MO‘YNALI HAYVONLARNI OZIQLANTIRISH VA SAQLASH

Yuklangan vaqt

2024-05-08

Yuklab olishlar soni

1

Sahifalar soni

15

Faytl hajmi

116,6 KB


Ilmiybaza.uz MO‘YNALI HAYVONLARNI OZIQLANTIRISH VA SAQLASH Qunduz daryo qunduzi (Lutra lutra) - suvsarsimonlar oilasiga mansub sut emizuvchi hayvon (30-rasm). Yevropa, Osiyo, Shimoli-G‘arbiy Afrikada tarqalgan. Gavdasi 70 sm dan ortiq, og‘irligi 10 kg cha. Uchi ingichkalashgan dumi 45 sm cha. Panjasi qisqa, barmoqlari teri parda bilan birlashgan. Mo‘ynasi (qishdagisi qadrlanadi) ho‘llanmaydi. Qishda suvning muzlamagan joylarida yashaydi. Bahor-yoz mavsumida asta-sekin to‘laydi. Yumshoq to‘shamali uyasini suv havzasining baland qirg‘oqlariga yashaydi. Bo‘g‘ozlik davri 8-10 oy. Ikki yilda bir marta - aprel-mayda ko‘pincha, 3 bola tug‘adi. Asosan, baliq, baqa, ba’zan o‘rdak va b. bilan ovqatlanadi. Qunduzsimon erqazar (Potamogale velox)-hasharotxo‘r sut emizuvchilar turkumining bir turi (31-rasm). G‘arbiy Afrikada tarqalgan. Gavdasining uzunligi 0,3 m (dumidan tashqari). Mo‘yiasi jigar rang, qorni oq, 40 tishli. Burun teshigi qopqoq bilan yopiladi. Suvda hayot kechirsa ham panjalarida suzgich parda yo‘q. Asosan, baliqlar bilan ovqatlanadi. Nutriya, suv bobri (Myocastor coypiis) - kemiruvchilar turkumiga mansub sut emizuvchi hayvon, Tanasining uzunligi 60-85 sm, dumi 45 sm gacha, og‘irligi 10-12 kg. Tumshug‘i to‘mtoq, mo‘ylovlari uzun. Labi ko‘rak tishlari orqasidan mahkam juftlasha olgani sababli N. suv ostida ham narsalarni kemiradi. Orqa oyoq barmoqlari orasida tern parda bor Mo‘ynasi jigar rang. 1 -12 ta bola tug‘adi, Bo‘g‘ozlik davri 127-133 Ilmiybaza.uz MO‘YNALI HAYVONLARNI OZIQLANTIRISH VA SAQLASH Qunduz daryo qunduzi (Lutra lutra) - suvsarsimonlar oilasiga mansub sut emizuvchi hayvon (30-rasm). Yevropa, Osiyo, Shimoli-G‘arbiy Afrikada tarqalgan. Gavdasi 70 sm dan ortiq, og‘irligi 10 kg cha. Uchi ingichkalashgan dumi 45 sm cha. Panjasi qisqa, barmoqlari teri parda bilan birlashgan. Mo‘ynasi (qishdagisi qadrlanadi) ho‘llanmaydi. Qishda suvning muzlamagan joylarida yashaydi. Bahor-yoz mavsumida asta-sekin to‘laydi. Yumshoq to‘shamali uyasini suv havzasining baland qirg‘oqlariga yashaydi. Bo‘g‘ozlik davri 8-10 oy. Ikki yilda bir marta - aprel-mayda ko‘pincha, 3 bola tug‘adi. Asosan, baliq, baqa, ba’zan o‘rdak va b. bilan ovqatlanadi. Qunduzsimon erqazar (Potamogale velox)-hasharotxo‘r sut emizuvchilar turkumining bir turi (31-rasm). G‘arbiy Afrikada tarqalgan. Gavdasining uzunligi 0,3 m (dumidan tashqari). Mo‘yiasi jigar rang, qorni oq, 40 tishli. Burun teshigi qopqoq bilan yopiladi. Suvda hayot kechirsa ham panjalarida suzgich parda yo‘q. Asosan, baliqlar bilan ovqatlanadi. Nutriya, suv bobri (Myocastor coypiis) - kemiruvchilar turkumiga mansub sut emizuvchi hayvon, Tanasining uzunligi 60-85 sm, dumi 45 sm gacha, og‘irligi 10-12 kg. Tumshug‘i to‘mtoq, mo‘ylovlari uzun. Labi ko‘rak tishlari orqasidan mahkam juftlasha olgani sababli N. suv ostida ham narsalarni kemiradi. Orqa oyoq barmoqlari orasida tern parda bor Mo‘ynasi jigar rang. 1 -12 ta bola tug‘adi, Bo‘g‘ozlik davri 127-133 Ilmiybaza.uz kun. Bolasi 4-5 oyligida jinsiy etiladi. 8-10 yil yashaydi. Janubiy Amerikaning janub qismidagi chuchuk suvlarda keng tarqalgan. Ba’zi mollyuskalar, o‘simlik kurtagi, ildizi, mevasi va b. bilan ovqatlanadi. Mo‘ynasi juda sifatli va qimmatbaho. Fransiya, Buyuk Britaniya, Yugoslaviya, AQSh, Zakavkaze va Janubiy Tojikistan)da iqlimlashtirilgan. Nutriyachilik. xo‘jaligi va fermasi Zakavkaze, O‘rta Osiyo (Sirdaryo, Amudaryo va ular atrofidagi ko‘llarda, Moldaviya, Belorussiya, Ukrainada tashkil etilgan. Jigarrang, oq qora, pushti, tilla rang va b. Nutriyalar ham ko‘paytirilmoqda. Ovlanadi. Nutriyalarning vatani Janubiy Amerika hisoblanib, yovvoyi holda issiq va nam iqlimli tropik zonalarda, qamishzor sersuv erlarda yashaydigan kemiruvchilar oilasiga mansub bo‘lgan zich mo‘ynali xayvon hisoblanadi. Nutriyalar o‘z ozig‘ini asosan suvdan topadi. Ular suvda yaxshi suzaoladilar. Suv ostida birnecha minut bo‘laoladi. Binobarin, ularning bu xususiyati ko‘plab o‘z dushmanlaridan jon saqlab qolish imkonini beradi. Tabiiy sharoitda ular tungi hayvon hisoblanadi. Shunga ko‘ra o‘z o‘ljalarini tunda ovlaydilar. Asosiy ozig‘i suv o‘simliklari (qamishlar) va ularning ildizlari. Suvdagi mayda jonivorlar ham ular uchun oziq sifatida foydalidir. Vazni - o‘rtacha 6-7 kg, tana uzunligi 60-70 sm atrofida. Erkaklari 12 kg gacha va tana uzunligi 90 sm gacha bo‘ladi. Ko‘rak tishlari o‘tkir va ularning butun umr bo‘yi o‘sib boradi. Ularda 16 ta oziq tishi va 4 ta och pushti rang ko‘rak tishi bo‘ladi. Qo‘lda boqilgan nutriyalarning ostki jag‘ va ko‘rak tishlari bir-birlariga ishqalanib o‘tkirlashib turishi aniqlangan. Ular yil mobaynida bir me’yorda urchishi va ko‘payish xususiyatiga ega. Erkak nutriyalar birmuncha serharakat bo‘ladilar. Qochmay qolgan urg‘ochi nutriyalar har 25-30 kunda qaytadan quyukka keladilar. Yiliga 2 marta, ba’zan ikki yilda 5 marta yuz beradi. Bug‘ozlik davri 127-137 kun. Har tug‘ishda 4-5 ta bola beradi. Lekin ayrim hollarda 10 tagacha va hatto 14 tagacha bola berishi mumkin. Tug‘ilgan bolalari harakatchan, kuzlari ochiq, tanasi jun bilan qoplangan bo‘ladi. Xatto tishlari ham Ilmiybaza.uz kun. Bolasi 4-5 oyligida jinsiy etiladi. 8-10 yil yashaydi. Janubiy Amerikaning janub qismidagi chuchuk suvlarda keng tarqalgan. Ba’zi mollyuskalar, o‘simlik kurtagi, ildizi, mevasi va b. bilan ovqatlanadi. Mo‘ynasi juda sifatli va qimmatbaho. Fransiya, Buyuk Britaniya, Yugoslaviya, AQSh, Zakavkaze va Janubiy Tojikistan)da iqlimlashtirilgan. Nutriyachilik. xo‘jaligi va fermasi Zakavkaze, O‘rta Osiyo (Sirdaryo, Amudaryo va ular atrofidagi ko‘llarda, Moldaviya, Belorussiya, Ukrainada tashkil etilgan. Jigarrang, oq qora, pushti, tilla rang va b. Nutriyalar ham ko‘paytirilmoqda. Ovlanadi. Nutriyalarning vatani Janubiy Amerika hisoblanib, yovvoyi holda issiq va nam iqlimli tropik zonalarda, qamishzor sersuv erlarda yashaydigan kemiruvchilar oilasiga mansub bo‘lgan zich mo‘ynali xayvon hisoblanadi. Nutriyalar o‘z ozig‘ini asosan suvdan topadi. Ular suvda yaxshi suzaoladilar. Suv ostida birnecha minut bo‘laoladi. Binobarin, ularning bu xususiyati ko‘plab o‘z dushmanlaridan jon saqlab qolish imkonini beradi. Tabiiy sharoitda ular tungi hayvon hisoblanadi. Shunga ko‘ra o‘z o‘ljalarini tunda ovlaydilar. Asosiy ozig‘i suv o‘simliklari (qamishlar) va ularning ildizlari. Suvdagi mayda jonivorlar ham ular uchun oziq sifatida foydalidir. Vazni - o‘rtacha 6-7 kg, tana uzunligi 60-70 sm atrofida. Erkaklari 12 kg gacha va tana uzunligi 90 sm gacha bo‘ladi. Ko‘rak tishlari o‘tkir va ularning butun umr bo‘yi o‘sib boradi. Ularda 16 ta oziq tishi va 4 ta och pushti rang ko‘rak tishi bo‘ladi. Qo‘lda boqilgan nutriyalarning ostki jag‘ va ko‘rak tishlari bir-birlariga ishqalanib o‘tkirlashib turishi aniqlangan. Ular yil mobaynida bir me’yorda urchishi va ko‘payish xususiyatiga ega. Erkak nutriyalar birmuncha serharakat bo‘ladilar. Qochmay qolgan urg‘ochi nutriyalar har 25-30 kunda qaytadan quyukka keladilar. Yiliga 2 marta, ba’zan ikki yilda 5 marta yuz beradi. Bug‘ozlik davri 127-137 kun. Har tug‘ishda 4-5 ta bola beradi. Lekin ayrim hollarda 10 tagacha va hatto 14 tagacha bola berishi mumkin. Tug‘ilgan bolalari harakatchan, kuzlari ochiq, tanasi jun bilan qoplangan bo‘ladi. Xatto tishlari ham Ilmiybaza.uz bo‘ladi va suvda bemalol suzaoladilar. Bolalari 2-3 kunligidan onasi ozig‘inii topib boradi va 10-15 kunligidan boshlab kukat oziqlarni bemalol iste’mol qiladilar. Emizikli davri 45-60 kun va 3-7 oyligida jinsiy balog‘atga etadi. Yashash davri - 6-7 yil, ba’zan undan xam kuproq. Lekin 3-4 yoshdan utgach, ularning serpushtlik darajasi birmuncha pasayib ketadi. Nutriyalarni- mo‘ynasi quyonlarnikidan sifatli bo‘ladi. Binobarin, u qimmat turadi (32-rasm). Xar doim sifatli oziqlar bilan boqilgan va yaxshi parvarish qilingan urg‘ochi nutriyalar butun yil davomida kuyukib turadi, qochadi va bolalaydi. Lekin ulardan nasl olish yoz va issik, kunlarga to‘g‘ri kelsa, bolalarining o‘t o‘simliklarni yaxshi iste’mol qilishi uchun kulay sharoit mavjud bo‘ladi. Urg‘ochi nutriya bolalari 50-60 kunligida onalaridan ajratib olinib 7-8 tadan guruhlanadi va ularga qochirish uchun erkak nutriya qo‘yiladi. Katta yoshdagi nutriyalar tuqqandan so‘ng oradan 1-3 kun o‘tgach, ular yana kuyukka keladi. Erkaklari qo‘shilgach ular tezda qochadi va yana bug‘oz bo‘ladi. Lekin bu holat yaxshi natija bermaydi. Binobarin, tuqqaniga 22-25 kun o‘tgach qochirilsa, u ijobiy natija beradi. Nutriyaning bug‘ozligini aniqlash urg‘ochilarini, aynio‘sa yosh nutriyalarni qisir qolishi oldini olishdagi muhim tadbir hisoblanadi. Buning uchun urg‘ochi nutriyalar turgan kataklarga erkaklari kiritilib turiladi. Agar urg‘ochisi bug‘oz bo‘lsa, u erkagini yakinlashtirmaydi va ancha urishqoq bo‘ladi. Agar nutriya qochmagan bo‘lsa, ancha yuvvosh va moyillik bilan erkagini qabul qiladi. Bug‘oz nutriyalarni oziqlantirishda, kataklarni tozalashda ortiqcha shovqin-suron qilmaslik talab etiladi. Shuningdek, it, mushuk, g‘oz yoki boshqa hayvon hamda parrandalarni ularga yaqinlashtirmaslik lozim Nutriyalarni dumidan ko‘tarish va qiynash ko‘ngilsiz voqealarga (ko‘proq bola tashlashga) olib kelishi mumkin. Issiq kunlarda Ilmiybaza.uz bo‘ladi va suvda bemalol suzaoladilar. Bolalari 2-3 kunligidan onasi ozig‘inii topib boradi va 10-15 kunligidan boshlab kukat oziqlarni bemalol iste’mol qiladilar. Emizikli davri 45-60 kun va 3-7 oyligida jinsiy balog‘atga etadi. Yashash davri - 6-7 yil, ba’zan undan xam kuproq. Lekin 3-4 yoshdan utgach, ularning serpushtlik darajasi birmuncha pasayib ketadi. Nutriyalarni- mo‘ynasi quyonlarnikidan sifatli bo‘ladi. Binobarin, u qimmat turadi (32-rasm). Xar doim sifatli oziqlar bilan boqilgan va yaxshi parvarish qilingan urg‘ochi nutriyalar butun yil davomida kuyukib turadi, qochadi va bolalaydi. Lekin ulardan nasl olish yoz va issik, kunlarga to‘g‘ri kelsa, bolalarining o‘t o‘simliklarni yaxshi iste’mol qilishi uchun kulay sharoit mavjud bo‘ladi. Urg‘ochi nutriya bolalari 50-60 kunligida onalaridan ajratib olinib 7-8 tadan guruhlanadi va ularga qochirish uchun erkak nutriya qo‘yiladi. Katta yoshdagi nutriyalar tuqqandan so‘ng oradan 1-3 kun o‘tgach, ular yana kuyukka keladi. Erkaklari qo‘shilgach ular tezda qochadi va yana bug‘oz bo‘ladi. Lekin bu holat yaxshi natija bermaydi. Binobarin, tuqqaniga 22-25 kun o‘tgach qochirilsa, u ijobiy natija beradi. Nutriyaning bug‘ozligini aniqlash urg‘ochilarini, aynio‘sa yosh nutriyalarni qisir qolishi oldini olishdagi muhim tadbir hisoblanadi. Buning uchun urg‘ochi nutriyalar turgan kataklarga erkaklari kiritilib turiladi. Agar urg‘ochisi bug‘oz bo‘lsa, u erkagini yakinlashtirmaydi va ancha urishqoq bo‘ladi. Agar nutriya qochmagan bo‘lsa, ancha yuvvosh va moyillik bilan erkagini qabul qiladi. Bug‘oz nutriyalarni oziqlantirishda, kataklarni tozalashda ortiqcha shovqin-suron qilmaslik talab etiladi. Shuningdek, it, mushuk, g‘oz yoki boshqa hayvon hamda parrandalarni ularga yaqinlashtirmaslik lozim Nutriyalarni dumidan ko‘tarish va qiynash ko‘ngilsiz voqealarga (ko‘proq bola tashlashga) olib kelishi mumkin. Issiq kunlarda Ilmiybaza.uz ularni toza suv, sovuq kunlarda toza muz va qor, sersuv va shirali oziqlar bilan ta’minlash yaxshi natija beradi. Shu bilan birga bir vaqtni o‘zida ko‘p miqdorda berilgan ildizmevalar ularning ovqat hazm qilish organlari faoliyatini buzadi, ayrim hollarda bola tashlashga olib keladi. Nutriyalar tug‘ishiga yaqin ularning kataklari tozalanadi, unga poxol va yumshoq somon yoki boshqa o‘simlik tushamalar solinadi. Qish kunlari esa xona isitilishi kerak. Hamma vaqt toza suv bilan ta’minlanadi. Nutriya bolalarini etilganidagi vazni ular qancha tugilganligiga bog‘liq bo‘ladi. Agar nutriya bolalari qanchalik ko‘p tug‘ilsa, ularning vazni shunchalik kichik yoki aksincha bo‘ladi. O‘z onalarini tez-tez emib turgan nutriya bolalari tez usadi va rivojlanadi. Chunki nutriya suti juda sermoy (26%) bo‘ladi. Agar ona nutriyaning elini kasallangan bo‘lsa, uning bolalariga pipetkalar yordamida kuniga 3-4 marta sigir suti berib turiladi. Shuningdek, yosh bolalariga sutga non tug‘rab berish ham yaxshi natija beradi. Nutriya bolalari 2 oy bulguncha kuniga 40-50 g dan sut, 20 g dan non yoki makkajo‘xori uni olishi mumkin. Ko‘kat oziqlar esa ularni istaganicha beriladi. Nutriya bolalari 45 kunligidan boshlab, katta yoshdagi nutriyalar rasioniga o‘tkaziladi. Shuningdek, qora non, baliq moyi va vitaminlar berish tavsiya etiladi. Onasidan yoshligida ajratib olingan nutriya bolalari odamga tez o‘rganadi va uning oldidan uzoqga ketmaydilar. Nutriyalarning bolalashi uchun qulay vaqt 1 kvartal hisoblanadi. Chunki sovuq, tushguncha ular ancha yirik mo‘ynasi o‘siq va sifatli bo‘ladi. Lekin ko‘plab xo‘jaliklarda bu hol 2-4 kvartalga to‘g‘ri keladi. Nutriyalar jadal o‘sishi va rivojlanishi uchun ularni rasion asosida boqish ijobiy natija beradi. Ularga beriladigan em-xashak sifatli bo‘lishi va toza holda dastlabki ishlov berishdan utgan bo‘lishi lozim Bunday oziqlar ularning fiziologik holatini yaxshilaydi, semirtiradi va usish-rivojlanishini tezlashtiradi. Oziq rasioniyoz kunlarida asosan kukat oziqlardan iborat bo‘lishi mumkin. Masalan, yangi urilgan kuk beda, boshoqli o‘simliklar poyasi, lavlagi, sabzi va ularning bargi va boshqaa tur shirali o‘simliklar shular jumlasidandir. Har bir nutriya uchun bir sutkada 100-150 g ildizmevani asosan kechqurun (qish kunlari esa ertalab va Ilmiybaza.uz ularni toza suv, sovuq kunlarda toza muz va qor, sersuv va shirali oziqlar bilan ta’minlash yaxshi natija beradi. Shu bilan birga bir vaqtni o‘zida ko‘p miqdorda berilgan ildizmevalar ularning ovqat hazm qilish organlari faoliyatini buzadi, ayrim hollarda bola tashlashga olib keladi. Nutriyalar tug‘ishiga yaqin ularning kataklari tozalanadi, unga poxol va yumshoq somon yoki boshqa o‘simlik tushamalar solinadi. Qish kunlari esa xona isitilishi kerak. Hamma vaqt toza suv bilan ta’minlanadi. Nutriya bolalarini etilganidagi vazni ular qancha tugilganligiga bog‘liq bo‘ladi. Agar nutriya bolalari qanchalik ko‘p tug‘ilsa, ularning vazni shunchalik kichik yoki aksincha bo‘ladi. O‘z onalarini tez-tez emib turgan nutriya bolalari tez usadi va rivojlanadi. Chunki nutriya suti juda sermoy (26%) bo‘ladi. Agar ona nutriyaning elini kasallangan bo‘lsa, uning bolalariga pipetkalar yordamida kuniga 3-4 marta sigir suti berib turiladi. Shuningdek, yosh bolalariga sutga non tug‘rab berish ham yaxshi natija beradi. Nutriya bolalari 2 oy bulguncha kuniga 40-50 g dan sut, 20 g dan non yoki makkajo‘xori uni olishi mumkin. Ko‘kat oziqlar esa ularni istaganicha beriladi. Nutriya bolalari 45 kunligidan boshlab, katta yoshdagi nutriyalar rasioniga o‘tkaziladi. Shuningdek, qora non, baliq moyi va vitaminlar berish tavsiya etiladi. Onasidan yoshligida ajratib olingan nutriya bolalari odamga tez o‘rganadi va uning oldidan uzoqga ketmaydilar. Nutriyalarning bolalashi uchun qulay vaqt 1 kvartal hisoblanadi. Chunki sovuq, tushguncha ular ancha yirik mo‘ynasi o‘siq va sifatli bo‘ladi. Lekin ko‘plab xo‘jaliklarda bu hol 2-4 kvartalga to‘g‘ri keladi. Nutriyalar jadal o‘sishi va rivojlanishi uchun ularni rasion asosida boqish ijobiy natija beradi. Ularga beriladigan em-xashak sifatli bo‘lishi va toza holda dastlabki ishlov berishdan utgan bo‘lishi lozim Bunday oziqlar ularning fiziologik holatini yaxshilaydi, semirtiradi va usish-rivojlanishini tezlashtiradi. Oziq rasioniyoz kunlarida asosan kukat oziqlardan iborat bo‘lishi mumkin. Masalan, yangi urilgan kuk beda, boshoqli o‘simliklar poyasi, lavlagi, sabzi va ularning bargi va boshqaa tur shirali o‘simliklar shular jumlasidandir. Har bir nutriya uchun bir sutkada 100-150 g ildizmevani asosan kechqurun (qish kunlari esa ertalab va Ilmiybaza.uz kechqurun) beriladi. Yem ular uchun eng to‘yimli oziq hisoblanadi. Ayniqsa, arpa, makkajo‘xori, suli, no‘xot, bug‘doy kabi don oziqlarni nutriyalar sevib iste’mol qiladilar. Nutriyalarga beriladigan em avval suvga namlansa yoki qaynatib berilsa, uning sifati, to‘yimliligi va hazm bo‘lishi yuqori bo‘ladi. Nutriyalar rasionida mineral, yog‘i olingan sut, qon va suyak uni kabi oziqlar bo‘lishi ularning oqsil moddasiga bo‘lgan ehtiyojini qondirishda, jadal semirishida va tez rivojlanishida muhim omil hisoblanadi. Nutriyalarning jun qatlami. Ularning jun qatlami asosan o‘siq dag‘al jun tolalaridan va kalta, lekin nihoyatda zich joylashgan tivit tolalardan tashkil topgan. Bu tolalar sovuq, kunlarda nutriya tanasini sovuqdan saqlash imkonini beradi. Teri qatlami qalinligi elka qismida yaxshi rivojlangan bo‘lsa, qorin, biqin, bosh va ko‘krak qismidagisi bir oz yupqa bo‘ladi. Bu xususiyat ularning mo‘ynasini ishlash davrida hisobga olinishi lozim Nutriya mo‘ynasi engil sanoat uchun qimmatli mahsulot hisoblanadi. U o‘zining chidamliligi va pishiqligi bilan ondatra va quyon mo‘ynasidan ustun turadi. Ularning mo‘ynasidan ayollar va bolalar uchun sifatli bosh kiyimlar, yoqalar tayyorlanadi. Ayrim vaqtlarda ularning mo‘ynasini bo‘yash ham mumkin. So‘yilgan nutriyalardan 2,5-3,5 sifatli go‘sht olish mumkin. Nutriya go‘shtidan ko‘plab chet mamlakatlarda, jumladan, Amerika kontinentida to‘yimli va mazali ovqat sifatida keng foydalaniladi. Shuningdek, mamlakatimizda ham keyingi yillarda nutriya go‘shtini iste’mol qilish yaxshi yo‘lga qo‘yilgan. ONDATRA MO‘YNALI HAYVONNINI PARVARISHLASH Ondatra o‘zining tashqi ko‘rinishi bilan ko‘proq yirik kalamushlarga o‘xshab ketadi. Ondatraning asosiy vatani Shimoliy Amerika bo‘lib, u ko‘plab mamlakatlarga keng tarqalgan. Ayrim ma’lumotlarga ko‘ra u 1927-1928 yillarda va Markaziy Osiyoga 1935 yilda keltirilgan. Ondatraning mo‘ynasi o‘siq va sarg‘ish-och jigar-rang, qora, qizil-sarg‘ish, to‘q malla rang, oyoqlari kalta va kuchli bo‘ladi. Barmoqlarining orasi kalta parda bilan birlashgan bo‘lib, suzishda katta vazifa bajaradi. Dumi uzun va ikki yon tomonidan toraygan holda uchraydi. Qulog‘i kalta va kichik ayrim hollarda u uncha Ilmiybaza.uz kechqurun) beriladi. Yem ular uchun eng to‘yimli oziq hisoblanadi. Ayniqsa, arpa, makkajo‘xori, suli, no‘xot, bug‘doy kabi don oziqlarni nutriyalar sevib iste’mol qiladilar. Nutriyalarga beriladigan em avval suvga namlansa yoki qaynatib berilsa, uning sifati, to‘yimliligi va hazm bo‘lishi yuqori bo‘ladi. Nutriyalar rasionida mineral, yog‘i olingan sut, qon va suyak uni kabi oziqlar bo‘lishi ularning oqsil moddasiga bo‘lgan ehtiyojini qondirishda, jadal semirishida va tez rivojlanishida muhim omil hisoblanadi. Nutriyalarning jun qatlami. Ularning jun qatlami asosan o‘siq dag‘al jun tolalaridan va kalta, lekin nihoyatda zich joylashgan tivit tolalardan tashkil topgan. Bu tolalar sovuq, kunlarda nutriya tanasini sovuqdan saqlash imkonini beradi. Teri qatlami qalinligi elka qismida yaxshi rivojlangan bo‘lsa, qorin, biqin, bosh va ko‘krak qismidagisi bir oz yupqa bo‘ladi. Bu xususiyat ularning mo‘ynasini ishlash davrida hisobga olinishi lozim Nutriya mo‘ynasi engil sanoat uchun qimmatli mahsulot hisoblanadi. U o‘zining chidamliligi va pishiqligi bilan ondatra va quyon mo‘ynasidan ustun turadi. Ularning mo‘ynasidan ayollar va bolalar uchun sifatli bosh kiyimlar, yoqalar tayyorlanadi. Ayrim vaqtlarda ularning mo‘ynasini bo‘yash ham mumkin. So‘yilgan nutriyalardan 2,5-3,5 sifatli go‘sht olish mumkin. Nutriya go‘shtidan ko‘plab chet mamlakatlarda, jumladan, Amerika kontinentida to‘yimli va mazali ovqat sifatida keng foydalaniladi. Shuningdek, mamlakatimizda ham keyingi yillarda nutriya go‘shtini iste’mol qilish yaxshi yo‘lga qo‘yilgan. ONDATRA MO‘YNALI HAYVONNINI PARVARISHLASH Ondatra o‘zining tashqi ko‘rinishi bilan ko‘proq yirik kalamushlarga o‘xshab ketadi. Ondatraning asosiy vatani Shimoliy Amerika bo‘lib, u ko‘plab mamlakatlarga keng tarqalgan. Ayrim ma’lumotlarga ko‘ra u 1927-1928 yillarda va Markaziy Osiyoga 1935 yilda keltirilgan. Ondatraning mo‘ynasi o‘siq va sarg‘ish-och jigar-rang, qora, qizil-sarg‘ish, to‘q malla rang, oyoqlari kalta va kuchli bo‘ladi. Barmoqlarining orasi kalta parda bilan birlashgan bo‘lib, suzishda katta vazifa bajaradi. Dumi uzun va ikki yon tomonidan toraygan holda uchraydi. Qulog‘i kalta va kichik ayrim hollarda u uncha Ilmiybaza.uz sezilmaydi. Ondatralarning hayoti asosan sersuv, o‘simliklarga boy bo‘lgan ko‘lmak erlarda o‘tadi. Ular shunday erlarda urchib ko‘payadilar. So‘nggi yillarda xususiy sektorda va ayrim fermer xo‘jaliklarida ondatralarning tanlash va saralash ishlarini qo‘llanishi sababli ularning vazni va mo‘ynasining sifati birmuncha ortdi va yaxshilandi. Vazni - 1,5-2 kg, ba’zan undan xam ko‘proq bo‘lib, tana uzunligi 30-35 sm atrofida uchraydi. Asosiy ozig‘i - qamish va shu kabi suv o‘simliklari, ularning ildizlari, hamda suvdagi mollyuskalar, hasharotlar, chuvalchanglar va suvdagi mayda hayvonlar va ularning lichinkalari hisoblanadi. Ular suzgan vaqtda ko‘pincha boshi va elka qismini tashqariga chiqargan holda juda tez harakat qiladi. Suv ostida 3-5 minut, ba’zan undan ham ko‘proq tura oladi. Bir suzishda 100 metrga to‘xtovsiz bora oladi. Ondatralar mo‘ynasi birmuncha zich va quyuq joylashgan. Shuning uchun ham suvda ularning mo‘ynasiga nam yuqmaydi. Mo‘ynasi kalta nihoyat zich joylashgan, tiviti ularning tanasini sovuqdan himoya qiladi. Urchishi - birmuncha jadallikda yuz beradi. Ularning bug‘ozlik davri 25 kun davom etadi. Bir yo‘la 3- 8 ta bola tug‘adi. Ularning bolalashi: dastavval tashqi muhitga bog‘liq. Agar shimoliy zonalarda ular yiliga ikki marta bolalasa, respublikamiz sharoitida ular yiliga 5 martagacha bolalaydi. Bolalari - 20-25 kun davomida onasining suti bilan oziqlanadi, so‘ng mustaqil holda turli xil oziqlarni iste’mol qiladi. Tabiiy sharoitda urg‘ochilari erta bahorda ko‘payadi. Bolalari tug‘ilgach bir oy mobaynida ular qaytadan kuyukadi. Shu tariqa yiliga 4-5 marta bolalab, 35-40 tagacha bola berishi aniqlangan. Bolalarining o‘sishi dastlab onasi sutining miqdoriga va parvarishiga bog‘liq bo‘ladi. Bolalari tug‘ilgandan so‘ng deyarli bir oy davomida faqat onasining yonida bo‘ladi. Yaxshi parvarish qilinmagan bolalari yoshligidayoq nobud bo‘lib ketadi. Tabiatda ondatralarning dushmani ko‘p. Jumladan, chiya bo‘ri, tulki, yovvoyi mushuk, va xatto yirik ilonlar ham ularning mayda bolalariga hamla qiladi. Mo‘yna sifati - barcha mo‘ynabop xayvonlar ichida salmoqli o‘rin egallaydi. Shuning uchun ondatralarni imkoni boricha xo‘jalik sharoitida ko‘paytirish ishlari Ilmiybaza.uz sezilmaydi. Ondatralarning hayoti asosan sersuv, o‘simliklarga boy bo‘lgan ko‘lmak erlarda o‘tadi. Ular shunday erlarda urchib ko‘payadilar. So‘nggi yillarda xususiy sektorda va ayrim fermer xo‘jaliklarida ondatralarning tanlash va saralash ishlarini qo‘llanishi sababli ularning vazni va mo‘ynasining sifati birmuncha ortdi va yaxshilandi. Vazni - 1,5-2 kg, ba’zan undan xam ko‘proq bo‘lib, tana uzunligi 30-35 sm atrofida uchraydi. Asosiy ozig‘i - qamish va shu kabi suv o‘simliklari, ularning ildizlari, hamda suvdagi mollyuskalar, hasharotlar, chuvalchanglar va suvdagi mayda hayvonlar va ularning lichinkalari hisoblanadi. Ular suzgan vaqtda ko‘pincha boshi va elka qismini tashqariga chiqargan holda juda tez harakat qiladi. Suv ostida 3-5 minut, ba’zan undan ham ko‘proq tura oladi. Bir suzishda 100 metrga to‘xtovsiz bora oladi. Ondatralar mo‘ynasi birmuncha zich va quyuq joylashgan. Shuning uchun ham suvda ularning mo‘ynasiga nam yuqmaydi. Mo‘ynasi kalta nihoyat zich joylashgan, tiviti ularning tanasini sovuqdan himoya qiladi. Urchishi - birmuncha jadallikda yuz beradi. Ularning bug‘ozlik davri 25 kun davom etadi. Bir yo‘la 3- 8 ta bola tug‘adi. Ularning bolalashi: dastavval tashqi muhitga bog‘liq. Agar shimoliy zonalarda ular yiliga ikki marta bolalasa, respublikamiz sharoitida ular yiliga 5 martagacha bolalaydi. Bolalari - 20-25 kun davomida onasining suti bilan oziqlanadi, so‘ng mustaqil holda turli xil oziqlarni iste’mol qiladi. Tabiiy sharoitda urg‘ochilari erta bahorda ko‘payadi. Bolalari tug‘ilgach bir oy mobaynida ular qaytadan kuyukadi. Shu tariqa yiliga 4-5 marta bolalab, 35-40 tagacha bola berishi aniqlangan. Bolalarining o‘sishi dastlab onasi sutining miqdoriga va parvarishiga bog‘liq bo‘ladi. Bolalari tug‘ilgandan so‘ng deyarli bir oy davomida faqat onasining yonida bo‘ladi. Yaxshi parvarish qilinmagan bolalari yoshligidayoq nobud bo‘lib ketadi. Tabiatda ondatralarning dushmani ko‘p. Jumladan, chiya bo‘ri, tulki, yovvoyi mushuk, va xatto yirik ilonlar ham ularning mayda bolalariga hamla qiladi. Mo‘yna sifati - barcha mo‘ynabop xayvonlar ichida salmoqli o‘rin egallaydi. Shuning uchun ondatralarni imkoni boricha xo‘jalik sharoitida ko‘paytirish ishlari Ilmiybaza.uz yuqori samaradorlikka olib keladi. Ondatralar asosan Amudaryo atrofidagi sersuv erlarda ko‘paytiriladi. Mo‘ynaning sifati asosan qish oylarida yuqori bo‘ladi. Boshqa vaqtlarda ular tullaydi va bu jarayon mo‘yna sifatiga salbiy ta’sir ko‘rsatadi. Ondatra so‘yilganda ularning dumi va oyoqlari tashlab yuboriladi, shilib olingan terisi maxsus ramalarga kiydirilgan holda quritiladi va ularga ishlov beriladi. Go‘shti - Shimoliy Amerikada oziq sifatida iste’mol qilinadi. Oshxonalarda ulardan turli xil taomlar tayyorlanadi. Markaziy Osiyoda ondatra go‘shti ayrim go‘shtxo‘r hayvonlar norka, tulki va hokozolar uchun ishlatiladi. Hozirgi vaqtda ondatralarning asosiy qismi Qoraqalpog‘istonda, ko‘proq Mo‘ynoq tumani xo‘jaliklarida va Amudaryo qirg‘oqlariga joylashgan xo‘jaliklarida ko‘paytirilmoqda. NORKA HAYVONINI BOQISH VA KO‘PAYTIRISH Norkalar harakatchan, tanasining vazniga nisbatan kuchli yirtqich hayvon xisoblanadi. Ular o‘zlarining kelib chiqishi va ayrim xususiyatlariga ko‘ra ikki turga bo‘linadi. 1. Amerika turi. 2. Yevropa turi. Amerika norkasining quloq suprasi aylana shaklida, mo‘ynasi quyuq va sifatli. Binobarin, amerika norkasi ko‘pchilik zona xo‘jaliklarida ko‘paytiriladi. Yevropa turining quloq suprasini uchi toraygan va biroz ingichkalashgan ko‘rinishga ega. Shuningdek, ularning dumi 5-10 sm kaltaroq bo‘ladi. Ko‘plab xo‘jaliklarda Alyaska norkasi va Kentay norkasi ham boqiladi va ko‘paytiriladi. Norkalarning tana uzunligi 60-80 sm atrofida. Erkaklarining vazni 1000-3000 g, ayrim hollarda 3,5-3,8 kg ham bo‘lishi mumkin. Urg‘ochilari 700-1900 g tosh bosadi. Ular suvda yaxshi suzaoladilar. Ayrim hollarda norkalarning yovvoyi holda ko‘l, daryo va suvli erlarda yashashlari aniqlangan. Bunga asosiy sabab ularning oziq rasionining deyarli 70-75 foizi turli xil mayda va o‘rtacha xayvonlardan tashkil topganligidir. Masalan, hamma turdagi baliqlar, baqalar, qiskichbaqalar, Ilmiybaza.uz yuqori samaradorlikka olib keladi. Ondatralar asosan Amudaryo atrofidagi sersuv erlarda ko‘paytiriladi. Mo‘ynaning sifati asosan qish oylarida yuqori bo‘ladi. Boshqa vaqtlarda ular tullaydi va bu jarayon mo‘yna sifatiga salbiy ta’sir ko‘rsatadi. Ondatra so‘yilganda ularning dumi va oyoqlari tashlab yuboriladi, shilib olingan terisi maxsus ramalarga kiydirilgan holda quritiladi va ularga ishlov beriladi. Go‘shti - Shimoliy Amerikada oziq sifatida iste’mol qilinadi. Oshxonalarda ulardan turli xil taomlar tayyorlanadi. Markaziy Osiyoda ondatra go‘shti ayrim go‘shtxo‘r hayvonlar norka, tulki va hokozolar uchun ishlatiladi. Hozirgi vaqtda ondatralarning asosiy qismi Qoraqalpog‘istonda, ko‘proq Mo‘ynoq tumani xo‘jaliklarida va Amudaryo qirg‘oqlariga joylashgan xo‘jaliklarida ko‘paytirilmoqda. NORKA HAYVONINI BOQISH VA KO‘PAYTIRISH Norkalar harakatchan, tanasining vazniga nisbatan kuchli yirtqich hayvon xisoblanadi. Ular o‘zlarining kelib chiqishi va ayrim xususiyatlariga ko‘ra ikki turga bo‘linadi. 1. Amerika turi. 2. Yevropa turi. Amerika norkasining quloq suprasi aylana shaklida, mo‘ynasi quyuq va sifatli. Binobarin, amerika norkasi ko‘pchilik zona xo‘jaliklarida ko‘paytiriladi. Yevropa turining quloq suprasini uchi toraygan va biroz ingichkalashgan ko‘rinishga ega. Shuningdek, ularning dumi 5-10 sm kaltaroq bo‘ladi. Ko‘plab xo‘jaliklarda Alyaska norkasi va Kentay norkasi ham boqiladi va ko‘paytiriladi. Norkalarning tana uzunligi 60-80 sm atrofida. Erkaklarining vazni 1000-3000 g, ayrim hollarda 3,5-3,8 kg ham bo‘lishi mumkin. Urg‘ochilari 700-1900 g tosh bosadi. Ular suvda yaxshi suzaoladilar. Ayrim hollarda norkalarning yovvoyi holda ko‘l, daryo va suvli erlarda yashashlari aniqlangan. Bunga asosiy sabab ularning oziq rasionining deyarli 70-75 foizi turli xil mayda va o‘rtacha xayvonlardan tashkil topganligidir. Masalan, hamma turdagi baliqlar, baqalar, qiskichbaqalar, Ilmiybaza.uz molyuskalar, kalamush, sichqon, olmaxon, ondatra, qushlar, ilonlar va hatto hasharotlar shular jumlasiga kiradi. Shuningdek, ularning rasionini 25-30 foizi turli xildagi o‘simliklar va ularning doni, mevalari, sabzavot ekinlaridan iborat. Norkalar yovvoyi holda oila bo‘lib yashamaydi. Kuyukka kelgan urg‘ochi norkalar qochgach, o‘zining bo‘lajak bolalarini erkagidan saqlash uchun uzoq masofalarga jo‘nab ketadi. Bir onadan tug‘ilgan 2-3 tabolalari kuz kelishiga qadar birga, onalari yonida bo‘lishadi, so‘ng har tomonga tarqalib ketishadi. Norkalar asosan tungi hayvon hisoblanadi. Lekin ayrim vaqtlarda kunduzi ham ov qiladi. Ular qochish va qochirish vaqtida juda aktiv (faol) bo‘ladilar. Ularning oyoklari kalta, lekin baquvvat, barmoqlari jun bilan qoplangan, orasi suzgich parda bilan birlashgan bo‘ladi. Barmoqlari bir-biridan mustasno harakatlanish xususiyatiga egadir. Norkalar olmaxon kabi tik daraxt yoki sim turlarida tezlik bilan harakat qila oladilar. Ularning terisi asosan jigarrang, lekin hozirgi vaqtda 5-6 xil tuslari ham yaratilgan. Norkalarning boshi ularning jinsini aniqlashda muxim belgi hisoblanadi. Erkaklarining boshi yumaloq, keng, ancha qupol bo‘ladi. Urg‘ochilariniki esa-bir oz cho‘ziqroqdir. Bir oylik bo‘lgan bolalarining bunday jinsiy demorfizmi yaxshi ifodalangan. Norkaning kuzi yumaloq, yaltirab turadi, asosan qora rangda. Lekin ayrim vaqtlarda jigarrang, qizil yoki och pushti va ko‘k rangda bo‘lishi ham mumkin. Umuman ularning ko‘zi, tanasi va mo‘ynasining rangiga qarab turlicha bo‘ladi (33-rasm). Norkalar uzoq yillardan beri qo‘lda boqish va ko‘paytirishga moslashgan. Ular ustida seleksiya va naslchilik ishlarini olib borish natijasida ularning unlab turli xil rang mo‘ynalarini etishtirish imkoniga ega bo‘lindi. Hozirgi vaqtda mo‘ynachilik xo‘jaliklarida norkalarning standart (to‘q jigar rang), havo rang, jigar rang, oq va qora rangli turlari ko‘plab urchitilmoqda va ko‘paytirilmoqda. Norkalar yiliga bir marta, fevral oyining dastlabki kunlarida kuyukka keladi. Bu vaqtda ular turli xil ovoz chiqaradi va erkagini qarshilik ko‘rsatmagan holda qabul qiladi. Jinsiy instinkt erkaklarida kuchli rivojlangan, ayrim hollarda bir urg‘ochi norkani bir necha bor zo‘rlab qochirishi kuzatilgan. Lekin, ayrim vaqtlarda bu hol ikki jins o‘rtasida urush va bir-birlarini tishlab jarohatlashgacha olib keladi. Ilmiybaza.uz molyuskalar, kalamush, sichqon, olmaxon, ondatra, qushlar, ilonlar va hatto hasharotlar shular jumlasiga kiradi. Shuningdek, ularning rasionini 25-30 foizi turli xildagi o‘simliklar va ularning doni, mevalari, sabzavot ekinlaridan iborat. Norkalar yovvoyi holda oila bo‘lib yashamaydi. Kuyukka kelgan urg‘ochi norkalar qochgach, o‘zining bo‘lajak bolalarini erkagidan saqlash uchun uzoq masofalarga jo‘nab ketadi. Bir onadan tug‘ilgan 2-3 tabolalari kuz kelishiga qadar birga, onalari yonida bo‘lishadi, so‘ng har tomonga tarqalib ketishadi. Norkalar asosan tungi hayvon hisoblanadi. Lekin ayrim vaqtlarda kunduzi ham ov qiladi. Ular qochish va qochirish vaqtida juda aktiv (faol) bo‘ladilar. Ularning oyoklari kalta, lekin baquvvat, barmoqlari jun bilan qoplangan, orasi suzgich parda bilan birlashgan bo‘ladi. Barmoqlari bir-biridan mustasno harakatlanish xususiyatiga egadir. Norkalar olmaxon kabi tik daraxt yoki sim turlarida tezlik bilan harakat qila oladilar. Ularning terisi asosan jigarrang, lekin hozirgi vaqtda 5-6 xil tuslari ham yaratilgan. Norkalarning boshi ularning jinsini aniqlashda muxim belgi hisoblanadi. Erkaklarining boshi yumaloq, keng, ancha qupol bo‘ladi. Urg‘ochilariniki esa-bir oz cho‘ziqroqdir. Bir oylik bo‘lgan bolalarining bunday jinsiy demorfizmi yaxshi ifodalangan. Norkaning kuzi yumaloq, yaltirab turadi, asosan qora rangda. Lekin ayrim vaqtlarda jigarrang, qizil yoki och pushti va ko‘k rangda bo‘lishi ham mumkin. Umuman ularning ko‘zi, tanasi va mo‘ynasining rangiga qarab turlicha bo‘ladi (33-rasm). Norkalar uzoq yillardan beri qo‘lda boqish va ko‘paytirishga moslashgan. Ular ustida seleksiya va naslchilik ishlarini olib borish natijasida ularning unlab turli xil rang mo‘ynalarini etishtirish imkoniga ega bo‘lindi. Hozirgi vaqtda mo‘ynachilik xo‘jaliklarida norkalarning standart (to‘q jigar rang), havo rang, jigar rang, oq va qora rangli turlari ko‘plab urchitilmoqda va ko‘paytirilmoqda. Norkalar yiliga bir marta, fevral oyining dastlabki kunlarida kuyukka keladi. Bu vaqtda ular turli xil ovoz chiqaradi va erkagini qarshilik ko‘rsatmagan holda qabul qiladi. Jinsiy instinkt erkaklarida kuchli rivojlangan, ayrim hollarda bir urg‘ochi norkani bir necha bor zo‘rlab qochirishi kuzatilgan. Lekin, ayrim vaqtlarda bu hol ikki jins o‘rtasida urush va bir-birlarini tishlab jarohatlashgacha olib keladi. Ilmiybaza.uz Norkalarning kuyukish muddati 25-30 kun davom etadi. Tuxum xo‘jayralarining tuxum yo‘lidagi harakati ham 6-7 kun davom etadi. Tuxum xo‘jayra tuxum yo‘lining yuqori qismida otalanadi va 10-40 kun mobaynida tuxum yo‘lida to‘xtab qoladi. Bu davr latent davri deb ataladi. Ayrim hollarda qochirilgan norka tanasida qo‘shimcha (yangi) tuxum hujayralar hosil bo‘ladi, shunga ko‘ra ular yana erkaklari bilan qo‘shilishga harakat qilishadi. Qo‘shimcha qochirish natijasida yana yangi embrionlar vujudga keladi. Norkalarning bug‘ozlik davri 40 kundan 73 kungacha davom etadi. Bunday katta farq bo‘lishining asosiy sababi ularda latent davrining va embrionlar miqdorining xar xil bo‘lishidadir. Embrionlari ko‘p bo‘lgan norkalarning bug‘ozlik davri birmuncha cho‘zilishi aniqlangan. Norkalarni boqishda ularning rasionini minimal yoki maksimal darajada uzgarishiga yul quymaslik lozim Chunki minimal darajadagi rasion norkalarning sog‘ligi saqlanishi bilan mahsuldorligi pasayib ketadi va maksimal darajada bo‘lganida ovqat hazm qilish organlarining jadal ishlashi natijasida jigari va ayrim organlarining faoliyati buziladi. Shuning uchun rasion doimo me’yor darajada bo‘lishi kerak. Xo‘jaliklarda rasion tuzishda norkalar organizmining oziq moddalarga ehtiyojini to‘la qondirish hisobga olinadi. Bunda hyvonlarning yoshi, jinsi va yilning fasliga e’tibor beriladi. Norkalarni cog‘lom saqlash va mahsuldorligini oshirishga katta ahamiyat beriladi, fiziologik holati (urchishi, o‘sishi, homilasining rivojlanish qobiliyati va boshqalar) hisobga olinadi. Xo‘jalikda norkalarni baliq, go‘sht va go‘sht-baliq bilan boqish usullari qo‘llaniladi. Baliq bilan boqish usulida xayvonlar oladigan jami kaloriyaning 50 foizdan ko‘prog‘i baliqlarga va baliq mahsulotlariga, go‘sht bilan boqishda esa turli hayvonlar go‘shti va ichak-chavoqlarga to‘g‘ri keladi. Go‘sht-baliq bilan boqishda rasionda kaloriyasi va to‘yimlilik darajasi teng bo‘lgan, teng miqdordagi go‘sht va baliq mahsulotlari bo‘lishi kuzda tutiladi. Zaruriyat bo‘lgan paytlarda yosh norkalarning o‘sishi va rivojlanishini yaxshilash, katta yoshli norkalarning urchish qobiliyatani oshirish va yuqori sifatli mahsulot etishtirish maksadida rasionga yog‘, vitaminlar, antibiotiklar, achitkilar, Ilmiybaza.uz Norkalarning kuyukish muddati 25-30 kun davom etadi. Tuxum xo‘jayralarining tuxum yo‘lidagi harakati ham 6-7 kun davom etadi. Tuxum xo‘jayra tuxum yo‘lining yuqori qismida otalanadi va 10-40 kun mobaynida tuxum yo‘lida to‘xtab qoladi. Bu davr latent davri deb ataladi. Ayrim hollarda qochirilgan norka tanasida qo‘shimcha (yangi) tuxum hujayralar hosil bo‘ladi, shunga ko‘ra ular yana erkaklari bilan qo‘shilishga harakat qilishadi. Qo‘shimcha qochirish natijasida yana yangi embrionlar vujudga keladi. Norkalarning bug‘ozlik davri 40 kundan 73 kungacha davom etadi. Bunday katta farq bo‘lishining asosiy sababi ularda latent davrining va embrionlar miqdorining xar xil bo‘lishidadir. Embrionlari ko‘p bo‘lgan norkalarning bug‘ozlik davri birmuncha cho‘zilishi aniqlangan. Norkalarni boqishda ularning rasionini minimal yoki maksimal darajada uzgarishiga yul quymaslik lozim Chunki minimal darajadagi rasion norkalarning sog‘ligi saqlanishi bilan mahsuldorligi pasayib ketadi va maksimal darajada bo‘lganida ovqat hazm qilish organlarining jadal ishlashi natijasida jigari va ayrim organlarining faoliyati buziladi. Shuning uchun rasion doimo me’yor darajada bo‘lishi kerak. Xo‘jaliklarda rasion tuzishda norkalar organizmining oziq moddalarga ehtiyojini to‘la qondirish hisobga olinadi. Bunda hyvonlarning yoshi, jinsi va yilning fasliga e’tibor beriladi. Norkalarni cog‘lom saqlash va mahsuldorligini oshirishga katta ahamiyat beriladi, fiziologik holati (urchishi, o‘sishi, homilasining rivojlanish qobiliyati va boshqalar) hisobga olinadi. Xo‘jalikda norkalarni baliq, go‘sht va go‘sht-baliq bilan boqish usullari qo‘llaniladi. Baliq bilan boqish usulida xayvonlar oladigan jami kaloriyaning 50 foizdan ko‘prog‘i baliqlarga va baliq mahsulotlariga, go‘sht bilan boqishda esa turli hayvonlar go‘shti va ichak-chavoqlarga to‘g‘ri keladi. Go‘sht-baliq bilan boqishda rasionda kaloriyasi va to‘yimlilik darajasi teng bo‘lgan, teng miqdordagi go‘sht va baliq mahsulotlari bo‘lishi kuzda tutiladi. Zaruriyat bo‘lgan paytlarda yosh norkalarning o‘sishi va rivojlanishini yaxshilash, katta yoshli norkalarning urchish qobiliyatani oshirish va yuqori sifatli mahsulot etishtirish maksadida rasionga yog‘, vitaminlar, antibiotiklar, achitkilar, Ilmiybaza.uz biopreparatlar va mineral elementlar (kalsiy, fosfor va boshqalar) qushiladi. Urchitishga tayyorgarlik kurish va urchitish, bug‘oz-lik va laktasiya davrlarida rasionga jigar, ot go‘shti, sut, baliq moyi va achitqilar kiritiladi. Hozirgi vaqtda Angren mo‘ynachilik xo‘jaligida turli xil oziq nisbatlari va ularning kaloriyasini hisobga olgan holda qo’yidagi rasion qo‘llaniladi Norkalarni so‘yish va terilariga ishlov berish tadbirlar norka boquvchi ishchilar ishtirokida mo‘ynachilik mutaxassislar bajaradi. Norkalarni so‘yish uchun ularga ukol qilinib distelin yuboriladi. Mo‘ynaga birinchi ishlov berish maxsus asboblar yordamida so‘yish punkti (kushxona)da bajariladi. U erda mo‘ynani ishlash, tozalash, yog‘ini ketkazish, tekislash va quritish, tashish va saralash sexlari bor. Quritish ishlari 31- 35°C da 11-12 soat davom etadi. Norkalarni boqish, ularni urchitib ko‘paytirish iqtisodiy jihatdan serdaromad tarmoq hisoblanadi. Binobarin, imkoni bo‘lgan fermer xo‘jaliklari ushbu tarmoq bilan shug‘ullanishlari mumkin. Mo‘ynali yirtqich hayvonlarni saqlash usullari - mo‘ynali hayvonlardan olinadigan asosiy mahsulot terisi hisoblanadi. Asosiy qimmat baholisi qoraqo‘zan (norka) va yashil tulki hiooblapadi. Mo’ynachilik xo‘jaliklarida kumushsimon qora tulki, yashil tulki, qorako‘zan, suv kalamushi (nutriya), kamchatka suvsari (sobol) va boshqalar ko‘paytiriladi. Mo‘ynali yirtqich hayvonlar fermasi quriladigan joy xuddi quyonchilik fermasidek balandroq, quruq, yomg‘ir-qor suvlari bosmaydigan, zaxlamaydigan, shamoldan to‘siladigan bo‘lishi kerak. Fermaning butun atrofi ishlab chikarish binolari bilan birga 2 m balandlikdagi devor bilan o‘raladi. Devorning ustidan 40 - 50 sm kenglikdagi taxtadan qiya soyabon qilinadi. Devorning tagidan 60 - 100 sm chuqurlikda metall to‘r ko‘miladi yoki ferma ichkarisiga qarab gilamdek to‘shaladi. Bu yirtqichlarni erni yoki devor tagini teshib chiqib ketishiga qo‘ymaydi. Fermaga kirish va chikish uchun yagona darvoza qurilib, unda veterinariya sanitariya kuzatuv punkti va dezobarer qilinadi. Yirtqichlarni saqlash binolaridan tashqari fermada yirtqichlar uchun oshxona, muzlatgich, mo‘ynalarni birinchi ishlov berish xonasi, asbob-anjomlar, to‘shama, kimyoviy moddalarni saqlaydigan saroy, veterinariya punkti izolyatori bilan birga, xizmatchilar dam olish xonasi va boshqalar bo‘ladi. Ilmiybaza.uz biopreparatlar va mineral elementlar (kalsiy, fosfor va boshqalar) qushiladi. Urchitishga tayyorgarlik kurish va urchitish, bug‘oz-lik va laktasiya davrlarida rasionga jigar, ot go‘shti, sut, baliq moyi va achitqilar kiritiladi. Hozirgi vaqtda Angren mo‘ynachilik xo‘jaligida turli xil oziq nisbatlari va ularning kaloriyasini hisobga olgan holda qo’yidagi rasion qo‘llaniladi Norkalarni so‘yish va terilariga ishlov berish tadbirlar norka boquvchi ishchilar ishtirokida mo‘ynachilik mutaxassislar bajaradi. Norkalarni so‘yish uchun ularga ukol qilinib distelin yuboriladi. Mo‘ynaga birinchi ishlov berish maxsus asboblar yordamida so‘yish punkti (kushxona)da bajariladi. U erda mo‘ynani ishlash, tozalash, yog‘ini ketkazish, tekislash va quritish, tashish va saralash sexlari bor. Quritish ishlari 31- 35°C da 11-12 soat davom etadi. Norkalarni boqish, ularni urchitib ko‘paytirish iqtisodiy jihatdan serdaromad tarmoq hisoblanadi. Binobarin, imkoni bo‘lgan fermer xo‘jaliklari ushbu tarmoq bilan shug‘ullanishlari mumkin. Mo‘ynali yirtqich hayvonlarni saqlash usullari - mo‘ynali hayvonlardan olinadigan asosiy mahsulot terisi hisoblanadi. Asosiy qimmat baholisi qoraqo‘zan (norka) va yashil tulki hiooblapadi. Mo’ynachilik xo‘jaliklarida kumushsimon qora tulki, yashil tulki, qorako‘zan, suv kalamushi (nutriya), kamchatka suvsari (sobol) va boshqalar ko‘paytiriladi. Mo‘ynali yirtqich hayvonlar fermasi quriladigan joy xuddi quyonchilik fermasidek balandroq, quruq, yomg‘ir-qor suvlari bosmaydigan, zaxlamaydigan, shamoldan to‘siladigan bo‘lishi kerak. Fermaning butun atrofi ishlab chikarish binolari bilan birga 2 m balandlikdagi devor bilan o‘raladi. Devorning ustidan 40 - 50 sm kenglikdagi taxtadan qiya soyabon qilinadi. Devorning tagidan 60 - 100 sm chuqurlikda metall to‘r ko‘miladi yoki ferma ichkarisiga qarab gilamdek to‘shaladi. Bu yirtqichlarni erni yoki devor tagini teshib chiqib ketishiga qo‘ymaydi. Fermaga kirish va chikish uchun yagona darvoza qurilib, unda veterinariya sanitariya kuzatuv punkti va dezobarer qilinadi. Yirtqichlarni saqlash binolaridan tashqari fermada yirtqichlar uchun oshxona, muzlatgich, mo‘ynalarni birinchi ishlov berish xonasi, asbob-anjomlar, to‘shama, kimyoviy moddalarni saqlaydigan saroy, veterinariya punkti izolyatori bilan birga, xizmatchilar dam olish xonasi va boshqalar bo‘ladi. Ilmiybaza.uz Qish paytlarida ularga yarim suyuq, muzlamagan oziqalar beriladi. Yirtqichlar fermasi temir beton, pishgan g‘isht va metallardan qilinadi. Mo‘ynabop yirtqichlar uchun 90x40x40 sm o‘lchamdagi kataklar qiliiadi. Suv kalamushining katagi uycha va yayrash maydonidan iborat bo‘ladi. Urg‘ochilari bolalari bilan turishi uchun uychalari pishiq g‘isht yoki betondan qilinadi. Yog‘och qismlari ichidai sim to‘r bilan qoplanadi. Uychaning uzunligi 1 m, kengligi 0,7 m va oldidan balandligi 0,7 va orqadan esa 0,8 m bo‘ladi. Uychadan yayrash maydoniga chiqish uchun 22 x 22 sm teshik qo‘yiladi. YAyrash maydoni 2 x 1,4 m bo‘lib, balandligi 80 sm bo‘lgan pishiq g‘isht yoki betondan qilingan devor bilan o‘raladi. Uning poli hovuzga qaratib qiya qilinadi. Hovuzning uzunligi 1,4 m, kengligi 0,6 m va chuqurligi 0,3 m bo‘ladi, Urg‘ochi tulki va o‘sishdagi tulkilar uchun kataklarning uzunligi 3 m, kengligi 1 m va balandligi 0,7 m bo‘ladi. Erkaklari alohida kataklarda saqlanib, u erda urg‘ochilari qochiriladi. Bu kataklarning uzunligi Z m, kengligi 1 m va balandligi 1,2 m qilinadi. Katakning tepasi olinadigan qilinadi va ichidan metall to‘r tortilgan bo‘ladi. Yon tomonida ikkita eshikchasi bo‘lib oziqlanish oxuri va sug‘orgich o‘rnatiladi. Qo‘zg‘aluvchan to‘siq bilan katakni ikkiga bo‘lib, yoshlarini joylashtirish ham mumkin. Urg‘ochi yirtqichlar uchun kataklar yonidan yoki ichidan uycha ham qilinadi.Sovuq paytlarda yashash uchun katak va uycha maxsus teshik orqali ulanadi yoki qiyshaytirilgan taxta quvur bilan birlashtiriladi. To‘g‘ridan-to‘g‘ri shamol kirmasligi uchun quvur qiyshaytiriladi. Suv kalamushlari (nutriya) yopiq binolarda ko‘p qatorli kataklarda va yayrash maydonchasi bor kataklarda saqlanishi mumkin. Suv kalamushlarining aoosiy qismlari alohida-alohida hovuzi bor yoki hovuzsiz kataklarda saqlanadi. Ularning kataklarida havoning harorati -20°C gacha bo‘lsa, ochiq ayvonlar tagiga, undan sovuq bo‘lsa yopiq binolarga joylashtnriladi. Tashqarida harorat juda past bo‘lsa, suv kalamushlarini uychasiz va hovuzsiz yopiq binolarda saqlanadi. Binoga majburiy ventilyasiya orqali +100 - 15°C isitilgan havo yuboriladi. Qishda ish vaqtida binolarni isitish uchun isitgich lampalardan foydalaniladi va yorug‘lik Ilmiybaza.uz Qish paytlarida ularga yarim suyuq, muzlamagan oziqalar beriladi. Yirtqichlar fermasi temir beton, pishgan g‘isht va metallardan qilinadi. Mo‘ynabop yirtqichlar uchun 90x40x40 sm o‘lchamdagi kataklar qiliiadi. Suv kalamushining katagi uycha va yayrash maydonidan iborat bo‘ladi. Urg‘ochilari bolalari bilan turishi uchun uychalari pishiq g‘isht yoki betondan qilinadi. Yog‘och qismlari ichidai sim to‘r bilan qoplanadi. Uychaning uzunligi 1 m, kengligi 0,7 m va oldidan balandligi 0,7 va orqadan esa 0,8 m bo‘ladi. Uychadan yayrash maydoniga chiqish uchun 22 x 22 sm teshik qo‘yiladi. YAyrash maydoni 2 x 1,4 m bo‘lib, balandligi 80 sm bo‘lgan pishiq g‘isht yoki betondan qilingan devor bilan o‘raladi. Uning poli hovuzga qaratib qiya qilinadi. Hovuzning uzunligi 1,4 m, kengligi 0,6 m va chuqurligi 0,3 m bo‘ladi, Urg‘ochi tulki va o‘sishdagi tulkilar uchun kataklarning uzunligi 3 m, kengligi 1 m va balandligi 0,7 m bo‘ladi. Erkaklari alohida kataklarda saqlanib, u erda urg‘ochilari qochiriladi. Bu kataklarning uzunligi Z m, kengligi 1 m va balandligi 1,2 m qilinadi. Katakning tepasi olinadigan qilinadi va ichidan metall to‘r tortilgan bo‘ladi. Yon tomonida ikkita eshikchasi bo‘lib oziqlanish oxuri va sug‘orgich o‘rnatiladi. Qo‘zg‘aluvchan to‘siq bilan katakni ikkiga bo‘lib, yoshlarini joylashtirish ham mumkin. Urg‘ochi yirtqichlar uchun kataklar yonidan yoki ichidan uycha ham qilinadi.Sovuq paytlarda yashash uchun katak va uycha maxsus teshik orqali ulanadi yoki qiyshaytirilgan taxta quvur bilan birlashtiriladi. To‘g‘ridan-to‘g‘ri shamol kirmasligi uchun quvur qiyshaytiriladi. Suv kalamushlari (nutriya) yopiq binolarda ko‘p qatorli kataklarda va yayrash maydonchasi bor kataklarda saqlanishi mumkin. Suv kalamushlarining aoosiy qismlari alohida-alohida hovuzi bor yoki hovuzsiz kataklarda saqlanadi. Ularning kataklarida havoning harorati -20°C gacha bo‘lsa, ochiq ayvonlar tagiga, undan sovuq bo‘lsa yopiq binolarga joylashtnriladi. Tashqarida harorat juda past bo‘lsa, suv kalamushlarini uychasiz va hovuzsiz yopiq binolarda saqlanadi. Binoga majburiy ventilyasiya orqali +100 - 15°C isitilgan havo yuboriladi. Qishda ish vaqtida binolarni isitish uchun isitgich lampalardan foydalaniladi va yorug‘lik Ilmiybaza.uz koeffitsienti 1:10 bo‘ladi. Binoga sug‘orish idishlari va bunkerli oxurlar o‘rnatiladi. Suv kalamushlarining yoshlari guruh holida kataklarda saqlanib, guruh holida yayrash maydoniga chiqariladi. Yirtqich hayvonlarning yayrash maydonlari etarli balandlikda to‘silishi kerak, ya’ni qorako‘zan uchun 0,4 m, qunduz, yosh tulkilar uchun 0,6 m, suv kalamushi uchun 0,8 m, katta tulkilar uchun 1,0, qorako‘zan va qunduzlarning uychasining balandligi 0,4 m, suv kalamushi uychasini balandligi 0,5 m bo‘ladi. Bir yil davomida zarur bo‘lgan to‘shamalar (poxol va yog‘och qirindisi) tulkilar uchun - 10 kg, qorako‘zan va qunduzlarga - 30 kg, yoshlariga - 10 kg, suv kalamushi kattalariga - 25 kg, yoshlariga - 10 kg bo‘lishi kerak. To‘shamalar ifloslanish darajasiga qarab almashtirilib turiladi. Mo‘ynali hayvonlarni oziqlantirish gigienasi - tulki, qunduz va qorako‘zanlar asosan hayvonot olamidan tayyorlangan oziqalar bilan oziqlanadi. Bo‘g‘ozlari uchun oziqa ratsionining 80 % ini go‘sht (muskul va butun baliq) tashkil etishi kerak. Ularni oziqlantirishda baliqchilik korxonalarining chiqindilari, yog‘i olingan sut, inkubatoriya sexlari, go‘sht va baliq kombinatlarining chiqindilaridan keng miqyosda foydalaniladi. Hatto pilla qurtining kapalaklari ham yaxshi oziqa hisoblanadi. Don oziqalardan arpa, suli, makkajo‘xori, bug‘doy va ularning aralashmasidan omuxta oziqa tayyorlanadi. Ratsioniga lavlagi, sabzi, poyalar, yosh o‘tlar, aralash silos va boshqalar ham qo‘shiladi. Zig‘ir va kungaboqar kunjaralari maydalanib va pishirilib beriladi. Qorako‘zanlarga soya shroti va donlar ham beriladi. Tovuq tuxumi oz muddatlarga beriladi, chunki uning tarkibida avidin bo‘lib, biotinning vitaminlik xususiyatini yo‘qotadi. Yirtqich hayvonlarga sabzavotlar juda maydalab beriladi yoki boshqa oziqalar bilan aralashtirilib ataladek qilib berilsa ham bo‘ladi. Pivova non kombinatlari achitqilarini berishdan avval qaynatiladi. Kalla-pocha, ichakdan boshqalari xomligicha, cho‘chqa qoni pishirib beriladi. Sifatsiz oziqalarda zaharli moddalar bo‘lib,buni hayvonlarga berish xavfli. Majburiy so‘yilgan hayvonlar go‘shti veterinariya-sanitariya ekspertizasidan yaxshilab tekshirilgandan keyin Ilmiybaza.uz koeffitsienti 1:10 bo‘ladi. Binoga sug‘orish idishlari va bunkerli oxurlar o‘rnatiladi. Suv kalamushlarining yoshlari guruh holida kataklarda saqlanib, guruh holida yayrash maydoniga chiqariladi. Yirtqich hayvonlarning yayrash maydonlari etarli balandlikda to‘silishi kerak, ya’ni qorako‘zan uchun 0,4 m, qunduz, yosh tulkilar uchun 0,6 m, suv kalamushi uchun 0,8 m, katta tulkilar uchun 1,0, qorako‘zan va qunduzlarning uychasining balandligi 0,4 m, suv kalamushi uychasini balandligi 0,5 m bo‘ladi. Bir yil davomida zarur bo‘lgan to‘shamalar (poxol va yog‘och qirindisi) tulkilar uchun - 10 kg, qorako‘zan va qunduzlarga - 30 kg, yoshlariga - 10 kg, suv kalamushi kattalariga - 25 kg, yoshlariga - 10 kg bo‘lishi kerak. To‘shamalar ifloslanish darajasiga qarab almashtirilib turiladi. Mo‘ynali hayvonlarni oziqlantirish gigienasi - tulki, qunduz va qorako‘zanlar asosan hayvonot olamidan tayyorlangan oziqalar bilan oziqlanadi. Bo‘g‘ozlari uchun oziqa ratsionining 80 % ini go‘sht (muskul va butun baliq) tashkil etishi kerak. Ularni oziqlantirishda baliqchilik korxonalarining chiqindilari, yog‘i olingan sut, inkubatoriya sexlari, go‘sht va baliq kombinatlarining chiqindilaridan keng miqyosda foydalaniladi. Hatto pilla qurtining kapalaklari ham yaxshi oziqa hisoblanadi. Don oziqalardan arpa, suli, makkajo‘xori, bug‘doy va ularning aralashmasidan omuxta oziqa tayyorlanadi. Ratsioniga lavlagi, sabzi, poyalar, yosh o‘tlar, aralash silos va boshqalar ham qo‘shiladi. Zig‘ir va kungaboqar kunjaralari maydalanib va pishirilib beriladi. Qorako‘zanlarga soya shroti va donlar ham beriladi. Tovuq tuxumi oz muddatlarga beriladi, chunki uning tarkibida avidin bo‘lib, biotinning vitaminlik xususiyatini yo‘qotadi. Yirtqich hayvonlarga sabzavotlar juda maydalab beriladi yoki boshqa oziqalar bilan aralashtirilib ataladek qilib berilsa ham bo‘ladi. Pivova non kombinatlari achitqilarini berishdan avval qaynatiladi. Kalla-pocha, ichakdan boshqalari xomligicha, cho‘chqa qoni pishirib beriladi. Sifatsiz oziqalarda zaharli moddalar bo‘lib,buni hayvonlarga berish xavfli. Majburiy so‘yilgan hayvonlar go‘shti veterinariya-sanitariya ekspertizasidan yaxshilab tekshirilgandan keyin Ilmiybaza.uz beriladi. Hamma oziqalar yangi va achimagan bo‘lishi kerak. Go‘sht va baliq farshlari 1-1,5 soatdan ko‘p saqlanmasligi kerak. Bu paytda muzlagan oziqalarning avval muzi eritiladi va keyin beriladi. Oxurlarga solingan oziqalar harorati yoz paytlarida +100 - 20°S dan oshmasligi va qishda esa ancha issiqroq, ya’ni 00 atrofida bo‘lishi kerak. Oziqalar qish paytlari tez sovib va muzlab qolmasligi uchun ularni iloji boricha quyuq qilib tayyorlanadi. Suv kalamushlarini oziqlantirish ko‘p tomondan quyonlarnikiga o‘xshab ketadi. Ular boshoqli-dukkakli oziqa, don, ildizmevali oziqalar, kepak, yorma, lavlagi tuppasi, go‘sht - sut mahsulotlarini yaxshi iste’mol qiladi. Qora ko‘zanning oziqa ratsioniga har 1 kg tirik vazniga 25 grammgacha xlorella qo‘shiladi. Bu esa ular terisini kattalashishiga va sifatining yaxshilanishiga ta’sir qiladi. Xlorella bakterotsidlik xususiyatiga ega bo‘lib mikrofloralarni o‘sishdan to‘xtatadi, oziqalarni buzilishdan saqlaydi va hayvonlarni kasallanishining oldini oladi. Katta yoshdagi va naslli bo‘lmagan yosh yirtqichlar kuniga bir marta, nasllilari 2 marta oziqlantiriladi va suv istaganicha beriladi. Bo‘g‘oz va emizadigan yirtqichlarning oziqa ratsioniga kuniga 20 - 40 grammgacha sifatli xom jigar, yangi qon qo‘shiladi. Kuz vaqish paytlari ichadigan suvi +150 - 180C gacha isitilib beriladi. Onasidan ajratilgan bolalarini oziqlantirishda xom go‘sht, baliq, sut, pishirilgan un, xamirturush, baliq moyi, baliq va go‘sht uni, pilla qurtining kapalagi, qushxona va baliq chiqindilari, ko‘k o‘tlardan foydalaniladi. Qorako‘zan va tulkilar orasida osh tuzidan yalpi zaharlanish hollari ko‘p uchraydi. Shuniig uchun xom oziqaga 0,5% dan ortiq bo‘lmagan holda qo‘shiladi. Bundan tashqari ularni osh tuzidan zaharlanmasligi uchun hamma tuzlangan oziqalar suvda ivitilib keyin beriladi. Kuniga tulkilarga 5 g, qorako‘zanlarga 2 g tuz beriladi. Hayvonlar birdaniga yog‘li oziqalarga o‘tkazilsa, ketoz kasalligiga uchraydi. Shuning uchun ularning ratsionida 3,8 g / 100 kg miqdorida yog‘, E va V guruhidagi vitaminlar bo‘lishi kerak. Mo‘ynali yirtqichlar oziqa ratsioniga ko‘p Ilmiybaza.uz beriladi. Hamma oziqalar yangi va achimagan bo‘lishi kerak. Go‘sht va baliq farshlari 1-1,5 soatdan ko‘p saqlanmasligi kerak. Bu paytda muzlagan oziqalarning avval muzi eritiladi va keyin beriladi. Oxurlarga solingan oziqalar harorati yoz paytlarida +100 - 20°S dan oshmasligi va qishda esa ancha issiqroq, ya’ni 00 atrofida bo‘lishi kerak. Oziqalar qish paytlari tez sovib va muzlab qolmasligi uchun ularni iloji boricha quyuq qilib tayyorlanadi. Suv kalamushlarini oziqlantirish ko‘p tomondan quyonlarnikiga o‘xshab ketadi. Ular boshoqli-dukkakli oziqa, don, ildizmevali oziqalar, kepak, yorma, lavlagi tuppasi, go‘sht - sut mahsulotlarini yaxshi iste’mol qiladi. Qora ko‘zanning oziqa ratsioniga har 1 kg tirik vazniga 25 grammgacha xlorella qo‘shiladi. Bu esa ular terisini kattalashishiga va sifatining yaxshilanishiga ta’sir qiladi. Xlorella bakterotsidlik xususiyatiga ega bo‘lib mikrofloralarni o‘sishdan to‘xtatadi, oziqalarni buzilishdan saqlaydi va hayvonlarni kasallanishining oldini oladi. Katta yoshdagi va naslli bo‘lmagan yosh yirtqichlar kuniga bir marta, nasllilari 2 marta oziqlantiriladi va suv istaganicha beriladi. Bo‘g‘oz va emizadigan yirtqichlarning oziqa ratsioniga kuniga 20 - 40 grammgacha sifatli xom jigar, yangi qon qo‘shiladi. Kuz vaqish paytlari ichadigan suvi +150 - 180C gacha isitilib beriladi. Onasidan ajratilgan bolalarini oziqlantirishda xom go‘sht, baliq, sut, pishirilgan un, xamirturush, baliq moyi, baliq va go‘sht uni, pilla qurtining kapalagi, qushxona va baliq chiqindilari, ko‘k o‘tlardan foydalaniladi. Qorako‘zan va tulkilar orasida osh tuzidan yalpi zaharlanish hollari ko‘p uchraydi. Shuniig uchun xom oziqaga 0,5% dan ortiq bo‘lmagan holda qo‘shiladi. Bundan tashqari ularni osh tuzidan zaharlanmasligi uchun hamma tuzlangan oziqalar suvda ivitilib keyin beriladi. Kuniga tulkilarga 5 g, qorako‘zanlarga 2 g tuz beriladi. Hayvonlar birdaniga yog‘li oziqalarga o‘tkazilsa, ketoz kasalligiga uchraydi. Shuning uchun ularning ratsionida 3,8 g / 100 kg miqdorida yog‘, E va V guruhidagi vitaminlar bo‘lishi kerak. Mo‘ynali yirtqichlar oziqa ratsioniga ko‘p Ilmiybaza.uz miqdorda yog‘ qo‘shilsa vitamin E ni parchalab yuboradi. Mo‘ynali yosh yirtqichlarni o‘stirish gigienasi - bo‘g‘oz tulki, qorako‘zan va suv kalamushlari yolg‘iz holda uychali kataklarda saqlanadi. Ularning uychasi va ini tug‘ishga 10 - 15 kun qolganda tayyorlanadi. Qorako‘zan va qunduzlar uchun 20 martdan kechiktirmay qilinadi. Uychalari va inlari iflosliklardan tozalanadi, kuydiriladi keyin o‘yuvchi natriyning 1 - 2 % li issiq eritmasida yuvilib quritiladi. Keyin uychaga in qo‘yilib, isitiladi. Bo‘g‘oz yirtqichlarning ini haftasiga kamida 3 marta qarab turiladi, to‘shamasi doimo aralashtiriladi. Qorako‘zan va suv kalamushi uychasida in bo‘lmaganligi uchun quruq poxol to‘shama to‘shaladi va ifloslanganda almashtirib turiladi. Fermada urg‘ochi hayvonlar uchun maxsus bino - issiqxonalar quriladi. Nochor bolalari onasini ema olmasa 25 x 25 sm o‘lchamdagi inkubator qutilarga joylashtiriladi. Ularning oralig‘iga elektrolampalar o‘rnatilib, harorati +25°S gacha ko‘tariladi. Bolalari sim to‘r polning ustiga yozilgan paxta ustiga joylashtiriladi. Yirtqich hayvonlarning bolalarini 3 - 4 haftaligigacha to‘liq saqlab qolish onasining sutiga bog‘liq bo‘ladi. Tulki bolalarini suv bermasdan yarim suyuq ovqatlar bilan boqish mumkin. Tulki bolalari 6 - 7 kunligigacha qo‘shimcha echki suti bilan, qorako‘zan bolalarini esa sigir suti bilan boqish mumkin. Ularga berilayotgan outning harorati +360 - 38°C bo‘lishi kerak. Onalarining suti kam bo‘lsa yoki bolalari soni ko‘p bo‘lganda, ularning bir qismini o‘gay onaga o‘tkazish mumkin. Onasi bilan 7 - 8 bosh qorako‘zan bolasi, 12 - 14 tagacha tulki bolalari qoldirilishi mumkin. Yirtqich hayvonlarning bolalari onasidan har xil vaqtda ya’ni korako‘zan bolalari 35 - 45 kunligida, tulki bolalari 45 - 50, qunduz 45 - 50, suv kalamushi 40- 60 kunligida ajratiladi. Suv kalamushlarining bolalari uch oylik bo‘lgandan keyin hovuzchaga suvga qo‘yiladi. Qorako‘zanlar emizish davrida oriqlasa, bolalari 30 - 35 kunligida ajratilib, onalariga turli tuman oqsil - vitaminli - mineralli oziqalar qo‘shimcha ravishda beriladi. Kumushrang qora tulki va yashil tulki bolalari 45 kunligida onasidan ajratilgandan keyin teri uchun so‘yilguncha maydoni 1 m2 bo‘lgan kataklarda Ilmiybaza.uz miqdorda yog‘ qo‘shilsa vitamin E ni parchalab yuboradi. Mo‘ynali yosh yirtqichlarni o‘stirish gigienasi - bo‘g‘oz tulki, qorako‘zan va suv kalamushlari yolg‘iz holda uychali kataklarda saqlanadi. Ularning uychasi va ini tug‘ishga 10 - 15 kun qolganda tayyorlanadi. Qorako‘zan va qunduzlar uchun 20 martdan kechiktirmay qilinadi. Uychalari va inlari iflosliklardan tozalanadi, kuydiriladi keyin o‘yuvchi natriyning 1 - 2 % li issiq eritmasida yuvilib quritiladi. Keyin uychaga in qo‘yilib, isitiladi. Bo‘g‘oz yirtqichlarning ini haftasiga kamida 3 marta qarab turiladi, to‘shamasi doimo aralashtiriladi. Qorako‘zan va suv kalamushi uychasida in bo‘lmaganligi uchun quruq poxol to‘shama to‘shaladi va ifloslanganda almashtirib turiladi. Fermada urg‘ochi hayvonlar uchun maxsus bino - issiqxonalar quriladi. Nochor bolalari onasini ema olmasa 25 x 25 sm o‘lchamdagi inkubator qutilarga joylashtiriladi. Ularning oralig‘iga elektrolampalar o‘rnatilib, harorati +25°S gacha ko‘tariladi. Bolalari sim to‘r polning ustiga yozilgan paxta ustiga joylashtiriladi. Yirtqich hayvonlarning bolalarini 3 - 4 haftaligigacha to‘liq saqlab qolish onasining sutiga bog‘liq bo‘ladi. Tulki bolalarini suv bermasdan yarim suyuq ovqatlar bilan boqish mumkin. Tulki bolalari 6 - 7 kunligigacha qo‘shimcha echki suti bilan, qorako‘zan bolalarini esa sigir suti bilan boqish mumkin. Ularga berilayotgan outning harorati +360 - 38°C bo‘lishi kerak. Onalarining suti kam bo‘lsa yoki bolalari soni ko‘p bo‘lganda, ularning bir qismini o‘gay onaga o‘tkazish mumkin. Onasi bilan 7 - 8 bosh qorako‘zan bolasi, 12 - 14 tagacha tulki bolalari qoldirilishi mumkin. Yirtqich hayvonlarning bolalari onasidan har xil vaqtda ya’ni korako‘zan bolalari 35 - 45 kunligida, tulki bolalari 45 - 50, qunduz 45 - 50, suv kalamushi 40- 60 kunligida ajratiladi. Suv kalamushlarining bolalari uch oylik bo‘lgandan keyin hovuzchaga suvga qo‘yiladi. Qorako‘zanlar emizish davrida oriqlasa, bolalari 30 - 35 kunligida ajratilib, onalariga turli tuman oqsil - vitaminli - mineralli oziqalar qo‘shimcha ravishda beriladi. Kumushrang qora tulki va yashil tulki bolalari 45 kunligida onasidan ajratilgandan keyin teri uchun so‘yilguncha maydoni 1 m2 bo‘lgan kataklarda Ilmiybaza.uz alohida saqlanadi. Suv kalamushlari yil davomida kataklarda saqlanadi, so‘yish uchun ajratilgan yoshlari havoning issiq vaqtlarida suvga qo‘yiladi. Shu narsa aniqlanganki, havoning haroratn pasaysa, terining sifati yaxshilanadi. To‘g‘ridan-to‘g‘ri quyosh nurining tushishi va yuqori namlik yirtqichlar terisida qo‘ng‘irsimon ranglarni paydo qiladi. B. D. Babaka ma’lumotlariga ko‘ra qorako‘zanlarni quvvati 100 - 200 vatt bo‘lgan lampalar bilan 1,5 soat qo‘shimcha yoritilsa, urg‘ochi yirtqichlarning serpushtligi oshgan, suti ko‘paygan va terisining sifati yaxshilanib, hajmi yiriklashgan. YOz paytida yirtqich hayvonlarni qizib ketishdan himoya qilish zarur. Ilmiybaza.uz alohida saqlanadi. Suv kalamushlari yil davomida kataklarda saqlanadi, so‘yish uchun ajratilgan yoshlari havoning issiq vaqtlarida suvga qo‘yiladi. Shu narsa aniqlanganki, havoning haroratn pasaysa, terining sifati yaxshilanadi. To‘g‘ridan-to‘g‘ri quyosh nurining tushishi va yuqori namlik yirtqichlar terisida qo‘ng‘irsimon ranglarni paydo qiladi. B. D. Babaka ma’lumotlariga ko‘ra qorako‘zanlarni quvvati 100 - 200 vatt bo‘lgan lampalar bilan 1,5 soat qo‘shimcha yoritilsa, urg‘ochi yirtqichlarning serpushtligi oshgan, suti ko‘paygan va terisining sifati yaxshilanib, hajmi yiriklashgan. YOz paytida yirtqich hayvonlarni qizib ketishdan himoya qilish zarur.