Monologik nutqni shakllantirishning nazariy asoslari, xususiyatlari, shakllantirish usullari. Turli yosh bosqichlarida monologik nutqni o‘qitish ishining mazmuni va uning vazifalari

Yuklangan vaqt

2025-02-02

Yuklab olishlar soni

1

Sahifalar soni

15

Faytl hajmi

36,2 KB


 
 
 
 
 
 
Monologik nutqni shakllantirishning nazariy asoslari, xususiyatlari, 
shakllantirish usullari. Turli yosh bosqichlarida monologik nutqni o‘qitish 
ishining mazmuni va uning vazifalari 
 
 
Reja: 
1. Diolog nutqning mazmuni va vazifalarini izohlaydi. 
2. Dialogik nutqni rivojlantirishga doir maxsus mashg‘ulotlarning ahamiyatiga 
ta’rif beradi. 
3. Monologik 
nutqni 
rivojlantirishga 
doir 
maxsus 
mashg‘ulotlarning 
ahamiyatiga ta’rif beradi. 
4. Turli yosh bosqichlarida monologik nutqni o‘qitish ishining mazmuni va 
uning vazifalari. 
5. Qayta hikoya qilishni o‘rgatish metodikasi. 
6. Hikoyalar turlari va ularni o‘rgatishning izchilligi. 
 
Tayanch tushunchalar va iboralar: nutq shakllari, hikoyalash 
turlari, so‘zlashuv madaniyatini shakllantirish, bolalarning yosh xususiyatiga 
ko‘ra so‘zlashish. 
 
Maktabgacha ta’lim muassasasining vazifasi - bolalarda ravon so‘zlashuv 
nutqni (dialogik nutq) va monologik nutqni rivojlantirishdan iborat. So‘zlashuv 
nutqini shakllantirish vazifasi ko‘p qirrali. Maktabgacha bosqichdagi kichik 
yoshli bolalarda ularga qaratilgan nutqni tinglash va tushunish, bir-birini 
tinglash, savollarga javob berish va o‘zi ham savollar berishi, suhbat mavzusi 
bo‘yicha izchil javob berish qobiliyati shakllanadi. 
Monologik nutqni shakllantirishning nazariy asoslari, xususiyatlari, shakllantirish usullari. Turli yosh bosqichlarida monologik nutqni o‘qitish ishining mazmuni va uning vazifalari Reja: 1. Diolog nutqning mazmuni va vazifalarini izohlaydi. 2. Dialogik nutqni rivojlantirishga doir maxsus mashg‘ulotlarning ahamiyatiga ta’rif beradi. 3. Monologik nutqni rivojlantirishga doir maxsus mashg‘ulotlarning ahamiyatiga ta’rif beradi. 4. Turli yosh bosqichlarida monologik nutqni o‘qitish ishining mazmuni va uning vazifalari. 5. Qayta hikoya qilishni o‘rgatish metodikasi. 6. Hikoyalar turlari va ularni o‘rgatishning izchilligi. Tayanch tushunchalar va iboralar: nutq shakllari, hikoyalash turlari, so‘zlashuv madaniyatini shakllantirish, bolalarning yosh xususiyatiga ko‘ra so‘zlashish. Maktabgacha ta’lim muassasasining vazifasi - bolalarda ravon so‘zlashuv nutqni (dialogik nutq) va monologik nutqni rivojlantirishdan iborat. So‘zlashuv nutqini shakllantirish vazifasi ko‘p qirrali. Maktabgacha bosqichdagi kichik yoshli bolalarda ularga qaratilgan nutqni tinglash va tushunish, bir-birini tinglash, savollarga javob berish va o‘zi ham savollar berishi, suhbat mavzusi bo‘yicha izchil javob berish qobiliyati shakllanadi.  
 
4 yoshdan boshlab bolalarga suhbatda ishtirok etishni, uzluq-yuluq 
fikrlardan nisbatan keng, izchil fikrlarga o‘tish, savollar berishni o‘rgatish zarur; 
5-6 yoshli bolalar uzoq davom etadigan maqsadli suhbatlarga qodir bo‘ladilar. 
Bolalarga qo‘yilgan savollarga ularning mazmunidan kelib chiqqan holda qisqa 
yoki keng qilib aniq javob berish, suhbatdoshi so‘zini bo‘lmasdan diqqat bilan 
tinglash, ularning javoblarini to‘ldirish, tuzatishlar kiritish, o‘zlari ham savollar 
berishni o‘rgatish zarur va x.k. Ayni paytda shaxsning nutqiy sifatlarini 
tarbiyalash - bolalarga kirishimlilik, xushmuomalalik, xushyorlik, bosiqlik kabi 
sifatlarni shakllantirish; 
suhbat jarayonida nutqiy muloqot madaniyati ko‘nikmalarini, tengdoshlar 
jamoasi oldida chiqish qila olish qobiliyati va telefon orqali suhbatlashish 
madaniyatini tarbiyalash lozim. 
Monologik nutqning o‘quv vazifasi mustaqilligi, tugallanganligi, qismlari 
o‘rtasida mantiqiy aloqasining mavjudligi bilan tavsiflanadigan ravon fikr 
bildirishni o‘rgatishdan iboratdir, ya’ni bu -qisman (nutqiy) ko‘nikmalar va ona 
tilida fikr bildirish uchun zarur bo‘lgan murakkab qobiliyatlarni shakllantirish 
demakdir. 
Ravon nutq ustidagi ishlarning asosiy rivojlantiruvchi vazifasi - bolalarning 
fikrlashini, o‘z fikrini til vositalari yordamida aniq ifodalash qobiliyatini 
rivojlantirish, nutqiy fikrlashga oid vazifalarni mustaqil ijodiy xal etish 
ko‘nikmalarini shakllantirish, xotirani, tasavvurni faollashtirishdan iborat. 
Vazifalarni muvaffaqiyatli xal etish uchun pedagog o‘ziga quyidagilarni 
aniq tasavvur qilish zarur: 1 - ravon nutqni rivojlantirish uchun asos bo‘lib 
xizmat qiladigan til materiali; 2 - ushbu materialda shakllantirish mumkin 
bo‘lgan nutqiy ko‘nikmalar va maxoratlar umumiyligi; 3 - ushbu ko‘nikmalarni 
“oddiydan murakkabga” tamoyili asosida mashq qilishning ketma- ketligi. 
Monologik nutq hikoya qilishni o‘rgatish jarayonida shakllanadi - bolalar 
og‘zaki monologik nutqning ikki toifasini - qayta hikoya qilish va hikoya qilish, 
tavsiflovchi hikoyalar, bayon qiluvchi hikoyalar, isbotlovchi hikoyalarni 
o‘zlashtirib oladilar. 
YUqorida qayd etilganidek, ravon nutqning ikki turi mavjud: dialogik 
(dialog) va monologik (monolog) nutq. 
4 yoshdan boshlab bolalarga suhbatda ishtirok etishni, uzluq-yuluq fikrlardan nisbatan keng, izchil fikrlarga o‘tish, savollar berishni o‘rgatish zarur; 5-6 yoshli bolalar uzoq davom etadigan maqsadli suhbatlarga qodir bo‘ladilar. Bolalarga qo‘yilgan savollarga ularning mazmunidan kelib chiqqan holda qisqa yoki keng qilib aniq javob berish, suhbatdoshi so‘zini bo‘lmasdan diqqat bilan tinglash, ularning javoblarini to‘ldirish, tuzatishlar kiritish, o‘zlari ham savollar berishni o‘rgatish zarur va x.k. Ayni paytda shaxsning nutqiy sifatlarini tarbiyalash - bolalarga kirishimlilik, xushmuomalalik, xushyorlik, bosiqlik kabi sifatlarni shakllantirish; suhbat jarayonida nutqiy muloqot madaniyati ko‘nikmalarini, tengdoshlar jamoasi oldida chiqish qila olish qobiliyati va telefon orqali suhbatlashish madaniyatini tarbiyalash lozim. Monologik nutqning o‘quv vazifasi mustaqilligi, tugallanganligi, qismlari o‘rtasida mantiqiy aloqasining mavjudligi bilan tavsiflanadigan ravon fikr bildirishni o‘rgatishdan iboratdir, ya’ni bu -qisman (nutqiy) ko‘nikmalar va ona tilida fikr bildirish uchun zarur bo‘lgan murakkab qobiliyatlarni shakllantirish demakdir. Ravon nutq ustidagi ishlarning asosiy rivojlantiruvchi vazifasi - bolalarning fikrlashini, o‘z fikrini til vositalari yordamida aniq ifodalash qobiliyatini rivojlantirish, nutqiy fikrlashga oid vazifalarni mustaqil ijodiy xal etish ko‘nikmalarini shakllantirish, xotirani, tasavvurni faollashtirishdan iborat. Vazifalarni muvaffaqiyatli xal etish uchun pedagog o‘ziga quyidagilarni aniq tasavvur qilish zarur: 1 - ravon nutqni rivojlantirish uchun asos bo‘lib xizmat qiladigan til materiali; 2 - ushbu materialda shakllantirish mumkin bo‘lgan nutqiy ko‘nikmalar va maxoratlar umumiyligi; 3 - ushbu ko‘nikmalarni “oddiydan murakkabga” tamoyili asosida mashq qilishning ketma- ketligi. Monologik nutq hikoya qilishni o‘rgatish jarayonida shakllanadi - bolalar og‘zaki monologik nutqning ikki toifasini - qayta hikoya qilish va hikoya qilish, tavsiflovchi hikoyalar, bayon qiluvchi hikoyalar, isbotlovchi hikoyalarni o‘zlashtirib oladilar. YUqorida qayd etilganidek, ravon nutqning ikki turi mavjud: dialogik (dialog) va monologik (monolog) nutq.  
 
Dialog - ikki yoki bir necha kishining o‘zaro suhbati. Suhbat maqsadi 
odatda biron narsa haqida so‘rash va javob olish, biron-bir harakatga undashdan 
iborat. 
Monolog - bir shaxsning ravon nutqi. Monologning maqsadi - biron-bir fakt 
haqida xabar berishdir. 
Dialog o‘z uslubiga ko‘ra asosan, og‘zaki nutq, monolog esa odatda, 
kitobiy uslubdagi nutq hisoblanadi. 
Dialogik ravon nutqda ko‘pincha noto‘liq gaplardan foydalaniladi, tushirib 
qoldirilgan gap a’zolarini so‘zlovchi nutq vaziyatidan kelib chiqib tushunib 
oladi, va og‘zaki uslubdagi, standart tuzilishdagi (qolip) to‘liq gaplardan 
ko‘proq foydalaniladi: “u kelmay qo‘ya olmaydi” - ya’ni u albatta keladi. 
Bunday tuzilishdagi gaplar monologik nutqda qo‘llanilmaydi. Bolalar 
dialogik nutqni har kuni maishiy hayotda uchratishlari sababli uni ancha oson 
o‘zlashtirib oladilar. 
Biron-bir narsani tavsiflashda, biron narsa haqida bayon qilishda yoki 
mulohaza yuritishda nutqning monologik shaklidan foydalaniladi. Nutqning 
ushbu ikki turlari o‘rtasidagi farq matn ichidagi gapning mantiqiy aloqa turi 
bilan belgilanadi. Monolog doimo vaqtli yoki sabab-oqibatli aloqada bo‘ladigan 
(bir-biriga nisbatan) borliq faktlari haqida xabar qiladi. 
Vaqtinchalik aloqa ikki tomonlama bo‘lishi mumkin: faktlar haqiqatdan 
ham bir vaqtdalik yoki ketma-ketlik munosabatlarida bo‘lishi mumkin. 
Bir vaqtning o‘zida mavjud bo‘ladigan faktlar haqidagi xabarlar tavsif deb 
ataladi. Faktlar ketma-ket keladigan xabar bayon qilish deyiladi. Sabab-oqibatli 
munosabatlarda bo‘lgan faktlar haqidagi xabarlar esa mulohaza deb yuritiladi. 
Bolalar monologik nutqni tushunib yetishlari va o‘z xabarlarini uzatish 
maqsadida uni o‘zlashtirib olishlari uchun ular tegishli sintaktik tuzilmani 
o‘zlashtirib olishlari lozim. Hamonki, bola oddiy keng tarqalgan gaplarni 
tuzishni o‘rganib ololmas ekan, uning nutqi ravon bo‘lishi mumkin. Oqibatda - 
monologik nutqning turli toifalarini o‘qitish - bu eng avvalo grammatika - 
sintaksisga o‘qitishdir. 
Dialog - ikki yoki bir necha kishining o‘zaro suhbati. Suhbat maqsadi odatda biron narsa haqida so‘rash va javob olish, biron-bir harakatga undashdan iborat. Monolog - bir shaxsning ravon nutqi. Monologning maqsadi - biron-bir fakt haqida xabar berishdir. Dialog o‘z uslubiga ko‘ra asosan, og‘zaki nutq, monolog esa odatda, kitobiy uslubdagi nutq hisoblanadi. Dialogik ravon nutqda ko‘pincha noto‘liq gaplardan foydalaniladi, tushirib qoldirilgan gap a’zolarini so‘zlovchi nutq vaziyatidan kelib chiqib tushunib oladi, va og‘zaki uslubdagi, standart tuzilishdagi (qolip) to‘liq gaplardan ko‘proq foydalaniladi: “u kelmay qo‘ya olmaydi” - ya’ni u albatta keladi. Bunday tuzilishdagi gaplar monologik nutqda qo‘llanilmaydi. Bolalar dialogik nutqni har kuni maishiy hayotda uchratishlari sababli uni ancha oson o‘zlashtirib oladilar. Biron-bir narsani tavsiflashda, biron narsa haqida bayon qilishda yoki mulohaza yuritishda nutqning monologik shaklidan foydalaniladi. Nutqning ushbu ikki turlari o‘rtasidagi farq matn ichidagi gapning mantiqiy aloqa turi bilan belgilanadi. Monolog doimo vaqtli yoki sabab-oqibatli aloqada bo‘ladigan (bir-biriga nisbatan) borliq faktlari haqida xabar qiladi. Vaqtinchalik aloqa ikki tomonlama bo‘lishi mumkin: faktlar haqiqatdan ham bir vaqtdalik yoki ketma-ketlik munosabatlarida bo‘lishi mumkin. Bir vaqtning o‘zida mavjud bo‘ladigan faktlar haqidagi xabarlar tavsif deb ataladi. Faktlar ketma-ket keladigan xabar bayon qilish deyiladi. Sabab-oqibatli munosabatlarda bo‘lgan faktlar haqidagi xabarlar esa mulohaza deb yuritiladi. Bolalar monologik nutqni tushunib yetishlari va o‘z xabarlarini uzatish maqsadida uni o‘zlashtirib olishlari uchun ular tegishli sintaktik tuzilmani o‘zlashtirib olishlari lozim. Hamonki, bola oddiy keng tarqalgan gaplarni tuzishni o‘rganib ololmas ekan, uning nutqi ravon bo‘lishi mumkin. Oqibatda - monologik nutqning turli toifalarini o‘qitish - bu eng avvalo grammatika - sintaksisga o‘qitishdir.  
 
Bolalarga monologik nutqni o‘qitish qiyin, chunki bolalar kundalik hayotda 
va kattalar nutqida ham monologik nutqni kamdan-kam xollarda eshitadilar: 
bolalar bilan so‘zlashganda kattalar ko‘pincha dialog shaklidan foydalanadilar. 
Monologik nutqning dastlabki ko‘nikmalarini maktabgacha bo‘lgan davrda 
rivojlantirish lozim, chunki maktabda monologni o‘qitishni boshlash uchun kech 
bo‘ladi. 
Maktabgacha ta’lim muassasasining pedagogi bolalarga monolog-tavsif, 
bayon qilish, muloxoza yuritishni o‘rgatish uchun maqbul didaktik material 
topishga harakat qilishi zarur. 
Ilk yoshda bola ravon nutqni eshitadi. Dastlab bu unga nisbatan aytilgan 
luqmalar, so‘ngra esa ertaklar, hikoyalar, kattalarning monologik nutqlari 
bo‘ladi. Ravon nutqdan til elementlari - tovushlar, morfemalar, so‘zlar, gaplarni 
ajratib olar ekan, bola ravon matnda har bir til elementining o‘rnini eslab qoladi, 
bu esa ilk yoshdan boshlab nutqdan oldingi mashqlar boshlanadigan til 
sezgilarini rivojlantirish jarayonini tashkil etadi. 
Bolalarga dialogik nutqni o‘rgatish 
Dialog - suhbat bolaning kattalar va o‘z tengdoshlari bilan muloqotining 
asosiy shakli hisoblanadi. 
Maktabgacha ta’lim muassasasida o‘qitish ikki shaklda amalga oshiriladi: 
a) erkin nutqiy muloqotda; b) maxsus mashg‘ulotlarda. 
Dialog ko‘proq erkin nutqiy muloqotda paydo bo‘ladi va u bolalar lug‘atini 
boyitish, talaffuzga oid, grammatik ko‘nikmalarni tabiiy ravishda rivojlantirish 
bazasi, ravon nutq ko‘nikmalariga ega bo‘lish bazasi hisoblanadi. 
Dialog maxsus mashg‘ulotlarda o‘qitiladi (oyiga 1-2 ta mashg‘ulot); 
maktabgacha ta’lim muassasasida kun mobaynida bola pedagog va boshqa 
bolalar bilan erkin muloqotga kirishadi. Uyda esa kattalar bola bilan turli 
mavzularda dialogga kirishishlari lozim. 
Dialogik nutqni (yoki og‘zaki nutqni) o‘rgatish odatda suhbat shaklida, 
ya’ni kattalar bilan bola o‘rtasida hamda bolalarning o‘zlari o‘rtasida fikr 
almashish shaklida ro‘y beradi. 
Bolalarga monologik nutqni o‘qitish qiyin, chunki bolalar kundalik hayotda va kattalar nutqida ham monologik nutqni kamdan-kam xollarda eshitadilar: bolalar bilan so‘zlashganda kattalar ko‘pincha dialog shaklidan foydalanadilar. Monologik nutqning dastlabki ko‘nikmalarini maktabgacha bo‘lgan davrda rivojlantirish lozim, chunki maktabda monologni o‘qitishni boshlash uchun kech bo‘ladi. Maktabgacha ta’lim muassasasining pedagogi bolalarga monolog-tavsif, bayon qilish, muloxoza yuritishni o‘rgatish uchun maqbul didaktik material topishga harakat qilishi zarur. Ilk yoshda bola ravon nutqni eshitadi. Dastlab bu unga nisbatan aytilgan luqmalar, so‘ngra esa ertaklar, hikoyalar, kattalarning monologik nutqlari bo‘ladi. Ravon nutqdan til elementlari - tovushlar, morfemalar, so‘zlar, gaplarni ajratib olar ekan, bola ravon matnda har bir til elementining o‘rnini eslab qoladi, bu esa ilk yoshdan boshlab nutqdan oldingi mashqlar boshlanadigan til sezgilarini rivojlantirish jarayonini tashkil etadi. Bolalarga dialogik nutqni o‘rgatish Dialog - suhbat bolaning kattalar va o‘z tengdoshlari bilan muloqotining asosiy shakli hisoblanadi. Maktabgacha ta’lim muassasasida o‘qitish ikki shaklda amalga oshiriladi: a) erkin nutqiy muloqotda; b) maxsus mashg‘ulotlarda. Dialog ko‘proq erkin nutqiy muloqotda paydo bo‘ladi va u bolalar lug‘atini boyitish, talaffuzga oid, grammatik ko‘nikmalarni tabiiy ravishda rivojlantirish bazasi, ravon nutq ko‘nikmalariga ega bo‘lish bazasi hisoblanadi. Dialog maxsus mashg‘ulotlarda o‘qitiladi (oyiga 1-2 ta mashg‘ulot); maktabgacha ta’lim muassasasida kun mobaynida bola pedagog va boshqa bolalar bilan erkin muloqotga kirishadi. Uyda esa kattalar bola bilan turli mavzularda dialogga kirishishlari lozim. Dialogik nutqni (yoki og‘zaki nutqni) o‘rgatish odatda suhbat shaklida, ya’ni kattalar bilan bola o‘rtasida hamda bolalarning o‘zlari o‘rtasida fikr almashish shaklida ro‘y beradi.  
 
Agarda maktabda suhbat bilimlarni yetkazish vositasi sifatida qo‘llanilsa, 
suhbat jarayonida bolalar nutqini boyitishda qo‘shimcha ijobiy hodisa 
ko‘rinishida qabul qilinadi, maktabgacha ta’lim muassasasida ham suhbat aynan 
nutqni rivojlantirish uchun o‘tkaziladi. Biroq, nutq albatta borliq hodisasini aks 
ettirishi, kodlashtirishi bois maktabgacha ta’lim muassasasidagi suhbat xuddi 
maktabdagi kabi bilim beradi. 
Suhbatlar mavzusi va mazmuni bolalarning yosh xususiyatlari hamda 
ularning nutqiy rivojlanish darajasini hisobga olgan holda “Ilk qadam” tayanch 
dasturi bilan belgilanadi. 
Suhbat ta’lim metodikasi sifatida - bu tarbiyachining bolalar guruhi bilan 
(yoki alohida har bir bola bilan) aniq maqsadga yo‘naltirilgan, muayyan 
mavzuda 
oldindan 
tayyorlangan 
so‘zlashuvidir. 
Maktabgacha 
ta’lim 
muassasasida 
takrorlovchi, 
umumlashtiruvchi 
va 
nazorat- 
tekshiruv 
suhbatlaridan foydalaniladi. 
Takrorlovchi va umumlashtiruvchi suhbatlarda tarbiyachi turli usullar 
yordamida bolalarga ko‘rgan narsalarni taxlil qilish, taqqoslash, to‘ldirish, 
chuqurlashtirish 
usullarini 
o‘rgatadi, 
bolalardagi 
mavjud 
bilimlarni 
tizimlashtiradi, ularni muayyan xulosalarga kelishga undaydi. 
Nazorat-tekshiruv suhbatlari pedagog tomonidan biron-bir o‘tilgan mavzu 
bo‘yicha bolalarning bilimlarini aniqlash uchun o‘tkaziladi. Pedagog savollar 
yordamida bolalarning biron-bir mavzuni o‘tish jarayonida olgan bilimlari 
darajasini aniqlashi mumkin. 
Bolalar bilan ishlash jarayonida pedagog tayyorlanmagan va tayyorlangan 
suhbatdan foydalanadi. 
Tayyorlanmagan suhbat (buni faqat bolalarga nisbatangina qo‘llash 
mumkin, chunki bolalar ular bilan nimalar haqida so‘zlashishlarini, nimalarga 
diqqat-e’tiborini jalb qilishlarini bilmaydilar) rejimli jarayonlarni o‘tkazishda, 
bolalar faoliyatining har xil turlarida: o‘yinlarda, mexnatda tashkil etilishi 
mumkin. Tarbiyachi esa har qanday muloqot turiga tayyor turishi zarur. Zero, 
buning uchun u kasbiy ta’lim olgan bilimlarining muhim qismlaridan birini 
bolalar bilan suhbatlashish tashkil etadi. SHuning uchun tarbiyachi bolalar bilan 
shunday so‘zlashishi lozimki, toki u o‘z nutqi bilan bolalarga ona tilini o‘rgatsin. 
Agarda maktabda suhbat bilimlarni yetkazish vositasi sifatida qo‘llanilsa, suhbat jarayonida bolalar nutqini boyitishda qo‘shimcha ijobiy hodisa ko‘rinishida qabul qilinadi, maktabgacha ta’lim muassasasida ham suhbat aynan nutqni rivojlantirish uchun o‘tkaziladi. Biroq, nutq albatta borliq hodisasini aks ettirishi, kodlashtirishi bois maktabgacha ta’lim muassasasidagi suhbat xuddi maktabdagi kabi bilim beradi. Suhbatlar mavzusi va mazmuni bolalarning yosh xususiyatlari hamda ularning nutqiy rivojlanish darajasini hisobga olgan holda “Ilk qadam” tayanch dasturi bilan belgilanadi. Suhbat ta’lim metodikasi sifatida - bu tarbiyachining bolalar guruhi bilan (yoki alohida har bir bola bilan) aniq maqsadga yo‘naltirilgan, muayyan mavzuda oldindan tayyorlangan so‘zlashuvidir. Maktabgacha ta’lim muassasasida takrorlovchi, umumlashtiruvchi va nazorat- tekshiruv suhbatlaridan foydalaniladi. Takrorlovchi va umumlashtiruvchi suhbatlarda tarbiyachi turli usullar yordamida bolalarga ko‘rgan narsalarni taxlil qilish, taqqoslash, to‘ldirish, chuqurlashtirish usullarini o‘rgatadi, bolalardagi mavjud bilimlarni tizimlashtiradi, ularni muayyan xulosalarga kelishga undaydi. Nazorat-tekshiruv suhbatlari pedagog tomonidan biron-bir o‘tilgan mavzu bo‘yicha bolalarning bilimlarini aniqlash uchun o‘tkaziladi. Pedagog savollar yordamida bolalarning biron-bir mavzuni o‘tish jarayonida olgan bilimlari darajasini aniqlashi mumkin. Bolalar bilan ishlash jarayonida pedagog tayyorlanmagan va tayyorlangan suhbatdan foydalanadi. Tayyorlanmagan suhbat (buni faqat bolalarga nisbatangina qo‘llash mumkin, chunki bolalar ular bilan nimalar haqida so‘zlashishlarini, nimalarga diqqat-e’tiborini jalb qilishlarini bilmaydilar) rejimli jarayonlarni o‘tkazishda, bolalar faoliyatining har xil turlarida: o‘yinlarda, mexnatda tashkil etilishi mumkin. Tarbiyachi esa har qanday muloqot turiga tayyor turishi zarur. Zero, buning uchun u kasbiy ta’lim olgan bilimlarining muhim qismlaridan birini bolalar bilan suhbatlashish tashkil etadi. SHuning uchun tarbiyachi bolalar bilan shunday so‘zlashishi lozimki, toki u o‘z nutqi bilan bolalarga ona tilini o‘rgatsin.  
 
Nutqiy muloqotga bo‘lgan zarurat tufayli to‘satdan yuzaga keladigan 
suhbatda tarbiyachi o‘zining til sezgisiga ishongani holda o‘z nutqining 
grammatik shaklini va uning jaranglashi (fonologiyasi)ni tayyorlamaydi, ammo 
u har bir suhbatning mavzusiga tayyorgarlik ko‘rishi shart. 
Tayyorlangan suhbat deb nomlanishining sababi shuki, bunda tarbiyachi 
mashg‘ulotdan oldin (mashg‘ulotdan bir necha kun oldin) bolalarni shunday 
vaziyatda qoldiradiki, bunda ularning diqqat-e’tibori bo‘lajak suhbat mavzusi 
bo‘ladigan atrof-olamdagi hodisalarga jalb qilinadi, chunki faktlarga oid 
materiallar bolalarga bungacha tanish bo‘lishi lozim. 
Suhbatni tashkil qilish, uning tuzilmasi mavzu va mazmunga, bolalarning 
yoshiga bog‘liq bo‘ladi. Har bir suhbatda quyidagi tarkibiy komponentlarni 
ajratib ko‘rsatish mumkin: 1) kirish (boshlash); 2) asosiy qism (suhbat 
mavzusini rivojlantirish); 3) nihoyasiga yetish. 
Kirish maqsadi bolalarning diqqat-e’tiborini suhbat mavzusiga jalb qilish, 
ularda suhbatda ishtirok etish xohishini paydo qilish, bolalar xotirasida ilgari 
olingan taassurotlarni, imkoni boricha obrazli va emotsional taassurotlarni 
jonlantirishdan iborat. 
Tarbiyachi suhbatlashadigan narsa (hodisa) haqida taklif qilgan topishmoq 
ham kirish bo‘lishi mumkin. Suhbatni tegishli mavzudagi she’rni o‘qish yoki 
suratlarni ko‘rish bilan boshlash mumkin. Suhbat boshlanishida tarbiyachi 
bo‘lajak suhbat mavzusini (maqsadini) shakllantiradi, uning muhimligini 
asoslaydi, uni tanlash sabablarini bolalarga tushuntirib beradi. 
Asosiy qism maqsadi - bolalar ko‘rgan narsalarni esga olish, qo‘shimcha 
bilimlarni taxlil qilish, ularni tushuntirish hisobiga chuqurlashtirish, qo‘shimcha 
bilimlarni ma’lum qilish, ularni bir tizimga keltirish va mustahkamlashdan 
iborat. 
Suhbatning asosiy qismi mikromavzu yoki bosqichlarga ajratilishi 
mumkin. Har bir bosqich - bir mavzuni bo‘g‘in qismlari bo‘yicha taxlil qilishdan 
iboratdir. Pedagog mashg‘ulotga tayyorlanar ekan, barcha bosqichlarni belgilab 
olishi lozim. 
Suhbat mavzusini rivojlantirish aniq maqsadga yo‘naltirilgan bo‘lishi 
lozim, tarbiyachi imkoni boricha bolalarning mazkur mavzudan chetga 
Nutqiy muloqotga bo‘lgan zarurat tufayli to‘satdan yuzaga keladigan suhbatda tarbiyachi o‘zining til sezgisiga ishongani holda o‘z nutqining grammatik shaklini va uning jaranglashi (fonologiyasi)ni tayyorlamaydi, ammo u har bir suhbatning mavzusiga tayyorgarlik ko‘rishi shart. Tayyorlangan suhbat deb nomlanishining sababi shuki, bunda tarbiyachi mashg‘ulotdan oldin (mashg‘ulotdan bir necha kun oldin) bolalarni shunday vaziyatda qoldiradiki, bunda ularning diqqat-e’tibori bo‘lajak suhbat mavzusi bo‘ladigan atrof-olamdagi hodisalarga jalb qilinadi, chunki faktlarga oid materiallar bolalarga bungacha tanish bo‘lishi lozim. Suhbatni tashkil qilish, uning tuzilmasi mavzu va mazmunga, bolalarning yoshiga bog‘liq bo‘ladi. Har bir suhbatda quyidagi tarkibiy komponentlarni ajratib ko‘rsatish mumkin: 1) kirish (boshlash); 2) asosiy qism (suhbat mavzusini rivojlantirish); 3) nihoyasiga yetish. Kirish maqsadi bolalarning diqqat-e’tiborini suhbat mavzusiga jalb qilish, ularda suhbatda ishtirok etish xohishini paydo qilish, bolalar xotirasida ilgari olingan taassurotlarni, imkoni boricha obrazli va emotsional taassurotlarni jonlantirishdan iborat. Tarbiyachi suhbatlashadigan narsa (hodisa) haqida taklif qilgan topishmoq ham kirish bo‘lishi mumkin. Suhbatni tegishli mavzudagi she’rni o‘qish yoki suratlarni ko‘rish bilan boshlash mumkin. Suhbat boshlanishida tarbiyachi bo‘lajak suhbat mavzusini (maqsadini) shakllantiradi, uning muhimligini asoslaydi, uni tanlash sabablarini bolalarga tushuntirib beradi. Asosiy qism maqsadi - bolalar ko‘rgan narsalarni esga olish, qo‘shimcha bilimlarni taxlil qilish, ularni tushuntirish hisobiga chuqurlashtirish, qo‘shimcha bilimlarni ma’lum qilish, ularni bir tizimga keltirish va mustahkamlashdan iborat. Suhbatning asosiy qismi mikromavzu yoki bosqichlarga ajratilishi mumkin. Har bir bosqich - bir mavzuni bo‘g‘in qismlari bo‘yicha taxlil qilishdan iboratdir. Pedagog mashg‘ulotga tayyorlanar ekan, barcha bosqichlarni belgilab olishi lozim. Suhbat mavzusini rivojlantirish aniq maqsadga yo‘naltirilgan bo‘lishi lozim, tarbiyachi imkoni boricha bolalarning mazkur mavzudan chetga  
 
chiqishlarining oldini olishi zarur (ba’zan ortiqcha faktlarni aniqlash uchun 
undan chekinish mumkin, biroq so‘ngra yana asosiy suhbat mavzusiga qaytish 
darkor). Tarbiyachi suhbat rejasini oldindan belgilab oladi. Tarbiyachining 
qo‘lida reja bo‘lsa, bolalar qanchalik mavzudan chetga chiqmasinlar, u ilgarigi 
savol o‘z ahamiyatini yo‘qotdi, deb hisoblagan paytda o‘z rejasidagi navbatdagi 
savolni berish orqali ularni yana mavzuga qaytarish mumkin. 
Pedagog unutmasligi lozim, bolalarning fikrlash xususiyati shundayki, ular 
suhbat 
mavzusini 
oson 
unutadilar, 
har 
bir 
mayda-chuyda 
narsaga 
chalg‘iyveradilar. Bola qanchalik kichik bo‘lsa, u shunchalik tezroq chalg‘iydi, 
xozirgina o‘zi aytgan narsalarni tezlik bilan unutadi va boshqa mavzuga o‘tadi. 
Mashg‘ulot - suhbat bolalarda mantiqiy fikrlash, boshlagan mavzuni 
oxiriga yetkazish qobiliyatini shakllantirishga qaratilgan. 
Bolalar biladigan narsalar haqida qo‘shimcha ma’lumotlarni xabar qilish 
suhbat asosiy qismining zarur elementi hisoblanadi. Bu bolalar bilimlarini 
kengaytiradi va chuqurlashtiradi. Tarbiyachining qisqa va aniq axboroti suhbatni 
aniq maqsadni ko‘zlagan holda yo‘lga qo‘yish imkonini beradi. Suhbat 
topishmoq, she’rlar va tarbiyachining tegishli suratga oid sharxlari bilan 
tugallanishi mumkin, ammo u ko‘pincha pedagogning ushbu suhbatdan kelib 
chiqqan holda bolalarning axloq borasida o‘rganishi lozim bo‘lgan jihatlar 
haqidagi mantiqiy xulosasi bilan yakunlanadi. Ayni paytda pedogog o‘z 
xulosasida o‘zi suhbat mobaynida bolalarga o‘rgatishi lozim bo‘lgan so‘zlar, 
so‘z shakllari va sintaktik tuzilmalarni qo‘llashi lozim. 
Suhbatni shunday uyushtirish lozimki, toki unda barcha bolalar ishtirok 
etsinlar. Agarda bola faqat tarbiyachining boshqa bolalar bilan suhbatini tinglab 
o‘tirsa va o‘zi ushbu fikr bildirishlarda ishtirok etmasa, bu bola 
“suhbatlashishni” mashq qilmaydi va uning suhbatdagi ishtiroki faqat 
nomigagina bo‘ladi, xolos. 
Suhbatni cheklangan sondagi bolalar (6-8 nafar bola) bilan o‘tkazish 
maqsadga muvofiqdir. Agarda guruhda 25-30 ta bola bo‘lsa, bu holda 
mashg‘ulotni bolalarni uchta-to‘rtta kichik guruhga bo‘lgan holda o‘tkazish 
zarur. Belgilangan vaqtdan oshib ketmaslik uchun har bir kichik guruh bilan 
suhbat davomiyligini qisqartirish mumkin. Biroq har bir bolaning nafaqat 
chiqishlarining oldini olishi zarur (ba’zan ortiqcha faktlarni aniqlash uchun undan chekinish mumkin, biroq so‘ngra yana asosiy suhbat mavzusiga qaytish darkor). Tarbiyachi suhbat rejasini oldindan belgilab oladi. Tarbiyachining qo‘lida reja bo‘lsa, bolalar qanchalik mavzudan chetga chiqmasinlar, u ilgarigi savol o‘z ahamiyatini yo‘qotdi, deb hisoblagan paytda o‘z rejasidagi navbatdagi savolni berish orqali ularni yana mavzuga qaytarish mumkin. Pedagog unutmasligi lozim, bolalarning fikrlash xususiyati shundayki, ular suhbat mavzusini oson unutadilar, har bir mayda-chuyda narsaga chalg‘iyveradilar. Bola qanchalik kichik bo‘lsa, u shunchalik tezroq chalg‘iydi, xozirgina o‘zi aytgan narsalarni tezlik bilan unutadi va boshqa mavzuga o‘tadi. Mashg‘ulot - suhbat bolalarda mantiqiy fikrlash, boshlagan mavzuni oxiriga yetkazish qobiliyatini shakllantirishga qaratilgan. Bolalar biladigan narsalar haqida qo‘shimcha ma’lumotlarni xabar qilish suhbat asosiy qismining zarur elementi hisoblanadi. Bu bolalar bilimlarini kengaytiradi va chuqurlashtiradi. Tarbiyachining qisqa va aniq axboroti suhbatni aniq maqsadni ko‘zlagan holda yo‘lga qo‘yish imkonini beradi. Suhbat topishmoq, she’rlar va tarbiyachining tegishli suratga oid sharxlari bilan tugallanishi mumkin, ammo u ko‘pincha pedagogning ushbu suhbatdan kelib chiqqan holda bolalarning axloq borasida o‘rganishi lozim bo‘lgan jihatlar haqidagi mantiqiy xulosasi bilan yakunlanadi. Ayni paytda pedogog o‘z xulosasida o‘zi suhbat mobaynida bolalarga o‘rgatishi lozim bo‘lgan so‘zlar, so‘z shakllari va sintaktik tuzilmalarni qo‘llashi lozim. Suhbatni shunday uyushtirish lozimki, toki unda barcha bolalar ishtirok etsinlar. Agarda bola faqat tarbiyachining boshqa bolalar bilan suhbatini tinglab o‘tirsa va o‘zi ushbu fikr bildirishlarda ishtirok etmasa, bu bola “suhbatlashishni” mashq qilmaydi va uning suhbatdagi ishtiroki faqat nomigagina bo‘ladi, xolos. Suhbatni cheklangan sondagi bolalar (6-8 nafar bola) bilan o‘tkazish maqsadga muvofiqdir. Agarda guruhda 25-30 ta bola bo‘lsa, bu holda mashg‘ulotni bolalarni uchta-to‘rtta kichik guruhga bo‘lgan holda o‘tkazish zarur. Belgilangan vaqtdan oshib ketmaslik uchun har bir kichik guruh bilan suhbat davomiyligini qisqartirish mumkin. Biroq har bir bolaning nafaqat  
 
tinglab o‘tirishini, balki so‘zlashishni mashq qilishiga ham erishishi lozim. 
Pedagog yordam uchun ota-onalarni jalb qilishi va ularga tayyorgarlik suhbatini 
qanday olib borish lozimligi haqida batafsil ko‘rsatmalar berish zarur. Ota-
onalarning barchasi og‘zaki nutqni yaxshi bilishlari bois ushbu vazifani bajara 
oladilar. 
Dialogik ravon nutqni rivojlantirishga doir maxsus mashg‘ulotlar suhbat 
metodi (suhbat) va imitatsiya metodi asosida o‘tkaziladi. Mazkur metodlar 
ko‘pincha quyidagi usullar yordamida amalga oshiriladi: 
• Tayyorgarlik suhbati (so‘zlashish) usullari; 
• Teatrlashtirish usullari (imitatsiya, qayta aytib berish). 
Tayyorlangan suhbatning quyidagi vazifalari mavjud: 
• To‘g‘ridan-to‘g‘ri - bolalarni suhbatlashishga, ya’ni suhbatdosh 
so‘zlarini bo‘lmasdan tinglash, luqma tashlash uchun qulay paytni kutgani holda 
o‘zini tutib turish, suhbatdoshi uchun tushunarli qilib so‘zlash; 
• Yo‘ldosh - talaffuz va grammatik ko‘nikmalarni mashq qilish, ma’lum 
so‘zlar ma’nosini aniqlashtirish. 
Suhbat jarayonida tarbiyachi savollar, topishmoqlar, badiiy so‘z kabi turli 
usullardan foydalanadi. Bu usullarning barchasi suhbat paytida bilimlarni 
o‘zlashtirish jarayonini yo‘naltirish, nutqiy muloqotni ta’minlash, bolalar 
fikrlarini, 
ularning 
diqqat-e’tiborlarini, 
xotiralarini, 
emotsiyalarini 
faollashtirishga yordam beradi. Ammo suhbat olib borishning yetakchi usuli 
savollar hisoblanadi. Bolalar bilan suhbatning muvaffaqiyati va pedagogik 
samaradorligi ko‘p jihatdan savollarning to‘g‘ri qo‘yilishiga bog‘liq bo‘ladi. 
Savollar berish hamda uning javobining murakkabligi va qiyinligini asta-sekin 
kuchaytirib borishni bilish eng asosiy va zarur pedagogik odatlardan biridir. 
Savol qo‘yish - bolalar oldiga ularning kuchi yetadigan darajadagi nutqiy 
fikrlash vazifasini qo‘yish demakdir. Ayni paytda u xaddan tashqari 
osonlashtirib yuborilmasligi lozim, chunki bunday vazifani qo‘yishdan maqsad 
- bolalarni fikrlashga, eslashga undashdan iborat. Qanday fikrlash-nutqiy 
vazifalarini qo‘yishiga qarab, savollarni reproduktiv, qidiruv va muammoli 
savollarga ajratish mumkin. 
tinglab o‘tirishini, balki so‘zlashishni mashq qilishiga ham erishishi lozim. Pedagog yordam uchun ota-onalarni jalb qilishi va ularga tayyorgarlik suhbatini qanday olib borish lozimligi haqida batafsil ko‘rsatmalar berish zarur. Ota- onalarning barchasi og‘zaki nutqni yaxshi bilishlari bois ushbu vazifani bajara oladilar. Dialogik ravon nutqni rivojlantirishga doir maxsus mashg‘ulotlar suhbat metodi (suhbat) va imitatsiya metodi asosida o‘tkaziladi. Mazkur metodlar ko‘pincha quyidagi usullar yordamida amalga oshiriladi: • Tayyorgarlik suhbati (so‘zlashish) usullari; • Teatrlashtirish usullari (imitatsiya, qayta aytib berish). Tayyorlangan suhbatning quyidagi vazifalari mavjud: • To‘g‘ridan-to‘g‘ri - bolalarni suhbatlashishga, ya’ni suhbatdosh so‘zlarini bo‘lmasdan tinglash, luqma tashlash uchun qulay paytni kutgani holda o‘zini tutib turish, suhbatdoshi uchun tushunarli qilib so‘zlash; • Yo‘ldosh - talaffuz va grammatik ko‘nikmalarni mashq qilish, ma’lum so‘zlar ma’nosini aniqlashtirish. Suhbat jarayonida tarbiyachi savollar, topishmoqlar, badiiy so‘z kabi turli usullardan foydalanadi. Bu usullarning barchasi suhbat paytida bilimlarni o‘zlashtirish jarayonini yo‘naltirish, nutqiy muloqotni ta’minlash, bolalar fikrlarini, ularning diqqat-e’tiborlarini, xotiralarini, emotsiyalarini faollashtirishga yordam beradi. Ammo suhbat olib borishning yetakchi usuli savollar hisoblanadi. Bolalar bilan suhbatning muvaffaqiyati va pedagogik samaradorligi ko‘p jihatdan savollarning to‘g‘ri qo‘yilishiga bog‘liq bo‘ladi. Savollar berish hamda uning javobining murakkabligi va qiyinligini asta-sekin kuchaytirib borishni bilish eng asosiy va zarur pedagogik odatlardan biridir. Savol qo‘yish - bolalar oldiga ularning kuchi yetadigan darajadagi nutqiy fikrlash vazifasini qo‘yish demakdir. Ayni paytda u xaddan tashqari osonlashtirib yuborilmasligi lozim, chunki bunday vazifani qo‘yishdan maqsad - bolalarni fikrlashga, eslashga undashdan iborat. Qanday fikrlash-nutqiy vazifalarini qo‘yishiga qarab, savollarni reproduktiv, qidiruv va muammoli savollarga ajratish mumkin.  
 
Suhbatda ob’ektlar o‘rtasidagi bog‘liqlik haqida xulosa bildirishni, 
to‘plangan bilimlardan, taqqoslashlardan foydalanishni hamda Nima uchun? 
Nega? Nima tufayli? Ular nimasi bilan o‘xshash? Nima uchun? Qanday qilib? 
kabi savollarga javob berishni talab qiluvchi qidiruv va muammo tusidagi 
savollar yetakchi ahamiyatga ega bo‘ladi. 
Suhbatning har bir bosqichida savollarni taxminan quyidagi ketma-
ketlikda joylashtirish zarur: dastlab bolalar tajribasini jonlantirish uchun 
reproduktiv, keyin yangi materialni hazm qilish uchun oz sonli, biroq murakkab 
bo‘lgan qidiruv savollari va oxirida 1-2 umumlashtiruvchi savollar. Savollar 
aniq va maqsadli bo‘lishi lozim. Noaniq bo‘lgan savollar bolalarga javob 
berishni qiyinlashtiradi - ular javob bera olmaydilar yoki noto‘g‘ri javob 
beradilar. Savol aniq, shoshmasdan, mantiqiy urg‘ular, mazmuniy pauzalarga 
rioya qilgan holda berilishi zarur. Bolaga javob qaytarishga vaqt berish uchun 
tarbiyachi pauza saqlab turadi. Agarda savol tez berilsa, bola uning mazmunini 
tushunishga ulgurmaydi va tarbiyachi savolini bir necha marta takrorlashiga 
to‘g‘ri keladi, bu esa bolaga javobni o‘ylashda xalaqit beradi, uni tarbiyachiga 
quloq tutmaslikka o‘rgatib qo‘yadi. Bolaga savolni birinchi martada qabul 
qilishni o‘rgatish zarur. 
Tarbiyachi suhbat jarayonida quyidagilarni amalga oshirish mumkin: 
• Bolalar tomonidan o‘zlashtirilmagan, qo‘shma gaplar yoki bir turdagi 
a’zolardan iborat bo‘lgan gaplarning ayrim sintaktik tuzilmalarini aytib turish; 
• Gapning 
bolalar 
o‘zlashtirmagan 
mazmunli 
bo‘laklarining 
intonatsiyasini aytib berish (masalan, ogoxlantirish, xayratlanish, tashvishga 
tushish, xursand bo‘lish intonatsiyasi va x.k); 
• Bir o‘zakli so‘zlarni hosil qilishni aytib turish: suyuq-suyuqlik, sabzavot-
sabzavotli va boshq. 
• Turlanmagan fe’l shakllarini hosil qilishda yordam berish: sepish-
sepilgan, qo‘yish- qo‘yilgan. 
Suhbat 
jarayonida 
bolalarni 
savol 
berishga 
undash, 
ularning 
qiziquvchanligini rivojlantirish zarur. Bolaning savol bera olishga qodirligi 
uning fikrlash faoliyatidan dalolat beradi. 
Suhbatda ob’ektlar o‘rtasidagi bog‘liqlik haqida xulosa bildirishni, to‘plangan bilimlardan, taqqoslashlardan foydalanishni hamda Nima uchun? Nega? Nima tufayli? Ular nimasi bilan o‘xshash? Nima uchun? Qanday qilib? kabi savollarga javob berishni talab qiluvchi qidiruv va muammo tusidagi savollar yetakchi ahamiyatga ega bo‘ladi. Suhbatning har bir bosqichida savollarni taxminan quyidagi ketma- ketlikda joylashtirish zarur: dastlab bolalar tajribasini jonlantirish uchun reproduktiv, keyin yangi materialni hazm qilish uchun oz sonli, biroq murakkab bo‘lgan qidiruv savollari va oxirida 1-2 umumlashtiruvchi savollar. Savollar aniq va maqsadli bo‘lishi lozim. Noaniq bo‘lgan savollar bolalarga javob berishni qiyinlashtiradi - ular javob bera olmaydilar yoki noto‘g‘ri javob beradilar. Savol aniq, shoshmasdan, mantiqiy urg‘ular, mazmuniy pauzalarga rioya qilgan holda berilishi zarur. Bolaga javob qaytarishga vaqt berish uchun tarbiyachi pauza saqlab turadi. Agarda savol tez berilsa, bola uning mazmunini tushunishga ulgurmaydi va tarbiyachi savolini bir necha marta takrorlashiga to‘g‘ri keladi, bu esa bolaga javobni o‘ylashda xalaqit beradi, uni tarbiyachiga quloq tutmaslikka o‘rgatib qo‘yadi. Bolaga savolni birinchi martada qabul qilishni o‘rgatish zarur. Tarbiyachi suhbat jarayonida quyidagilarni amalga oshirish mumkin: • Bolalar tomonidan o‘zlashtirilmagan, qo‘shma gaplar yoki bir turdagi a’zolardan iborat bo‘lgan gaplarning ayrim sintaktik tuzilmalarini aytib turish; • Gapning bolalar o‘zlashtirmagan mazmunli bo‘laklarining intonatsiyasini aytib berish (masalan, ogoxlantirish, xayratlanish, tashvishga tushish, xursand bo‘lish intonatsiyasi va x.k); • Bir o‘zakli so‘zlarni hosil qilishni aytib turish: suyuq-suyuqlik, sabzavot- sabzavotli va boshq. • Turlanmagan fe’l shakllarini hosil qilishda yordam berish: sepish- sepilgan, qo‘yish- qo‘yilgan. Suhbat jarayonida bolalarni savol berishga undash, ularning qiziquvchanligini rivojlantirish zarur. Bolaning savol bera olishga qodirligi uning fikrlash faoliyatidan dalolat beradi.  
 
Badiiy asarlar - ertaklar, hikoyalar, she’rlarni teatrlashtirish usuli - bu 
bolalarning ularga tarbiyachi o‘qib bergan asarlarni o‘sha shaxslar nomidan 
qayta aytib berish usullaridir. 
Boshqa shaxslar nomidan qayta hikoya qilib berish uchun dialogik nutqni 
o‘z ichiga olgan asarlardan foydalangan ma’qul. Ularni qayta hikoya qilib berish 
bolalarning og‘zaki nutqini, xususan, murojaat, sanash, xayratlanish, xayron 
bo‘lish intonatsiyalarini takomil- lashtirish imkonini beradi; nutq emotsional 
jihatdan yanada boyiydi - u personajlarning axvolidan kelib chiqqan holda gox 
xursand, gox qayg‘uli va gox iltijonamo jaranglaydi. 
Bolalarga og‘zaki dialogik nutqni o‘rgatish jarayonida teatrlashtirilgan 
tomosha, qo‘g‘irchoq teatri kabi usullardan foydalanish tavsiya etiladi. Bunda 
bolalar ham ijrochi, ham tomoshabin sifatida ishtirok etishlari mumkin. 
Sahnalashtirish o‘yini - bu bolalarning badiiy asarni uning qahramonlari 
obrazlarida qayta hikoya qilib berishlari; bolalarning matnni erkin qayta aytib 
berishlari va bolalarning syujetli-rolli o‘yinlaridir. 
Syujetli-rolli o‘yinlarda bolalarga birinchi navbatda, o‘z nutqida ertak 
matnidan chetga chiqishga ruxsat beriladi. Tarbiyachi ularni faqat grammatika 
yoki leksikada adabiy so‘zlashuv nutqi me’yorlaridan chekingan xollardagina 
to‘g‘rilaydi; o‘yin chog‘ida fonetik xatoliklarga yo‘l qo‘yilganida uni to‘g‘rilash 
shart emas. 
Teatrlashtirilgan tomoshalar sahnalashtirish o‘yinlaridan shunisi bilan 
farqlanadiki, unda badiiy asar matnini yoddan biladigan bolalar ishtirok etadilar, 
ularning bu chiqishdan ko‘zlagan maqsadi - o‘z tinglovchi do‘stlarining 
ko‘nglini olishdir; bu tomoshada bolalar teatr kostyumlarida (maska 
qalpoqchalar va boshqa kiyimlar) chiqadilar. 
Qo‘g‘irchoq teatri - bu syujetli «rejissyorlik» o‘yinning har xil turlaridir: 
bolalar bir vaqtning o‘zida oddiy o‘yinchoqlar (o‘yinchoqlar teatri), petrushkalar 
(qo‘l barmoqlariga kiyiladigan qo‘g‘irchoqlar, suratlar qirqimlari va x.k.)ni asar 
qahramonlari rolini o‘ynashga majbur qilganliklari holda badiiy asar matnini 
rollar bo‘yicha so‘zlaydilar. 
Qo‘g‘irchoq tearti shakli quyidagilardir: o‘yinchoqlar teatri, petrushkalar 
teatri, «barmoqlar» teatri, soya teatri, stol teatri, flanelegraf. 
Badiiy asarlar - ertaklar, hikoyalar, she’rlarni teatrlashtirish usuli - bu bolalarning ularga tarbiyachi o‘qib bergan asarlarni o‘sha shaxslar nomidan qayta aytib berish usullaridir. Boshqa shaxslar nomidan qayta hikoya qilib berish uchun dialogik nutqni o‘z ichiga olgan asarlardan foydalangan ma’qul. Ularni qayta hikoya qilib berish bolalarning og‘zaki nutqini, xususan, murojaat, sanash, xayratlanish, xayron bo‘lish intonatsiyalarini takomil- lashtirish imkonini beradi; nutq emotsional jihatdan yanada boyiydi - u personajlarning axvolidan kelib chiqqan holda gox xursand, gox qayg‘uli va gox iltijonamo jaranglaydi. Bolalarga og‘zaki dialogik nutqni o‘rgatish jarayonida teatrlashtirilgan tomosha, qo‘g‘irchoq teatri kabi usullardan foydalanish tavsiya etiladi. Bunda bolalar ham ijrochi, ham tomoshabin sifatida ishtirok etishlari mumkin. Sahnalashtirish o‘yini - bu bolalarning badiiy asarni uning qahramonlari obrazlarida qayta hikoya qilib berishlari; bolalarning matnni erkin qayta aytib berishlari va bolalarning syujetli-rolli o‘yinlaridir. Syujetli-rolli o‘yinlarda bolalarga birinchi navbatda, o‘z nutqida ertak matnidan chetga chiqishga ruxsat beriladi. Tarbiyachi ularni faqat grammatika yoki leksikada adabiy so‘zlashuv nutqi me’yorlaridan chekingan xollardagina to‘g‘rilaydi; o‘yin chog‘ida fonetik xatoliklarga yo‘l qo‘yilganida uni to‘g‘rilash shart emas. Teatrlashtirilgan tomoshalar sahnalashtirish o‘yinlaridan shunisi bilan farqlanadiki, unda badiiy asar matnini yoddan biladigan bolalar ishtirok etadilar, ularning bu chiqishdan ko‘zlagan maqsadi - o‘z tinglovchi do‘stlarining ko‘nglini olishdir; bu tomoshada bolalar teatr kostyumlarida (maska qalpoqchalar va boshqa kiyimlar) chiqadilar. Qo‘g‘irchoq teatri - bu syujetli «rejissyorlik» o‘yinning har xil turlaridir: bolalar bir vaqtning o‘zida oddiy o‘yinchoqlar (o‘yinchoqlar teatri), petrushkalar (qo‘l barmoqlariga kiyiladigan qo‘g‘irchoqlar, suratlar qirqimlari va x.k.)ni asar qahramonlari rolini o‘ynashga majbur qilganliklari holda badiiy asar matnini rollar bo‘yicha so‘zlaydilar. Qo‘g‘irchoq tearti shakli quyidagilardir: o‘yinchoqlar teatri, petrushkalar teatri, «barmoqlar» teatri, soya teatri, stol teatri, flanelegraf.  
 
Bolalar nashriyotlari badiiy asarlarni sahnalashtirish uchun xalq ertaklariga 
siluetlar; teatr-kitoblar; panorama-kitoblar kabi turli ko‘rinishdagi ko‘rgazmali 
qo‘llanmalarni chop etmoqdalar. 
Yuqorida sanab o‘tilgan qo‘g‘irchoq teatri turlari maktabgacha ta’lim 
muassasasida bolalar nutqini faollashtiruvchi metodik vositalar sifatida 
foydalaniladi: bolalar pedagog yordamida, katta guruhlarda esa o‘zlari mustaqil 
ravishda qo‘g‘irchoqlarga, qirqilgan rasmlarga rejissyorlik qiladilar, ular 
nomidan ishtiyoq bilan so‘zlaydilar va shu tariqa o‘zlarining nutqiy 
ko‘nikmalarini rivojlantiradilar. 
Sahnalashtirish o‘yini - maktabgacha yoshdagi har qanday bolaning 
teatrlashtirilgan chiqishidir. 
Bolalarniing og‘zaki nutq ko‘nikmalarini o‘zlashtirishining borishiga 
qarab, ularning savollarga javoblari yanada aniq, mulohazali va mazmunli 
bo‘ldib borishi lozim. 
Suhbat jarayonida bolalar bilan so‘zlashuvning jonliligi ko‘p jihatdan 
og‘zaki nutqqa va nutqiy muloqotning savol-javob shakliga xos bo‘lgan 
grammatik tuzilmalarining turlichaligi bilan bog‘liqdir. 
Suhbatlarda bolalar keng qamrovli fikr bildirishlari va bir-ikkita so‘zdan 
iborat bo‘lgan javob berishlari mumkin (Sizga ertak yoqdimi - Xa.). Bolalarni 
keng qamrovli javoblarga savollarni to‘g‘ri qo‘yish orqali yo‘naltirish zarur: 
«Baxorda ob-havo ko‘proq qanday bo‘ladi? Bu xaqda aytib bering». 
Bolaga mana bunday ko‘rsatma berish mumkin: «Qisqa javob ber. Batafsil 
javob ber (ammo to‘liq javob bilan emas)», ulardan so‘rash mumkin: «Kim qisqa 
javob bera oladi (yoki o‘rtog‘ingizdan chiroyliroq javob bera oladi»). Zarur 
holatlarda pedagog qo‘yilgan savolga keng qamrovli javob namunasini 
namoyish qilishi mumkin. 
Suhbat jarayonida bolalarda nutqiy muloqot ko‘nikmalarini shakllantirish zarur. 
Turli yosh bosqichlarida monologik nutqni o‘qitish ishining mazmuni va uning 
vazifalari 
Bolalarga monologik nutqni muntazam o‘qitish taxminan besh yoshdan boshlanadi. 
Lekin bunga tayyorgarlik bola hayotining ikkinchi yilida - bolalarning o‘qish va 
sanoq she’rlarni yodlash jarayonida boshlanadi. To‘rt yoshdan boshlab bolalar 
Bolalar nashriyotlari badiiy asarlarni sahnalashtirish uchun xalq ertaklariga siluetlar; teatr-kitoblar; panorama-kitoblar kabi turli ko‘rinishdagi ko‘rgazmali qo‘llanmalarni chop etmoqdalar. Yuqorida sanab o‘tilgan qo‘g‘irchoq teatri turlari maktabgacha ta’lim muassasasida bolalar nutqini faollashtiruvchi metodik vositalar sifatida foydalaniladi: bolalar pedagog yordamida, katta guruhlarda esa o‘zlari mustaqil ravishda qo‘g‘irchoqlarga, qirqilgan rasmlarga rejissyorlik qiladilar, ular nomidan ishtiyoq bilan so‘zlaydilar va shu tariqa o‘zlarining nutqiy ko‘nikmalarini rivojlantiradilar. Sahnalashtirish o‘yini - maktabgacha yoshdagi har qanday bolaning teatrlashtirilgan chiqishidir. Bolalarniing og‘zaki nutq ko‘nikmalarini o‘zlashtirishining borishiga qarab, ularning savollarga javoblari yanada aniq, mulohazali va mazmunli bo‘ldib borishi lozim. Suhbat jarayonida bolalar bilan so‘zlashuvning jonliligi ko‘p jihatdan og‘zaki nutqqa va nutqiy muloqotning savol-javob shakliga xos bo‘lgan grammatik tuzilmalarining turlichaligi bilan bog‘liqdir. Suhbatlarda bolalar keng qamrovli fikr bildirishlari va bir-ikkita so‘zdan iborat bo‘lgan javob berishlari mumkin (Sizga ertak yoqdimi - Xa.). Bolalarni keng qamrovli javoblarga savollarni to‘g‘ri qo‘yish orqali yo‘naltirish zarur: «Baxorda ob-havo ko‘proq qanday bo‘ladi? Bu xaqda aytib bering». Bolaga mana bunday ko‘rsatma berish mumkin: «Qisqa javob ber. Batafsil javob ber (ammo to‘liq javob bilan emas)», ulardan so‘rash mumkin: «Kim qisqa javob bera oladi (yoki o‘rtog‘ingizdan chiroyliroq javob bera oladi»). Zarur holatlarda pedagog qo‘yilgan savolga keng qamrovli javob namunasini namoyish qilishi mumkin. Suhbat jarayonida bolalarda nutqiy muloqot ko‘nikmalarini shakllantirish zarur. Turli yosh bosqichlarida monologik nutqni o‘qitish ishining mazmuni va uning vazifalari Bolalarga monologik nutqni muntazam o‘qitish taxminan besh yoshdan boshlanadi. Lekin bunga tayyorgarlik bola hayotining ikkinchi yilida - bolalarning o‘qish va sanoq she’rlarni yodlash jarayonida boshlanadi. To‘rt yoshdan boshlab bolalar  
 
monologning tavsiflash va bayon qilish turlarini qo‘llashga, Yetti yoshdan boshlab 
esa - qisqa mulohaza yuritishga qodir bo‘ladilar.Monologning qiyinligi shundaki, u 
diqqat-e’tiborini o‘zi uchun ahamiyatli bo‘lgan voqea yoki badiiy asarga qaratgan 
boladan bir vaqtning o‘zida nafaqat narsalar, hodisalarni payqash, balki ular 
o‘rtasidagi bog‘liqlikni ham sezishni talab qiladi. Bu bir vaqtning o‘zida fikrlash va 
nutqni rivojlantirish vositasi hisoblangan xotirani ham ishga solishga olib keladi. 
Kattalar bolaga g‘amxo‘rlik ko‘rsatib, monologlar uchun mavzu qidirish, bolalarni 
tinglash orqali bu mushkulotlarni yengib o‘tishda ularga yordam beradilar. 
Maktabgacha yoshdagi katta bolalar nutqini rivojlantirishdagi asosiy natijalar 
muloqot sohasidagi chuqur o‘zgarishlar bilan bog‘liqdir. Tengdoshlar bilan muloqot 
qilish birinchi o‘ringa o‘tadi. Bola o‘z tengdoshini kattalardan afzal ko‘ra boshlaydi 
Qayta hikoya qilishni o‘rgatish metodikasi 
Qayta hikoya qilishni o‘rgatish metodikasi Qayta hikoya qilib berish va hikoya 
to‘qish monologga o‘qitish metodi hisoblanadi. Bolalar monologik matnlarni qayta 
hikoya qilib beradilar, real va xayoliy voqealar haqida hikoya qiladilar, hikoyalar 
to‘qiydilar. 
Monologik nutqni o‘qitish metodini o‘zlashtirib olish pedagog uchun quyidagilarni 
anglatadi: bolalarni tinglashni o‘rganish; qayta hikoya qilish va hikoya qilish, 
shuningdek hikoya to‘qishda bolalarga yordamlashishni o‘rganish.Qayta hikoya 
qilish - eshitilgan badiiy asarni ravon, ifodali aytib berish.Qayta hikoya qilish 
nisbatan oson nutqiy faoliyatdir, chunki, bola tayyor mazmunni qayta aytib beradi, 
bunda u muallifning tayyor nutqiy shakllaridan (lug‘at, so‘z oborotlari, tuzilish), uni 
o‘qiyotgan tarbiyachining nutq ifodaliligi usullaridan foydalanadi. Ammo bu 
mexanik ravishdagi takrorlash emas, balki matnni tushungani holda erkin va 
emotsional aytib berishdir. 
Qayta hikoya qilib berishni o‘rgatish vazifasi ilk yosh guruhlarida asta-sekin 
qiyinlashtirilib boriladi - yaxshi tanish ertaklar, hikoyalarni aytib berish, yangi o‘qib 
chiqilgan asarlarni aytib berish, hikoyachi shaxsini o‘zgartirgan holda (birinchi 
shaxs nomidan emas, balki uchinchi shaxs nomidan va aksincha) aytib berish, 
tarbiyachi rejasi asosida aytib berish, bolalar bilan birgalikda tuzilgan reja asosida 
aytib berish, o‘xshashlik asosida (analogiya bo‘yicha) aytib berish (qahramonni, 
monologning tavsiflash va bayon qilish turlarini qo‘llashga, Yetti yoshdan boshlab esa - qisqa mulohaza yuritishga qodir bo‘ladilar.Monologning qiyinligi shundaki, u diqqat-e’tiborini o‘zi uchun ahamiyatli bo‘lgan voqea yoki badiiy asarga qaratgan boladan bir vaqtning o‘zida nafaqat narsalar, hodisalarni payqash, balki ular o‘rtasidagi bog‘liqlikni ham sezishni talab qiladi. Bu bir vaqtning o‘zida fikrlash va nutqni rivojlantirish vositasi hisoblangan xotirani ham ishga solishga olib keladi. Kattalar bolaga g‘amxo‘rlik ko‘rsatib, monologlar uchun mavzu qidirish, bolalarni tinglash orqali bu mushkulotlarni yengib o‘tishda ularga yordam beradilar. Maktabgacha yoshdagi katta bolalar nutqini rivojlantirishdagi asosiy natijalar muloqot sohasidagi chuqur o‘zgarishlar bilan bog‘liqdir. Tengdoshlar bilan muloqot qilish birinchi o‘ringa o‘tadi. Bola o‘z tengdoshini kattalardan afzal ko‘ra boshlaydi Qayta hikoya qilishni o‘rgatish metodikasi Qayta hikoya qilishni o‘rgatish metodikasi Qayta hikoya qilib berish va hikoya to‘qish monologga o‘qitish metodi hisoblanadi. Bolalar monologik matnlarni qayta hikoya qilib beradilar, real va xayoliy voqealar haqida hikoya qiladilar, hikoyalar to‘qiydilar. Monologik nutqni o‘qitish metodini o‘zlashtirib olish pedagog uchun quyidagilarni anglatadi: bolalarni tinglashni o‘rganish; qayta hikoya qilish va hikoya qilish, shuningdek hikoya to‘qishda bolalarga yordamlashishni o‘rganish.Qayta hikoya qilish - eshitilgan badiiy asarni ravon, ifodali aytib berish.Qayta hikoya qilish nisbatan oson nutqiy faoliyatdir, chunki, bola tayyor mazmunni qayta aytib beradi, bunda u muallifning tayyor nutqiy shakllaridan (lug‘at, so‘z oborotlari, tuzilish), uni o‘qiyotgan tarbiyachining nutq ifodaliligi usullaridan foydalanadi. Ammo bu mexanik ravishdagi takrorlash emas, balki matnni tushungani holda erkin va emotsional aytib berishdir. Qayta hikoya qilib berishni o‘rgatish vazifasi ilk yosh guruhlarida asta-sekin qiyinlashtirilib boriladi - yaxshi tanish ertaklar, hikoyalarni aytib berish, yangi o‘qib chiqilgan asarlarni aytib berish, hikoyachi shaxsini o‘zgartirgan holda (birinchi shaxs nomidan emas, balki uchinchi shaxs nomidan va aksincha) aytib berish, tarbiyachi rejasi asosida aytib berish, bolalar bilan birgalikda tuzilgan reja asosida aytib berish, o‘xshashlik asosida (analogiya bo‘yicha) aytib berish (qahramonni,  
 
mavsumni o‘zgartirish va h.k.), sahnalashtirgan holda aytib berish (o‘yinchoqlar 
siluyetlar), bolalar tanlovi bo‘yicha aytib berish. 
Hikoyalar turlari va ularni o‘rgatishning izchilligi 
Hikoya - biron-bir fakt, voqeaning mustaqil tuzilgan keng qamrovli bayonidir. 
Hikoya tuzish - hikoya qilib berishga nisbatan ancha murakkab faoliyatdir, chunki 
bolalarning o‘zi ushbu mavzu bo‘yicha hikoya mazmuni, uning nutqiy shaklini 
tanlashlari, uni ketma-ket (tarbiyachi yoki o‘z rejasi asosida) bayon qilishlari zarur. 
Maktabgacha yoshdagi bolalar uchun hikoyalarning uchta turini ko‘rsatish mumkin: 
-qabul qilinishiga qarab aytiladigan hikoyalar (bolaning hikoya paytida nimani 
ko‘rayotganligi haqida hikoya); 
-xotira asosida hikoya qilish (bola hikoya aytish paytida nimalarni qabul qilganligi 
haqida hikoya); -tasavvur asosida hikoya qilish (o‘ylab topilgan hikoya). 
Qabul qilish va xotira asosidagi hikoyalar faktli materiallarga asoslangan bo‘lib, 
bolalar faktlarni bayon qiladilar. 
Tasavvurga asoslangan hikoyalar ijod mahsuli bo‘lib, unda hikoyachi bola 
mavzuga qarab o‘z tajribasining shaklini o‘zgartiradi hamda yangi vaziyat va 
obrazlar yaratadi.Bitta mashg‘ulotda bitta fikrda hikoyalar turlarining aralashib 
ketishiga yo‘l qo‘yish mumkin: bola o‘yinchoqni tavsiflab (qabul qilish asosidagi 
hikoya) bo‘lganidan so‘ng uni qayerda sotib olganligi yoki uni qanday qilib 
tuzatganini (xotira asosidagi hikoya) aytib berishi mumkin. Yuqorida sanab o‘tilgan 
barcha hikoyalar turlari ta’lim maqsadlaridan kelib chiqqan holda tavsiflash, bayon 
qilish yoki shunchaki mulohaza yuritish sifatida bajarilishi mumkin. 
Turli yosh bosqichlarida monologik nutqni o‘qitish ishining mazmuni va uning 
vazifalari yuzasidan VEN diagrammasini to‘ldiring. 
mavsumni o‘zgartirish va h.k.), sahnalashtirgan holda aytib berish (o‘yinchoqlar siluyetlar), bolalar tanlovi bo‘yicha aytib berish. Hikoyalar turlari va ularni o‘rgatishning izchilligi Hikoya - biron-bir fakt, voqeaning mustaqil tuzilgan keng qamrovli bayonidir. Hikoya tuzish - hikoya qilib berishga nisbatan ancha murakkab faoliyatdir, chunki bolalarning o‘zi ushbu mavzu bo‘yicha hikoya mazmuni, uning nutqiy shaklini tanlashlari, uni ketma-ket (tarbiyachi yoki o‘z rejasi asosida) bayon qilishlari zarur. Maktabgacha yoshdagi bolalar uchun hikoyalarning uchta turini ko‘rsatish mumkin: -qabul qilinishiga qarab aytiladigan hikoyalar (bolaning hikoya paytida nimani ko‘rayotganligi haqida hikoya); -xotira asosida hikoya qilish (bola hikoya aytish paytida nimalarni qabul qilganligi haqida hikoya); -tasavvur asosida hikoya qilish (o‘ylab topilgan hikoya). Qabul qilish va xotira asosidagi hikoyalar faktli materiallarga asoslangan bo‘lib, bolalar faktlarni bayon qiladilar. Tasavvurga asoslangan hikoyalar ijod mahsuli bo‘lib, unda hikoyachi bola mavzuga qarab o‘z tajribasining shaklini o‘zgartiradi hamda yangi vaziyat va obrazlar yaratadi.Bitta mashg‘ulotda bitta fikrda hikoyalar turlarining aralashib ketishiga yo‘l qo‘yish mumkin: bola o‘yinchoqni tavsiflab (qabul qilish asosidagi hikoya) bo‘lganidan so‘ng uni qayerda sotib olganligi yoki uni qanday qilib tuzatganini (xotira asosidagi hikoya) aytib berishi mumkin. Yuqorida sanab o‘tilgan barcha hikoyalar turlari ta’lim maqsadlaridan kelib chiqqan holda tavsiflash, bayon qilish yoki shunchaki mulohaza yuritish sifatida bajarilishi mumkin. Turli yosh bosqichlarida monologik nutqni o‘qitish ishining mazmuni va uning vazifalari yuzasidan VEN diagrammasini to‘ldiring.  
 
 
1. Monologning bola uchun qiyinligi sababi nimada? 
2. Maktabgacha bosqichdagi katta yoshli bolalarning nutqiy imkoniyatlari 
xususiyatlari nimalardan iborat? 
3. Maktabgacha bosqichdagi katta yoshli bola nutqi vazifalarining turli-
tumanligini aniq misollar orqali tavsiflang. 
 
• «Ravon nutq» tushunchasi nimani anglatadi? 
• Nutq inson faoliyatida qanday vazifalarni bajaradi? Ularning har birini 
tavsiflang. 
• Kommunikativ tusdagi omillar deganda nimani tushunish lozim? 
• Monologik nutqni shakllantirishda nimalar o‘quv va yo‘ldosh vazifalar 
hisoblanadi? 
• Tavsiflash, bayon qilish, mulohaza yuritishning nimaligini aniq 
misollar orqali tavsiflab bering. 
• Bolalarga dialogik nutqni o‘qitishning asosiy metodini tavsiflab bering. 
• Suhbatdan qaysi tarkibiy komponentlarni ajratib ko‘rsatish mumkin? 
2. Olingan natijalarni jadval shaklida rasmiylashtiring. 
Mavzu savollari 
V 
- 
+ 
? 
1. 
 
 
 
 
2. 
 
 
 
 
3. 
 
 
 
 
4. 
 
 
 
 
5. 
 
 
 
 
6. 
 
 
 
 
7. 
 
 
 
 
NAZORAT SAVOLLARI: 
 
1. Monologning bola uchun qiyinligi sababi nimada? 2. Maktabgacha bosqichdagi katta yoshli bolalarning nutqiy imkoniyatlari xususiyatlari nimalardan iborat? 3. Maktabgacha bosqichdagi katta yoshli bola nutqi vazifalarining turli- tumanligini aniq misollar orqali tavsiflang. • «Ravon nutq» tushunchasi nimani anglatadi? • Nutq inson faoliyatida qanday vazifalarni bajaradi? Ularning har birini tavsiflang. • Kommunikativ tusdagi omillar deganda nimani tushunish lozim? • Monologik nutqni shakllantirishda nimalar o‘quv va yo‘ldosh vazifalar hisoblanadi? • Tavsiflash, bayon qilish, mulohaza yuritishning nimaligini aniq misollar orqali tavsiflab bering. • Bolalarga dialogik nutqni o‘qitishning asosiy metodini tavsiflab bering. • Suhbatdan qaysi tarkibiy komponentlarni ajratib ko‘rsatish mumkin? 2. Olingan natijalarni jadval shaklida rasmiylashtiring. Mavzu savollari V - + ? 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. NAZORAT SAVOLLARI:  
 
• Dialogik ravon nutqni rivojlantirishga oid mashg‘ulotlarda pedagog 
qaysi asosiy metodlardan foydalanishi zarur? 
Foydalanilgan adabiyotlar ro'yxati 
1. Edited by N.F. McGinn and E.H.Epstein Comparative Perspectives on 
the Role of Education in Democratization Frankfurt am Main; Berlin; 
Nev York; Lang, 1999 
2. R.M.Qodirova. O‘zbekiston bolalar bog'chalari va maktablarida bolalarga 5-
6 yoshdan boshlab rus tilida dialogik nutqni o‘rgatish. T., “O‘qituvchi”1993. 
3. F.R.Qodirova. Maktabgacha yoshdagi rusiyzabon bolalarni o'zbekcha 
so'zlashishga o'rgatish. T., “O'qituvchi” 1993 
4. R.M.Qodirova. 
Maktabgacha 
yoshdagi 
bolalarda 
dialogik 
nutqni 
rivojlantirishning ruhiy omillari. Qoz.,Sariog‘och, 1998. 
5. F.R.Qodirova. R.M Qodirova. Maktabgacha yoshdagi bolalarga ikkinchi 
tilni o'rgatish metodikasi. T., “Sano-standart”, 2004. 
6. F.R.Qodirova. R.M Qodirova. “Bolalar nutqini rivojlantirish nazariyasi va 
metodikasi”. T., “Istiqlol”, 2006. 
7. 
Babayeva D.R. “Nutq o'stirish metodikasi” T.: TDPU 2016-yil. O'quv 
qo'llanma 
• Dialogik ravon nutqni rivojlantirishga oid mashg‘ulotlarda pedagog qaysi asosiy metodlardan foydalanishi zarur? Foydalanilgan adabiyotlar ro'yxati 1. Edited by N.F. McGinn and E.H.Epstein Comparative Perspectives on the Role of Education in Democratization Frankfurt am Main; Berlin; Nev York; Lang, 1999 2. R.M.Qodirova. O‘zbekiston bolalar bog'chalari va maktablarida bolalarga 5- 6 yoshdan boshlab rus tilida dialogik nutqni o‘rgatish. T., “O‘qituvchi”1993. 3. F.R.Qodirova. Maktabgacha yoshdagi rusiyzabon bolalarni o'zbekcha so'zlashishga o'rgatish. T., “O'qituvchi” 1993 4. R.M.Qodirova. Maktabgacha yoshdagi bolalarda dialogik nutqni rivojlantirishning ruhiy omillari. Qoz.,Sariog‘och, 1998. 5. F.R.Qodirova. R.M Qodirova. Maktabgacha yoshdagi bolalarga ikkinchi tilni o'rgatish metodikasi. T., “Sano-standart”, 2004. 6. F.R.Qodirova. R.M Qodirova. “Bolalar nutqini rivojlantirish nazariyasi va metodikasi”. T., “Istiqlol”, 2006. 7. Babayeva D.R. “Nutq o'stirish metodikasi” T.: TDPU 2016-yil. O'quv qo'llanma