1 MUSIQА O’QITISH TEXNOLOGIYALARI KURSI REJA: 1. Madaniy hayotimizda musiqani tutgan o’rni. 2. Musiqa ta’limotini rivojlantirishga musiqa madaniyati darslarini ahamiyati. 3. Shaxsni shakllanishida musiqaning roli. 4. Musiqa o’qituvchisi oldiga qo’yilgan zamonaviy talablar. Ma’ruza matni Musiqa madaniy hayotimizda keng o’rinni tutgan, inson shaxsiyanini shakllantirishda muhim ahamiyat kasb etadigan san’at turidir. Musiqa tarbiyasi esa, nafosat tarbiyasining asosiy va murakkab qirralaridan biridir, u atrofdagi go’zal narsalarni to’g’ri idrok etishga va qadrlashga o’rgatadi. O’quvchilarga nafosatli tarbiya berishda umumta’lim maktablaridagi, musiqa madaniyati darslarini ahamiyati katta. O’quvchilar nafosat hissini, san’at sirlarini tushunishni va qadrlashni, san’atdan bahramand bo’lishni, avvalo maktablarga o’rganadilar. Nafosat didini shakllantirish uchun esa, musiqa madaniyati darslari bilan bir qatorda sinfdan tashqari musiqa tarbiyasini ahamiyati katta. Chunki, sinfdan tashqari musiqa tarbiyasining ommaviy va to’garak shakllarida bolalar yalpi tarzda jalb etiladi. Zotan, musiqa tarbiyasi sozanda yoki xonandani emas, eng avvalo insonni tarbiyalaydi. O’sib kelayotgan yosh avlodni musiqa, go’zallik olamiga olib kiradi. Chunki, musiqa inson hayotiga kuchli ta’sir ko’rsatish imkoniyatiga ega va ahloqiy- nafosat tarbiyasining muhim vositasidir. Inson musiqa bilan ona allasi orqali tanishib, umirbod musiqadan zavq topadi. Musiqadan ozuqa olish uchun esa, inson юksak madaniyatli, sof qalb egasi, go’ zallikni xis eta oladigan bo’lishi kerak. 2 Olimlardan birlari: «Odam shaxs bo’lishi uchun, u ruhiy tomonidan rivojlanishi, o’zini bir butun inson deb his qilmog’i kerak» - degan edi. Shaxsni rivojlantirish uchun avvalo, uning hulqiga ta’sir etuvchi omillarni, uning tabiatini, qiziqishini o’rganish lozim. Buning uchun shaxsni turli munosabatlar doirasiga qo’yib kuzatish kerak. Ana shundagina uning ijtimoiy hulqi, ma’naviy qiyofasi, insoniy fazilatlari ro’yobga chiqadi. «Har bir inson – degan edi Abu Nosir Al-Farobiy – o’z tabiati bilan shunday tuzilganki, u yashash va юksak yetuklikka erishish uchun, insonlar jamoasiga ehtiyoj tug’iladi, shu sababli u ko’p narsalarni o’zaro yordamlashuvi orqali yetuklikka erishadi». Bolani shaxs sifatida rivojlantirishda nasl, atrofidagi muhit, tarbiya muhim rolь o’ynaydi. O’qituvchi bu omillarni kuzatib, o’rganib chiqib, o’quvchilarni qiziqishi, qobiliyati, musiqaga, go’zallikka, mehnatga munosabatlariga qarab, musiqiy bilim, ko’nikma va malakalarini singdira borishi lozim. Inson musiqadan umrbod zavq topadi va madad oladi. Shu bois o’quvchilarga musiqa madaniyatini tarbiyalash, юksak did bilan qurollantirish, ma’naviy dunyoqarashini shakllantirish boshlang’ich sinf musiqa o’qituvchisini vazifasidir. Musiqa inson ruhiyatiga emotsional ta’sir ko’rsatish bilan birga, musiqiy tovush yordamida vujudga keladigan musiqiy tovush yordamida vujudga keladigan musiqiy ohanglar bilan ta’sir etadi, bolalarni quvontiradi, o’ylantiradi, yaxshilikka, go’zallikka yetaklaydi va nafosat olamiga olib keladi. Shunday ekan, boshlang’ich sinflarda musiqa madaniyati darslariga e’tibor yanada kuchayib, boshlang’ich sinf musiqa o’qituvchisi oldiga katta vazifalarni qo’yadi. Shu bilan birga, iqtidorli o’qituvchilarni, maktab hayotiga ommaviy va to’garak ishlariga jalb etish boshlang’ich sinf o’qituvchisi zimmasidadir. Musiqa madaniyati darslarida milliy musiqa meroslaridan to’laqonli foydalanish va bugungi zamonaviy asarlarni musiqa darslarida qo’llash, o’qituvchidan ish mazmunini va uslubini yangilashni talab etadi. Buning uchun musiqa o’qituvchisi o’z fanini puxta bilishi, bolalarni sevishi, pedagogika, psixologiya, bolalar fiziologiyasi, musiqa o’qitish metodikasidan chuqur bilimga ega bo’lishi lozim. Chunki yosh avlodni barkamol inson qilib tarbiyalashda musiqa o’qituvchisi yetakchi bo’lib hisoblanadi. Maktab hayotida 3 boshlang’ich sinf musiqa o’qituvchisini faoliyat miqyosi kengdir. Musiqa madaniyati darslaridan tashqari, o’quvchilar bilan tarbiyaviy musiqali ochiq darslar o’tkazadi. Bu hozirda ishlayotgan o’qituvchilardan ish mazmuni va uslubida yangilanish jarayonini talab etadi. Bunday talablar yangi nashrdan chiqqan qo’llanmalar, tavsiyanomalar, dasturlar, darsliklar keng ma’noda mazmunli qilib yoritilgan. Musiqa o’qituvchisi dars jarayonida qo’shiq kuylash, musiqa tinglash, musiqaga mos bolalar cholg’u asboblaridan jo’r bo’lish musiqiy ritmga harakatlar bajarish kabi dars faoliyatlarida musiqaga qiziqtira olish, ularni musiqiy qobiliyatlarini o’stirishga harakat qilish lozim. Chunki, musiqa o’quvchilarga tez ta’sir eta oladigan ta’lim-tarbiya vositasidir. U o’qituvchilarni shaxs bo’lib shakllanishi uchun ommaviy va ahloqiy tomondan ijobiy ta’sir ko’rsatadi. Shuning uchun ham, musiqa madaniyati darslari, avvalo tarbiya darsi deb ataladi. Dars samaradorligini oshirish musiqa o’qituvchisidan mehnat, o’z faniga muhabbat, bolalarni go’zallik va nafosat olamiga olib kirish uchun bilim, musiqaga mehr va shijoat talab etadi. TEKSHIRISH SAVOLLARI: 1. Madaniy hayotimizda musiqa qanday ahamiyatga ega? 2. Barkamol insonni tarbiyalashda musiqaning maqsad va vazifalari nimadan iborat? 3. SHaxsni tarbiyalashda musiqa qanday ahamiyatga ega? 4. Maktab hayotida musiqa o’qituvchisini tutgan o’rni? Tayanch tushunchalar: Musiqa – turli-tuman tovushlar bilan obraz yaratib beruvchi, g’oyaviy emotsional mazmunga ega bo’lgan san’atni bir turi. Musiqa estetikasi – musiqa san’atining mohiyati, badiiy shakllari va uslublarini o’rganadigan fan.