MODDIY NUQTA DINAMIKASI.

Time

Yuklangan vaqt

2025-11-08

Downloads

Yuklab olishlar soni

0

Pages

Sahifalar soni

4

File size

Fayl hajmi

196,4 KB


MODDIY NUQTA DINAMIKASI.
Ma’ruza rejasi:
Moddiy nuqta dinamikasi.Dinamikaning vazifasi. Nyuton qonunlarining 
zamonaviy talqin etilishi. Nyutonning birinchi qonuni. Nyutonning ikkinchi qonuni 
va xarakat tenglamasi. Impuls. Kuch- impulsdan vaqt bo‘yicha olingan birinchi 
tartibli xosilasi. Nyutonning uchinchi qonuni. 
Jism tezlanishini yuzaga keltiruvchi sabablarni va uning harakatini shu sabablar
bilan bog‘lanishini o‘rganuvchi mexanikaning bo‘limiga dinamika deb ataladi.
Biz  o‘tgan  mexanikaning  kinematika  qismida  jismlarning  ya’ni  moddiy
nuqtalarning harakatini, bu harakatni keltirib chiqargan sabablarga bog‘lamasdan
o‘rgangan edik.  Mexanikaning dinamika qismida esa jismlarni  harakatga keltirgan
kuchlar bilan bog‘liq holda o‘rganamiz.
Dinamikaning vazifasi asosan ikki qismdan iborat:
1) jism harakati ma’lum bo‘lsa, unga ta’sir etuvchi kuchni aniqlash;
2)  jismga  ta’sir  etuvchi  kuch  ma’lum  bo‘lgan  holda  harakat  qonunini
aniqlashdan iborat.
Dinamikaning  asosini  Nyuton  qonunlari  tashkil  etadi.  Nyuton  o‘zidan  oldin
yashab o‘tgan olimlarning tajribalarini va ma’lumotlari tahlil qilib dinamikaning
asosiy uchta qonunini yaratdi. 
Nyutonning birinchi qonuni quyidagicha ta’riflanadi: har qanday jism tinch yoki
to‘g‘ri chiziqli tekis harakati holatini bu jismga boshqa jismlar ta’sir qilmaguncha
saqlaydi. 
Jismlar  o‘zlarining  tinch  yoki  to‘g‘ri  chiziqli  tekis  harakatini  saqlash
qobiliyatiga  inertsiya deb ataladi. Inertsiya materiyaning umumiy xususiyatlaridan
biridir. Nyutonning birinchi qonuni inertsiya qonuni deb ham ataladi. Inertsiyaning
Logotip
MODDIY NUQTA DINAMIKASI. Ma’ruza rejasi: Moddiy nuqta dinamikasi.Dinamikaning vazifasi. Nyuton qonunlarining zamonaviy talqin etilishi. Nyutonning birinchi qonuni. Nyutonning ikkinchi qonuni va xarakat tenglamasi. Impuls. Kuch- impulsdan vaqt bo‘yicha olingan birinchi tartibli xosilasi. Nyutonning uchinchi qonuni. Jism tezlanishini yuzaga keltiruvchi sabablarni va uning harakatini shu sabablar bilan bog‘lanishini o‘rganuvchi mexanikaning bo‘limiga dinamika deb ataladi. Biz o‘tgan mexanikaning kinematika qismida jismlarning ya’ni moddiy nuqtalarning harakatini, bu harakatni keltirib chiqargan sabablarga bog‘lamasdan o‘rgangan edik. Mexanikaning dinamika qismida esa jismlarni harakatga keltirgan kuchlar bilan bog‘liq holda o‘rganamiz. Dinamikaning vazifasi asosan ikki qismdan iborat: 1) jism harakati ma’lum bo‘lsa, unga ta’sir etuvchi kuchni aniqlash; 2) jismga ta’sir etuvchi kuch ma’lum bo‘lgan holda harakat qonunini aniqlashdan iborat. Dinamikaning asosini Nyuton qonunlari tashkil etadi. Nyuton o‘zidan oldin yashab o‘tgan olimlarning tajribalarini va ma’lumotlari tahlil qilib dinamikaning asosiy uchta qonunini yaratdi. Nyutonning birinchi qonuni quyidagicha ta’riflanadi: har qanday jism tinch yoki to‘g‘ri chiziqli tekis harakati holatini bu jismga boshqa jismlar ta’sir qilmaguncha saqlaydi. Jismlar o‘zlarining tinch yoki to‘g‘ri chiziqli tekis harakatini saqlash qobiliyatiga inertsiya deb ataladi. Inertsiya materiyaning umumiy xususiyatlaridan biridir. Nyutonning birinchi qonuni inertsiya qonuni deb ham ataladi. Inertsiyaning
namoyon  bo‘lishiga  biz  hayotimizda  juda  ko‘p  bor  duch  kelamiz.  Masalan,
harakatlanayotgan  avtobusning  tezligi  birdan  o‘zgarganda  yo‘lovchilar  dastlabki
holatlarini  saqlagan  holda,  agar  tezlik  kamaysa–oldinga,  tezlik  ortsa  –  orqaga
og‘adilar.
1-Rasm.
Nyutonning birin
chi  qonuni  har  qanday  sanoq  sistemasida  ham  bajarilavermaydi.  Bir–biriga
nisbatan biror  tezlanish bilan harakatlanayotgan  ikki  sanoq  sistemasiga  nisbatan
jismning holatini kuzataylik. Agar jism ulardan biriga nisbatan tinch turgan bo‘lsa,
ikinchisiga nisbatan u tezlanish bilan harakatlanadi. Demak, bir vaqtning o‘zida
Nyutonnning birinchi qonuni ikkala sistemaning qanoatlantirishi mumkin emas.
Berilgan  sanoq  sistemasida  Nyutonning  birinchi  qonuni  bajarilsa,  bu
sistemani inertsial sanoq sistemasi deyiladi. Nyuton qonuni bajarilmaydigan sanoq
sistemasiga noinertsial sanoq sistemasi deb ataladi.
Jismlar  yoki  ularning  zarralari  orasidagi  ta’sirlashuvni  yo‘nalish  va  miqdor
jihatdan  ifodalovchi  vektor  kattalikka  kuch deb  ataladi.  Jism  o‘z  harakatini
o‘zgartirmaslikka yoki uning o‘z holatini saqlash xossasi uning inertligini belgilaydi.
Inertlik o‘lchovi sifatida massa olinadi.
Moddiy  nuqta  mexanik  harakatini  tashqi  kuchlar  ta’sirida  qanday  o‘zgarishi
dinamikaning asosiy ikkinchi qonunida bayon etiladi.
Logotip
namoyon bo‘lishiga biz hayotimizda juda ko‘p bor duch kelamiz. Masalan, harakatlanayotgan avtobusning tezligi birdan o‘zgarganda yo‘lovchilar dastlabki holatlarini saqlagan holda, agar tezlik kamaysa–oldinga, tezlik ortsa – orqaga og‘adilar. 1-Rasm. Nyutonning birin chi qonuni har qanday sanoq sistemasida ham bajarilavermaydi. Bir–biriga nisbatan biror tezlanish bilan harakatlanayotgan ikki sanoq sistemasiga nisbatan jismning holatini kuzataylik. Agar jism ulardan biriga nisbatan tinch turgan bo‘lsa, ikinchisiga nisbatan u tezlanish bilan harakatlanadi. Demak, bir vaqtning o‘zida Nyutonnning birinchi qonuni ikkala sistemaning qanoatlantirishi mumkin emas. Berilgan sanoq sistemasida Nyutonning birinchi qonuni bajarilsa, bu sistemani inertsial sanoq sistemasi deyiladi. Nyuton qonuni bajarilmaydigan sanoq sistemasiga noinertsial sanoq sistemasi deb ataladi. Jismlar yoki ularning zarralari orasidagi ta’sirlashuvni yo‘nalish va miqdor jihatdan ifodalovchi vektor kattalikka kuch deb ataladi. Jism o‘z harakatini o‘zgartirmaslikka yoki uning o‘z holatini saqlash xossasi uning inertligini belgilaydi. Inertlik o‘lchovi sifatida massa olinadi. Moddiy nuqta mexanik harakatini tashqi kuchlar ta’sirida qanday o‘zgarishi dinamikaning asosiy ikkinchi qonunida bayon etiladi.