misollar orqali tushun- 
tirish lozim. Aniq vazifalar davlat va huquq masalalari bo‘yicha bilimlar 
tizimini 
tushunarli 
ko‘rinishda 
shakllantirish, 
davlat 
organlari 
va 
tashkilotlarga, 
huquqqa, 
qonunchilik 
prinsiðlariga, 
huquqiy, 
3. Huquqiy tarbiyani kuchaytirish uchun rag‘batlantirish yoki jazo usullarini qo‘llash. Maktab o‘quvchilarini huquqiy tarbiyalash tizimi ikki shakldan iborat bo‘lib: og‘zaki va amaliy ishlar ko‘rinishida tashkil etiladi. Huquqiy tarbiyani amalga oshirishda huquq darslari, fakultativ darslar, bahs- munozaralar, huquqiy mavzulardagi suhbatlar, konferensiyalar, seminarlar yaxshi natija beradi. Darhaqiqat, yaxshi dars yirik bir asardir. Huquqshunoslik darslarida o‘quvchilar qonun va qay holatlarda qonun buzilishlar sodir etilishini chuqur idrok etib boradilar. Shuningdek, ushbu darslarda davlat ramzlari, ularga nisbatan faxr-iftixor, ona- Vatanga cheksiz mehr tuyg‘ulari singdirilib borilishi lozim. Huquqiy tarbiyaning og‘zaki yana bir shakli yoki ko‘rinishi — bu qonunchilikning asoslari bo‘yicha fakultativ darslardir. Bunday darslarga amaliy-tashkiliy tadbirlar, jumladan, qonunni muhofaza qiluvchi idoralar xodimlari, qonunshunoslar bilan uchrashuvlar, huquqiy mavzuda uyushtirilgan muloqotlarni o‘tkazish kiradi. Tashkiliy hujjatlarni tuzish singari faoliyatlarni esa bunga kiritish mumkin emas. Tarbiyaning mustaqil shakli — huquqiy mavzuda bahs yuritish. Bunda o‘quvchilarning faolligi, huquqiy mavzular bo‘yicha bilimi, qonuniy va noqonuniy xatti-harakatlar to‘g‘risidagi e’tirozlari, u yoki bu qonunbuzarlarga nisbatan qarashlari aniqlanadi. Huquqiy tarbiyaning yana bir shakli — bu huquqiy mavzularda suhbatlar, huquqiy yo‘naltirish, konferensiyalar, seminarlar va hokazolar tashkil etish. Huquqiy tarbiyada tarbiyalanuvchining shaxsi hisobga olinishi muhim ahamiyatga ega. Bunga uning yoshi, u o‘sgan muhit, bilim doirasi (darajasi), fe’l-atvori, jinsi, rivojlanishi, kuch-quvvati, tuzilishi va hokazolar kiradi. Maktab yoshigacha bo‘lgan bolalar uchun, masalan, huquqiy bilimlar elementar axloqiy bilimlar bilan uyg‘unlashgan holda yo‘naltiriladi. Masalan, kichkintoylarga har bir narsaning nimasi yaxshi-yu, nimasi yomonligini misollar orqali tushun- tirish lozim. Aniq vazifalar davlat va huquq masalalari bo‘yicha bilimlar tizimini tushunarli ko‘rinishda shakllantirish, davlat organlari va tashkilotlarga, huquqqa, qonunchilik prinsiðlariga, huquqiy, majburiy 
va 
umumiy 
ko‘rinishdagi 
xulq-atvorni 
shakllantirish; 
fuqarolarga 
har 
qanday 
qonunbuzarlikka 
murosasizlik 
ruhini 
singdirish; 
nafaqat 
o‘zi, 
balki 
davlat, 
jamiyat, 
boshqa 
shaxslar 
huquqi 
va 
manfaatini 
himoya 
qila 
olish 
kayfiyatini 
shakllantirish. 
O‘quv 
jarayonida 
o‘quvchilarni 
huquqiy 
tarbiyalash 
uslu- 
biyati xususiyatlari quyidagilardan kelib chiqadi: 
- birinchidan, o‘quvchilarning axloqiy tasavvurlarini to‘g‘ri shakllantirish; 
- ikkinchidan, 
maktabda 
huquqiy 
tarbiya 
jarayonida 
har 
bir 
holatning 
mohiyatini 
aniq, 
ravshan 
va 
tushunarli 
ravishda 
sing- 
dirish 
muhimligini 
ta’kidlab 
o‘tish 
lozim. 
O‘qituvchi 
o‘quvchi- 
lar ruhiyatida mavzuga katta qiziqish uyg‘ota olishi zarur; 
- uchinchidan, 
jamiyatda 
huquqiy 
talablarning 
mavjudligi 
va mazmun-mohiyati 
to‘g‘risidagi 
umumiy 
tasavvurdan 
kelib 
chiqqan 
holda, 
yuqori 
sinflarda 
o‘quvchilar 
ongida 
bilimlar 
tizi- 
mini, 
hukumat 
va 
qonun 
chiqaruvchi 
organlar, 
huquq 
institut- 
lari, 
huquqiy 
me’yorlarning 
rivojlanish 
asoslari, 
qonuniyatlari, 
shuningdek, 
huquq 
va 
majburiyatga oid 
qarorlar 
hamda 
ularning 
bajarilishi 
xususida 
ma’lumotlar 
berib 
borilishi 
maqsadga 
muvo- 
fiqdir; 
- to‘rtinchidan, 
huquqiy 
tarbiya 
jarayonida 
ba’zi 
bir 
qo- 
nunlar matnlarini 
o‘qib 
berish, 
o‘quvchilarga 
me’yoriy 
qonun- 
larning 
muhim 
moddalarini 
yozib 
olishga 
imkoniyat 
va 
vaqt 
berish joiz; 
- beshinchidan, 
dars 
o‘tish 
jarayonida 
o‘quvchilarga 
davlat 
va 
huquq 
to‘g‘risida 
umumiy 
tushuncha 
berish, 
shuningdek, 
huquqiy 
yo‘nalishlar 
(yo‘l-yo‘riqlar)ga 
alohida 
to‘xtalib 
o‘tish 
lozim; 
- oltinchidan, 
o‘qituvchining 
ish 
quroli 
sifatida 
unda 
davriy 
bosma 
materiallar, 
Oliy 
Majlis 
sessiyasi 
hujjatlari, 
farmon 
va 
majburiy va umumiy ko‘rinishdagi xulq-atvorni shakllantirish; fuqarolarga har qanday qonunbuzarlikka murosasizlik ruhini singdirish; nafaqat o‘zi, balki davlat, jamiyat, boshqa shaxslar huquqi va manfaatini himoya qila olish kayfiyatini shakllantirish. O‘quv jarayonida o‘quvchilarni huquqiy tarbiyalash uslu- biyati xususiyatlari quyidagilardan kelib chiqadi: - birinchidan, o‘quvchilarning axloqiy tasavvurlarini to‘g‘ri shakllantirish; - ikkinchidan, maktabda huquqiy tarbiya jarayonida har bir holatning mohiyatini aniq, ravshan va tushunarli ravishda sing- dirish muhimligini ta’kidlab o‘tish lozim. O‘qituvchi o‘quvchi- lar ruhiyatida mavzuga katta qiziqish uyg‘ota olishi zarur; - uchinchidan, jamiyatda huquqiy talablarning mavjudligi va mazmun-mohiyati to‘g‘risidagi umumiy tasavvurdan kelib chiqqan holda, yuqori sinflarda o‘quvchilar ongida bilimlar tizi- mini, hukumat va qonun chiqaruvchi organlar, huquq institut- lari, huquqiy me’yorlarning rivojlanish asoslari, qonuniyatlari, shuningdek, huquq va majburiyatga oid qarorlar hamda ularning bajarilishi xususida ma’lumotlar berib borilishi maqsadga muvo- fiqdir; - to‘rtinchidan, huquqiy tarbiya jarayonida ba’zi bir qo- nunlar matnlarini o‘qib berish, o‘quvchilarga me’yoriy qonun- larning muhim moddalarini yozib olishga imkoniyat va vaqt berish joiz; - beshinchidan, dars o‘tish jarayonida o‘quvchilarga davlat va huquq to‘g‘risida umumiy tushuncha berish, shuningdek, huquqiy yo‘nalishlar (yo‘l-yo‘riqlar)ga alohida to‘xtalib o‘tish lozim; - oltinchidan, o‘qituvchining ish quroli sifatida unda davriy bosma materiallar, Oliy Majlis sessiyasi hujjatlari, farmon va qarorlari, 
Vazirlar 
Mahkamasi 
qarorlari 
hamda 
huquqiy- 
me’yoriy hujjatlar bo‘lishi kerak. 
 O‘qituvchi 
o‘qitish 
jarayonida 
huquqiy 
tarbiya 
masalalarini 
hal 
qilishda 
o‘quvchining 
yoshiga 
qarab 
(maktab, 
litsey, 
kollej, 
oliygoh 
va 
hokazo) 
huquqiy 
tarbiyaning 
shakl 
va 
uslublarini 
chuqurlashtirib 
borgani 
durust. 
O‘qituvchining 
bor 
sa’y-hara- 
kati 
o‘quvchi 
qalbida 
o‘z 
xatti-harakatiga 
nisbatan 
chuqur 
mas’uliyat 
hissini 
uyg‘otishdan 
iboratdir. 
Huquqiy 
fanlarni 
o‘rganish jarayoni uchta asosiy elementdan tashkil topadi: 
a) o‘qituvchi 
faoliyati; 
b) o‘quvchilar 
sa’y-harakati; 
d) ta’lim mazmun-mohiyati. 
Xususan, 
buni 
shunday 
izohlash 
mumkin. 
Ushbu 
faoliyat 
huquqiy 
tarbiyaning 
maqsadlariga 
yo‘naltirilishi 
(bo‘ysundi- 
rilishi) 
va 
ularning 
bilim 
olish 
jarayonida 
o‘quvchilar 
yutuqlari 
natijalarida namoyon 
bo‘lishidir. 
Shu 
tarzda 
huquqiy 
bilimlar 
tizimi 
(tizimlar) 
qay 
tarzda 
singdirilgani 
aniqlanadi 
hamda 
ting- 
lovchilarda 
huquqiy 
qarashlar 
va 
axloqiy 
e’tiqod 
mavzusi 
shakllantiriladi. Binobarin, o‘qitish jarayonida barcha pedogogik uslublardan 
foydalaniladi: 
— tashviqiy 
tushuntirishlar; 
— axborot 
andazalari; 
— samarali manbaning muammoli bayonnomasi tadqiqoti. 
Huquqiy 
tarbiyaning 
sinfdan 
va 
maktabdan 
tashqari 
faoliyati 
quyidagilardan 
iborat: 
ommaviy, 
guruhiy 
va 
yakka 
tartibdagi 
faoliyat. 
Bunga 
kino 
va 
teleko‘rsatuvlarni 
birgalikda 
ko‘rish 
hamda 
shu 
asnoda 
bahsli 
muloqotlar 
o‘tkazish; 
ekskursiyalar, 
kutub- 
xonalar, 
konferensiyalar, 
huquqiy-axloqiy 
mavzudagi 
suhbat- 
lar, 
ommaviy 
axborot 
vositalarini 
o‘qish, 
o‘yinlar, 
insinerov- 
qarorlari, Vazirlar Mahkamasi qarorlari hamda huquqiy- me’yoriy hujjatlar bo‘lishi kerak. O‘qituvchi o‘qitish jarayonida huquqiy tarbiya masalalarini hal qilishda o‘quvchining yoshiga qarab (maktab, litsey, kollej, oliygoh va hokazo) huquqiy tarbiyaning shakl va uslublarini chuqurlashtirib borgani durust. O‘qituvchining bor sa’y-hara- kati o‘quvchi qalbida o‘z xatti-harakatiga nisbatan chuqur mas’uliyat hissini uyg‘otishdan iboratdir. Huquqiy fanlarni o‘rganish jarayoni uchta asosiy elementdan tashkil topadi: a) o‘qituvchi faoliyati; b) o‘quvchilar sa’y-harakati; d) ta’lim mazmun-mohiyati. Xususan, buni shunday izohlash mumkin. Ushbu faoliyat huquqiy tarbiyaning maqsadlariga yo‘naltirilishi (bo‘ysundi- rilishi) va ularning bilim olish jarayonida o‘quvchilar yutuqlari natijalarida namoyon bo‘lishidir. Shu tarzda huquqiy bilimlar tizimi (tizimlar) qay tarzda singdirilgani aniqlanadi hamda ting- lovchilarda huquqiy qarashlar va axloqiy e’tiqod mavzusi shakllantiriladi. Binobarin, o‘qitish jarayonida barcha pedogogik uslublardan foydalaniladi: — tashviqiy tushuntirishlar; — axborot andazalari; — samarali manbaning muammoli bayonnomasi tadqiqoti. Huquqiy tarbiyaning sinfdan va maktabdan tashqari faoliyati quyidagilardan iborat: ommaviy, guruhiy va yakka tartibdagi faoliyat. Bunga kino va teleko‘rsatuvlarni birgalikda ko‘rish hamda shu asnoda bahsli muloqotlar o‘tkazish; ekskursiyalar, kutub- xonalar, konferensiyalar, huquqiy-axloqiy mavzudagi suhbat- lar, ommaviy axborot vositalarini o‘qish, o‘yinlar, insinerov- kalarni 
amalga 
oshirishda 
maxsus 
ish 
rejasi 
tuzib 
olish 
mumkin. 
Rejada quyidagilarni aks ettirish maqsadga muvofiqdir: 
Birinchidan, 
huquqiy 
tarbiya 
vazifalariga 
javob 
beruvchi 
sinfdan va maktabdan tashqari ishlar shakli. 
Ikkinchidan, tinglovchilarning qiziqishlarini inobatga olish. 
Uchinchidan, 
o‘zlashtirish 
va 
har bir 
tadbir 
saviyasini yuk- 
saltirish va bunday ibratli tadbirlarning davom ettirilishiga e’tiborni qaratish. 
To‘rtinchidan, rejaning asosiyligini ta’minlash, bolalar yosh xususiyatlarini 
nazarda tutib, har bir ishni shunga moslashtirish. 
 
kalarni amalga oshirishda maxsus ish rejasi tuzib olish mumkin. Rejada quyidagilarni aks ettirish maqsadga muvofiqdir: Birinchidan, huquqiy tarbiya vazifalariga javob beruvchi sinfdan va maktabdan tashqari ishlar shakli. Ikkinchidan, tinglovchilarning qiziqishlarini inobatga olish. Uchinchidan, o‘zlashtirish va har bir tadbir saviyasini yuk- saltirish va bunday ibratli tadbirlarning davom ettirilishiga e’tiborni qaratish. To‘rtinchidan, rejaning asosiyligini ta’minlash, bolalar yosh xususiyatlarini nazarda tutib, har bir ishni shunga moslashtirish.