MUSTAQIL O‘ZBEKISTON TA’LIM TIZIMI. MUSTAQILLIK YILLARIDA PEDAGOGIK FIKRLAR RIVOJI

Yuklangan vaqt

2024-08-26

Yuklab olishlar soni

2

Sahifalar soni

8

Faytl hajmi

27,9 KB


MUSTAQIL O‘ZBEKISTON TA’LIM TIZIMI. MUSTAQILLIK YILLARIDA PEDAGOGIK FIKRLAR RIVOJI Reja: 1.Mustaqil O‘zbekistonda ta’lim sohasida amalga oshirilgan islohotlar. 2.O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi, “Ta’lim to‘g‘risida”gi Qonun va “Kadrlar tayyorlash Milliy dasturi” – Respublikamizda ta’lim-tarbiyani tashkil yetish va kadrlar tayyorlashning huquqiy asosi sifatida. 3.Mustaqillik yillarida pedagogik fikrlar rivojining asosiy yo‘nalishlari. 1.Mustaqil O‘zbekistonda ta’lim sohasida amalga oshirilgan islohotlar. «Kadrlar tayyorlash milliy dasturi». «Kadrlar tayyorlash milliy dasturi» O‘zbekiston Respublikasining «Ta’lim to‘g‘risida»gi qonunining qoidalariga muvofiq, milliy tajribaning tahlili va ta’lim tizimidagi, jahon miqyosidagi yutuqlar asosida tayyorlangan hamda yuksak umumiy va kasb-hunar madaniyatiga, ijodiy va ijtimoiy faollikka, ijtimoiy-siyosiy hayotda mustaqil ravishda mo‘ljalni to‘g‘ri ola bilish mahoratiga ega bo‘lgan, istiqbol vazifalarini ilgari surish va hal etishga qodir kadrlarning yangi avlodini shakllantirishga yo‘naltirilgandir. O‘zbekiston Respublikasida uzluksiz ta’lim Davlat ta’lim standartlari hamda o‘quv dasturlari talablariga muvofiq tashkil etiladi. Uzluksiz ta’lim quyidagi ta’lim turlarini o‘z ichiga oladi: 1. Maktabgacha ta’lim; 2. Umumiy o‘rta va o‘rta maxsus ta’lim; 3. Kasb-hunar ta’limi; MUSTAQIL O‘ZBEKISTON TA’LIM TIZIMI. MUSTAQILLIK YILLARIDA PEDAGOGIK FIKRLAR RIVOJI Reja: 1.Mustaqil O‘zbekistonda ta’lim sohasida amalga oshirilgan islohotlar. 2.O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi, “Ta’lim to‘g‘risida”gi Qonun va “Kadrlar tayyorlash Milliy dasturi” – Respublikamizda ta’lim-tarbiyani tashkil yetish va kadrlar tayyorlashning huquqiy asosi sifatida. 3.Mustaqillik yillarida pedagogik fikrlar rivojining asosiy yo‘nalishlari. 1.Mustaqil O‘zbekistonda ta’lim sohasida amalga oshirilgan islohotlar. «Kadrlar tayyorlash milliy dasturi». «Kadrlar tayyorlash milliy dasturi» O‘zbekiston Respublikasining «Ta’lim to‘g‘risida»gi qonunining qoidalariga muvofiq, milliy tajribaning tahlili va ta’lim tizimidagi, jahon miqyosidagi yutuqlar asosida tayyorlangan hamda yuksak umumiy va kasb-hunar madaniyatiga, ijodiy va ijtimoiy faollikka, ijtimoiy-siyosiy hayotda mustaqil ravishda mo‘ljalni to‘g‘ri ola bilish mahoratiga ega bo‘lgan, istiqbol vazifalarini ilgari surish va hal etishga qodir kadrlarning yangi avlodini shakllantirishga yo‘naltirilgandir. O‘zbekiston Respublikasida uzluksiz ta’lim Davlat ta’lim standartlari hamda o‘quv dasturlari talablariga muvofiq tashkil etiladi. Uzluksiz ta’lim quyidagi ta’lim turlarini o‘z ichiga oladi: 1. Maktabgacha ta’lim; 2. Umumiy o‘rta va o‘rta maxsus ta’lim; 3. Kasb-hunar ta’limi; 4. Oliy ta’ lim; 5. Oliy o‘quv yurtidan keyingi ta’lim; 6. Kadrlarni qayta tayyorlash va ularning malakasini oshirish; 7. Maktabdan tashqari ta’lim. Kadrlar tayyorlash milliy modelining tarkibiy qismlaridan biri sifatida fan, yana shuningdek, «ta’lim mazmunini tubdan yangilashda: ta’lim standartlari, ta’lim dasturlari, o‘quv darsliklari va qo‘llanmalar tayyorlashda, ilmiy-metodik ta’minotni amalga oshirishda bevosita va bilvosita ishtirok etadi». Fan yuqori malakali mutaxassisni tayyorlaydi va ulardan foydalanadi, ilg‘or pedagogik va axborot texnologiyalarini ishlab chiqadi. Ishlab chiqarish - kadrlarga bo‘lgan ijtimoiy ehtiyojni shuningdek, ularning tayyorgarlik sifati va saviyasiga nisbatan qo‘yiladigan talablarni belgilovchi asosiy buyurtmachi, kadrlar tayyorlash tizimini moliyaviy va moddiy-texnika jihatdan ta’min-lash jarayonining qatnashchisi. Avvallari ishlab chiqarish tayyor kadrlar kuchi va salohiyatidan foydalanuvchi iste’molchi sifatidagina faoliyat olib borgan bo‘lsa, bugungi kunda ushbu faoliyatning mazmuni tubdan o‘zgardi. 2017 - 2021 yillarda O‘zbekiston Respublikasini rivojlantirishning beshta ustuvor yo‘nalishi bo‘yicha Harakatlar strategiyasi qisqa muddatli istiqbolda davlat siyosatining ustuvor yo‘nalishlarini belgilab bergan eng muhim dasturiy hujjat hisoblanadi. Mazkur hujjat asosida ta’lim sohasiga doir qator islohotlar amalga oshirildi. Ta’lim tizimini xalq bilan muloqot va ilg‘or xorijiy tajribalar asosida isloh qilishga asosiy e’tibor qaratildi. Jumladan, O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2017-yil 30-sentabrdagi «O‘zbekiston Respublikasi Maktabgacha ta’lim vazirligi faoliyatini tashkil etish to‘g‘risida» PQ-3305-son qarori asosida respublikamizda ilk bor Maktabgacha ta’lim vazirligi tashkil etildi. Maktabgacha ta’lim vazirligi o‘z faoliyatini O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining «Maktabgacha ta’lim tizimini tubdan takomillashtirish chora- tadbirlari to‘g‘risida» 2017-yil 30-sentabrdagi PF-5198-son Farmoni va «O‘zbekiston Respublikasi Maktabgacha ta’lim vazirligi faoliyatini tashkil etish 4. Oliy ta’ lim; 5. Oliy o‘quv yurtidan keyingi ta’lim; 6. Kadrlarni qayta tayyorlash va ularning malakasini oshirish; 7. Maktabdan tashqari ta’lim. Kadrlar tayyorlash milliy modelining tarkibiy qismlaridan biri sifatida fan, yana shuningdek, «ta’lim mazmunini tubdan yangilashda: ta’lim standartlari, ta’lim dasturlari, o‘quv darsliklari va qo‘llanmalar tayyorlashda, ilmiy-metodik ta’minotni amalga oshirishda bevosita va bilvosita ishtirok etadi». Fan yuqori malakali mutaxassisni tayyorlaydi va ulardan foydalanadi, ilg‘or pedagogik va axborot texnologiyalarini ishlab chiqadi. Ishlab chiqarish - kadrlarga bo‘lgan ijtimoiy ehtiyojni shuningdek, ularning tayyorgarlik sifati va saviyasiga nisbatan qo‘yiladigan talablarni belgilovchi asosiy buyurtmachi, kadrlar tayyorlash tizimini moliyaviy va moddiy-texnika jihatdan ta’min-lash jarayonining qatnashchisi. Avvallari ishlab chiqarish tayyor kadrlar kuchi va salohiyatidan foydalanuvchi iste’molchi sifatidagina faoliyat olib borgan bo‘lsa, bugungi kunda ushbu faoliyatning mazmuni tubdan o‘zgardi. 2017 - 2021 yillarda O‘zbekiston Respublikasini rivojlantirishning beshta ustuvor yo‘nalishi bo‘yicha Harakatlar strategiyasi qisqa muddatli istiqbolda davlat siyosatining ustuvor yo‘nalishlarini belgilab bergan eng muhim dasturiy hujjat hisoblanadi. Mazkur hujjat asosida ta’lim sohasiga doir qator islohotlar amalga oshirildi. Ta’lim tizimini xalq bilan muloqot va ilg‘or xorijiy tajribalar asosida isloh qilishga asosiy e’tibor qaratildi. Jumladan, O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2017-yil 30-sentabrdagi «O‘zbekiston Respublikasi Maktabgacha ta’lim vazirligi faoliyatini tashkil etish to‘g‘risida» PQ-3305-son qarori asosida respublikamizda ilk bor Maktabgacha ta’lim vazirligi tashkil etildi. Maktabgacha ta’lim vazirligi o‘z faoliyatini O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining «Maktabgacha ta’lim tizimini tubdan takomillashtirish chora- tadbirlari to‘g‘risida» 2017-yil 30-sentabrdagi PF-5198-son Farmoni va «O‘zbekiston Respublikasi Maktabgacha ta’lim vazirligi faoliyatini tashkil etish to‘g‘risida» 2017-yil 30-sentabrdagi PQ-3305-son qaroriga muvofiq amalga oshiradi. Mustaqillik yillarida ta’lim jarayonini yangicha talablar asosida tashkilqilish, takomillashtirish bo‘yicha olib borilgan jiddiy izlanishlar natijasida avvallari faqat aholining umumiy savodxonligini ta’minlash bilan cheklangan ta’lim mazmuni tubdan yangilandi. MDH davlatlari ichida birinchi bo‘lib Davlat ta’lim standartlari ishlab chiqildi va joriy yetildi. Amaliyot jarayonida ta’lim turlariaro uzviylikni, uzluksizlikni ta’minlash maqsadida o‘quv fanlari bo‘yicha DTS hamda o‘quv dasturlari takomillashtirilmoqda, muvofiqlashtirilmoqda. Yurtboshimizning «Darsliklarda millat fikrining, millat tafakkuri va millat mafkurasining yeng ilg‘or namunalari aks yetishi kerak» degan g oyasidan kelib chiqib darsliklarning yangi avlodi yaratildi. Samarali tashkil yetilgan tizim asosida ularni muntazam ravishda, ya’ni 2-3-sinflar uchun har 2 yilda, 5-9-sinlar uchun har 4 yilda takomillashtirish, zarur nusxada yangitdan chop yetib borish yo‘lga qo‘yildi. Ta’lim muassasalarida 9875ta fizika, 9487ta kimyo laboratoriya xonalari, 9390ta biologiya xonalari tashkil yetilib, zamonaviy o‘quv-laboratoriya jihozlari bilan to‘ldirildi. Shuningdek, barcha ta’lim muassasalaridagi «Ma’naviyat va ma’rifat», kasbga yo‘naltirish, chizmachilik, tasviriy san’at va rassomlik, chet tili xonalari hamda faollar zali, tibbiyot xonasi, ma’muriy-metodik xona va barcha turar joylar zamonaviy mebel va maxsus jihozlar bilan bekamu ko‘st ta’minlandi. O‘n ikki yillik majburiy ta’limdan so‘ng yurtimizdagi yoshlarning har biri, o‘z xohishiga ko‘ra, bakalavr va magistr darajasini olish uchun oliy ta’lim muassasalarida o‘qishni davom yettirishi mumkin. O‘tgan yillar mobaynida ta’lim tizimini tubdan yangilash va isloh yetish bo‘yicha miqyosi va ko‘lamiga ko‘ra ulkan ishlar amalga oshirildi. Qariyb 9,5 ming yoki mamlakatimizda faoliyat ko‘rsatayotgan maktablarning deyarli barchasi yangitdan qurildi, kapital rekonstruksiya qilindi va zamonaviy o‘quv-laboratoriya asbob-uskunalari bilan ta’minlandi. O‘quv jarayonini sifat va metodik jihatdan butunlay yangilash bo‘yicha ulkan chora-tadbirlar amalga oshirildi. to‘g‘risida» 2017-yil 30-sentabrdagi PQ-3305-son qaroriga muvofiq amalga oshiradi. Mustaqillik yillarida ta’lim jarayonini yangicha talablar asosida tashkilqilish, takomillashtirish bo‘yicha olib borilgan jiddiy izlanishlar natijasida avvallari faqat aholining umumiy savodxonligini ta’minlash bilan cheklangan ta’lim mazmuni tubdan yangilandi. MDH davlatlari ichida birinchi bo‘lib Davlat ta’lim standartlari ishlab chiqildi va joriy yetildi. Amaliyot jarayonida ta’lim turlariaro uzviylikni, uzluksizlikni ta’minlash maqsadida o‘quv fanlari bo‘yicha DTS hamda o‘quv dasturlari takomillashtirilmoqda, muvofiqlashtirilmoqda. Yurtboshimizning «Darsliklarda millat fikrining, millat tafakkuri va millat mafkurasining yeng ilg‘or namunalari aks yetishi kerak» degan g oyasidan kelib chiqib darsliklarning yangi avlodi yaratildi. Samarali tashkil yetilgan tizim asosida ularni muntazam ravishda, ya’ni 2-3-sinflar uchun har 2 yilda, 5-9-sinlar uchun har 4 yilda takomillashtirish, zarur nusxada yangitdan chop yetib borish yo‘lga qo‘yildi. Ta’lim muassasalarida 9875ta fizika, 9487ta kimyo laboratoriya xonalari, 9390ta biologiya xonalari tashkil yetilib, zamonaviy o‘quv-laboratoriya jihozlari bilan to‘ldirildi. Shuningdek, barcha ta’lim muassasalaridagi «Ma’naviyat va ma’rifat», kasbga yo‘naltirish, chizmachilik, tasviriy san’at va rassomlik, chet tili xonalari hamda faollar zali, tibbiyot xonasi, ma’muriy-metodik xona va barcha turar joylar zamonaviy mebel va maxsus jihozlar bilan bekamu ko‘st ta’minlandi. O‘n ikki yillik majburiy ta’limdan so‘ng yurtimizdagi yoshlarning har biri, o‘z xohishiga ko‘ra, bakalavr va magistr darajasini olish uchun oliy ta’lim muassasalarida o‘qishni davom yettirishi mumkin. O‘tgan yillar mobaynida ta’lim tizimini tubdan yangilash va isloh yetish bo‘yicha miqyosi va ko‘lamiga ko‘ra ulkan ishlar amalga oshirildi. Qariyb 9,5 ming yoki mamlakatimizda faoliyat ko‘rsatayotgan maktablarning deyarli barchasi yangitdan qurildi, kapital rekonstruksiya qilindi va zamonaviy o‘quv-laboratoriya asbob-uskunalari bilan ta’minlandi. O‘quv jarayonini sifat va metodik jihatdan butunlay yangilash bo‘yicha ulkan chora-tadbirlar amalga oshirildi. O‘zbekistonda maktab ta’limi 7 ta tilda: o‘zbek, qoraqalpoq, rus, qozoq, qirg‘iz, turkman va tojik tillarida olib borilmoqda. Mamlakatimizda 1500 dan ortiq yangi kasb-hunar kolleji va akademik litsey barpo yetildi. Siz, konferensiya qatnashchilarining ko‘pchiligi ushbu bilim maskanlari bilan tanishar yekansiz, ular o‘z me’moriy qiyofasi va texnik ta’minotiga ko‘ra yeng yaxshi oliy ta’lim muassasalaridan aslo qolishmasligiga ishonch hosil qilishingiz mumkin. Kasb-hunar kollejlaridagi zamonaviy o‘quv-laboratoriya, kompyuter va ishlab chiqarish asbob-uskunalari o‘quvchilar uchun umumiy fanlar bo‘yicha nafaqat to‘liq bilimlar hajmini yegallash, ayni vaqtda ushbu o‘quv yurtlaridagi zamonaviy texnika va texnologiyalarni o‘zlashtirish imkonini ham beradi. Ta’lim jarayonini isloh yetish va mehnat bozorida talab qilinadigan yuqori malakali kadrlar tayyorlashda oliy ta’lim muassasalari muhim o‘rin yegallamoqda. O‘tgan davr mobaynida ularning soni ikki barobar ortdi va bugungi kunda mamlakatimizdagi 59 ta universitet va oliy o‘quv yurtida 230 mingdan ziyod talaba ta’lim olmoqda. O‘zbekistonda Vestminster universiteti, Singapur menejmentni rivojlantirish instituti, Turin politexnika universiteti, Rossiya neft va gaz universiteti, Moskva davlat universiteti, Rossiya iqtisodiyot universiteti kabi yuksak xalqaro obro‘- ye’tibor va chuqur tarixiy ildizlarga yega bo‘lgan Yevropa va Osiyoning yetakchi oliy ta’lim muassasalarining filiallari tashkil yetildi va muvaffaqiyatli faoliyat ko‘rsatmoqda. Ushbu oliy ta’lim muassasalarida mashinasozlik, neft-gaz ishi, axborot texnologiyalari, iqtisodiyot va biznes boshqaruvi, moliyaviy menejment, tijorat huquqi kabi mehnat bozorida talab yuqori bo‘lgan mutaxassisliklar bo‘yicha bakalavr va magistrlar tayyorlanmoqda va biz uchun g‘oyat muhim jihati shundaki, ularning bitiruvchilari butun dunyoda tan olinadigan diplomlarga yega bo‘lmoqda. Biz rivojlangan bozor iqtisodiyotiga asoslangan zamonaviy davlat qurish yo‘liga qadam qo‘yib, kuchli davlatdan kuchli fuqarolik jamiyati sari izchillik bilan o‘tishni ta’minlar yekanmiz, faqat milliy va umumbashariy qadriyatlar uyg‘unligi zaruratini teran anglaydigan, zamonaviy bilimlarni, intellektual salohiyat va ilg‘or texnologiyalarni yegallagan insonlargina o‘z oldimizga qo‘ygan strategik taraqqiyot O‘zbekistonda maktab ta’limi 7 ta tilda: o‘zbek, qoraqalpoq, rus, qozoq, qirg‘iz, turkman va tojik tillarida olib borilmoqda. Mamlakatimizda 1500 dan ortiq yangi kasb-hunar kolleji va akademik litsey barpo yetildi. Siz, konferensiya qatnashchilarining ko‘pchiligi ushbu bilim maskanlari bilan tanishar yekansiz, ular o‘z me’moriy qiyofasi va texnik ta’minotiga ko‘ra yeng yaxshi oliy ta’lim muassasalaridan aslo qolishmasligiga ishonch hosil qilishingiz mumkin. Kasb-hunar kollejlaridagi zamonaviy o‘quv-laboratoriya, kompyuter va ishlab chiqarish asbob-uskunalari o‘quvchilar uchun umumiy fanlar bo‘yicha nafaqat to‘liq bilimlar hajmini yegallash, ayni vaqtda ushbu o‘quv yurtlaridagi zamonaviy texnika va texnologiyalarni o‘zlashtirish imkonini ham beradi. Ta’lim jarayonini isloh yetish va mehnat bozorida talab qilinadigan yuqori malakali kadrlar tayyorlashda oliy ta’lim muassasalari muhim o‘rin yegallamoqda. O‘tgan davr mobaynida ularning soni ikki barobar ortdi va bugungi kunda mamlakatimizdagi 59 ta universitet va oliy o‘quv yurtida 230 mingdan ziyod talaba ta’lim olmoqda. O‘zbekistonda Vestminster universiteti, Singapur menejmentni rivojlantirish instituti, Turin politexnika universiteti, Rossiya neft va gaz universiteti, Moskva davlat universiteti, Rossiya iqtisodiyot universiteti kabi yuksak xalqaro obro‘- ye’tibor va chuqur tarixiy ildizlarga yega bo‘lgan Yevropa va Osiyoning yetakchi oliy ta’lim muassasalarining filiallari tashkil yetildi va muvaffaqiyatli faoliyat ko‘rsatmoqda. Ushbu oliy ta’lim muassasalarida mashinasozlik, neft-gaz ishi, axborot texnologiyalari, iqtisodiyot va biznes boshqaruvi, moliyaviy menejment, tijorat huquqi kabi mehnat bozorida talab yuqori bo‘lgan mutaxassisliklar bo‘yicha bakalavr va magistrlar tayyorlanmoqda va biz uchun g‘oyat muhim jihati shundaki, ularning bitiruvchilari butun dunyoda tan olinadigan diplomlarga yega bo‘lmoqda. Biz rivojlangan bozor iqtisodiyotiga asoslangan zamonaviy davlat qurish yo‘liga qadam qo‘yib, kuchli davlatdan kuchli fuqarolik jamiyati sari izchillik bilan o‘tishni ta’minlar yekanmiz, faqat milliy va umumbashariy qadriyatlar uyg‘unligi zaruratini teran anglaydigan, zamonaviy bilimlarni, intellektual salohiyat va ilg‘or texnologiyalarni yegallagan insonlargina o‘z oldimizga qo‘ygan strategik taraqqiyot maqsadlariga yerishishi mumkin yekanini hamisha o‘zimizga yaxshi tasavvur yetib kelmoqdamiz. Ta’lim tizimini tubdan isloh yetish odamlarimizning ongu tafakkuri va dunyoqarashini o‘zgartirish, ularning siyosiy va grajdanlik faolligini, o‘z kelajagiga bo‘lgan ishonchini oshirishning yeng muhim omili va mustahkam asosiga aylandi, desak, hech qanday mubolag‘a bo‘lmaydi. Eng muhimi shundaki, bizning yangi avlodimiz, bilimli, o‘tmishning har qanday illatlaridan ozod bo‘lgan yoshlarimiz bugungi kunda mamlakatimizni demokratlashtirish va liberallashtirish, uni yangilash va ishonchli tarzda ravnaq toptirishning hal qiluvchi harakatlantiruvchi kuchiga aylanib bormoqda. Shu borada o‘tgan davr mobaynida kasb-hunar kollejlari va akademik litseylarni 2 million 300 mingdan ziyod o‘g‘il-qizlarimiz bitirib chiqqani, joriy yilda yesa 500 mingdan ortiq o‘quvchi o‘rta toifadagi mutaxassis diplomini olib, o‘qishni tamomlashini aytib o‘tish kifoya. Bu yoshlar nafaqat iqtisodiyotni modernizatsiya va diversifikasiya qilishning, ayni vaqtda mamlakatimiz kadrlar tarkibini sifat jihatidan yangilashning qudratli omili hisoblanadi. O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi, “Ta’lim to‘g‘risida”gi Qonun va “Kadrlar tayyorlash Milliy dasturi” – Respublikamizda ta’lim-tarbiyani tashkil yetish va kadrlar tayyorlashning huquqiy asosi sifatida. O‘zbekistonda ham ta’lim islohotlarining qadriyatlari yo‘nalishlari qaror topib bormoqda. O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasining 41-moddasida “Har kim bilim olish huquqiga yega. Bepul umumiy ta’lim olish davlat tomonidan kafolatlanadi. Maktab ishlari davlat nazoratidadir”, deb belgilab qo‘yilgan. 42-moddasida yesa, “har kimga ilmiy va texnikaviy ijod yerkinligi, madaniyat yutuqlaridan foydalanish huquqi kafolatlanishi; davlat jamiyatning madaniy, ilmiy, texnikaviy rivojlanishiga g‘amxo‘rlik qilishi” ko‘rsatilgan. O‘zbekiston Respublikasining “Ta’lim to‘g‘risida”gi Qonunining 4-moddasida bilim olish huquqi qadriyat sifatida quyidagicha ko‘rsatib qo‘yilgan: “Jinsi, tili, yoshi, irqiy, milliy mansubligi, ye’tiqodi, dinga munosabati, ijtimoiy kelib chiqishi, xizmat turi, turar joyi, O‘zbekiston Respublikasi hududida qancha yashaganidan qat’i nazar, har kimga bilim olishda teng huquqlar kafolatlanadi”. maqsadlariga yerishishi mumkin yekanini hamisha o‘zimizga yaxshi tasavvur yetib kelmoqdamiz. Ta’lim tizimini tubdan isloh yetish odamlarimizning ongu tafakkuri va dunyoqarashini o‘zgartirish, ularning siyosiy va grajdanlik faolligini, o‘z kelajagiga bo‘lgan ishonchini oshirishning yeng muhim omili va mustahkam asosiga aylandi, desak, hech qanday mubolag‘a bo‘lmaydi. Eng muhimi shundaki, bizning yangi avlodimiz, bilimli, o‘tmishning har qanday illatlaridan ozod bo‘lgan yoshlarimiz bugungi kunda mamlakatimizni demokratlashtirish va liberallashtirish, uni yangilash va ishonchli tarzda ravnaq toptirishning hal qiluvchi harakatlantiruvchi kuchiga aylanib bormoqda. Shu borada o‘tgan davr mobaynida kasb-hunar kollejlari va akademik litseylarni 2 million 300 mingdan ziyod o‘g‘il-qizlarimiz bitirib chiqqani, joriy yilda yesa 500 mingdan ortiq o‘quvchi o‘rta toifadagi mutaxassis diplomini olib, o‘qishni tamomlashini aytib o‘tish kifoya. Bu yoshlar nafaqat iqtisodiyotni modernizatsiya va diversifikasiya qilishning, ayni vaqtda mamlakatimiz kadrlar tarkibini sifat jihatidan yangilashning qudratli omili hisoblanadi. O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi, “Ta’lim to‘g‘risida”gi Qonun va “Kadrlar tayyorlash Milliy dasturi” – Respublikamizda ta’lim-tarbiyani tashkil yetish va kadrlar tayyorlashning huquqiy asosi sifatida. O‘zbekistonda ham ta’lim islohotlarining qadriyatlari yo‘nalishlari qaror topib bormoqda. O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasining 41-moddasida “Har kim bilim olish huquqiga yega. Bepul umumiy ta’lim olish davlat tomonidan kafolatlanadi. Maktab ishlari davlat nazoratidadir”, deb belgilab qo‘yilgan. 42-moddasida yesa, “har kimga ilmiy va texnikaviy ijod yerkinligi, madaniyat yutuqlaridan foydalanish huquqi kafolatlanishi; davlat jamiyatning madaniy, ilmiy, texnikaviy rivojlanishiga g‘amxo‘rlik qilishi” ko‘rsatilgan. O‘zbekiston Respublikasining “Ta’lim to‘g‘risida”gi Qonunining 4-moddasida bilim olish huquqi qadriyat sifatida quyidagicha ko‘rsatib qo‘yilgan: “Jinsi, tili, yoshi, irqiy, milliy mansubligi, ye’tiqodi, dinga munosabati, ijtimoiy kelib chiqishi, xizmat turi, turar joyi, O‘zbekiston Respublikasi hududida qancha yashaganidan qat’i nazar, har kimga bilim olishda teng huquqlar kafolatlanadi”. Bilim olish huquqi: - davlat va nodavlat ta’lim muassasalarini rivojlantirish; - ishlab chiqarishdan ajralgan va ajralmagan holda ta’lim olishni tashkil yetish; - ta’lim va kadrlar tayyorlash davlat dasturlari asosida bepul o‘qitish, shuningdek, ta’lim muassasalarida shartnoma asosida to‘lov yevaziga kasb-hunar o‘rgatish; - barcha ta’lim muassasalari bitiruvchilari keyingi bosqichdagi o‘quv yurtlariga kirishda teng huquqlarga yega bo‘lishi; - oilada yoki o‘zi mustaqil ravishda bilim olgan fuqarolarga akreditatsiyadan o‘tgan ta’lim muassasalarida yeksternat tartibida attestatsiyadan o‘tish huquqini berish orqali ta’minlanadi. Boshqa davlatlarning fuqarolari O‘zbekiston Respublikasida xalqaro shartnomalarga muvofiq bilim olish huquqiga yega. Respublikada istiqomat qilayotgan fuqaroligi bo‘lmagan shaxslar bilim olishda O‘zbekiston Respublikasi fuqarolari bilan teng huquqlarga yega». Bundan tashqari, mazkur hujjatning 3-moddasida ko‘rsatib berilgan ta’lim sohasida davlat siyosatining asosiy tamoyillari ham o‘zida muhim aksiologik yondashuvni aks yettiradi. birinchidan, ta’lim va tarbiyaning insonparvar, demokratik xarakterda yekanligi; ikkinchidan, ta’limning uzluksizligi va izchilligi; uchinchidan, umumiy o‘rta, shuningdek, o‘rta maxsus, kasb-hunar ta’limining majburiyligi; to‘rtinchidan, o‘rta maxsus, kasb-hunar ta’limining yo‘nalishini: akademik litseyda yoki kasb-hunar kollejida o‘qishni tanlashning ixtiyoriyligi; beshinchidan, ta’lim tizimining dunyoviy xarakterda yekanligi; oltinchidan, davlat ta’lim standartlari doirasida ta’lim olshning hamma uchun ochiqligi; yettinchidan, ta’lim dasturlarini tanlashga yagona va tabaqalashgan yondashuv; Bilim olish huquqi: - davlat va nodavlat ta’lim muassasalarini rivojlantirish; - ishlab chiqarishdan ajralgan va ajralmagan holda ta’lim olishni tashkil yetish; - ta’lim va kadrlar tayyorlash davlat dasturlari asosida bepul o‘qitish, shuningdek, ta’lim muassasalarida shartnoma asosida to‘lov yevaziga kasb-hunar o‘rgatish; - barcha ta’lim muassasalari bitiruvchilari keyingi bosqichdagi o‘quv yurtlariga kirishda teng huquqlarga yega bo‘lishi; - oilada yoki o‘zi mustaqil ravishda bilim olgan fuqarolarga akreditatsiyadan o‘tgan ta’lim muassasalarida yeksternat tartibida attestatsiyadan o‘tish huquqini berish orqali ta’minlanadi. Boshqa davlatlarning fuqarolari O‘zbekiston Respublikasida xalqaro shartnomalarga muvofiq bilim olish huquqiga yega. Respublikada istiqomat qilayotgan fuqaroligi bo‘lmagan shaxslar bilim olishda O‘zbekiston Respublikasi fuqarolari bilan teng huquqlarga yega». Bundan tashqari, mazkur hujjatning 3-moddasida ko‘rsatib berilgan ta’lim sohasida davlat siyosatining asosiy tamoyillari ham o‘zida muhim aksiologik yondashuvni aks yettiradi. birinchidan, ta’lim va tarbiyaning insonparvar, demokratik xarakterda yekanligi; ikkinchidan, ta’limning uzluksizligi va izchilligi; uchinchidan, umumiy o‘rta, shuningdek, o‘rta maxsus, kasb-hunar ta’limining majburiyligi; to‘rtinchidan, o‘rta maxsus, kasb-hunar ta’limining yo‘nalishini: akademik litseyda yoki kasb-hunar kollejida o‘qishni tanlashning ixtiyoriyligi; beshinchidan, ta’lim tizimining dunyoviy xarakterda yekanligi; oltinchidan, davlat ta’lim standartlari doirasida ta’lim olshning hamma uchun ochiqligi; yettinchidan, ta’lim dasturlarini tanlashga yagona va tabaqalashgan yondashuv; sakkizinchidan, bilimli bo‘lishni va iste’dodni rag‘batlantirish; to‘qqizinchidan, ta’lim tizimida davlat va jamoat boshqaruvini uyg‘unlashtirish. 1997 yilda qabul qilingan «Kadrlar tayyorlash milliy dasturi»ning maqsadining o‘ziyoq, uning qadriyatli yondashuvga asoslanganligidan darak beradi: “Dasturning maqsadi – ta’lim sohasini tubdan isloh qilish, uni o‘tmishdan qolgan mafkuraviy sarqitlardan to‘la xalos yetish, rivojlangan demokratik davlatlar darajasida, yuksak ma’naviy va axloqiy talablarga javob beruvchi yuqori malakali kadrlar tayyorlash Milliy tizimini yaratishdir”. Ta’limiy qadriyatlar yuzasidan tadqiqotlar olib borgan olim Sh.Mardonov “Kadrlar tayyorlash milliy dasturi”da quyidagi ijtimoiy va shaxsiy xususiyatga yega ta’limiy qadriyatlarning mohiyati ochib berilganligini ta’kidlab o‘tadi: Birinchidan, “Kadrlar tayyorlash milliy dasturi”da ta’limning oliy qadriyati sifatida shaxs ye’tirof yetiladi. Mazkur qadriyat Milliy dasturning uzluksiz ta’lim, uning insonparvarlik va ijtimoiylashishga yo‘nalishi ko‘rsatmalarini muvaffaqiyatli amalga oshirishni ta’minlashi kerak. Ikkinchidan, pedagogik jihatdan to‘g‘ri va samarali tashkil yetilgan ta’lim- tarbiya jarayoni talabada mustaqil ta’lim olish, o‘z-o‘zini tarbiyalash, o‘z-o‘zini rivojlantirish layoqatlarini shakllantiradi. Bu jarayon bizning fikrimizcha, yangi ta’limiy qadriyatlarning yuzaga kelishiga sabab bo‘ladi…”. Mustaqillik yillarida pedagogik fikrlar rivojining asosiy yo‘nalishlari. Mustaqillik yillarida O‘zbekistonda pedagogik fikrlar mazmuni bilan tanishish, ularda ilgari surilgan g‘oyalarni umumlashtirish asosida ularning quyidagi asosiy yo‘nalishlar bo‘yicha rivojlanganligiga guvoh bo‘lish mumkin: Pedagogika fani metodologik g‘oyalarining takomillashuvi. Totalitar tuzum davrida o‘rganilishi ma’n yetilgan milliy-pedagogik qarashlarning o‘rganilishi va pedagogika faniga olib kirilishi. Ijtimoiy-g‘oyaviy, iqtisodiy va madaniy taraqqiyotda yetakchi o‘rin tutuvchi g‘oyalarning pedagogik qarashlarda o‘z ifodasini topishi. Pedagogik bilimlar ijtimoiy-g‘oyaviy asoslarining boyishi. sakkizinchidan, bilimli bo‘lishni va iste’dodni rag‘batlantirish; to‘qqizinchidan, ta’lim tizimida davlat va jamoat boshqaruvini uyg‘unlashtirish. 1997 yilda qabul qilingan «Kadrlar tayyorlash milliy dasturi»ning maqsadining o‘ziyoq, uning qadriyatli yondashuvga asoslanganligidan darak beradi: “Dasturning maqsadi – ta’lim sohasini tubdan isloh qilish, uni o‘tmishdan qolgan mafkuraviy sarqitlardan to‘la xalos yetish, rivojlangan demokratik davlatlar darajasida, yuksak ma’naviy va axloqiy talablarga javob beruvchi yuqori malakali kadrlar tayyorlash Milliy tizimini yaratishdir”. Ta’limiy qadriyatlar yuzasidan tadqiqotlar olib borgan olim Sh.Mardonov “Kadrlar tayyorlash milliy dasturi”da quyidagi ijtimoiy va shaxsiy xususiyatga yega ta’limiy qadriyatlarning mohiyati ochib berilganligini ta’kidlab o‘tadi: Birinchidan, “Kadrlar tayyorlash milliy dasturi”da ta’limning oliy qadriyati sifatida shaxs ye’tirof yetiladi. Mazkur qadriyat Milliy dasturning uzluksiz ta’lim, uning insonparvarlik va ijtimoiylashishga yo‘nalishi ko‘rsatmalarini muvaffaqiyatli amalga oshirishni ta’minlashi kerak. Ikkinchidan, pedagogik jihatdan to‘g‘ri va samarali tashkil yetilgan ta’lim- tarbiya jarayoni talabada mustaqil ta’lim olish, o‘z-o‘zini tarbiyalash, o‘z-o‘zini rivojlantirish layoqatlarini shakllantiradi. Bu jarayon bizning fikrimizcha, yangi ta’limiy qadriyatlarning yuzaga kelishiga sabab bo‘ladi…”. Mustaqillik yillarida pedagogik fikrlar rivojining asosiy yo‘nalishlari. Mustaqillik yillarida O‘zbekistonda pedagogik fikrlar mazmuni bilan tanishish, ularda ilgari surilgan g‘oyalarni umumlashtirish asosida ularning quyidagi asosiy yo‘nalishlar bo‘yicha rivojlanganligiga guvoh bo‘lish mumkin: Pedagogika fani metodologik g‘oyalarining takomillashuvi. Totalitar tuzum davrida o‘rganilishi ma’n yetilgan milliy-pedagogik qarashlarning o‘rganilishi va pedagogika faniga olib kirilishi. Ijtimoiy-g‘oyaviy, iqtisodiy va madaniy taraqqiyotda yetakchi o‘rin tutuvchi g‘oyalarning pedagogik qarashlarda o‘z ifodasini topishi. Pedagogik bilimlar ijtimoiy-g‘oyaviy asoslarining boyishi. Ta’lim mazmunida milliy istiqlol g‘oyasi va mafkurasi asoslari, insonparvarlik va demokratik qarashlarning aks yetishi. Milliy-madaniy meros namunalaridan foydalanish, milliy va umuminsoniy qadriyatlar uyg‘unligiga yerishish orqali yosh avlodni milliy ruhda tarbiyalash. Shaxsni ijtimoiylashtirish. Erkin, mustaqil fikrlovchi, ijodkor, ijtimoiy faol shaxni shakllantirish. Shaxsda yuksak ma’naviy-axloqiy sifatlarni tarkib toptirish. Yosh avlodda ijtimoiy voqelikka ongli munosabatni qaror toptirish. Yangicha ta’limiy qarashlarning paydo bo‘lishi. Yuksak malakali, raqobatbardosh kadrlarni tayyorlashda tayanch o‘rin tutuvchi uzluksiz ta’lim tizimining yo‘lga qo‘yilishi. Ta’lim sohasida davlat va jamoatchilik boshqaruvining yo‘lga qo‘yilishi. Ta’lim marketingi va ta’lim xizmatlari sohasining tashkil yetilishi. Ta’limning yangi didaktik parametrlarini aniqlash. Yangi o‘quv predmeti va o‘quv kurslarini o‘qitishning yo‘lga qo‘yilishi. Hamkorlikda o‘qitish va mustaqil ta’limning ommalashuvi. Ta’lim olganlikni tashxis yetishning yangi vositalari (reyting tizimi, monitoring)ning amaliyotga tatbiq yetilishi. Ta’lim mazmunida milliy istiqlol g‘oyasi va mafkurasi asoslari, insonparvarlik va demokratik qarashlarning aks yetishi. Milliy-madaniy meros namunalaridan foydalanish, milliy va umuminsoniy qadriyatlar uyg‘unligiga yerishish orqali yosh avlodni milliy ruhda tarbiyalash. Shaxsni ijtimoiylashtirish. Erkin, mustaqil fikrlovchi, ijodkor, ijtimoiy faol shaxni shakllantirish. Shaxsda yuksak ma’naviy-axloqiy sifatlarni tarkib toptirish. Yosh avlodda ijtimoiy voqelikka ongli munosabatni qaror toptirish. Yangicha ta’limiy qarashlarning paydo bo‘lishi. Yuksak malakali, raqobatbardosh kadrlarni tayyorlashda tayanch o‘rin tutuvchi uzluksiz ta’lim tizimining yo‘lga qo‘yilishi. Ta’lim sohasida davlat va jamoatchilik boshqaruvining yo‘lga qo‘yilishi. Ta’lim marketingi va ta’lim xizmatlari sohasining tashkil yetilishi. Ta’limning yangi didaktik parametrlarini aniqlash. Yangi o‘quv predmeti va o‘quv kurslarini o‘qitishning yo‘lga qo‘yilishi. Hamkorlikda o‘qitish va mustaqil ta’limning ommalashuvi. Ta’lim olganlikni tashxis yetishning yangi vositalari (reyting tizimi, monitoring)ning amaliyotga tatbiq yetilishi.