Ilmiybaza.uz MO‘YNALI HAYVONLARNI SO‘YISH VA TERISIGA DASTLABKI ISHLOV BERISH Darsning maqsadi: Mo’ynali hayvonlarni so’yishni va terisiga ishlov berishni o’rganish. Darsning mazmuni: Muynali xayvonlar qish-kuz davrida suyiladi va shu tufayli terilarga birlamchi ishlov berish yopiq va isitiladigan xonalarda amalga oshiriladi. Buning uchun maxsus sex tashkil etilib, unga shilib olish, yog’sizlantirish, qurutish, xillash va tayyor maxsulot bo’limlariga bo’linadi. Tola qoplami yetilganligi xatto bir turda bir vaqtni o’zida ruy bermaydi. Bu xayvon yoshi, fiziologik xolatiga bog’liq. Bitta xo’jalikni o’zida ob-xavo sharoitiga qarab suyishni boshlash muddatlari xar yili xar xil bo’ladi. Xayvonlar tola qoplami to’liq yetilsa suyiladi. Yetilgan tolada qilchiq yaxshi rivojlangan, tivit quyuq, yaltiroqligi yaxshi, mag’zi yupqa. Amaliyotda tullashni tugaganligini aniqlash uchun tola puflanadi. Agar tola o’sishi tugamagan bo’lsa teri ko’k rangga ega. Tugagan bo’lsa pushti rang (rozoviy) Dastlab och rangli xayvonlar suyiladi. Nuqsoni bo’lsa xam avval suyish lozim. Xayvonlarni suyishni bir necha usullari bor: elektr toki, kimyoviy moddalar yordamida, bo’yin umurtqasini siljitib, tayoq bilan o’ldirib. Bo’yin umurtqasini siljitib o’ldirishda tulki olinib, oyoq orasiga xayvon yelkasi qisiladi, chap qo’l bilan sag’ri tomondan buyni ushlanadi, ung qo’l bilan tumshuq pasti ushlanadi va uni yuqoriga tortib, orqaga va tomonlarga keskin xarakat qilinadi. 30 V kuchlanishdagi elektr toki bilan tulki, yenotlar uldiriladi. Ushlangan xayvon anal teshigi yoki orыa oyog’i teri ostiga igna kiritiladi, ikkinchi uchi og’ziga kiritiladi. Tok 1-2 marta 1-3 sekundga qo’shiladi. Xayvon tez Ilmiybaza.uz nobud bo’ladi. Kimyoviy moddalar yordamida norka, sobol ditilin moddasi yordamida o’ldiriladi. Mushak ostiga 2% li suvli eritmasi 0.2-0,4 ml dozada yuboriladi, sung xayvon katakda qoldiriladi. Tayok bilan urib uldirishda nutriy va quyonlarni ditilin va elektr toki bilan o’ldirib bo’lmaydi. Bilan Xayvon orqa oyog’i yoki dumidan ushlab buyin orqasiga tayok bilan uriladi. Sung buyni tomirlari pichok bilan kesiladi. 1 — teri shilishva yog’sizlantirish pichoqi; 2 — teri shilishda lezviyasi almashadigan pichoq; 3 — qisqich; 4 — metall qirg’ich — oddiy va Kuper qaychilari; 6 — teri yog’sizlantirish koshig’i; 7 — yog’och va metall bolg’a; 8 — yershik; 9 — chutka; 10 — metall taroq ; 11 — teri osish uchun aylana va veshalka; 12—igna Ilmiybaza.uz 2. Teriga birlamchi ishlov berish jarayonlari 2.1. Sxema operasiy obrabotki shkurok pushnыx zverey Uldirish-suyim punktiga olib kelish-terini shilib olish-yog’sizlantirish- tug’irlash-quritish-pravkadan olish-tekislash-xillash Ris. 2.1.3. Gilamsimon shilib olingani Terini yog’sizlantirish Yog’sizlantirish-bu teri maydonidan go’sht va yog’ qoldiqlarini tozalash.Bu ish yog’ sovib qolgandan so’ng amalga oshiriladi. Yog’sizlantirishni extiyotkorlik bilan amalga oshirish lozim. Teriga zarar yetsa tola qoplami to’kilishi mumkin. Shilingan terilar bolvanka, qirg’ich yordamida amalga oshiriladi. Tola qoplami yog’lanib ketmasligi uchun ish joyi, jixozlar va terilar mayda yog’och qirindilari bilan tozalanadi va sepiladi. Ilmiybaza.uz Xom ashyo terilarni pravka va otkakasi Xom ashyo terilar terida qolgan yog’ni olish va quritish uchun namlangan yog’och qirindisi bor barabanda aylantiriladi. Teri bunda elastik bo’ladi va 30% ga maydoni qisqaradi. Otkatka uchun 1 paqir quruq yog’och qirindisiga 0,5 l suv solinadi.Suv kam- kam solinadi va quruq qirindilar nami bilan aralashtiriladi. Otkatka 5-10 minut davom etadi. Barabanga 100 donagacha teri solish mumkin. Otkatkadan sung teri burishmalari tug’irlanadi. Sung pravkaga yuboriladi. U tez amalga oshirilishi lozim, chunki teri qurisa katta maydon qisqaradi. Tekislagichga (pravilka) terilar zich tortiladi va yaxshi tortiladi. Teri dumi va sag’ri tekislagich o’rtasida bo’lishi lozim. Gilamsimon shilingan terini yog’ochga tortish. Tekislashdan oldin qulog’iga terisi qurish uchun paklya solinadi. Bitta mix bilan burni, bittasi bilan pastki labi qotiriladi, sag’ri chetlariga 4ta mix qoqiladi. Dumiga 2 ta va orqa oyoqlari reyka bilan qotiriladi.Terilar shtыr yordamida olinadi. Tulki va peses uchun to’g’irlagich Quritish Ilmiybaza.uz Quritish xonasi xavo tortuvchi ventilyasiya, kalorifer, ventilyator bilan jixozlanishi lozim. Xona mikroiqlimi:xarorat 25-30 S, nisbiy namlik 40-60 %, xonada xavo jadal almashishi shart. Quritish xonasida devorga stelajlar kilinadi. Ular oralig’i 2-3 sm tug’irlagichlar joylashtiriladi. Terilar sag’ri yuqoriga qilib joylashtiriladi. Tug’irlagichdan terilarni olish va suvini sirqitish (otvolajivaniye) Quritilgan terilar to’g’irlagich bilan 18 S xaroratgacha bo’lgan xonaga o’tkaziladi, mixlari olinib, tug’irlagich polga quyiladi. Teri t o’qimasidagi yog’ issiq qirindilar yordamida olinadi. Uni davomiyligi 4-6 soat, nisbiy namligi 70%. Terida qolgan namlik bir tekis yoyiladi va tug’irlagichdan terini olish oson bo’ladi. Quruq terilarni dumalatish Norka, peses, tulki, sobol terilari to’g’irlagichdan olingach qirindi bor yog’och barabanda aylantiriladi. Baraban uchdan bir qismiga (20 kg) qirindi solinadi. Barabanga 100 donagacha teri solish mumkin. Dumalatish mag’zdan va tola qoplamidan yog’ni olish, terini yumshatish, tovar kurinishi berish uchun amalga oshiriladi. Bu jarayon 1- 2 soat davom etadi. Bukish Sung terilar tolasi tashqariga qilib bukiladi. Bukish oldingi oyok va quloqlardan boshlanadi. Bukish uchun 1 metrlik metall trubadan foydalaniladi. Teri trubaga kiygiziladi, yuqori labi va burni truba uchidagi simli ilgakga kiygiziladi va qotiriladi. Sung teri buyin qismidan trubadan ag’dariladi. Turli barabanda silkitish Terini qirindi va changdan tozalash uchun turli barabandan foydalaniladi. Silkitish 30 minut.