Mintaqalarda qishloq turizmini rivojlantirish resurslari.
Reja:
1. Qishloq turizmi tushunchasi. Qishloq joylarida turizmni rivojlantirish
imkoniyatlari.
2. Agroturizm turlari. Sport madaniy tanishuv, fermerchilik. Ish yuzasidan
faoliyat, ekologik agroturizm.
3. Mintaqalarda agroturizmni rivojlantirishning o‘ziga xos xususiyatlari.
4. Qishloq joylarida ekoturizm ob’ekti sifatida rekreatsion resurslardan
foydalanish.
8.1Qishloq turizmi tushunchasi. Qishloq joylarida turizmni
rivojlantirish imkoniyatlari.
Hozirgi davrning muhim masalasi iqtisodiyotni rivojlantirish, aholini
ijtimoiy – iqtisodiy ahvolini yaxshilashdir. Respublikamiz aholisining 60%
dan ortiq qismi qishloq joylarida istiqomat qiladi. SHuning uchun mehnat
resurslariga boy hisoblangan qishloq joylarida yangi ish o’rinlarini ochish,
aholini faravon yashashida asosiy omil bo’lib hisoblnadi. Bu borada 2007 yil
12 fevralda O’zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2006 yilda
ijtimoiy – iqtisodiy rivojlantirish yakunlari hamda 2007 yil iqtisodiy
islohatlarni chuqurlashtirishning eng muhim ustivor yo’nalishlariga
bag’ishlangan majlisida respublikamiz prezdenti I.A. Karimovning
«YAngilanish va barqaror taraqqiyot yo’lidan yanada izchil harakat qilish,
xalqimiz uchun farovon turmush sharoiti yaratish – asosiy vazifamizdir» deb
nomlangan nutqida qishloq aholisini yashash tarzini yanada yaxshilash,
buning uchun yangi ish o’rinlarini ochish muhimligini ta’kidladilar.
Bugungi kunda turizm jahondagi eng ko’p foyda keltiruvchi biznes
ko’rinishlaridan biriga aylangan. U bozor iqtisodiyotining ajralmas qismi
bo’lib, danyoning ko’pgina mamlakatlarida tezkorlik bilan rivojlanib
borayotgan tarmoqqa aylandi. Turizm sohasi jahon xo’jaligining transport,
aloqa, savdo-sotiq, qurilish industriyasi, qishloq xo’jaligi, iste’mol mollari
ishlab chiqaruvchi sanoat tarmoqlari bilan chambarchas holda rivojlanib,
jahon iqtisodiyotida o’z o’rniga ega bo’lmoqda.
Turizm ham respublikamiz iqtisodiyotida qishloq xo’jaligi, sanoat,
transport va boshqa makroiqtisodiy tarmoqlar qatori o’zining munosib
o’rniga ega bo’lishi uchun yetarlicha resurslarga ega. Mamlakatimizda
turizmni rivojlantirish imkoniyatlari bo’yicha Markaziy Osiyo davlatlari
ichida yetakchi hisoblanadi. Respublikamiz tarixiy, arxeologik, arxitektura,
san’at va boshqa turistik resurslarga boy hisoblanadi. Bundan tashqari
mamlakatimizning betakror tabiati, tog’ va tekisligi, daryolari, cho’l va
vaholari, turli landshaft zonalari asosiy rekreasiya resurslaridir.
Mamlakatimizda yosh tarmoq hisoblangan turizm, kundan kunga
rivojlanmoqda. Bu esa, ko’pgina ish o’rinlari ochish imkoniyati mavjudligini
bildiradi. Ayni kunlarda respublikamizda iqtisodiy faol aholining turizm
sohasida bandlik ulushi juda ham oz. Bu borada qishloq aholisining ishtiroki
umuman kam.
8.2Agroturizm turlari. Sport madaniy tanishuv, fermerchilik. Ish
yuzasidan faoliyat, ekologik agroturizm.
Hozirgi kunda jahon tajribasida turizmning agroturizm shakli keng
rivojlanmoqda. Agroturizmni mamlakatimizda rivojlanishi istiqbollari porloq
hisoblanadi. CHunki, mamlakatimiz agrar-industrial xo’jalikka ega bo’lib,
asosiy mehnat resurslarimiz qishloq xo’jaligida band. Undan tashqari,
mamlakatimiz rekreasiya resurslariga boy hisoblanib, rekreasiya faoliyati
tarmoqlarini rivojlantirish mumkin. Bozor iqtisodiyotiga o’tuvchi
mamlakatlar uchun moliyaviy resurs manbalari o’ta zarur hisoblanadi. SHu
jihatdan oladigan bo’lsak, agroturizm yuqori daromat keltiruvchi xizmat
ko’rsatish sohasi hisoblanadi. Mutaxasislar agroturizmni besh turini
ajratishadi:
Sport;
Madaniy – tanishuv;
Fermerchilik;
Ish yuzasidan faoliyat;
Ekologik.
Bunda, birinchi ikkitasi ijtimoiy ahamiyatga, keyingi ikkitasi ishlab
chiqarish ahamiyatiga ega. Fermerchilik asosida agroturizmni tashkil etish
asosida qishloq xo’jaligi mahsulotlari ishlab chiqarish faoliyati yotsa, ish
yuzasidan agroturizm ilmiy – texnik hamkorlik, qo’shma korxonalar tashkil
etish va boshqa faoliyatlarda shakllanadi.
Agroturizmni rivojlantirishni o’ziga xos xususiyatlariga ega. Bularga
quyidagilar hisoblanadi:
qishloq joylarida joylashish va ovqatlanish shaharga nisbatan 2-2,5
marotaba arzonligi;
qishloq joylarining ekologik jihatdan tozaligi;
ekologik toza ovqat turlarining mavjudligi;
etnografik turizm ob’ekti sifatida, qishloq joylarida milliylikni
ko’proq saqlanib qolganligi va boshqalar.
8.3. Mintaqalarda agroturizmni rivojlantirishning o‘ziga xos xususiyatlari.
Qishloq turizmi haqida gapiradigan bo’lsak, XX asr boshlarida Sankt -
Peterburg aristokratlari va ular qatoriga o’zlarini qo’yuvchi bylar ham Baden
– Badenda dam olishga qurblari yetmagan. Bunday kishilar o’sha vaqtlarda
kurort rayon hisoblagan Martishkino (peterburgning janubiy qismi)da yoki
Finlyandiya poytaxtiga 30 km. lik yo’l bo’lgan Teriokoda arzon dala
hovlilarni dam olish uchun ijaraga olishgan. Sababi, u yerda xorij
pasportlarini rasmiylashtirish kerak bo’lmagan. Bunday dala hovlilarni
ijaraga oluvchi talabdorlar asosan ziyolilar bo’lgan.
Dam olish vaqti har qanday shaharlik uchun qishloqdami yoki
hovlidami juda ham maroqlidir. Bu hayot talabi, me’yoridir. Har qachon ham
dala hovlilarni yoki boshqa joylarni ko’p yillar davomida ishonganva
tekshirilgan joylarda dam olish uchun ijaraga olingan. Qishloq turizmining
o’ziga xos tomonlari shundaki, masalan, Sisiliyaning agrar viloyatlorida ishchi
kuchi keragidan ortiqligi kambag’al turistlarni yoki talabalarni ish haqi
to’lamasdan, boshrana va ovqat uchun ishga yo’llash mumkin. Bunday «dam
oluvchi» o’sha yerga borib qaytishi uchun mablag’ topsa bo’lgani. Yo’l-
yo’lakay bir-ikki kun plajlarda cho’milish, muzeylarni, yodgorliklarni va
boshqalarni ko’rishi mumkin.
Hozirgi vaqtda qishloq turizmi alog’ida daromad keltirilgan tur
hisoblanib, dunyo turizm bozorida alohida qat’iy o’rin tutadi.
Qishloq turizmi dengiz kurortlari kabi katta hajmlar bilan raqobatlasha
olmasa ham, turizm sohasida muayyan o’rin tutadi. Uni o’rganib
rivojlantirish alohida e’tiborga loyiq. Respublikaimz qishloq turizmi yo’q
darajada. Qishloqdagi aholining kamligi, tabiatning tozoligi, ekologik jihatdan
qulayligi tufayli uning kelajagi bor.
Aytish joizki, qishloqlarada turist bo’lib turish, kurort zonalariyoki
mashhur turistik markazlarga nisbatan ancha arzon. Hamma ham
qimmatboho turistik markazlarda dam ololmaydi, shu jihatdan qishloq
turizmni rivojlanish katta ahamiyatga ega. Qishloq turizmi quyidagi hollarda
amalga oshiriladi:
qishloq joylarda aholida kategoriya odamlar uchun ularning pul
mablag’lari miqdoriga qaramay, masalan, oilaning an’analariga
ko’ra;
vrach maslahatiga binoan qishloq iqlim sharoitlarida
sog’lomlashtirishni olib borishga ko’ra;
tabiat bilan yaqinlik, ko’proq vaqtni toza havoda o’tkazish
maqsadiga;
ekologik toza va arzon mahsulotlar bilan oziqlanish mumkinligi
uchun;
qishloq xo’jaligi ishlari bilan band bo’lish, ishlash uchun real
imkonlar borligi;
hayot uchun zarur bo’lgan kerakli narsalarni topish maqsadida
minglab kilometr masofani bosib o’tirmaslik uchun;
boshqa ijtimoiy guruhidagi odamlar bilan muloqotda bo’lish,
ularning madaniyati, urf-odati bilan tanishish, bayramlari va
o’yinlarida qatnashish imkoniyatini mavjudligi.
YUqorida ta’kidlaganimizdek, mamlakatimiz rekreasiya resurslariga
boy hisoblanadi. Rekreasiya resurslari bu - turli komponentlar birikmasidan
iborat, insonning dam olishi va davolanishi ehtiyojlarini qondirishga xizmat
qiladigan vositalardir. Kelib chiqishi va foydalanish xususiyatlariga ko’ra
rekreasiya resurslari ikki guruhga ajratiladi: tabiiy va antropogen rekreasiya
resurslari.
Tabiiy rekreasiya resurslariga, hududiy tabiiy komponentlar
birikmasidan iborat, go’zal tabiat go’sha(landshaft)lari kiradi. Ular daryo,
ko’l, dengiz bo’ylari, tog’ etaklaridagi o’simlik dunyosi, xilma – xil manzarali
joylar, mineral suvli shifobaxsh maskanlar bo’lishi mumkin. Undan tashqari
aholining dam olishi, sport bilan shug’ullanishi, ov qilishi imkoniyatlari uchun
keng hududlar, shahar atrofidagi yashil mintaqalar, park va bog’lar yoki
qo’riqxona, milliy bog’lar ham tabiiy rekreasiya resurslaridir.
8.4. Qishloq joylarida ekoturizm ob’ekti sifatida rekreatsion
resurslardan foydalanish.
Turizmni shakllanishiga asos bo’luvchi turistik resurslar asosan qishloq
joylarida joylashgan. Bu holatni Samarqand viloyati bo`yicha tahlil etadigan
bo’lsak, viloyatning yer osti va yer usti gidrologik suv resurslari, tog’, tog’ oldi
etaklari hamda tog’ oralig’i soylarida tabiiy ravishda hosil bo’lgan
landshaftlar (tabiat manzaralari), yam-yashil o’rmonzorlar (Omonqo’ton),
tog’u-tosh jins shakllari (Qoratepa), tog’ daralari (chuqurliklari), g’orlar
(Hazrati Dovud, Kelsi, Lev), noyob tabiat yodgorliklari (Kamongaron, G’us),
shifobaxsh buloqlar, YUqori chinor (Mingchinor), Qaynar buloq, Rohatbuloq,
ajoyib ko’llar (Muz buloq, Alvasti ko’llari), go’zal shar-sharalar (G’ussoy,
Kamangaron) va hakozolar mintaqamiz turizm imkoniyatlarini yanada
oshiradi. Zarafshon daryosi qadimiy turistik ob’ektlarga boy yaxlit sayyohlik
majmuasi hisoblanadi.
SHuni ta’kidlash joizki, viloyatning tog’, tog’ oldi hududlarida mavjud
bo’lgan beqiyos shifobaxsh, tibbiyot va boshqa sohalarda keng ko’lamda
foydalanadigan chashma va buloq suvlari o’zining ekologik jihatdan tozaligi,
xilma-xil kimyoviy elemerntlarga boyligi bilan alohida ajralib turadi. Ular
aholi sog’ligini tiklash, sog’lomlashtirish, dam olish uchun qo’lay
imkoniyatlarni yaratadi va mintaqamizda rekreasiya (sog’lomlashtirish,
hordiq chiqarish) turizmning ahamiyatini oshiradi. Bunday tabiiy maskanlar
viloyatimizning Urgut, Samarqand, Nurobod, Qo’shrobod va boshqa
tumanlari tog’, tog’oldi hududlarida tarqalgan bo’lib, ulardan turizm
maqsadida foydalanish muhim ahamiyatga ega bo’ladi. Viloyatning yana bir
qator tumanlarida va qishloqlarida ming yillik davrga teng qadimiy noyob
daraxtlar (archalar, chinorlar) hanuzgacha saqlanib qolgan. Ular qatoriga
Urgut shahridagi yuqori CHor CHinor (1020 yillik), Kattaqo’rg’on tumani
Qoradaryo qishlog’idagi chinor (565 yillik), Nurobod tumani Tim
qishlog’idagi archa 1000 yillik, Jomboy tumani Xolvoyi qishlog’idagi ming
yillik archalarni misol keltirish mumkin. Ayniqsa, Jomboy tumanida
joylashgan Zarafshon daryosi qayirida joylashgan Zarafshon qo’riqxonasi
betakror o’simlik va hayvonat dunyosining xilma-xilligi bilan alohida ajralib
turadi va mavsumiy hamda qisqa muddatli sayyohlikni tashkil qilish uchun
qulay imkoniyatlar yaratadi. Viloyatning chala cho’l va cho’l hududlari ham
esa o’ziga xos hayvonat va o’simlik dunyosiga ega. Ularda sudralib
yuruvchilar turkumidan turli xil zaharli ilonlar, cho’l toshbaqalari,
qushlardan to’rg’ay, qarchig’oy, sut emizuvchilardan sariq sassiq ko’zan,
kabilar uchraydi. Mazkur hududlar o’simlik va hayvonat dunyosiga
qiziquvchi ekoturizm ishqivozlari uchun yangi turistik marshrutlarni tashkil
etishni talab qiladi.
Agroturizmni ma’lum bir mintaqaning o’ziga xos dehqonchilik va
chorvachilik mahsulotlarini yetishtirish jarayonini ko’rsatish maqsadida
tashkil etish mumkin. Bu tajriba Yevropaning bir qancha davlatlarida
rivojlangan. Masalan, Fransiya va Portugaliya mamlakatlarida uzumni
yetishtirishdan boshlab, undan turli ichimliklar olishgacha bo’lgan bir butun
jarayon tur sifatida taklif etilgan. Xuddi shunday jarayonlarni
mamlakatimizda ham rivojlantirish imkoniyatlari keng. Mamlakatimizning
xalqaro darajada ixtisoslashgan tarmog’i hisoblangan paxtachilik tarmog’ida
ham bir qancha turlarni ishlab chiqish mumkin. Bu jarayonni quyidagi ketma
