1 Muddatidan oldingi tug‘ruq xavfi. Muddatidan o‘tgan homiladorlik. Tashxislash. Olib borish. Homiladorlik va tug’ruq xomila holatini baxolash. Homilaga xavf soluvchi xolatlar. Homila o‘sishining chegaralanish sindromi. Homilani noaniq/qoniqarsiz xolati. Nazariy qism. JSST asosiy faktlari (2015) • Taxminan 15 million bola har yili (homiladorlik 37 haftagacha) muddatidan oldin tug‘ilmoqda va bu raqam oshib bormoqda. • erta tug‘ilgani tufayli besh yoshgacha bolalarda o‘lim sabab bo‘ladi. Shunday qilib, 2013 yilda esa qariyb bir million o‘lim sodir bo‘ldi. • Bu bolalarning to‘rtdan uch qismini, hatto intensiv birliklar bo‘lmasada, mavjud iqtisodiy samarali choralar bilan saqlab qolish mumkin. 184 mamlakatlarda, 5% dan tug‘ilgan bolalar soni 18% erta tug‘ilishi ko‘rsatkichlari e’tirof etiladi. Homiladorlik 22 hafta yoki undan katta muddatda to‘xtatilsa, JSST tavsiyalariga ko‘ra, xomila vazni 500 gramm, yangi tug‘ilgan chaqaloq 7 kun yashasa, juda kam tug‘ilgan erta tug‘ilgan homila hisoblanadi. 22 haftadan so‘ng tug‘ilgan (og‘irligi 500g) va 7 kun yashagan bolaning o‘limi perinatal o‘limga kiritiladi. Nozologik shakllari: • Xavf soluvchi muddatdan oldingi tug‘ruq • Boshlangan muddatdan oldingi tug‘ruq (22-37 haftagacha bo‘lgan muddatda) Belgilari / alomatlar Muddatdan oldin tug‘ruq havfi - pastga tortuvchi, dardsimon nomuntazam og‘riqlar, bachadon tonusi oshgan yoki palpatsiyada oson quzg‘aluvchan bo‘lishi kuzatiladi. Boshlangan muddatdan oldingi tug‘ruq – 23-37 hafta muddatda muntazam bachadon dardsimon og‘riqlar va / yoki qog‘anoq pardalari yorilishi / yoki genitaliydan shilliq va qonli ajralmalar kelishi bilan kechadi. Umumiy ma’lumot Muddatidan oldin tug‘ilgan bolalar deb homiladorlikni to‘liq 37 haftaga qadar tug‘ilishiga etiladi. Muddatidan oldin tug‘ilgan bolalar homiladorlik muddati qarab toifalarga bo‘linadi: - juda erta (<28 hafta) tug‘ilgan chaqaloqlar; - (28 32 hafta <uchun) ancha barvaqt tug‘ilgan chaqaloqlar; - (32 <37 hafta) mo‘‘tadil va bir oz erta tug‘ilgan chaqaloqlar. Muddatidan oldin tug‘ilgan bolalarda neonatal o‘lim 65% gacha tashkil etadi va bolalarda nevrologik kasalliklarga 50% sabab bo‘ladi. Spontan muddatidan oldin tug‘ruq yoki qog‘anoq pardalari yorilishi erta tug‘ilishning 80% olib keladi. Erta tug‘ilgan chaqaloqlar ulushi o‘tgan o‘n yil davomida o‘zgarmadi. JSST faoliyati. 2012 yil may oyida, erta tug‘ilishni natijalarini yaxshilash uchun tavsiyalar bilan JSST yangi ko‘rsatmalarni ishlab chiqdi. Ko‘rsatmalar samarali akusherlik tadbirlarni o‘z ichiga oladi (bolalarda nevrologik kasalliklar oldini olish uchun magniy sulfat boshlash,muddatidan oldin suv ketishda neonatal sepsis xavfini kamaytirish uchun homiladorlik va intrapartum antibiotiklar, prenatal kortikosteroidlar in’eksiyanlaridan prenatal foydalanish). Bundan tashqari yangi tug‘ilgan chaqaloq uchun tadbirlar ko‘rilmoqda (bola nafas yengillashtirish uchun kislorod va boshqa davolash xavfsiz foydalanish, ona va bola o‘rtasida "teri-teri" bilan muloqot va tez-tez emizish). Kontratseptiya va ayollarning huquq va imkoniyatlarini kengaytirishni yaxshilash shuningdek, erta tug‘ilish hollarini kamaytirish uchun yordam berishi mumkin. Muddatidan oldin tug‘ilgan bolalarning uchdan to‘rt qismini effektiv samarali yordam tufayli to‘lg‘oq tutish va tug‘ruqdan keyingi davr, har bir ona va har bir bolaning parvarishlash tufayli muhim yordam ko‘rsatish mumkin. Erta tug‘ruq hisoblanadi: • tug‘ruq 22 va 37 hafta muddatda; • Klinik hujjatlashtirilgan bachadon qisqarishi va (4 ta 20 daqiqada yoki 60 ta 8 min.ga): A. qog‘anoq pardasining yorilishi; B. butun qog‘anoq pardasi va bachadon bo‘yni 2 sm dan ko‘p ochilgan; C. butun qog‘anoq pardasi va bachadon bo‘yni tekislash 80 dan ortiq%; D. butun qog‘anoq pardasi va bachadon bo‘yni bachadon bo‘yni dinamik tarkibiy o‘zgarishlar. Uchinchi darajali shifoxonalarda 500-750 g tug‘ilgan og‘irliklari bilan bolalar erta neonatal o‘lim darajasi 86 ‰ (perinatal markazlari - A), ikkinchi darajali tug‘ruqxonalar (B) uchun 148 ‰, va 226 ‰ yordam birinchi darajali kasalxonada (C) taqdim qilinadi. Asosiy darajasida - 1000-1500 gramm orasida tug‘ilgan og‘irliklari bilan bolalar erta neonatal o‘lim darajasi farq 10 marta ortiq uchinchi darajali muassasalarida 5 ‰ va 54 ‰ hisoblanadi. Homiladorlikni muddatigacha yetkaza olmaslik – bachadon qisqarish faolligining ortishi natijasida sekin-asta homila tuxumining bachadon devoridan ko‘chishi va uning bo‘shlig‘idan xaydalishiga olib kelishi. Odatlangan homiladorlikni muddatigacha yetkaza olmaslik – homiladorlikning 2 va undan ko‘p marta ketma-ket o‘z-o‘zidan homıladorlikning erta 37 haftagacha bo‘lgan muddatda to‘xtashiga aytiladi. Muddatdan oldingi tug‘ruqni homila uchun oqibatlarning turliligini va akusherlik taktikasini xususiyatlarini e’tiborga olib, muddatiga kura 3 davrga bo‘lish mumkin: 1- 22- 27 hafta, 2-28-33 hafta, 3 – 34-37 hafta. 22-27 haftadagi muddatdan oldingi tug‘ruq (homila massasi 500-1000 g) umumiy ko‘rsatkichni 5 % ni tashkil etadi. Bu muddatdagi tug‘ruq asosan istmiko-tservikal yetishmovchilik, homila pufagining pastki qutbini yallig‘lanishi va uning barvaqt yorilishi bilan asoslanadi. Bu guruhdagi homila uchun tug‘ruq natijasi o‘ta nomaqbul bo‘lib, perinatal kasallanish va o‘lim ko‘rsatkichi o‘ta yuqoridir. 28-33 haftadagi muddatdan oldingi tug‘ruq (homila massasi 1000-1800 g) sabablari turlicha bo‘lishi mumkin. Homila o‘pkasi yetilmaganligiga qaramay, glyukokortikosteroid va boshqa medikamentozlar yordami bilan o‘pkalar yetilishini tezlatishga erishish mumkin. Bu guruhda homila uchun tug‘ruq natijasi nisbatan yaxshiroq. 34-37 haftadagi muddatdan oldingi tug‘ruq (homila massasi 1900-2500 g va undan ko‘p) sabablari yanada turlichadir. Homiladorlikning muddatidan oldin to‘xtashining xatar omillari Anamnezda muddatdan oldingi tug‘ruq bo‘lganda chala homila tug‘ilish xavfi asosiy omilidir: anamnezda 1ta muddatdan oldingi tug‘ruq bo‘lganda xavf 14,3%ga va anamnezda 2ta muddatdan oldingi tug‘ruq bo‘lganda xavf 28 % ga oshadi. Boshqa xavf omillariga ko‘p suvlilik, II trimestrda qindan qon ketishi, tug‘ruqlararo intervalning qisqaligi, oiladagi zo‘ravonliklar va boshqa omillar kiradi. Afsuski, sanab o‘tilgan omillardan muddatdan oldingi tug‘ruq rivojlanashini oldindan aytish juda qiyin, chunki ularning sezuvchanligi (35-60%) va prognostik ahamiyati (15-30 %) juda pastdir. Muddatdan oldingi tug‘ruqning asosiy xavf omillari: 16 yoshdan kichik ayollar, past ijtimoiy status, past vazn-bo‘y ko‘rsatkichlari, chekish, anamnezda muddatdan oldingi tug‘ruq, ko‘p homilalik, istmiko-tservical yetishmovchilik, bachadon patologiyasi, infeksiya hisoblanadi. Homiladorlikning muddatidan oldin to‘xtashining xatar omillari: 1.Ijtimoiy-biologik: past ijtimoiy – iqtisodiy ahvol ( kichik daromad, past savodlik, to‘liq oziqlanmaslik), jismoniy zo‘riqish bilan bog‘liq ish, stresslar; 2.Akusherlik – ginekologik anamnez ma’lumotlari: tug‘uvchi ona juda yosh va katta yoshda bo‘lishi, anamnezida erta tug‘ruqlar kuzatilganligi, og‘irlashgan akusherlik anamnezi; 3.Ekstragenital kasalliklar mavjudligi: qandli diabet, arterial gipertenziya va yurak- qon tomir tizimining boshqa kasalliklari, bronxial astma, piyelonefrit, odatlangan zaxarlanishlar (alkogol, narkotik qabul qilish, chekish ); 4.Homiladorlik asoratlari: ko‘p homilalilik, ko‘p suvlilik, homilaning chanoq bilan kelishi, yo‘ldoshning old joylashishi, yo‘ldoshning barvaqt ko‘chishi, bachadon ichi infeksiyalari, homilaning ona qornida infeksiya bilan zararlanishi, gipertenzion buzilishlar. Diagnostik tekshiruvlar: - Anamnez - To‘liq klinik tekshiruv - Tashqi akusherlik tekshiruvi - Homiladorlik muddatini oxirgi hayz, ovulyatsiya, BTB, homila yurak urishi bo‘yicha hisoblash. - 36 haftagacha muddatdan oldingi tug‘ruqda bachadon va bachadon bo‘yni uzunligi UTTsi – muhim informativ usul hisoblanadi. Bachadon bo‘yni uzunligi 30 mm dan kichik bo‘lganda, muddatdan oldingi tug‘ruq xavfi yuqori bo‘lib, gospitalizatsiyaga ko‘rsatma hisoblanadi. Muddatdan oldingi tug‘ruq erta diagnostikasi. Muddatdan oldingi tug‘ruq yuqori strategik prognostik ahamiyati: bachadon bo‘yni uzunligi transvaginal UTTsi va qin ajralmalarida fetal fibronektinni aniqlashdir. JSST ma’lumotiga ko‘ra, 2016 yil martda Angliyada muddatdan oldingi tug‘ruq geni aniqlandi. 22 haftadan keyin qin ajralmalarida fetal fibronektinni aniqlash muddatdan oldingi tug‘ruqni yuqori prognostik omilidir. 40 meta-analiz izlanishlari fibronektinning manfiy testini yuqori prognostik ahamiyatini aniqladi. Test sezuvchanligi 89-92 %, spetsifikligi – 71 %. Bachadon bo‘yni uzunligi transvaginal UTTsi muddatdan oldingi tug‘ruq past xavf guruhida yuqori prognostik ahamiyatga ega. Bachadon bo‘yni uzunligi 28 hafta muddatda <26mm, <22 mm va <13 mm bo‘lganda muddatdan oldingi tug‘ruq xavfi mos ravishda 9,57, 13,88 va 24,94 ga teng. Bachadon uzunligi <15 mm bo‘lganda homiladorlik 32 haftagacha muddatda qadar muddatdan oldingi tug‘ruq xavfi 50% kuzatiladi. Muddatdan oldingi tug‘ruqni olib borish taktikasi va davosi individual bo‘lishi lozim. Muddatdan oldingi tug‘ruqni barcha klinik shakllarini davolash statsionar sharoitda amalga oshiriladi. Shuning uchun, umumiy amaliyot shifokoridan homilador ayollarni zudlik bilan tug‘ruqxonaga olib borish talab qilinadi. Muddatdan oldingi tug‘ruq tashxisi bilan kelgan ayolni qabul qilganda quydagilariga e’tibor beriladi: • Muddatdan oldin tug‘ruq sababini aniqlash. • Homiladorlik muddatini aniqlash, homilani taxminiy muddatini aniqlash, pozitsiyasini oldinda kelgan keluvchi qismini, homila yurak urishini, qin ajralmalari harakterini, bachadon bo‘yni va homila pufagi xolatini, infeksiya bor yoki yuqligini aniqlash. • Muddatdan oldin tug‘ruq bosqichini aniqlash. • Muddatdan oldin tug‘ruq xavfida homiladorlikni saqlashga qaratilgan davo o‘tkazish. Muddatdan oldin tug‘ruq boshlanganda bu davo noeffektiv hisoblanadi. Bu xolatda xomilani o‘pkasini yetiltirish vaqtida tokoliz qo‘llaniladi. Asosiy davo choralari. • Statsionarga gospitalizatsiya-transportirovka davomida tokoliz: nifedipin (korinfar) 10 mg sublingval xar 15 minutda 1 soat ichida dardlar to‘xtaguncha beriladi. • 34 xaftagacha muddatda muddatdan oldin tug‘ruq xavfi yuqori bo‘lgan ayollarga ( infeksiya belgilari bo‘lmaganda ) va tug‘ruqgacha suv ketganda o‘tkaziladi. Muddatdan oldin tug‘ruqni bartaraf etish uchun nima qo‘llaniladi? Muddatdan oldin tug‘ruq chastotasini kamaytirish maqsadida turli aralashuvlar taklif etilgan: yotoq rejimi, “ kritik muddat” larda gospitalizatsiya, baroterapiya, plazmoferez va boshqalar. Afsuski, bu aralashuvlar effektivligi klinik tadqiqotlarda isbotlanmadi. (MRKI Villar J, Ba'aqeel H, Piaggio G, 2001). Yotoq rejimi va jinsiy aloqani taqiqlash ham muddatdan oldin tug‘ruq profilaktikasi emasligi isbotlandi. Muddatdan oldingi tug‘ruqda kortikosteroidlarni qo‘llash. Zamonaviy akusherlikda tug‘ruqdan oldin kortikosteroidlarni qo‘llash homila RDS va chala tug‘ilgan bolalarini o‘limini kamaytirishi isbotlandi. - Chala tug‘ilganlikda o‘tkir neotal kasallik bo‘lib RDS tarqalgan. - Aynan shuning uchun neonatal yashovchanlikni yaxshilash effektiv RDS profilaktikasiga bog‘liq. Muddatdan oldin tug‘ruq taxmin qilinayotgan ayollarga antenatal 24 mg betametazon yoki 24mg deksametozon yuborilishi neonatal o‘limni, respirator distress sindromni, qorinchalar ichi qon quyilishni, nekortik enterokolitni, birinchi 48 soat ichida infeksiyalarni sezilarli kamaytirishi isbotlandi. RDS neonatal kasallanishni va chala tug‘ilgan chaqaloqlar o‘limini asosiy sababidir. Muddatdan oldingi tugruq neonatal o‘limni sabablaridan biridir: - 32 haftagacha muddatda tug‘ilgan bolalar o‘limi 5-9 % uchraydi. - 28 haftagacha muddatda tug‘ilgan bolalar o‘limi 25-44 % uchraydi. Bugungi kunda antenatal glyukokortikoid terapiya RDS profilaktikasi borasida yaxshi hujjatlashtirilgan yondoshish bo‘lib letal xolat va boshqa asoratlarni oldini oladi. 2004 yilda Crowley yangi meta-analizi natijalarida 18 ta klinik tadqiqotlar shu xulosalarga keldi. Kortikosetroidlar bilan davolash sxemasi: 2 doza 12mg betametazon (BTM) mushak orasiga har 24 soatda yoki 4 doza 6mg deksametazon (DM) mushak orasiga har 12 soatda yuboriladi. Crowley yangi meta-analizi natijalariga ko‘ra, gidrokortizon betametazon va deksametazonga nisbatan kam effektiv bo‘lib, hozirda qo‘llash tavsiya etilmaydi. Mone’lik bo‘lmaganda barcha muddatdan oldingi tug‘ruq xavfi yuqori ayollarga 24-34 xafta muddatida homila o‘pkasini yetiltirish uchun antenatal kortikosteroidlar yuborish tavsiya etiladi. Bolani markaziy nerv sistemasiga takroriy kortikosteroidni yuborish nohush nevrologik effektlarni keltirib chiqarishi mumkin. Kortikosteroidlarni takroriy dozasini yuborganda mumkin bo‘lgan asoratalar: Onadagi ▪ Glikemik nazoratni o‘zgarishi ▪ Organizmda suyuqlikni ushlanishi (tokolitiklar birga qo‘llanilganda) ▪ O’pka shishi ▪ Suyaklar rezorbsiyasini tranzitor kuchayishi/ osteoporoz ▪ Gipertoniyani kuchayishi ▪ Sepsis boshqa boshqa infeksiyalar havfini oshishi ▪ O’lim havfini oshishi ( > 3 kurs) Homila/ chaqaloqdagi ▪ Bosh miya rivojlanishini buzilishi /xulq-atvor muammolarini havfi ▪ HROQS ▪ Homila gipofizar-buyrak usti sistimasini susayishi ▪ Tranzitor gipertrofik kardiomiopatiya ▪ Sepsis va u bilan bog‘liq neonatal o‘limni oshishi Muddatdan oldingi tug‘ruq havfi bo‘lgan barcha ayollarda 24-34 hafta muddatida kortikosteroidlar bilan profilaktikani o‘tkazish shart. Muddatdan oldingi tug‘ruq xavfida antibiotiklarni qo‘llash. Muddatdan oldingi tug‘ruq rivojlanishida infeksiyaning ahamiyati muhimligi isbotlangan. Muddatdan oldingi tug‘ruq faoliyati boshlangan ayollarga antibiotiklarni buyurish bu xavfni kamaytirishi ehtimoli tug‘ildi. Tug‘ruqni latent fazasi cho‘zilishi aniqlandi. - Neonatal infeksiyani chastotasini kamaytiradi - Onadagi infeksiya chastotasini kamaytiradi - Kislorod va surfaktant qo‘llash zaruriyatini kamaytiradi. - Chaqaloqlarda UTT da aniqlangan MNS patologiyasini kamaytiradi. - Amoksiklav eritromitsinga nisbatan nekrotik kolit foizini ishonchli oshiradi. Koxreyn 10 RKIlarda antibiotiklar yordamida homiladorlikni 5,4 kunga uzayishini, onalarda infeksiya chastotasini kamayishini va chaqaloqlarda nekrotik kolit sonini kamayishini statistik isbotladi. Klinik manzarasi va diagnostikasi. Havf soluvchi va boshlangan erta tug‘ruq bosqichlari tafovut qilinadi. Xavf soluvchi erta tug‘ruqlar uchun qorin pastida va bel sohasida doimiy bo‘lmagan og‘riqlar xos. Bachadon qo‘zg‘aluvchanligi va tonusi ortgan. Qin orqali ko‘rilganda bachadon bo‘yni shaklini yo‘qotmagan, tashqi bo‘g‘iz yopiq. Boshlanayotgan erta tug‘ruqlarda qorin pastida va belda to‘lg‘oqsimon og‘riqlar kuzatiladi. Bachadon bo‘yni qisqargan, tekislangan va 2-4 smgacha ochilgan. Boshlangan erta tug‘ruqlar muntazam to‘lg‘oq dardlari mavjudligi bilan xarakterlanadi. Ba’zan qog‘anoq suvlarining ketishi kuzatiladi. Bachadon bo‘yni 3 smdan ko‘proq ochilgan. Diagnostikasida anamnez ma’lumotlari, klinik manzara, UTT ma’lumotlari (miometriyning lokal qalinlashuvi, homila xarakat faolligining ortishi, ba’zan qog‘anoq suvlari miqdorining kamayganligi), KTG ma’lumotlari (homila xarakatlari faolligining ortishi) belgilari hisobga olinadi. Erta tug‘ruqlarni boshqarish va davolash individual bo‘lmog‘i lozim. Erta tug‘ruqlar barcha klinik turlari statsionarda davolanishi lozim. Shu sababli umumiy amaliyot shifokoridan bunday homiladorlarni tezda akusherlik statsionariga yuborish talab qilinadi. Erta tug‘ruq bo‘yicha homilador murojaat qilganda quyidagilar lozim: -erta tug‘ruq sababini aniqlash; -homiladorlik muddati, homila vazni, uning joylashishi, holati, yurak urishi, qin ajralmalari tabiati, -bachadon bo‘yni va qog‘anoq holati, infeksiya mavjudligi yoki yo‘qligini aniqlash; -erta tug‘ruq bosqichini aniqlash, chunki ularni davolash bir-biridan farq qilishi lozim. Havf soluvchi va boshlanayotgan erta tug‘ruqlarda bachadon qo‘zg‘aluvchanligi va tonusini bartaraf qilib (tokoliz), homiladorlikni saqlab qolishga qaratilgan davo o‘tkazish mumkin. Boshlangan tug‘ruqlarda bunday davo samarasiz bo‘lib, tokoliz bunday holatlarda homila o‘pkasi yetilguncha bo‘lgan vaqtda qo‘llaniladi. Bachadon qo‘zg‘aluvchanligi va qisqarish faoliyatini so‘ndirish (tokoliz) uchun quyidagi davo qo‘llaniladi: -yotoq rejimi; -tokolitiklar: salbutamol (ginipral, partusisten, ritodrin ) 10 mg 1 l natriy xlorning izotonik eritmasida minutiga 10 tomchidan boshlab vena ichiga tomiziladi. Doza har 30 daqiqada 10 tomchidan bachadon qisqarishi to‘xtaguncha yoki ayol pulsi 1 min.da 120 dan oshguncha qo‘shib boriladi. Indometatsin – 100 mg yuklama dozasi og‘iz orqali yoki to‘g‘ri ichakka kiritiladi. Keyin har 6 soatda 25 mgdan 48 soat mobaynida davom ettiriladi. Alternativ davo vositalari: nifedipin ( korinfar, terbutalin ) 10 mgdan xar 6 soatda og‘iz orqali 48 soat davomida buyuriladi. Spazmolitiklar: bachadon faolligini susaytiruvchi vositalar – magneziy sulfatning 25% li eritmasi 5-10 mldan mushak orasiga sutkasiga 2 marotaba yoki 10 ml 25% li eritma 400 ml natriy xlorning izotonik eritmasida vena ichiga tomiziladi yoki magne B 6 1-2 tabletkadan sutkasiga 3 mahaldan og‘iz orqali 1 oy davomida qabul qilish buyuriladi. Agar homiladorlik muddati 34 xaftadan kichik bo‘lsa, homila o‘pkasini yetilishi va yashash layoqatini oshirish uchun onaga kortikosteroidlar buyuriladi: - betametazon 6 mg mushak orasiga 4 doza xar 6 soatda. - deksametazon 12 mgdan mushak orasiga 2 doza xar 12 soatda; Poliklinika sharoitida homiladorlikning muddatidan oldin to‘xtashi profilaktikasi quyidagilarni o‘z ichiga oladi: -Umumiy kasalliklar, ginekologik kasalliklarni inobatga olgan holda anamnez ma’lumotlarini to‘plash, reproduktiv faoliyatni, homila tushishlari soni, muddati, sabablari, klinikasi va davo usullarini tahlil qilish. -Rektal harorat grafigi ko‘rinishida funktsional diagnostika testlarini o‘tkazish. Grafikda og‘riqqa shikoyatlar, ajralmalar xususiyati, ob’ektiv ko‘rik natijalari va buyurilgan davo qayd qilinadi. -UTT – bachadon va tuxumdon holati baholanadi. Mutaxassislar maslaxati – akusher ginekolog, quyidagi tekshirish usuli va davo usullarini tanlash uchun: a) Gisterosalpingografiya – hayzning 18-20 kuni o‘tkaziladi. Bu tekshirish usuli bachadon rivojlanish nuqsonlari bor-yo‘qligi, bachadon ichi bitishmalari, istmikotservikal yetishmovchilikni aniqlashga yordam beradi. b) homiladorlikning muddatidan oldin to‘xtash sababi bakterial yoki virusli infeksiya ekanligini aniqlash. v) Servikal kanal shillig‘ida ( PSR - diagnostika) VPG, SMV, xlamidiyalar, mikoplazma, ureaplazma mavjudligini aniqlash. g) Gormonal tekshirish lozim bo‘lsa, hayzning 7-8 va 22-23 – kunlari o‘tkaziladi. Homiladorlikning muddatidan oldin to‘xtashida hayz siklida qo‘pol buzilishlar kuzatilmaydi, biroq ba’zi ayollarda anovulyator sikllar bilan lyutein faza buzilishlari aniqlanadi. Bu ko‘rinishdagi sikl buzilishlari giperandrogenemiyali ayollarda, surunkali endometrit va infantilizmda bachadon endometriysi retsseptor apparatining buzilishida kuzatiladi. -Med-genetik maslahati va tekshiruvi er-xotin juftliklarda, o‘tmishda odatlangan homiladorlikning to‘xtashi erta muddatlarda, o‘lik chaqaloqlar va rivojlanish nuqsonlari bilan tug‘ruq sodir bo‘lgan holatlarda o‘tkaziladi. -Erining spermogrammasini tekshirish, androlog maslahati. -Homiladorlikning muddatidan oldin to‘xtash havfi bo‘lgan ayollarning barchasiga tekshirish va sog‘lomlashtirish o‘tkazish muddatida, ko‘rsatma va qarshi ko‘rsatmalarni hisobga olgan holda kontratseptiv vositalardan foydalanish tavsiya etiladi. Tug‘ruqdan keyingi reabilitatsiya. Anamnez ma’lumotlarini hisobga olgan holda dispanser kuzatuvi; UTT; Hayz sikli va endokrin buzilishi mavjud bo‘lgan ayollarda gormonal faoliyatni o‘rganish uchun funksional diagnostika testlari ( bazal haroratni o‘lchash, “qorachiq” simptomi va boshqalar); homiladorlikdan tashqari vaqtda sog‘lomlashtirish va keyingisini rejalashtirish uchun boshqa mutaxassislar (akusher-ginekolog, endokrinolog, terapevt, med-genetik) maslahatiga yuborish; Ko‘rsatma va qarshi ko‘rsatmalarni hisobga olib kontratseptiv vositalarni qo‘llash. Muddatidan o‘tgan homiladorlik – kutilgan tug‘ruq muddatidan 10-14 kun va undan ko‘p – 290-294 kun davom etishi va homilaning o‘ta yetilganlik belgilari xamda yo‘ldoshda o‘zgarishlar bilan tug‘ilishidir. Turli mualliflarning ma’lumotiga ko‘ra muddatidan o‘tgan homiladorlik 2-10 gacha uchraydi. Perinatal o‘lim esa 20-130 promillini tashkil qiladi. Muddatidan o‘tgan homiladorlikda tug‘ruqda va tug‘ruqdan keyin ona va xomilada ko‘p asoratlar kuzatilib, natijada tug‘ruq paytida jarrohlik aralashuvlari va tug‘ruqni yakunlovchi operatsiyalar soni ortadi. Xronologik muddatidan o‘tgan homiladorlik mavjud bo‘lib, 14 kun va undan ko‘p orqaga surilishi va chaqaloqning o‘ta yetilganlik belgilarisiz tug‘ilishi bilan kechadi. Bunday homiladorlikka fiziologik muddati uzaygan homiladorlik deyiladi. Bunday homiladorlik muddatidan o‘tgan homiladorlikka nisbatan 2 baravar kam uchraydi. Muddatidan o‘tgan homiladorlikdagi tug‘ruq kechikkan tug‘ruq deyiladi va patologik tug‘ruqlar turkumiga kiradi. Muddati uzaygan tug‘ruqlar – o‘z muddatidagi ya’ni fiziologik tug‘ruq deyiladi. Premorbid fon sifatida quyidagi omillar o‘rin tutadi: qizlardagi reproduktiv tizimni shakllanishida, gipotalamo - gipofizar jarayonlarning izga tushishida muxim o‘rin tutadigan turli somatik kasalliklar, bolalikdagi infeksiyalar, yana infantilizm, hayz siklining buzilishi, abortlar, ichki a’zolarning yallig‘lanish kasalliklari xam premorbid fon bo‘lishi mumkin, ular bachadonning nerv-mushak apparatida o‘zgarishga bu esa o‘z navbatida endokrin buzilishlarga olib keladi. Bundan tashqari endokrin kasalliklar, yog‘ almashinuvining buzilishi, ruxiy jarohatlar xam muxim o‘rin tutadi. Muddatidan o‘tgan homiladorlik rivojlanishida ayolning yoshi ( yosh va katta yoshda, ayniqsa birinchi tug‘ayotgan ayolda), mexnat xususiyati ( xizmatchi va uy bekasi ), tug‘ish va hayz faoliyati, o‘tmishda o‘tkazgan va hozirda homiladorlikka hamrohlik qilayotgan infeksion, yallig‘lanish, ekstragenital kasalliklar, avvalgi va mazkur homiladorlik asoratlari moyillik omillari bo‘lib xizmat qiladi. Belgilari, kechishi. Muddatidan o‘tgan homiladorlik tug‘ruqning kutilgan muddatidan kechikishiga qaramay tug‘ruq faoliyatining bo‘lmasligi, organizmning tug‘ruqqa tayyor emasligi, bachadon bo‘yinchasining yetilmaganligi, homilador tana vaznining ortmayotganligi , qorin aylanasining qog‘anoq suvlari so‘rilib ketishi hisobiga 5-10 smga kichrayishi. Homilaning katta o‘lchamlarda bo‘lishi, boshchasi suyaklarining qotganligi va choklarining torayganligi, homila yurak faoliyatining o‘zgarishi ( Fetal EKG ko‘rsatkichlarida surunkali gipoksiya holati ) bilan tavsiflanadi. Homila muddatidan o‘tgan homiladorlikda havfli holatda bo‘ladi. Ko‘p hollarda homilaning ona qornidagi gipoksiyasi va o‘limi kuzatiladi. Tug‘ruq vaqtida tug‘ruq faoliyati sustligi, klinik tor chanoq, ona va bolada tug‘ruq jarohatlari, homila miyasi ichiga qon quyilishlar va homila asfiksiyasi havfi yuzaga keladi. Muddatidan o‘tgan homiladorlik tashhisini UTT yordamida aniqlash mumkin. Bularga yo‘ldosh qalinligining kamayishi, uning kalsinozi va o‘lchamlarining kattalashuvi, kamsuvlik, homila boshchasi bipariyetal o‘lchami o‘sishining bo‘lmasligi, bosh suyaklari qalinlashishi va suyaklashishi, ba’zan homila o‘lchamlarining katta bo‘lishi kiradi. KTG da tekshirib ko‘rilganda muddatidan o‘tgan homiladorlikka xos bo‘lgan homila yuragi qisqarishlari chastotasining o‘zgarishi, ritm monotonligi kabi belgilarni aniqlash mumkin. Amnioskopiyada (statsionar sharoitda o‘tkaziladi) homila oldi suvlari tarkibida mekoniy aralashmasi aniqlanadi. Amniotsentez orqali olingan homila oldi suvlari tekshirilganda glyukoza konsentratsiyasining 0,1 g/l va kamroq bo‘lishi (N – 0,2-0,5 g/l), estriol miqdorining kamayishi aniqlanadi. Ayol peshobi tekshirilganda estriol miqdori kamaygan bo‘ladi. Qin surtmasi tsitologik tekshirilganda ko‘p miqdorda oraliq hujayralar bo‘lishi va muguzlanuvchi hujayralarning yo‘qligi aniqlanadi. Muddatidan o‘tgan homiladorlik yakuniy tashhisi homila tug‘ilgandan keyin, homila va yo‘ldoshdagi o‘ziga xos o‘ta yetilganlik belgilariga asosan qo‘yiladi. Bularga: bosh suyaklarining qattiqligi, chok va liqildoqlarning torayganligi, yog‘simon qoplamaning yo‘qligi, quruq yoki “silliqlangan” teri, kaft va oyoq panjasi terisining matseratsiyasi – “ hammomli oyoq va qo‘llar ”, teri va kindik tizimchasining sarg‘imtir, tor chanoqlik, homilaning chanoq bilan kelishi hamrohligida kesar kesish amaliyotiga ko‘rsatma bo‘lib xizmat qiladi. yoki yashil rangdaligi, yo‘ldoshda kalsinoz va infarkt belgilari mavjudligi kiradi. Muddatidan o‘tgan homiladorlikni boshqarish individual bo‘lmog‘i lozim. Ambulator-poliklinika zvenosida umumiy amaliyot shifokori homilador ayol va uning qarindoshlarini muddatidan o‘tgan homiladorlikda tug‘ruq va chilla davrida kuzatiladigan asoratlar to‘g‘risida ogohlantirishi lozim. Oilada tushuntirish ishlari olib borilishi lozim. Muddatidan o‘tgan homiladorlikka moyillik omillarini aniqlash uchun ( avvalgi homiladorlik, tug‘ruq va chilla davrining qanday kechganligini e’tiborga olgan holda ) sinchkovlik bilan anamnez ma’lumotlarini to‘plash talab qilinadi. Bunda hayzi erta va kech boshlangan, hayzi buzilgan, infantilizmli, yog‘ almashinuvi buzilgan (semiz) ayollar alohida e’tiborga molikdir. Tug‘ruq muddati o‘tgandan so‘ng homilador ayol xar 2-3 kunda nazorat qilib borilishi lozim. Kuzatuv mobaynida UTT, KTG o‘tkaziladi. Natijalar yaxshi bo‘lganda homiladorni 41 haftalik muddatida tug‘dirish usuli va yo‘lini aniqlash uchun tug‘ruqxonaga yuboriladi. Aksincha holatlarda (OAA, FPYe, UTT, KTG da o‘zgarishlar bo‘lganda) moillik omillari mavjud ayollar patologiya aniqlangani zahotiyoq gospitalizatsiya qilinishlari lozim. Tug‘rug‘i tabiiy yo‘l orqali o‘tkazish rejalashtirilgan ayollarga o‘tkaziladigan davo tug‘ruq faoliyatini medikamentoz vositalar yordamida qo‘zg‘atishdan iboratdir. Shu maqsadda oksitotsin 5 birlikda (1ml ) 0,9 % - 500 ml natriy xlorid eritmasida 6-8 tomchidan tomizib boshlanadi va xar 30 daqiqada 5 tomchidan oshirib 40 tomchigacha yetkaziladi yoki prostaglandin F2a (enzaprost ) 2,5 mg va 2.5 birlik oksitotsin xuddi shunday eritmada 1 daqiqada 6 tomchidan 20-30 tomchigacha tezlikda vena ichiga tomiziladi. Prostaglandin Ye2 (PRG2) gel, shamcha yoki pessariylar ko‘rinishida intravaginal qo‘llaniladi. Muddatidan o‘tgan homiladorlik boshqa asoratlar - birinchi tug‘uvchining katta yoshdaligi, katta homila, homilaning chanoq bilan old kelishi, og‘irlashgan akusherlik va ginekologik anamnez va boshqalar bilan qo‘shilib kelganda rejali kesar kesish usuli tanlanadi. MUDDATIDAN O’TGANLIK BELGILARI Homila tomonidan (sindrom Bellentayna-Runge): ● pushkosimon sochlarning yukligi ● bosh suyaklarining kattakligi (tug’ruqda kofiguratsiya berishi kiyinlashuvi) ● chok va likildoklarning torayishi ● tirnoklarining uzunligi ● teri rangining yashilsifat bulishi ● kuruk «pergamentli» matseratsiyalangan teri ● kafti «Kir yuvuvchi kuli», oyogi «xammomdan keyingi» ● teri turgorining pasayishi ● teri osti yog katlamining kamligi. Yuldoshni va kogonok pardalarni tekshiruvdan utkazilganda kuzatiladigan uzgarishlar ● kalsifikatlar • yuldoshning yupka va ulchamlari kattalashgan ● sargimtir-yashilga buyalgan kogonok parda. TUG’RUQDAN KEYINGI REABILITASIYA ● ayollar maslaxatxonasida dispanser nazorani boshka mutaxassilar bilan birgalikda olib borish; ● Karshi kursatmalarni inobatga olgan xolda kontratsepsiya vositalarini tanlash. Tug‘ruqdan keyingi reabilitatsiya. - Anamnez ma’lumotlarini hisobga olgan holda dispanser kuzatuvi; - UTT; - Hayz sikli va endokrin buzilishi mavjud bo‘lgan ayollarda gormonal faoliyatni o‘rganish uchun funksional diagnostika testlari ( bazal haroratni o‘lchash, “qorachiq” simptomi va boshqalar); - Homiladorlikdan tashqari vaqtda sog‘lomlashtirish va keyingisini rejalashtirish uchun boshqa mutaxassislar ( akusher-ginekolog, endokrinolog, terapevt, med- genetik ) maslahatiga yuborish; - Kontratseptiv vositalarni qo‘llash. Homila gipoksiyasi To‘qima va a’zolarda kislorodning yetishmovchiligi yoki noadekvat utilizatsiyasi sababli homila organizmida yuzaga keladigan kompleks o‘zgarishlar. Uchrash soni 10,9%. Bu mustaqil kasallik emas, balki ona-yo‘ldosh-homila tizimidagi turli patologik jarayonlarning asorati bo‘lib hisoblanadi. Tasnifi: I. Kechish davomiyligi bo‘yicha. 1. Surunkali - akusherlik patologiyalari va EGKda , platsentar yetishmovchilik natijasida. Asosan HUOQ bilan birga keladi. 2. Nim o‘tkir – homilaning moslashish qobiliyatalri susayishi hisobiga tug‘ruqdan 1-2 kun oldin. 3. O’tkir gipoksiya – asosan tug‘ruqda, ba’zan homiladorlik vaqtida kuzatiladi (NJYBK, tug‘ruq faoliyati nuqsonlari va b.) II. Kechish intensivligi bo‘yicha: 1. Funksional – yengil shakli, faqat gemodinamik o‘zgarishlar bilan kechadi. 2. Metabolik – chuqur gipoksiya barcha almashinuv jarayonlari buzilishi bilan kechadi, ammo qaytar jarayon. 3. Destruktiv – og‘ir gipoksiya, hujayra darajasidagi qaytmas jarayon. III.Rivojlanish mexanizmi bo‘yicha: 1. Arterial-gipoksik a) gipoksik, bachadon-platsenta qon aylanishi tizimiga kislorod kelishining buzilishining asorati. b)transplatsentar- fetoplatsentar kompleksningbarcha funksiyalari buzilishi. 2. Gemik a) anemik; gemolitik va postgemorragik. b) fetal gemoglobinning kislorodga o‘xshashligi kamayishi natijasida. 3. Ishemik a) yurak va yirik qon tomirlar rivojlanish nuqsonlarida, yurak ritmining og‘ir buzilishlarida, miokard qisqaruvchanligi buzilishi va yurakdan qon haydalishi kamayganda, b)qon tomirlar qarshiligi yuqori bo‘lganda hamda qonning reologik xususiyatlari o‘zgarganda. 4.Aralash. IV. Rivojlanish sabablari bo‘yicha: 1. Platsenta oldi a) Surunkali kislorod yetishmovchiligi – yurak-qon tomir tizimi kasalliklarida b) kislorod tashilishi yetishmovchiligi – anemiya, gestozlar, shok. 2. Platsentar a) Qon tomirlar okklyuziyasi – platsenta infarktlari (gestozlar, muddatidan o‘tgan homiladorlik va b.) b) Qon tomirlar qarshilgining ortishi (gidramnion, ko‘phomilalik) v) Platsentar membrana o‘zgarishlari (gestozlar, muddatidan o‘tgan homiladorlik) g) Umumiy platsentar qon aylanishdan platsentaning bir qismi tushib qolishi (yo‘ldoshning oldtnda kelishi, NJYMK) d) Patsenta nuqsonlari 3.Platsentadan keyingi sabablar – chaqaloqlarda kislorodni o‘zlashtirishning yetishmovchiligi (homila gipertermiyasi, atsidoz, ona gipertermiyasi, ko‘phomilalik, yirik homila). Etiologiyasi (3 Guruh): I guruh: kislorod yetishmovchiligi yoki karbonat angidrit gazi ko‘payib ketishi, yurak-qon tomir kasalliklari, o‘pkabronx kasalliklari, pastki kovak vena bosilish sindromi, anemiyalar, zaharlanishlar, intoksikatsiyalar, qon yo‘qotishlar, turli etiologiyali shoklar. II guruh: homila-platsentar qon aylanishi buzilishi – gestoz, muddatidan o‘tgan homiladorlik, homilaga xavf soluvchi holatlar, platsentaning joylashish nuqsonlari, NJYMK, platsenta infarktlari, tug‘ruq faoliyati nuqsonlari, kindik patologiyalari (o‘ralib qolishi, cho‘zilishi, tushib qolishi) III guruh: homila kasalliklari – gemolitik kasallik, anemiya, gipotenziya, infeksiyalanishi, tug‘ma rivojlanish nuqsonlari, tuq vaqtida homila boshining uzoq vaqt siqilib turishi. Patogenezi. Qonnning kislorod bilan to‘yinishi kamayishi almashinuv jarayoni buzilishi, ya’ni atsidozga, sut kislotasi yig‘ilishiga va natijada barcha a’zolar faoliyati buzilishiga olib keladi. Natijada buyrakusti bezi funksiyasi faollashib, katexolaminlar, vazoaktiv moddalarning ajralishiga va taxikardiyaga, qon aylanish markazlashuviga (miya va jigar, jigar kattalashadi), arterial bosim ortishiga va natijada organizm ishemiyasiga, sfinkterlar ochilib, mekoniy ajralishiga olib keladi. So‘ng sut kislotasi ta’sirida qon tomirlar o‘tkazuvchanligi ortiadi, qon aylanish tezligi kamayadi. DVS-sindrom – bu gipovolemiya, gemokonsentratsiya, to‘qimalar shishi, hayotiy muhim a’zolarga qon quyilishlar natijasidir. Sezilarli darajadagi kislorod yetishmovchiligida bradikardiyaga o‘tib, arterial bosim pasayadi. Makro-, mikrogemodinamika va metabolizmning sezilarli buzilishlari a’zolar to‘qimasining destruksiyasiga olib keladi. Klinikasi. Gipoksiya, homilaning ona qornidagi xavf soluvchi asfiksiyasi, homilaning ona qornidagi boshlangan asfiksiyasi Tashxislash. 1. KTG – normada YuUS 120-160 zarba/min. gipoksiyada: taxikardiya: bradikardiya: - yengil 140-180 zarba/min. -engil 118-100 -kuchli boleye 180 -kuchli meneye 100 2. Homilaning biofizik ko‘rsatkichlari: -homilaning nafas olish harakati kamayishi 30 nafas soni/min.dan kam -homilaning harakat faolligi kamayishi 60 min.da 6 harakatdan kam -homila tonusi gipotoniya -nostressli test harakatga taxikardiya (normada) 3. Amniotsentez - gormonlar miqdori, pH, xromosoma tuplami, sfingomiyelinni aniqlash 4. Doplerometriya 5. Kordotsentez Chaqaloq asfiksiyasi Bu tashqi muhitda yashashga moslashish mexanizmlarining buzilishi bilan bog‘liq patologik holat bo‘lib, nafas olmaslik yoki samarasiz nafas olish bilan, qon aylanishning buzilishi va markaziy asab tizimining asab-reflektor faoliyatining susayishi bilan namoyon bo‘ladi. Etiologiyasi. Asfiksiyaga olib keluvchi sabablar gipoksiyadagidek. Orttirilgan, ikkilamchi neonatal asfiksiya qog‘anoq suvlari bilan aspiratsiya bo‘lganda, pnevmopatiyalarda, bosh va orqa miya jarohatida, tug‘ma yurak nuqsonlarida, diafragmal churralarda, metabolik buzilishlarda (gipoglikemiya) hamda homila va chaqaloqning birlamchi gipoksiyasini noto‘g‘ri davolaganda kuzatiladi. Patogenezi. Surunkali homila gipoksiyasi bilan o‘xshash. Klinikasi. Apgar (1950) y. 1 va 5 daqiqadan so‘ng chaqaloqning yurak urishi, nafas olishi, tonusi, reflekslari va terisining rangini baholaydi. TADBIRLAR: I – daraja yengil 6-7 ball «kenguru» holati, burun xalqum yo‘llarini shilliqdan tozalash, onasi bilan birga bo‘lishi II – daraja og‘ir 1-5 ball Chaqaloklar reanimatsiyasi algoritmi A,V,S, D Platsentar yetishmovchilik. Bu platsentaning funksional to‘laqonligini ta’minlaydigan morfofunksional buzilishlar va kompensator-moslashish mexanizmlarining buzilishi bilan kechadigan holat. Platsentaning transport, trofik, endokrin va metabolik funksiyasi buzilishi bilan namoyon bo‘ladi. Tasnifi. 1. Gemodinamik platsentar yetishmovchilik – bachadon-platsenta va homila- platsentar qon aylanishining buzilishi. 2.Platsentar-membrana – platsenta membranasining metabolitlar transporti faoliyati susayishi. 3. Hujayra-parenximatoz – platsenta va trofoblastning hujayra faolligi buzilishi. Quyidagilar farqlanadi: Birlamchi platsentar yetishmovchilik (BPYe) – Genetik, endokrin va infeksion omillar ta’sirida implantatsiya, erta embriogenez (16 haftagacha) va platsentatsiya davrida rivojlanadi. Bu omillar gametalarga, zigotalarga, blastotsistga, platsentaga va ayollar jinsiy a’zolariga ta’sir qiladi. Natijada platsentaning tuzilishi, joylashishi va bachadon devoriga yopishishi buziladi. Birlamchi platsentar yetishmovchilik homilada nuqsonlar rivojlanishiga, homilaning rivojlanmay qolishiga olib kelishi mumkin. Ikkilamchi platsentar yetishmovchilik (IPYe) – ona organizm iva ekzogen omillar ta’sirida homiladorlikning 16 haftasidan so‘ng rivojlanadi. BPYe va IPYe o‘tkir va surunkali bo‘ladi: O’tkir – NJYBK, oldinda joylashgan platsenta ko‘chishida kuzatiladi. Surunkali – EGK yoki genital kasalliklar natijasida erta rivojlanadi, uzoq kechadi; kompensator-moslashish jarayonlar buzilishi bilan sirkulyator va yallig‘lanish- degenerativ o‘zgarishlar kuzatiladi. Etiologiyasi va patogenezi. Barcha turdagi ekstragenital kasalliklar va akusherlik patologiyalari surunkali fetoplatsentar yetishmovchilikka olib keladi. Rivojlanish darajasi va barcha miqyosdagi o‘zgarishlar nisbatidan kelib chiqib, fetoplatsentar yetishmovchilikning quyidagi fazalari farqlanadi (V.Ye.Radzinskiy): 1. kompensirlangan – turg‘un giperfunksiya fazasida platsenta ishini ta’minlovchi barcha turdagi adaptatsion-gemostatik reaksiyalar stimulyatsiyasi bilan ifodalanib, cho‘zilgan homiladorlik, qisqa davom etgan yengil darajadagi homiladorlik bilan indutsirlangan gipertenziya, lipid almashinuvi buzilishi, surunkali piyelonefritda fetoplatsentar yetishmovchilik bilan kuzatiladi.; 2. subkompensirlangan – normaga nisbatan adaptatsion reaksiyalarning susayishi, ribosoma to‘plamining o‘zgarishi, glikolitik jarayonlarning faollashishi, lipidlar miqdorining ortishi, gormonal faoliyatining susayishi bilan ifodalanadi. Bu o‘zgarishlar muddatidan o‘tgan homiladorlikda, uzoq vaqt kechgan homiladorlik bilan indutsirlangan gipertenziyada, I-II bosqichdagi gipertoniya kasalligida, qon aylanishi buzilishi bilan kechadigan yurakning revmatik nuqsonlarida kuzatiladi. 3. dekompensirlangan (1-2 sutka davomida) – disregulyator jarayonlar ustunligi bilan, iyerarxik boshqaruvning uzilishi, gomeostazning molekulyar, hujayra va to‘qima zanjirida ko‘pgina teskari bog‘lanishlar yuzaga kelishi , ammo ularning realizatsiya qilinmasligi va natijada kompensatsiyaning buzilishi bilan ifodalanadi. Bu faza tug‘ruq faoliyatining sustligida, homiladorlik bilan indutsirlangan gipertenziyada tez rivojlanadi. FPYega olib keluvchi va uni og‘irlashtiruvchi omillar quyidagilar: onaning yoshi (18dan kichik va 32 dan katta yosh), chekish, alkogol ichish, turli dorilar qabul qilish, og‘irlashgan akusherlik anamnezi, ya’ni ayollarni homiladorlik va tug‘ruq davrida perinatal patologiya kelib chiqishi va rivojlanishi yuqori xavf guruhiga kiritishga sabab bo‘ladigan omillar. I.M. Ordiyans (1989) izlanishlaridan ma’lum bo‘lishicha, ko‘p tug‘uvchi ayollarda ekstragenital va akusherlik patologiyalari bo‘lishi yoki bo‘lmasligidan qat’iy nazar hamma holatlarda FPYe rivojlanadi. FPYe aniqlanganda homiladorlik va tug‘ruqning oqibati platsentaning adaptatsion-gomeostatik reaksiyalari holatiga bog‘liq bo‘ladi. Kompensator-moslashish reaksiyalari kuchsiz rivojlangan nisbiy platsenta yetishmovchiligi homilaning ona qornida rivojlanishdan orqada qolishi bilan kuzatiladi. Fetoplatsentar kompleksda mikrosirkulyatsiya va metabolizm buzilishiga olib keladigan gipoksik holatlar FPYe rivojlanishiga olib keladi, bu esa o‘z navbatida ona-platsenta- homila tizimida patologik ta’sirlarning xalqasi vujudga keladi. Kompensator-moslashish reaksiyalar ko‘p jihatdan FPYe olib keluvchi asosiy patologik jarayonga bog‘liq.. Tabiiyki, ekstragenital kasalliklar bilan kechadigan homiladorlikdagi platsentar yetishmovchilikda platsentadagi adaptatsion-gomeostatik reaksiyalar sof akusherlik patologiyalarda yoki bu patologik jarayonlar birga kelgandagiga nisbatan farq qiladi (V.Ye. Radzinskiy, 1987). Surunkali FPYe platsentaning kompensator imkoniyatlariga qarab quyidagilarga bo‘linadi: a) mutlaq platsentar yetishmovchilik – kompensator jarayonlar kuzatilmaydi b) nisbiy platsentar yetishmovchilik – platsentar yetishmovchilik homila tushish xavfi bilan parallel kechadi. Surunkali fetoplatsentar yetishmovchilik rivojlanishiga 3 darajadagi xavf: Yuqori: homiladorlik bilan indutsirlangan gipertenziya, yurak-qon tomir kasalliklari, revmatik yurak nuqsonlari, qandli diabet, buyrak kasalliklari, rezus-konflikt, muddatidan o‘tgan homiladorlik. O’rta: genital infantilizm I – II daraja, duplex uteri, Past: ko‘psuvlilik, katta yoshli va qari birinchi tug‘uvchilar. Platsentadagi o‘zgarishlar: 1) Qon tomir bo‘g‘inidagi o‘zgarishlar 2) Infarktlar, platsenta ko‘chishi, shishi. 3) Terminal vorsinkalarda buzilishlar. 4) Ona va homilada DVS. Tashxislash. Homiladorlik va tug‘ruq dinamikasida fetoplatsentar kompleks holatini tekshirishning zamonaviy usullarining ishlab chiqilishi homila patologiyalarini – homilaning rivojlanishdan orqada qolishi (gipotorofiya) va/yoki uning surunkali gipoksiyasi kabilarni o‘z vaqtida tashxislash va davolash imkonini berdi. Yuqoridagi holatlarni prenatal tashxislash: -exografiya («biofizik profil» Manning bo‘yicha yoki Vintzileos modifikatsiyasi, fetometriya, platsentani tekshirish, asosan Grannum bo‘yicha yetilish darajasini aniqlash). -kardiotokografiya (Fisher, Krebs, Saveleva bo‘yicha baholash ball tizimi, yoki Demidovu, Redman & Dowes bo‘yicha kompyuter baholash). -«ona-platsenta-homila» tizimi qon tomirlarida dopler fluometriya. -tsitologiya. -amnioskopiya, -gormonal usullar. Platsenta faoliyatini gormonal tekshirish. 20» ortiq homiladorlar gormonal monitoringa muhtojdirlar. Bularga homiladorlik davridagi gipertenziv buzilishlar bo‘lgan, og‘irlashgan ginekologik va akusherlik anamnezi bilan (muddatidan oldingi tug‘ruq, o‘z- o‘zidan homila tushishi, hayz faoliyatining buzilishi, bepushtlik), homiladorlikda kam tana vazniga ega bo‘lgan yoki kam vazn yig‘gan ayollar, kuchli toksikoz o‘tkazgan ayollar, surunkali homila tushishi xavfi bo‘lgan ayollar, platsenta ko‘chishi yoki joylashish nuqsonlari bo‘lgan ayollar, bachadon o‘smalari, rivojlanish nuqsonlari va boshqa xavf omillari bo‘lgan ayollar kiradi. Hozirgi kunda platsentaning funksional xususiyatini aniqlash uchun radioimmunologik usul bilan qonda estriol (E3) miqdori aniqlanadi. Fetal endokrin sekretsiya bilan bog‘liq steroid gormonlar biosintezining tashxisiy muhimligi faqat homiladorlikning kechki muddatlariga xos. Homiladorlikning erta muddatlarida homila rivojlanishini platsentaning oqsil gormonlari – xorion gonadotropini (XG) va platsentar laktogen (PL) orqali aniqlash mumkin, chunki bu gormonlar homila tuxumi trofoblasti va sinsitiotrofoblasti tomonidan ishlab chiqiladi. Platsenta holatini tug‘ruqdan keyingi tashxislash asosan morfofotometrik va morfologik usullar yordamida bajariladi. Biologik suyuqliklarda fetoplatsentar kompleks gormonlarini tekshirib, vrach homiladorlik asoratlari yoki ekstragenital patologiyalarda homila holati o‘zgarishlarini aniqlashi mumkin. Bunda odatda endokrin ko‘rsatkichlarning o‘ziga xosligi kuzatilmaydi. Gormonlarning qondagi yoki siydikdagi miqdorining o‘zgarishi homilador qasalligiga mos kelmaydi. Bemor holatining og‘irligi ajraladigan gormonlar bilan korrelyatsiya qilinadi, chunki og‘ir patologiyalar (preeklampsiya, II bosqich gipertoniya kasalligi, yurak-qon tomir kasalliklari) homila gipoksiyasini chaqiradi. Gormonal tekshirish ma’lumotlari asosan homiladorlikning 30 haftasidan so‘ng muhim ahamiyatga ega bo‘ladi. Ma’lum bo‘lishicha, estriol peshobda qanchalik kam ajralsa, homila organizmidagi gipoksik o‘zgarishlar shunchalik chuqur, yurak faoliyati shunchalik o‘zgargan bo‘ladi. Muhimki, estriol va odam xorion gormoni ekskretsiyasi miqdori homila gipoksiyasining klinik belgilari paydo bo‘lishidan oldin kamayadi. Homila holatining turli buzilishlarida amnioskopiya qilish qog‘anoq suvi miqdorining, shaffofligi va rangining o‘zgarishini aniqlash imkonini beradi. «Mekonial» suvlar haqidagi fikrlarning turlicha bo‘lishiga qaramasdan homiladorlik davrida yashil suvlar bo‘lishi – homila gipoksiyasining belgisidir. (T.D. Travyanko va muallifdoshlar, 1989). Amniotsentez, yo‘li bilan olib tekshirilgan qog‘anoq suvlari homila gipoksiyasi haqida rN (7,02dan kam), RSO2 (7,33 kPadan yuqori), RO2 (10,66 kPadan past), kaliy konsentratsiyasi (5,5 mmol/ldan yuqori), mochevina (7,5 mmol/ldan yuqori), xloridlar (110 mmol/ldan yuqori), glyukozalar (og‘ir gipoksiyada 1,2 dan 0,8 mmol/l gacha kamayishi) (G.P.Maksimov,1989) kabi ko‘rsatkichlar muhim ahamiyatga ega. Qog‘anoq suvlarida beta-glyukoronidazaning 2,5 marta va undan ortib ketishi homila gipoksiyasining aniq belgisi bo‘lib hisoblanadi. M. Hagamani va muallifdoshlari (1979) homila gipoksiyasi va gipotrofiyasida qog‘anoq suvlarida estrogen va xorion mammotropini miqdori sezilarli darajada kamayashini aniqlashgan. So‘nggi yillarda ultratovush tekshirish va platsenta biometriyasi homilaning patologik holatlarini aniqlashda muhim usullardan bo‘lib qoldi. Homiladorlikning so‘nggi oylarida platsentaning yupqalashishi (2 smgacha) yoki qalinlashishi (5 smdan ortiq) platsentar yetishmovchilik rivojlanishidan dalolat beradi. (L.S. Persianinov, V.N. Demidov, 1982). Exografiya ham shuningdek, platsentadagi bir qator patologik holatlarni aniklash imkonini beradi. 5ta parametrni kompleks baholashni o‘z ichiga oladigan homilaning biofizik profilini aniqlash keng tarqalgan: - homilaning nafas olish harakati kamayishi -homilaning harakat faolligi kamayishi -homila tonusi - kardiotokografiyada nostressli test (NST) - qog‘anoq suvlarining kamayishi Vintzileos modifiukatsiyasida (1987) 6-parametr kqo‘shilgan – Grannum bo‘yicha platsentaning yetilish darajasi. Ko‘pgina olimlarning fikricha, homilaning «biofizik profili»ni baholash uning hayot faoliyati haqida ob’ektiv ma’lumot olish imkonini beradi. (Arduini D. et al., 1985; Benacerraf B., Frigoletto F., 1986; De Vore L.et al., 1987). Ma’lum bo‘lishicha, homilaning «biofizik profili»ni aniqlashdagi ijobiy natijalar 90% prognostik qiymatga ega ekan. F. Manning va muallifdoshlari (1981) bu ko‘rsatkichni baholash uchun maxsus ball tizimini ishlab chiqishgan (Apgar shkalasiga o‘xshash). R. Richter ma’lumotlariga ko‘ra (1984), 10 ballda homiladorlikning noxush oqibat bilan tugash soni -6% ni tashkil etadi, 8 ballda-13%, 6 ballda-30%, 4 ballda-75%, 2 ballda-100%. A.M. Vintzileos va muallifdoshlari fikricha, (1987), homilaning «biofizik profili» ma’lumotlarini tahlil qilib, homiladorlikni noto‘g‘ri olib borishga quyidagilar sabab bo‘ladi: - har bir aniq holatda klinik belgilarni hisobga olmasdan faqat ballarni hisoblab homiladorlikni olib borish taktikasini ishlab chiqish; - homilaning «biofizik profili»ni o‘rganishga sabab bo‘lgan ma’lumotlarni va o‘tkazilish muddatlarini hisobga olmasdan homiladorlikni olib borish taktikasini tshlab chiqish. - nostressli testni qo‘llamasdan faqat UTT natijalariga asoslanib, homiladorlikni olib borish taktikasini tshlab chiqish. - tekshiruvchining malakasi yetishmasligi. Manning va muallifdoshlari (1981) homilaning «biofizik profili»ni aniqlashdagi ballar yig‘indisidan kelib chiqib, quyidagi akusherlik taktikasini tavsiya etishadi. 8-10 ballga baholash homilaning holati normal ekanligini bildiradi. Perinatal patologiyaga xavf bo‘lgan yuqori xavf guruhidagi ayollarda 1-2 haftadan keyin qayta tekshiriladi. 4-6 ballga baholanganda akusherlik taktikasi homilaning yetilganlik darajasiga va tug‘ruq yo‘llarining tayyorligiga bog‘liq bo‘ladi. Homila to‘liq yetilmaganda va tug‘ruq yo‘llari tayyor bo‘lmaganda tekshirish 24 soatdan keyin takrorlanadi. Takror tekshirishdan noxush natija olinganda kortikosteroidlar bilan davolanib, 48 soatdan keyin tug‘dirib olinadi. Homila yetilganlik belgilari bo‘lganda muddatidan olin tug‘diriladi. 0-2 ball bilan baholash o‘ta noxush belgi bo‘lib, tezda ehtiyotlik bilan tug‘dirib olish lozim. Homila yetilmagan bo‘lsa, kortikosteroidlar bilan davolab, 48 soatdan so‘ng tug‘dirish lozim. Kardiotokografiya (KTG) homilaning yurak faoliyatini va bachadonnig qisqarishini baholashga imkon beradi. Shu bilan birga ko‘pgina izlanishlar shuni isbotlaydiki, KTG natijalarni noto‘g‘ri tahlil qilish gipoksik holatlarning giperdiagnostikasiga olib keladi, bu esa o‘z navbatida asossiz kesar kesishlar sonining ortishiga sabab bo‘ladi. Bunday holatlarning oldini olish uchun keyingi yillarda amaliyoda kardiotokogrammalarni baholashda avtomatlashtirilgan kompyuter tizimi tatbiq qilingan. Ultratovushli dopplerometriya usuli yordamida ona-platsenta-homila tizimidagi turli qon tomirlarda qon aylanishini aniqlab, bachadon platsenta qon aylanishini baholashga va yuqori perinatal xavf guruhidagi homiladorlar uchun muhim tashxisiy va prognostik ahamiyatga ega. O’tkazilgan kupgina izlanishlar ona-platsenta-homila tizimidagi qon aylanishini kompleks baholash FPYe tashxislash va optimal akusherlik taktikasini tanlashni yaxshilash imkonini beradi. Bachadon va kindik arteriyalarida qon aylanish tezligi egriligini baholashga asoslanib bachadon-platsenta va homila-platsenta qon aylanishi buzilishlari tasnifi ishlab chiqilgan (Strijakov A.N. i soavt. 1989). Bu tasnifga asoslanib, qon aylanishi buzilishining 3 darajasi farqlanadi: 1 daraja: A. Homila-platsenta qon aylanishi saqlangan holda bachadon-platsenta qon aylanishining buzilishi. B. Bachadon-platsenta qon aylanishi saqlangan holda homila-platsenta qon aylanishining buzilishi. 2 daraja: Qaltis o‘zgarishlarsiz bir vaqtda ham homila-platsenta qon aylanishi ham bachadon-platsenta qon aylanishining buzilishi (oyoq-qo‘l-diastolik qon aylanishi saqlangan). 3 daraja: Bachadon -platsenta qon aylanishi saqlangan yoki buzilgan holda homila -platsenta qon aylanishining qaltis buzilishi (qon aylanishi kuzatilmasligi yoki revers diastolik qon aylanishi) Ona-platsenta-homila tizimidagi qon aylanishi buzilishlari darajasi bilan homilaning rivojlanishdan orqada qolishi, homilaning ichki gipoksiyasi, kesar kesish yo‘li bilan tug‘dirish, chaqaloqlarning og‘ir ahvoli va perinatal yo‘qotishlarning yuqori koeffitsent korrelyatsiya bilan to‘g‘ri proporsional ekanligi aniqlangan. Dinamik kuzatuvda IA, II, va III darajadagi qon aylanishi buzilishlari ko‘rsatkichlari yaxshilanmagan. Faqata IB darajadagi, odatda homila tushish xavfi bo‘lganda bachadon- platsenta-homila qon aylanishi yaxshilanishi kuzatilgan. Hozirgi kunda dopplerografiya akusherlik amaliyotida skrining usuli sifatida o‘zini oqlamadi. Lekin ikkinchi tomondan bachadon-platsenta va homila qon aylanishini doppler usulida tekshirish yuqori perinatal xavf guruhidagi homiladorlarda muhim prognostik ahamiyatga ega. Ayniqsa bu ko‘rsatkichlar FPYeda muhim axamiyatga ega. Bu bir tomondan FPYe perinatal kasallanish va o‘limning asosiy sababi ekanligi bo‘lsa, ikkinchi tomondan FPYe patoganazida bachadon-platsenta-homila qon aylanish tizimidagi buzilishlar yotadi. Dopplerometriyada anikqlanadigan gemodinamik buzilishlar ko‘pgina FPYeda ham kuzatiladi, ammo FPYening barcha shakllarida ham yuqorida keltirilgan tizimda qon aylanishning sezilarli buzilishi kuzatilmaydi. Ko‘pgina holatlarda Ushbu patologiyada dopplerometriyaning soxta-salbiy natijalari shu bilan bog‘liq bo‘lishi mumkin. Shuning uchun akusherlik amaliyotida quyidagi uchta bir-birini to‘ldiruvchi usullar natijalarining muhimligini ta’kidlab o‘tish lozim: exografiya, KTG va dopplerometriya (Medvedev M.V.Klinicheskoye rukovodstvo po UZD, II tom 1996). Homilaning oldinda kelgan bosh terisi qon tomiridan olingan qonida (Zaling sinamasi) kislota-ishqor holatini aniqlash homiladagi patologik holatlarni aniqlashda muhim ahamiyatga ega. Tug‘ruqning I-davrida pH ning 7,2gacha kamayishi subkompensirlangan atsidoz deb baholanadi, 7,2 dan past - dekompensirlangan atsidoz bo‘lib, homila gipoksiyasidan darak beradi. Dekompensirlangan atsidozaning homila yurak urishi o‘zgarishlari bilan birga kelishi homila gipoksiyasining aniq belgisi bo‘lib, zudlik bilan tug‘dirib olishga ko‘rsatma bo‘lib hisoblanadi. (L.B.Markin,1989). Homilaning rivojlanishdan orqada qolish sindromi. I. Simmetrik – homila o‘lchamlari proporsional kichraygan bo‘ladi. Barcha a’zolari to‘liq yetilmagan va gestatsiya muddatiga mos kelmaydi. Ko‘pincha, bachadon ichi infeksiyasida, xromosom nuqsonlarda, noto‘gg‘ri ovqatlanishda, cheki shva boshqalarda kuzatiladi.Homiladorlikning erta muddatlarida rivojlanadi. II. Asimmetrik – homila boshining bipariyetal o‘lchamlari normal bo‘lganda tanasining o‘sishi orqada qoladi. O’sish notekis bo‘ladi: miya, suyaklar kamroq o‘sadi, parenximatoz a’zolar(jigar) tez o‘sadi. III trimestrda akusherlik patologiyalari yoki ekstragenital patologiyalarda kuzatiladi. Og‘irlik darajalari (UTT ma’lumotlari bo‘yicha): 1 daraja – 2 haftaga rivojlanishdan orqada qolishi 2 daraja – 2-4 haftaga 3 daraja – 4 haftadan ortik. Homilaning rivojlanishdan orqada qolishiga xavf guruhi. 1. Ijtimoiy omillar: yosh birinchi tug‘uvchilar, kata yoshda birinchi tug‘uvchilar, nikohsiz homiladorlik, kasb zararlari, ruhiy zo‘riqishlar. 2. Somatik anamnez xususiyatlari: surunkali infeksiyalar. 3. Akusherlik anamnez xususiyatlari: bepushtlik, abortlar, kesar kesish, anamnezida kam vaznli bolalari bo‘lganda. 4. Ushbu homiladorlikning kechishi: toksikozlar, infeksiyalar. Klinikasi va homiladagi jarayonlar. Ko‘pincha 32 haftadan keyin tashxis qo‘yiladi. Agar 28 haftadan keyin bo‘lsa, ko‘proq simmetrik, 32 haftadan keyin – asimmetrik bo‘ladi. To‘qimalar glyukozani ko‘p utilizatsiya qilish hisobiga gipoglikemiya bo‘ladi. Homilaning gormonal faoliyati onaning gormonal faoliyati bilan bog‘liq bo‘lganligi sababli lipid va gormonal almashinuv ham buziladi. Homilaning rivojlanishdan orqada qolishi kuchli bo‘lsa, miokardning qisqarish faoliyati, qon tomirlar tonusi, natijada esa, almashinuv jarayonlari ham buziladi. Tashxislash. 1. Klinikasi: -Leopold-Levitskiy usullari -homila qimirlashi soni 2 soatda 4 dan kam (kuniga 3 marta 1 soatdan sanash). -auskultatsiya (XVGPdagidek) -qorin aylanasi, bachadon tubi balandligi 2.homilaning biofizik profili va kardiotokografiya 3.buyraklarning ajratish funksiyasi: siydikning bir soatlik ekskretsiyasi bo‘yicha, ya’ni homila qovug‘ini bir soatdan so‘ng ko‘rish. Bu patologiyada bu ko‘rsatkich 15-18 ml.gacha kamayadi (normada 24-27). 4. 29-30 haftada platsenta yetishmovchiligi va homilaning rivojlanishdan orqada qolish sindromining aniq belgisi quyidagilar: eritrotsitlar agregatsiyasi intensivligi 20-30 %ga ortadi, qon qovushqoqligi 10-15% ga, fibrinogen 10-15% ga, trombotsitlar 10- 12%ga kamayadi, trombotsitlar agregatsiyasi 15-20%ga ortadi, qon ivish vaqti dastlabkiga nisbatan 10-15% ga uzayadi. 5.Amniotsentez. Davolash. Xavf guruhlarida 3-marta profilaktik davolash. 1.Zararli odatlardan voz kechish, surunkali infeksiya o‘choqlarini bartaraf etish. 2.Ovqatlanish va tartibni normallashtirish 3. Homila gipoksiyasi va FPYedagidek davolash. 1. Vaziyatli masala. Homiladorlik anemiya fonida kechgan (Nv-70 g/l).Shikoyatlari:xomilaning kun davomida kup kimirlashiga. Homilaning yurak urishi 140 zarba 1 min.da, ritmik. Boshchasini paypaslagandan keyin yurak urishi 148 zarba 1min.da. Tashxis? (XSD). Sababi? (anemiya III darajali) Olib borish taktikasi? (Statsionarga yetkazish va surunkali dimikishni davolash) 2. Vaziyatli masala. 34 xaftalik xomiladorlik,, poliklinikaga navbatdagi 1 oylik oralikdan sunggi tashrifda KA va BTB 1 sm ga oshdi. Shu vakt mobaynida ayel pnevmoniyani utkazdi va statsionarda davolandi.Shikoyatlari: xomilaning keskin kimirlashiga. Homila yurak urishi 130 zarba, ritmik. Boshchasining paypaslagandan sung 110 zarba.. Tashxis? (FPYe, XUOK) Sababi? (BII, FPYe) Olib borish? (Darxol gospitalizatsiya tekshirishlarni utkazish uchun va vaktdan ilgari tugdirish tugrisidagi masalani xal kilish uchun) Tayergarlikka vakt – 5 min. Vakilning javobi -5 min. Muxokama kilish - 5 min. Ilova № 3 «Muammolar yechish usuli» uyini. Ukituvchi talabalarga 3 guruxga bulinishini taklif etadi. Xar bir guruxga mavzu beriladi: FPYe, XUOK, XSD. Kuyidagi savollarga javoblarni tayerlab kuyish zarur: - FPYe, XUOK va xomilani usishi orkada kolishi sabablari (b.5-7, 13) - XSDni diagnostik mezonlari (b.5). - davolash muolajalari, FPYe sabablari (b.7-12). - XUOK sabablari, davosi (b.13) - XUOKni ambulator davolanish prinsiplari (b.5-6). - FPYeda xomiladorlikni tuxtatishga kursatmalar (b.12). Javobni eshitish uchun xar bir guruxdan vakil tayerlanadi. Konkurent bulgan gurux ekspert xisoblanadi. Instruktaj – 3 min.; guruxlarga bulinish- 2 min, tayergarlikka vakt-10 min.; gurux vakilining chikishi 8 min.dan = 24 min; javoblarni muxokama kilish – 6 min. ILOVA №4 Vaziyatli masala №1. Homilador ayol 20 iyulda qorin pastida va belda pastga tortuvchi og‘riqlarga shikoyat bilan murojaat qildi. Anamnezidan: 12, 20 haftalik muddatda ikkita homilasi tushgan. Oxirgi hayzi 3- dan 8- yanvargacha. Bachadon ko‘zg‘aluvchan. Tonusi biroz ortgan. Homila qimirlashini sezadi. Homilaning yurak urishi 1 daqiqada 142 zarb, bo‘g‘iqroq, ritmik. Qin orqali tekshirilganda: bachadon bo‘yinchasi 2 sm uzunlikda, orqaga og‘gan. Tashqi bo‘g‘izi yopiq. Ajralmalar tiniq shilliq. Savollar: 1. Taxminiy tashxis. 2. UAShning tekshirish usullari. 3. UASh taktikasi. Javoblar: 1. Homiladorlik III. 28 – 29 hafta. Erta tug‘ruq havfi. 2. UASh tomonidan umumiy qon , umumiy siydik taxlili, UTT o‘tkaziladi. 3. Homiladorlikni saqlab qolish uchun statsionarga yuborish. Vaziyatli masala №2 25 avgust kuni homilador ayol navbatdagi ko‘rik uchun vrach qabuliga keldi. Shikoyatlari yo‘q. Anamnezidan: homiladorligi - 2, tug‘ruqlari – 1, 1 ta artifitsial abort. Oxirgi hayzi 7- noyabrdan 10- noyabrgacha. Pulsi: 80 zarb min. AQB: 110/70 mm smb. ust. Oyoqlarida bir oz shishlar bor. Homilaning yurak urishi bo‘g‘iqroq, ritmik, 1 daqiqada 136 marotaba. Qin orqali tekshirilganda: bachadon bo‘yinchasi 1,5 sm uzunlikda, orqaga og‘gan, o‘rtacha qattiqlikda. Servikal kanal (2 sm) 1 ko‘ndalang barmoqni o‘tkazadi. Ajralmalar tiniq shilliq. Savollar: 1. Taxminiy tashhis. 2. UAShning tekshirish usullari. 3. UASh taktikasi. Javoblar: 1. Homiladorlik III. 41 – 42 hafta. Muddatidan o‘tgan homiladorlik? 2. UASh tomonidan umumiy qon , umumiy siydik taxlili, UTT , KTG o‘tkaziladi. 3. Tug‘dirish usuli va yo‘lini hal qilish uchun tug‘ruqxonaga yuborish. SAVOLLAR: - muddatidan oldin tugrk etiopatogenezi; (ilova №2) - muddatidan oldin tugrk klinikasi; (ilova №2) - xomila kutara olmaslikda profilaktika asoslari va davo; (ilova №2) -xomiladorlik muddatidan utish sabablari; (ilova №2) -muddatidan utgan xomiladorlikda tug’ruq va tug’ruqdan keyingi davir asoratlari; - muddatidan oldin tugrk va muddatidan utgan xomiladorlik xavf guruxiga kiruvchi xomiladorlar; -xomila tomonidan muddatidan utganlik belgilari; (ilova №2) -statsionarga yotish muddatlari; (ilova №2) -tug’ruqka tayyorgarlik uchun statsionarga yotish muddatlari (ilova №2) «Yulduzlar» uyini Rangli kogozdan bir nechta yulduzlar kesib olinadi. Xar bir yulduzning orka tomoniga savollar yoziladi va devolga yopishtiriladi (talabalar ukuv xonasiga kirmasidan oldin). Talabalar savollarni Birma bir olishadi va javob berishadi 6. Amaliy qism. Amaliy kunikmalar ruyxati: Amaliy ko‘nikmalar ro‘yxati: 1. Homiladorlik va tug‘ruq muddatini aniqlash. 2. Homiladorlarni tashqi akusherlik ko‘rigi. 3 Homila vaznini aniqlash. 4. Chanoq o‘lchamlarini o‘lchash. 5. Homilaning yurak urishini eshitish. 6. Homilaga xavf soluvchi holatlarda gospitalizatsiyagacha bosqichda shoshilinch yordam ko‘rsatish. 10. Adabiyetlar: Asosiy: 1. FIRST AID FOR THE Obstetrics & Gynecology. Clerkship Third Edition. MATTHEW S. KAUFMAN, JEANÉ SIMMONS HOLMES, PRITI P. SCHACHEL, LATHA G. STEAD. New York, 2010 2. Obstetrics. National leadership. Ailamazyan EK, Kulakov VI, Radzinsky VE, Savelyev GM, GEOTAR - Media 2015. 3. Murray Enkin, Mark Keyrs, James Nelson, Caroline Crowther, Lilian Dooley, Helen Hodnet and Dzhutus Hofmeyer. Good help guide during pregnancy and childbirth. Translated from the English edition under Mikhailov AV, Saint - Petersburg, "Petropolis", 2003. 4. Effektiv antenatal parvarish (ANU), Milliy standartlar, 2015 5.Umumiy amaliyot shifokori lug‘ati. Merta. Angliya, 1998 1. 6. Effective Perinatal Care. WHO. April, 2010. Afanaseva N.V., Strijakov A.N.Turli og‘irlik darajasidagi fetoplatsentar yetishmovchilikda homiladorlik va tug‘ruq oqibatlari..// Ginekologiya, akusherlik va perinatologiya masalalari. 2004, T. 3, №2, S. 7–13. 2. Vozovik A.V. Notoksik tugunli zob bo‘lgan homiladorlarda fetoplatsentar yetiishmovchilikni korreksiya qilish. // «Mat i Ditya» V Rossiya Forumi Materiallari Moskva,2003, 44–45. 3. Gromыko G.L. Aktovegin: Akusherlik amaliyotida qo‘llanilish tajribasi./Aylamazyan red. ostida. E.K./Sankt–Peterburg,2000, 33–41. 4. Demidovich Ye.O., Ignatko I.V. Fetoplatsentar yetishmovchilikda homilaning buyrakda kon aylanishi xususiyatlari., «Mat i Ditya» V Rossiya Forumi Materiallari Moskva,2003, S.56–57. 5. Falyans A.G., Zaxarov I.V. Bachadon miomasi bo‘lgan homiladorlarda fetoplatsentar yetiishmovchilikni korreksiya qilish //«Mat i Ditya» V Rossiya Forumi Materiallari Moskva,2003, S.244–246. 6. Shapovalenko S.A. Turli gestatsiya muddatlarida platsenta yetishmovchiligini kompleks tashxislash va davolash. // Vestnik Rossiyskoy assotsiatsii akusherov– ginekologov, 2001, № 2, S.43–7. http: surgeryclinic.medserv.com/og/gynaecology , www.medicine.ru www.guideline.com Qo‘shimcha adabiyotlar: 1. Profilaktika miscarriage and preterm labor in the modern world. Resolution of the 16th World Congress. Berlin 2015. 2.Blencowe H, Cousens S, Oestergaard M, Chou D, Moller AB, Narwal R, Adler A, Garcia CV, Rohde S, Say L, Lawn JE. National, regional and worldwide estimates of preterm birth. The Lancet, June 2012. 3. Preterm birth. Fact sheet. American College of obstetrician and gynecology. Reviewed November 2016. 4. Royal College of Obstetricians and Gynecologists. Tocolytic drugs for women in preterm labour. Clinical Guidelines No. 1 (B) 2002 5. Coomarasamy A, Ellen M Knox, Harry Gee, et al Effectiveness of nifedipine versus atosiban for tocolysis in preterm labour; a meta-analysis with an indirect comparison of randomised trials. Br J Obstet Gynecol 20031101045-1049.1049 [PubMed] 6. Sinclair J C. Meta-analysis of randomised controlled trials of antenatal corticosteroid administration for the prevention of respiratory distress syndrome: discussion. Am J Gynecol 1995173335-344.344 [PubMed] 7. WHO recommendations on interventions to improve preterm birth outcomes. 2015. 8.Crowley P. Prophylactic corticosteroids for preterm birth. The Cochrane Database Syst Rev, 2003, Issue 3. 9. Edwin Chandraharan, Sabaratnam Arulkumaran. Recent advances in management of preterm labor. J Obstet Gynecol India Vol. 55, No. 2: March / April 2005 Pg 118- 124. 10. Murray W. Enkin et al, A guide to effective care in pregnancy and childbirth. Oxford University Press. Third edition. 2000. 11. Royal College of Obstetricians and Gynecologists (RCOG). Prevention of yearly onset neonatal group B streptococcal disease. RCOG Press, November 2003, Guideline No. 36. 12. MRC / RCOG Working party on cervical cerclage. Final report of the Medical Research Council / Royal College of Obstetricians and Gynaecologists multicentre randomised trial of cervical cerclage. Br J Obstet Gynaecol, 1993, 100, 516-523. 13. McDonald HM, Brocklehurst P, Gordon A. Antibiotics for treating bacterial vaginosis in pregnancy. Cochrane Database of Systematic Reviews 2007, Issue 1. 14. Leitich H, Kaider A. Fetal fibronectin - how useful is it in the prediction of prepterm birth? BJOG, 2003, 10 suppl, 20, 66-70. 15. Hassan SS et al. Patients with an ultrasonographic cervical length <or = 15 mm have nearly a 50% risk of early spontaneous preterm delivery. Am J Obstet Gynecol, 2000, 182, 1458-67. 16. Kenyon S, Boulvain M. Antibiotics for preterm premature rupture of membranes. The Cochrane Library, Oxford, Issue 4, 2006. 17. King JF et al. Calcium channel blockers for inhibiting preterm labour. In: The Cochrane Library, 2003, Issue 1. 18. Romero R et al. An oxytocin receptor antagonist (atosiban) in the treatment of preterm labor: a randomized, double-blind, placebo-controlled trial with tocolytic rescue. Am J Obstet Gyneco, l 2000, 182, 1173-1183. 19. Crowley P. Prophylactic corticosteroids for preterm birth. (Cochrane Review) In: The Cochrane Library, 2004, Issue 4.