MUSTAQILLIK VA MADANIY TARAQQIYOT Reja: 1. Mustaqillik yillaridagi Madaniyat sohasidagi islohotlar va unda davlatning tutgan o’rni va vazifalari. 2. YUNESKO umumjahon madaniy va tabiiy meros ob’yektlari ro’yhatiga kiritiligan O’zbekistondagi moddiy-ma’naviy yodgorliklar. 3. O'zbekistonda ta'lim, fan va san’at adabiyot sohalarining rivojlanishi va ularning mamlakat madaniyatini rivojlantirishdagi ahamiyati. 4. Milliy madaniyat ravnaqida milliy-madaniy markazlar. Respublika «Baynalmilal milliy markazi», uning milliy madaniyatlarni rivojlantirishdagi o’rni va ahamiyati. 5. O’zbekistonning xorijiy mamlakatlar bilan hamkorligi. Xalqaro madaniy aloqalarning o’rni va ahamiyati. Tayanch tushunchalar: Ma'naviy meros, madaniy taraqqiyot, milliy qadriyatlar, ta'lim islohotlari, milliy g’oya, fan taraqqiyoti, me'morchilik, adabiy jarayon, san'atda an'anaviylik va zamonaviylik, milliy madaniy markaz. 7.1. Mustaqillik yillaridagi Madaniyat sohasidagi islohotlar va unda davlatning tutgan o’rni va vazifalari O‘zbekiston davlat mustaqilligini qo‘lga kiritgan kundan boshlaboq xalqimizning boy ma’naviy merosini tiklash va rivojlantirish, jamiyat ma’naviyatini yuksaltirish davlat siyosati darajasiga ko‘tarilib, uni ta’minlovchi madaniy-ma’rifiy islohotlarning yo‘nalishlari belgilab olindi. Mustaqillik tufayli O‘zbekiston ma'naviy hayoti, madaniy taraqqiyoti uchun yangi davr boshlandi. Istiqlol tufayli xalqimiz ma'naviy zug‘umlardan ozod bo‘ldi, erkin fikrga, milliy tiklanishga keng yo‘l ochildi. Ma'naviy hayotdagi tub sifat o‘zgarishlar xalqimiz ma'naviy salohiyatini mamlakatimizning ertangi porloq istiqboli uchun, milliy o‘zligimiz va qadriyatlarimizning tiklanishi uchun va qolaversa, milliy ongi va g‘ururi, uyg‘oq vatanparvar insonni tarbiyalashga qaratildi. Prezidentimiz Islom Karimov ta'kidlaganidek: “Davlatimizning qanchalik tez ulg‘ayishi, kuch-quvvat ado etishi, dunyo hamjamiyatida o‘ziga munosib o‘rin egallashi, avvalambor, xalqimiz ma'naviy saviyasi, g‘ururi va faxri nechog‘liq yuksak bo‘lishiga bog‘liqdir. Ana shuni inobatga olgan holda yangi jamiyat barpo etmoqchi bo‘lib, eng asosiy yo‘nalishlardan biri sifatida xalqimiz tarixini, ma'naviy qadriyatlarimizni tiklash vazifasini qo‘ydik”. Darhaqiqat, mustaqilligimizning dastlabki kunlaridanoq xalqimizning ko‘p asrlar mobaynida yaratgan g‘oyat o‘lkan bebaho ma'naviy va madaniy merosini tiklash davlat siyosati darajasiga ko‘tarilgan nihoyatda muhim vazifa sifatida qaralib, keng ko‘lamli jiddiy tadbirlar amalga oshirila boshlandi. O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2013-yil 12-iyundagi “O‘zbekiston Respublikasi davlat mustaqilligining yigirma ikki yillik bayramiga tayyorgarlik ko‘rish va uni o‘tkazish to‘g‘risida”gi Qarorida ham bu haqda “davlatimiz tomonidan mustaqillikning ilk kunlaridan boshlab aholi, birinchi navbatda, yoshlarimizning jismonan baquvvat, ma’naviy jihatdan yetuk avlod bo‘lib ulg‘ayishiga berilayotgan yuksak e’tiborning tasdig‘i sifatida mamlakatimizda davlat budjeti xarajatlar qismining 60 foizga yaqini ta’lim, sog‘liqni saqlash, ilm- fan, madaniyat va san’at, sport sohalari rivojiga yo‘naltirilgani dunyo tajribasida kamdan-kam uchrashini, O‘zbekiston ayni sohalarda jahonda yetakchi o‘rinlarni egallab borayotgani nufuzli xalqaro ekspertlar va tahlil markazlari tomonidan e’tirof etilayotgani” qayd etilgan. Bu boradagi tarixiy ishlarning amalga oshirilishi yangi jamiyatimiz ma'naviyati binosining qad rostlashiga muhim omil bo‘lmoqda. Natijada respublikamizda madaniyat, ma'naviyat sohasining yangi tizimi vujudga kela boshladi. “Ma'naviyat va ma'rifat” jamoatchilik markazi, “Ta'lim markazi”, “O‘zbekkino”, “O‘zbeknavo”, “O‘zbekraqs”, “O‘zbekteatr”, “O‘zbekmuzey”, Badiiy akademiya, O‘zbek amaliy san'at markazi, Milliy madaniy markazlar, Markaziy Osiyo madaniyat xodimlari assotsiatsiyasi kabi madaniy-ma'rifiy tashkilotlar va ko‘plab jamg‘armalarning tuzilishi respublika ma'naviyati asosiy sohalarining tarkib topishi va rivojlanishiga zamin bo‘ldi. Mustaqillikning dastlabki kunlaridanoq dunyo taraqqiyotiga, jahon sivilizatsiyasiga katta hissa qo‘shgan ajdodlarimiz – buyuk mutafakkirlar, davlat arboblari ma'naviy merosini va hayotini o‘rganish yo‘lga qo‘yildi. Jumladan, Imom Buxoriy, At-Termiziy, Ahmad Yassaviy, Najmiddin Kubro, Bahovuddin Naqshband, Burhonuddin Rabg‘uziy kabi mutafakkirlarning asarlari chop etilishi milliy qadriyatlarimizni tiklashda katta yutuq bo‘ldi. Vatanimiz ozodligi yo‘lida shahid ketgan Abdulla Qodiriy, Cho‘lpon, Fitrat, Behbudiy, Usmon Nosir va boshqa allomalarimizning hurmati o‘z joyiga qo‘yildi va ma'naviy meroslari xalqimizga qaytarildi. Buyuk ajdodlarimiz tavalludlarining yirik sanalarini nishonlash ham xalqimizning ulug‘vor an'analariga aylanmoqda. Jumladan, istiqlol yillarida Alisher Navoiy (1991), Zahiriddin Bobur (1993), Feruz (1995) kabi buyuk ajdodlarimizning tavallud kunlari, shuningdek, Mirzo Ulug‘bekning 600 yillik (1994), Amir Temurning 660 yillik (1996), Ahmad Farg‘oniyning 1200 yillik (1998), Jalolliddin Manguberdining 800 yillik (1999), Kamoliddin Behzodning 545 yillik (2000), islom olamining donishmandlari, m Imom Buxoriy tavaluddining 1225 yilligi, Imom Termiziyning 1200 yilligi, Abu Mansur Moturidiyning 1130 yilligi, Mahmud Zamaxshariyning 920 yilligi, Xoja Abdulxoliq G‘ijduvoniyning 900 yilligi, Najmiddin Kubroning 850 yilligi, Burhoniddin Marg‘inoniyning 910 yilligi, Bahovuddin Naqshbandning 675 yilligi, Xoja Ahror Valiyning 600 yilligi yubileylariga bog‘liq tadbirlar nafaqat o‘lkamizda, balki YUNESKO homiyligida xalqaro doiralarda nishonlanishi vatandoshlarimizda milliy faxr tuyg‘ularini kuchaytirdi. Buyuk allomalarimiz yubileylari munosabati bilan ularning o‘nlab noyob asarlari turli tillarda nashr etildi, ularga atab haykallar o‘rnatildi, ziyoratgohlar, bog‘lar yaratildi. Masalan, 1991-yilda buyuk bobomiz Alisher Navoiy tavalludining 550 yilligi keng nishonlandi. Shu yili O‘zbekiston Fanlar akademiyasi Adabiyot institutiga Alisher Navoiy nomi berildi, Alisher Navoiy nomidagi Davlat mukofoti ta’sis etildi. Yubiley yilida «Lison ut-tayr», «Sab’ai sayyor», «Farhod va Shirin», «Layli va Majnun», «Hayrat-ul Abror» asarlari nashr qilindi, kinofilmlar va sahna asarlari yaratildi. 1991-yil 28-sentabr kuni Toshkent shahrida barpo etilgan Alisher Navoiy haykali va Navoiy nomidagi O‘zbekiston Milliy bog‘ining ochilish marosimi bo‘lib o‘tdi. 1994-yil oktabr oyida Mirzo Ulug‘bek tavalludining 600 yillik yubileyi o‘tkazildi. Ulug‘bek madrasasi, Ulug‘bek yashagan davrdagi astronomik asboblar, Toshkentdagi Ulug‘bek haykali aks etgan pochta markalari muomalaga chiqarildi. O‘sha yil 24-oktabrda Parijda YUNESKO zalida «Ulug‘bek va Temuriylar davri» mavzusida Xalqaro konferensiya hamda «Ulug‘bek va an’anaviy san’at» ko‘rgazmasi bo‘lib o‘tdi. Bu tadbirlar Mirzo Ulug‘bek qoldirgan ilmiy merosning umuminsoniy qadriyatga molik ekanligini yana bir bor isbot etdi. 1998-yil 23-oktabrda Farg‘onada buyuk alloma Ahmad al-Farg‘oniyning 1200 yillik yubileyi nishonlandi. Uning noyob ilmiy merosi xalqimizga qaytarildi. Farg‘ona shahrida al-Farg‘oniy bog‘i yaratildi va buyuk allomaga haykal o‘rnatildi. Atoqli ma’rifatparvar allomalarimizning ijodiy meroslarini tadqiq etish va hozirgi zamon o‘zbek tiliga ko‘chirish va nashr etish ishlari amalga oshirildi. Tarixiy adolat qaror topib, Xorazmda Ma’mun akademiyasi qayta tiklandi. Zero, buyuk vatandoshlarimiz bo‘lmish olim-u fuzalo va mutafakkirlarning boy madaniy merosini o‘rganish va targ‘ib qilishni yo‘lga qo‘yish hozirgi jamiyatimiz uchun g‘oyaviy jihatdan yetuk, ilmli, barkamol milliy kadrlarni yetishtirishni ta’minlashga ko‘mak berishi bilan ham muhim ahamiyat kasb etadi. Abdulla Qodiriy, Cho‘lpon, Fitrat, Behbudiy, Fayzulla Xo‘jayev va boshqa arboblarning yubileylarini o‘tkazish yuzasidan ko‘rilgan chora tadbirlar ham ma'naviy hayotdagi muhim qadamlar bo‘ldi. Prezidentimiz Islom Karimov tashabbusi bilan Toshkentda mustamlakachilik davri qurbonlari xotirasini abadiylashtirish maqsadida 2000-yil 12-mayda Toshkentning Yunusobod tumanidagi Bo‘zsuv bo‘yida “Shahidlar xotirasi” yodgorlik majmui ochildi. 2001-yil 31-avgust – qatag‘on qurbonlarini yod etish kuni sifatida O‘zbekistonda ilk bor o‘tkazildi. 2002-yil 31-avgust kuni Toshkentning “Shahidlar xotirasi” yodgorlik majmuida “Qatag‘on qurbonlari xotirasi” muzeyi tashkil qilinib, 2008-yil 31-avgustda uning yangi ekspozitsiyasi ochildi. Yosh avlodni ma'naviy barkamollik ruhida tarbiyalashda “Alpomish” dostoni yaratilganligining 1000 yilligini (1999), «Avesto» yaratilganligining 2700 yilligini (2001) nishonlash ham muhim voqea bo‘ldi. Respublika rahbariyati, eng avvalo xalqimizning ehtiyoji, orzu istaklarini hisobga olib, azaliy milliy bayramlarni tiklashga yangi istiqlol bayramlarini xalqning qadimiy an'analariga monand holda shakllantirishga katta e'tibor berdi. Masalan, Prezident farmonlari asosida Navruz, Ramazon va Qurbon hayitlar bayram kuni sifatida nishonlana boshlandi. Undan tashqari, istiqlol sharofati bilan “Mustaqillik kuni”, “Konstitutsiya kuni” va “O‘qituvchilar va murabbiylar kuni” bayramlari joriy etildi. Davlat tili haqidagi qonun chiqqan kun – 21-oktyabr tabiiy ravishda “Til bayrami”ga aylandi. Tilimizga davlat tili maqomining amalda qaytarilishi, o‘zbek tilida rasmiy idoraviy ish yuritish, boy adabiy-tarixiy merosimizni o‘qib o‘rganish, milliy qadriyatlarni tiklash va izchil davom ettirish imkoniyatini berdi. Shuningdek, lotin yozuviga asoslangan o‘zbek alifbosining joriy etilishi mamlakatning har tomonlama rivojlanishi va jahon komunikatsiyasi tizimiga kirish uchun ancha qulay shart-sharoit yaratib berdi. Ayni paytda Mehrjon, Hosil bayrami, Qovun sayli, xalq bayramlari, sportning milliy turlari hamda turli xalq o‘yinlari keng o‘rin oluvchi badiiy sport bayramlarining keng ko‘lamda tiklanishi fuqarolarimizning, ayniqsa, yoshlarimiz dunyoqarashi – e’tiqodini shakllantirish va mustahkamlashda, ularda ona zaminga mehr-muhabbat bilan qarash, rizq-ro‘zimiz asosi bo‘lmish suvni tejab-tergab sarflash, tabiatni, yer osti va yer usti boyliklarini asrash, bobodehqon mehnatini e’zozlash, umuman, o‘lkamizdagi jamiki jonzod va tabiatni asrab-avaylash ruhida tarbiyalashda muhim omil hisoblanadi. 1999-yil 2- martda O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining “9-mayni Xotira va qadrlash kuni, deb e’lon qilish to‘g‘risida”gi Farmoni e’lon qilindi. Farmonning ijrosi sifatida 1999-yil 9-mayda mamlakatimizda birinchi bor 9-may – Xotira va qadrlash kuni sifatida nishonlandi. Mazkur tadbirlar xalqimizda milliy ongni yuksaltirishga, tarixiy xotiraning tiklanishiga, yoshlarni milliy istiqlol g‘oyalari ruhida tarbiyalashga xizmat qilmoqda. 244 Ma'naviy-madaniy merosimizni tiklashda katta ahamiyatga molik tadbirlardan biri olamshumul tarixiy me'morchilik inshootlarining keng ko‘lamda ta'mirlanishi, jumladan Buxoro, Samarqand, Xiva, Shahrisabz, Qarshi, Toshkent kabi shaharlarda hamda Quva, Chelak tumanlarida tarixiy me'moriy yodgorliklarning tiklanishi, o‘lkamizning o‘nlab ko‘hna shaharlari yubileylari nishonlanishi: Samarqand shahrining – 2750 yilligi, Qarshi shahrining – 2700, Shahrisabz shahrining – 2700, Buxoro shahrining – 2500, Xiva shahrining – 2500, Termiz shahrining – 2500, Andijon shahrining – 2500, Toshkent shahrining – 2200 yoshi, Marg‘ilon shahrining – 2000 yilligi nishonlanish tantanalari, “Buyuk ipak yo‘li”ni tiklash borasidagi amaliy ishlar xalqimiz madaniy hayotida muhim voqea bo‘ldi. Mustaqillikning ilk kunlaridanoq dinga munosabat tubdan o‘zgarib, davlat va diniy tashkilotlar o‘rtasidagi aloqalarni to‘g‘ri yo‘lga qo‘yishga alohida e'tibor qaratildi. O‘zbekiston dunyoviy davlat, binobarin diniy tashkilotlar davlat va maktabdan ajratilgan. Din, shu jumladan, islom dini ham xalqning dunyoqarashi va ma'naviy olamining mazmunini tashkil etadi. “Biz, - deydi I. Karimov, - o‘z millatimizni mana shu muqaddas dindan ayri holda aslo tasavvur qila olmaymiz. Diniy qadriyatlar, islomiy tushunchalar hayotimizga shu qadar singib ketganki, ularsiz biz o‘zligimizni yo‘qotamiz”. Diniy qadriyatlarning tiklanishi, eski masjid va madrasalarning ta'mirlanishi, yangilarining barpo etilishi, diniy adabiyotlarning nashr etilishi, musulmonlarning Haj va Umra amallarini ado etishi uchun davlat tomonidan imkoniyatlarning yaratilishi va boshqa chora-tadbirlar respublikamizda vijdon erkinligini ta'minlamoqda. Mustaqillik sharofati bilan mo‘tabar Qur’oni Karim va Hadislarni chop etish imkoniyati paydo bo‘ldi. Jumladan, 1991-yilda Qur’oni Karim ilk bor o‘zbek tilida Alouddin Mansur tarjimasi va Imom al- Buxoriyning “Sahihi Buxoriy” – 4 jildlik hadislar to‘plami o‘zbek tiliga tarjima qilinib, nashr etildi. 1991-yil 14-iyulda O‘zbekiston huquqiy tajribasida birinchi bor “Vijdon erkinligi va diniy tashkilotlar to‘g‘risida”gi Qonun qabul qilindi. O‘zbekiston Respublikasining Konstitutsiyasi qabul qilingach, vijdon erkinligi, davlat va din o‘rtasidagi munosabatlar konstitutsion tamoyillar asosida tartibga solindi. 1998-yil 1-may kuni ushbu qonunning yangi tahriri qabul qilindi. Qur'oni Karimning va Hadislar to‘plamining o‘zbek tiliga tarjima qilinishi va nashr etilishi ma'naviy hayotimizda katta voqea bo‘ldi. Islom ta'limoti va falsafasini keng o‘rganish, o‘zbek xalqining diniy va madaniy merosini chuqur tadqiq etish maqsadida Prezidentimizning 1992-yil 7- martdagi Farmoni bilan islom dini omilidan, uning ma’naviy imkoniyatlaridan keng foydalanish maqsadida Vazirlar Mahkamasi huzurida Din ishlari bo‘yicha qo‘mita tashkil etildi. Uning tasarrufida Xalqaro islom instituti va 10 ta madrasa faoliyat ko‘rsatmoqda. Ularda 1000 dan ortiq talaba-yoshlar ta’lim olmoqda. 1995-yilda Toshkentda Xalqaro islom tadqiqot markazi tashkil etilib, unga ilmiy tekshirish instituti maqomi berildi. Diqqatga sazovor tomoni, davlatimiz rahbari tashabbus bilan islom ta’limotini keng o‘rganish, o‘zbek xalqining diniy va tarixiy-madaniy merosini tadqiq etish, yuqori malakali dinshunos va iqtisodchilarni tayyorlash maqsadida 1999-yil 7-aprelda Toshkent islom universiteti tashkil etildi.. Mustaqillik yillarida 32 mingdan ortiq o‘zbekistonliklar Makka va Madinada Haj safarida bo‘ldilar. Yuzlab masjidlar musulmonlarga qaytarildi, yangilari barpo etildi. “Islom nuri” gazetasi va “Hidoyat” jurnali nashr etilmoqda. Istiqlol sharofati bilan ulug‘ qadamjolardan biri bo‘lmish buyuk vatandoshimiz Imom Buxoriy hazratlari ziyoratgohi qayta tiklandi. Prezidentimiz qaroriga muvofiq, 1998-yilda Samarqandda hadis ilmining sultoni Imom Buxoriy hazratlari sharafiga yodgorlik majmuasi barpo etildi, 2008-yilda majmua qoshida Imom Buxoriy xalqaro markazi tashkil etildi. Mazkur markazda diniy xodimlarning kasb malakasi oshirilishi bilan bir qatorda, yurtimizdan yetishib chiqqan allomalar hayoti va ularning boy ilmiy-ma’naviy, diniy merosi chuqur o‘rganilib, xalqimizga yetkazilmoqda, ular merosini nafaqat yurtimizda, balki xorijda ham keng targ‘ib qilishga qaratilgan tadbirlar tashkil etilmoqda. 2007 yil – Islom konferensiyasi tashkilotining Ta’lim, fan va madaniyat masalalari bo‘yicha muassasasi – AYSESKO (ISESSO) tomonidan Toshkent shahri Islom madaniyatining 2007-yildagi poytaxti deb e’lon qilindi. 2007-yil 14-15- avgust kunlari Toshkent va Samarqand shaharlarida Toshkent shahrining “Islom madaniyati poytaxti” deb e’lon qilinishiga bag‘ishlangan “O‘zbekistonning islom sivilizatsiyasi rivojiga qo‘shgan hissasi” mavzusida xalqaro konferensiya o‘tkazilib, unda 30 dan ortiq davlatlardan kelgan olimlar qatnashdi. Bugungi kunda respublikamizda 17 ta diniy konfessiya ro‘yxatga olingan va rasman faoliyat ko‘rsatmoqda. 170 dan ortiq diniy tashkilotlar ishlab turibdi. Shuningdek, 1,7 mingdan ortiq masjidlar, xristian ibodatxonalari va boshqa diniy markazlar ta’mirlandi va yangidan qurildi. Umuman olganda, turli dinlarga e'tiqod qiluvchilar o‘zaro tinch-totuv yashamoqdalar. Buning zamirida davlat va din o‘rtasidagi munosabatlarni belgilovchi tamoyillar katta ahamiyat kasb etadi. Bu tamoyillar quyidagilardan iborat: 1) dindorlarning diniy tuyg‘ularini hurmat qilish; 2) diniy e'tiqodlarni fuqarolarning yoki ular uyushmalarining hususiy ishi deb tan olish; 3) diniy qarashlarga amal qiluvchilar va qilmaydiganlarning huquqlarini teng kafolatlash hamda ularni ta'qib qilishga yo‘l qo‘ymaslik; 4) dindan buzg‘unchilik maqsadlarida foydalanishga yo‘l qo‘ymaslik; 5) diniy tashkilotlarni hokimiyat uchun kurashiga, siyosat, iqtisodiyot, qonunchilikka aralashishga yo‘l qo‘ymaslik; 6) ma'naviy tiklanish, umuminsoniy qadriyatlarni qaror toptirishda diniy uyushmalar bilan hamkorlik qilish. Ma’rifatparvar allomalar Beruniy, Ibn Sino, al-Xorazmiy, Ahmad Farg‘oniy, Imom Buxoriy, Imom Termiziy, Xoja Ahmad Yassaviy, Najmiddin Kubro, Bahouddin Naqshband, Mahmud Zamaxshariy, Abu Mansur Moturidiy, Burhoniddin Marg‘inoniy, Nasafiy, Abdulxoliq G‘ijduvoniy, Mahdumi A’zam va boshqa bobokalonlarimizning boy ma’naviy meroslari, ma’rifat va madaniyat ravnaqi borasidagi dunyoqarashi, nazariy qarashlari, jamiyat taraqqiyoti yo‘lidagi xizmatlari hozirda mustaqil O‘zbekistonimizda yashayotgan millat va elat vakillarini ezgu orzular sari yetaklamoqda, xalqlar o‘rtasida birodarlik va hamjihatlik ruhini kuchaytirmoqda. Shu bois, buyuk ma’rifatparvar allomalarimizning ijodiy meroslarini tadqiq etish va hozirgi zamon o‘zbek tiliga ko‘chirish muhum ahamiat kasb etmoqda. Zero, buyuk vatandoshlarimiz bo‘lmish olimu fuzalo va mutafakkirlarning boy madaniy merosini o‘rganish va targ‘ib qilishni yo‘lga qo‘yish hozirgi jamiyatimiz uchun g‘oyaviy jihatdan yetuk, ilmli, barkamol milliy kadrlarni yetishtirishni ta’minlashga ko‘mak berishi bilan ham muhim ahamiyat kasb etadi. 7.2.YUNESKO umumjahon madaniy va tabiiy meros ob’yektlari ro’yhatiga kiritiligan O’zbekistondagi moddiy-ma’naviy yodgorliklar. Prezidentimiz Sh.Mirziyoyevning Oliy Majlisga Murojaatnomasida 2020 yil va keyingi yillarda iqtisodiyot sohasida amalga oshirilishi zarur bo‘lgan dasturiy va maqsadli vazifalar belgilab olingan edi.Jumladan, turizmni iqtisodiyotning strategik tarmog‘iga aylantirish, bu borada bir qator muhim chora-tadbirlar qatorida YuNESKOning Umumjahon moddiy madaniy merosi va nomoddiy madaniy merosi ro‘yxatiga O‘zbekistondagi yangi ob’yektlarni kiritishni tezlashtirish vazifasi ham qo‘yilgan edi. Xo‘sh, bugungi kunda yurtimizning qaysi moddiy va nomoddiy meroslari YuNESKO ro‘yxatiga kiritilgan va yana qaysilari kiritilishi rejalashtirilgan? YuNESKOning umumjahon ro‘yxatidagi moddiy madaniy meroslar soni 1121 tani tashkil etadi. Mazkur ro‘yxatga O‘zbekistondan 4 ta meros kiritilgan bo‘lib, bular: - Ichan qal’a (1990 yilda); - Buxoro shahrining tarixiy qismi (1993 yilda); - Shahrisabz shahrining tarixiy qismi (2000 yilda); - Samarqand shahri (2001 yilda). YUNESKOning umumjahon ro‘yxatidagi nomoddiy madaniy meroslar soni 500 dan ortiqni tashkil etib, mazkur ro‘yxatga O‘zbekistondan 8 ta meros, ya’ni: - Boysun tumani madaniyati (2008 yilda); - Shashmaqom (2008 yilda - O‘zbekiston va Tojikiston); - Katta ashula (2009 yilda) - Askiya - aql-idrok san’ati (2014 yilda) - Navro‘z (2016 yilda O‘zbekiston va yana 11 ta davlat); - Palov tayyorlash madaniyati va urf-odati (2016 yilda); - Marg‘ilon hunarmandchilikni rivojlantirish markazi, atlas va adras matolarini to‘qishning an’anaviy texnologiyasi (2017 yilda); - Xorazm lazgisi (2019 yilda) kiritilgan. Shuningdek, YUNESKOning 2020 yil dekabr oyida o‘tkazilishi rejalashtirilgan nomoddiy meroslar ro‘yxatiga kiritish bo‘yicha anjuman muhokamasiga O‘zbekiston, Ozarbayjon, Turkiya, Eron davlatlari tomonidan miniatyura san’atini mazkur ro‘yxatga kiritish yuzasidan murojaat taqdim etilgan.Madaniy meros jamiyat asosini, xalqlarning avloddan-avlodga o‘tib kelayotgan ma’naviy qadriyatlari va an’analarini mustahkamlovchi omil hisoblanadi. Shu bois ushbu bebaho boylikni ko‘z qorachig‘idek avaylab asrash va keng targ‘ib qilish har bir insonning muqaddas burchidir. Bugungi kunda O'zbekistonda moddiy va nomoddiy madaniy meros ob’ektlarini muhofaza qilish bo‘yicha keng ko‘lamli ishlar amalga oshirilmoqda. Ayni paytda O‘zbekistondagi 4 ta me’moriy majmua – Xiva, Buxoro, Samarqand va Shahrisabz shaharlarining tarixiy markazlari YUNESKO Umumjahon madaniy merosi ro‘yxatiga kiritilgan.YUNESKOning Insoniyat nomoddiy madaniy merosining reprezentativ ro‘yxatiga esa Boysun madaniy makoni, Shashmaqom mumtoz musiqasi, Katta ashula, Askiya san’ati, Navro‘z, Palov madaniyati va an’analari, Marg‘ilon hunarmandchilikni rivojlantirish markazi: adras va atlas tikish, Xorazm raqsi – Lazgi kabilardan iborat 8 ta ob’ekt kiritilgan. O‘zbekiston 1993 yildan buyon YUNESKOga a’zo bo‘lgan. Shu paytga qadar mamlakat sohaga taalluqli barcha asosiy xalqaro hujjatlariga qo‘shilish choralarini ko‘rib, ularning normalarini milliy qonunchilikka joriy qilib kelmoqda.O'zbekistonda mustaqillikning dastlabki yillarida qabul qilingan “Madaniy meros ob’ektlarini muhofaza qilish va ulardan foydalanish to‘g‘risida”, “Muzeylar to‘g‘risida”, “Arxeologiya merosi ob’ektlarini muhofaza qilish va ulardan foydalanish to‘g‘risida”gi qonunlar asosida insoniyat tamadduni rivojida muhim o‘rin egallagan qadimgi va o‘rta asrlarda mavjud bo‘lgan shaharlar xarobalari, monumental san’at yodgorliklari, alohida aholi ziyoratgohlari, me’morchilik merosi yodgorliklarini saqlab qolish, ta’mirlash va o‘rganishda davlatimiz tomonidan keng miqyosdagi ishlar amalga oshirilmoqda. Qayd etish joiz, so‘nggi yillarda O‘zbekiston hududidagi noyob madaniy meros ob’ektlarini muhofaza qilish, tarixiy shaharlarning bosh loyihasi va menejment rejasini YUNESKO xalqaro standartlari hamda talablariga muvofiq ishlab chiqishda mazkur tuzilmaning xalqaro ekspertlari ham keng jalb etilmoqda. YUNESKO bilan yaqin hamkorlikda moddiy va nomoddiy meros ob’ektlarini asrashga doir xalqaro anjumanlar uyushtirilmoqda.Hozirgi kunda davlat muhofazasiga olingan 8 mingdan ortiq madaniy meros ob’ekti bo‘lib, shundan 2330 tasi me’morchilik, 3945 tasi arxeologik, 1138 tasi monumental yodgorliklar va 157 tasi diqqatga sazovor maskanlardir. Muqaddas qadamjolar hamda ziyoratgohlar, e’tiborga tushgan joylarni tiklash va ta’mirlash ishlari butun mamlakat bo‘ylab amalga oshirilmoqda.Samarqanddagi Shohi Zinda, Registon, Bibixonim, Ruhobod, Amir Temur maqbarasi, Buxorodagi Kalon masjidi va minorasi, Mir Arab madrasasi, Labi Hovuz va Bolo Hovuz majmualari hamda boshqa ko‘plab qadimgi, o‘rta asrlardagi me’morchilik durdonalari o'zbek xalqining yuksak ijodkorlik mahorati namunasidir. 7.3. O'zbekistonda ta'lim, fan va san’at, adabiyot sohalarining rivojlanishi va ularning mamlakat madaniyatini rivojlantirishdagi ahamiyati. Mustaqil O‘zbekiston iqtisodiy, ijtimoiy-siyosiy muammolarining yechimi ta’lim-tarbiya jarayoni, jumladan, kadrlar siyosati bilan o‘zaro chambarchasdir bog’liqdir. Mamlakatimizning bugungi taraqqiyoti fuqarolarimizda yurtimizning iqtisodiy va ma’naviy rivoji uchun ongli ravishda faol ishtirok etishga undovchi bilim, ijtimoiy va ma’naviy sifatlarning shakllanishini taqozo etadi. Boshqacha aytganda, bu taraqqiyot davlatimiz va millatimiz kelajagi bo‘lgan yoshlarimizning intellektual, ma’naviy imkoniyatlarining yuksak darajada yuzaga chiqishini, rivojini ta’minlovchi ta’lim tizimini yarata olishimiz bilan bog‘liq. Istiqlolning ilk yillaridan mamlakat ta’lim tizimida mavjud holatning tahlili kadrlar tayyorlash jarayoni respublikada amalga oshirilayotgan demokratik o‘zgarishlar va bozor iqtisodiyoti talablariga javob bermasligini ko’rsatdi. Chunonchi, XX asrning so‘ngi yillaridan tobora avj olayotgan globallashuv jarayoni rivojlanish yo‘lidan borayotgan O‘zbekiston kabi yosh davlatlar oldiga jiddiy muammolarni qo‘ydi. Ushbu muammolar, birinchi navbatda, mamlakat intellektual salohiyatining shakllanishi, ya’ni ta’lim tizimining o‘zgarishi bilan bog‘liq edi. Prezident I. Karimov ta’kidlaganidek, «ta’lim islohoti bizni demokratik o‘zgarishlar, yangi jamiyat barpo etish yo‘lidan dadil yetaklovchi, barchamizni harakatlantiruvchi ichki kuch bo‘lmog‘i zarur. Har birimizga ... ayon bo‘lsinkim, ta’lim va tarbiya tizimini o‘zgartirmasdan turib, odamlar ongini, demakki, ularning turmush tarzini ham tubdan o‘zgartirish mumkin emas». Shuning uchun ham respublika rahbariyati mustaqillikning dastlabki kunidan boshlab ta’lim sohasiga, O‘zbekistonning ijtimoiy-iqtisodiy va madaniy taraqqiyotida harakatlantiruvchi kuch hisoblangan yuqori malakali kadrlar tayyorlash masalasiga alohida e’tibor berdi. Mustaqil rivojlanishning dastlabki bosqichida ta’lim sohasining eng muhim muammolarini hal qilishga, shuningdek, nafaqat erishilgan darajani saqlab qolish, balki uni modernizatsiyalash imkoniyatini yaratib berishga qaratilgan, ehtiyoj va talablarni qondira oladigan eng maqbul yo‘nalish tanlandi. Shunday qilib, ta’lim sohasida rivojlanish va o‘sish, muvozanatni saqlashning yangi yo‘llarini qidirish imkonini beruvchi yo‘nalish sifatida e’tirof etildi hamda ta’limdagi islohotlarni bosqichma-bosqich amalga oshirishga kirishildi. Umuman, hozirgi davrgacha ta’lim sohasida o‘tkazilgan islohotni ikkita yirik bosqichga bo‘lish mumkin. Birinchi bosqich 1992-yilning o‘rtalaridan 1997-yil o‘rtalarigacha davom etdi. Ikkinchi bosqich 1997-yil o‘rtalaridan boshlandi. Ta’lim sohasida amalga oshirilgan islohotlarning birinchi bosqichiga O‘zbekiston Respublikasining 1992- yil 2-iyulda qabul qilingan «Ta’lim to‘g‘risida»gi qonuni asos bo‘ldi. Muhimi shundaki, ushbu qonunda tariximizda birinchi marta milliy va umuminsoniy qadriyatlar, xalqimizning tarixiy tajribasi, fan sohasidagi ko‘p asrlik an’analari, jamiyatning istiqboldagi rivoji hisobga olindi. Mustaqillik yillarida qabul qilingan yangi qonun asosida mamlakatimizda yagona uzluksiz ta’lim tizimini yaratish borasida keng ko‘lamli islohotlar boshlab yuborildi. U maktabgacha tarbiyadan boshlab oliy 250 ta’limgacha va malaka oshirish tarmoqlarini o‘z ichiga oldi. Umuman, ta’lim-tarbiya sohasidagi islohotlar ikki yo‘nalishda: birinchisi, mavjud umumta’lim maktablarining moddiy-texnik bazasidan tortib, ta’lim-tarbiya ishlarini, o‘quv rejalari va uslublarini yangi tizimga solish va zamon talabi asosida qayta qurish bo‘lsa, ikkinchisi eng muhim yo‘nalish bo‘lib, butunlay yangi turdagi ta’lim muassasalari (akademik litsey, kasb-hunar kollejlari va gimnaziyalar)ni tashkil qilishdan iborat bo‘ldi. Ta’limga demokratiya, erkinlik, insonparvarlik, milliy qadriyatlar kabi yangi noan’anaviy qoidalar kirib kelishi kuzatildi. Mamlakatimizda 12 yillik ta’lim barcha uchun majburiy ekanligi qonunlarimizda belgilab qo‘yildi. Ta’lim tizimidagi islohotlarning eng muhim yo‘nalishlaridan biri yoshlarga nafaqat bilim berish, balki ularga xorijiy tillarni, milliy hunarmandchilik sirlarini, kompyuter ilmini o‘rgatishga, milliy qadriyatlarga asoslangan tarbiya berishga asosiy e’tibor berildi. O‘zbekistonda 1-oktyabrni o‘qituvchilar va murabbiylar kuni umumxalq bayrami sifatida joriy etilishi barkamol shaxsni shakllantirish va tarbiyalashda pedagoglar mehnatining roli va ahamiyati jamoatchilik tomonidan e’tirof etilishining tasdig‘i bo‘lib xizmat qiladi. Oliy ta’lim kadrlar tayyorlash tizimida asosiy bo‘g‘in bo‘lib, bozor munosabatlariga o‘tish sharoitida uni tubdan qayta qurishni talab qilardi. O‘zbekiston mustaqillikni qo‘lga kiritganidan keyin noyob ixtisosga ega bo‘lgan mutaxassislarga bo‘lgan ehtiyoji yaqqol sezilib qoldi. Shu munosabat bilan xalq ta’limi tizimi bilan bir qatorda oliy ta’lim tizimini ham isloh qilishga kirishildi. O‘zbekiston Respublikasining «Ta’lim haqida»gi qonuni asosida O‘zbekiston Respublikasi Oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi «Oliy ta’lim islohoti» dasturini ishlab chiqdi. Dasturga binoan, bir qator o‘quv yurtlarining maqomi, yo‘nalishi, dasturlari va o‘qitish uslublari o‘zgartirildi. Shu paytgacha mavjud bo‘lmagan muhim ixtisosliklar bo‘yicha maxsus oliy o‘quv yurtlari, jumladan O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti huzuridagi davlat va jamiyat qurilishi akademiyasi (hozirda davlat boshqaruvi akademiyasi), Qurolli kuchlar akademiyasi, Ichki ishlar vazirligi akademiyasi, Bank-moliya akademiyasi, Toshkent Moliya instituti, Jahon iqtisodiyoti va diplomatiya universiteti, Navoiy konchilik instituti, Samarqand davlat chet tillari instituti, Andijon iqtisodiyot va boshqaruv instituti, Jizzax politexnika instituti, Qarshi agrar-iqtisodiyot instituti, Navoiy davlat pedagogika instituti, Namangan muhandislik-iqtisodiyot instituti kabi o‘nlab yangi o‘quv maskanlari hamda viloyatlarda yirik universitetlarning filiallari tashkil etildi. Abituriyent va talabalarning bilim darajasini test va reyting asosida baholashning ilg‘or usullari joriy etildi. Oliy ta’lim islohotining muhim xususiyatlaridan yana biri oliy ta’limni gumanitarlashtirishdan iborat edi. Gumanitar ta’limga o‘tish mutaxassislar tayyorlashning ajralmas qismi sifatida baholandi. Ta’limni gumanitarlashtirishdagi dastlabki qadam uni partiyaviy mafkuradan holi qilishdan boshlandi. Yoshlarga zamon talabidan kelib chiqib O‘zbekiston tarixini, iqtisodiy va huquqiy bilimlarni chuqurroq singdirishga asosiy e’tibor qaratildi. Institutlarda ijtimoiy-gumanitar fanlar, birinchi navbatda O‘zbekiston tarixi kafedralari tashkil etildi. Shuningdek, barcha turdagi maktablarda ham O‘zbekiston tarixini, Ma’naviyat asoslarini chuqur o‘qitish boshlandi. Natijada tarixiy bilimlar o‘quvchi va talabalarni vatanparvarlik, insonparvarlik, mustaqillikning qadriga yetish ruhida tarbiyalashda katta ahamiyatga ega bo‘ldi. Yoshlar hayoti bilan bog‘liq muammolarga ham alohida e'tibor berilmoqda. Ularning intellektual salohiyatini oshirish, ma'naviy jihatdan qo‘llab-quvvatlash, ijtimoiy himoyalash, iste'dodli va iqtidorli yoshlarni rag‘batlantirish maqsadida bir qancha jamg‘armalar tashkil etildi. Mamlakatimiz ta’lim tizimidagi o‘ziga xos yutuqlar jahon hamjamiyati tomonidan haqli ravishda e’tirof etib kelinmoqda. Xususan, Fransiyadagi dunyoning eng nufuzli beshta biznes maktabi qatoriga kiradigan “Inssad” xalqaro biznes maktabining Jahon intellektual mulk tashkiloti bilan hamkorlikdagi 2012- yilgi “Innovatsiyalarning global indeksi” ma’ruzasida dunyoning 141 ta mamlakatidagi innovatsion rivojlanish kompleks tarzda tahlil etilgan. Tahlilning asosiy tarkibiy qismlaridan biri inson kapitalini rivojlantirish darajasi bo‘lib, mazkur ko‘rsatkich bo‘yicha mamlakatimiz 35-o‘rinni, ta’lim tizimini rivojlantirish darajasi bo‘yicha esa ikkinchi o‘rinni band etgani, albatta, yurtimizda ta’limga qaratilayotgan yuksak e’tiborning munosib bahosidir. O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 1992-yil 8-aprelidagi farmoni hamda uni amalga oshirish yuzasidan O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining “Fanlar rivojlanishini davlat tomonidan qo‘llab-quvvatlash tadbirlari va innovatsiya faoliyati haqida”gi qarori mamlakatda fanni rivojlantirishda katta ahamiyatga ega bo‘ldi. Respublika olimlarini xorijiy mamlakatlarga malaka oshirishga yuborishga alohida e’tibor berildi. Ilmiy yechimlarni ichki va tashqi bozorda targ‘ib etish va tarqatish maqsadida Respublika ilmiy ishlanmalari innovatsiya tijorat markazi tashkil etildi. O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining farmoniga binoan Respublika Vazirlar Mahkamasi huzurida Oliy Attestatsiya komissiyasi tashkil etilishi munosabati bilan FAning mavqei ortdi. O‘zbek olimlarining fan-texnika sohasidagi yutuqlari nafaqat O‘zbekiston balki jahon hamjamiyatida ham tan olina boshlandi va ko‘pchilik olimlarimiz davlatimiz mukofotlariga sazovor bo‘ldilar va xorijiy davlatlar akademiyalariga haqiqiy hamda faxriy a’zolikka saylangan. O‘zbekiston Respublikasining Fanlar Akademiyasi al-Xorazmiy nomidagi, Zahiriddin Muhammad Bobur nomidagi oltin medallarni ta’sis etdi. 1993-yilda O‘zbekiston Respublikasi FAning akademigi H. F. Fozilov tabiiy va texnikaviy sohada katta yutuqlarga erishgani uchun al-Xorazmiy nomidagi Oltin medalning birinchi sohibi bo‘ldi. Zahiriddin Muhammad Bobur nomidagi Oltin medal birinchi bo‘lib shu yili ijtimoiy va gumanitar fanlar sohasida katta yutuqlarga erishgani uchun filologiya fanlari doktori O‘zbekiston Respublikasi Fanlar Akademiyasining a’zosi U. I. Karimovga nasib etdi. 1992-yil oktyabr oyida esa geologiya-minerologiya fanlari doktori, O‘zbekiston Respublikasi Fanlar Akademiyasining akademigi I. H. Hamroboyev geologiya va geofizika sohasida erishgan muvaffaqiyatlari uchun Habib Abdullayev nomidagi Oltin medalning birinchi sohibi bo‘ldi. U AQSh da chiqadigan “Global tektonika va metallogeniya” xalqaro ilmiy jurnali tahririyatiga a’zo etib saylandi. “Fan va texnikada kim haqiqatan kim?” deb nomlangan jahon fan va texnikasining rivojlanishiga munosib hissa qo‘shgan eng buyuk olimlarning hayoti va ilmiy faoliyati to‘g‘risidagi asosiy ma’lumotlarni o‘z ichiga olgan qomusga O‘zbekiston Respublikasi FAning akademigi P. Q. Habibullayev kiritilgan. O‘zbek olimi bu sharafga o‘zining qattiq va yumshoq jismlar issiqlik fizikasining katta muammolarini, energetikaning fizikaviy-texnikaviy muammolarini ishlab chiqqanligi uchun muyassar bo‘lgan. O‘zbekistonda fundamental va amaliy tadqiqotlarning markazi Respublikamiz Fanlar Akademiyasidir. Bu ilm maskanida 43 ilmiy-tadqiqot instituti va birlashma, 8 yordamchi tashkilot va 3 muzey faoliyat olib bormoqda. Fanlar Akademiyasida 7 ming kishi, shu jumladan 2,5 ming ilmiy hodim, 144 akademik, 400 dan ortiq fan doktorlari, 1000 dan ortiq fan nomzodlari fanning turli sohalarida ilmiy tadqiqotlar olib bormoqdalar. Fanlar Akademiyasining faoliyati jamiyat taraqqiyotining ustuvor muammolarini yechishga qaratilgan bo‘lib, paxtachilik kompleksini rivojlantirish, mineral zaxiralardan oqilona foydalanish va boshqa ko‘pgina muammolarni tadqiq etishga yo’naltirilgan. Yadro fizikasi, elektronika, matematika, kibrnetika, geologiya, arxeologiya va boshqa ilm sohalarida o‘zbekistonlik olimlarining ilmiy izlanishlari dunyoda mashhurdir. Mustaqillik yillarida O‘zbekiston ko‘pgina xalqaro ilmiy tashkilotlarga a'zo bo‘ldi. O‘zbekistonlik olimlar chet ellik olimlar bilan samarali hamkorlik qilmoqdalar. Faqatgina 1994-yilda O‘zR FA ning 26 ilmiy tashkilotlari 82 ilmiy mavzularda chet ellik olimlar bilan hamkorlikda ilmiy tadqiqotlar olib bordilar. O‘zbekistonda halqaro nazariy-ilmiy va amaliy konferensiyalarni o‘tkazish tobora an'anaviy tus olib bormoqda. Mamlakatimizda fundamental fanlarni rivojlantirish maqsadlariga xizmat qiluvchi «Akademiya fondi» va Respublika fundamental fanlar jamg‘armasi tashkil etildi. O‘zbekistonning mustaqilligini mustahkamlashda adabiyot va badiiy ijodning o‘rni beqiyosdir. O‘zbekistonda mustaqillik yillaridagi ma'naviy-g‘oyaviy yo‘nalishlarning shakllanishi zamonaviy adabiyot va san'atning barcha sohalariga samarali ta'sir etib, ijodiy izlanishlar doirasini kengaytirib, badiiy tafakkur rivojini yanada jadallashtirdi. Tarixiy, madaniy va ma'naviy qadriyatlarning tiklanishi va mamlakatimizda amalga oshirilayotgan yangilanishlar adabiyot, tasviriy va amaliy san'atda, musiqa, me'morchilikda ham o‘z aksini topmoqda. Bugungi kunda milliy mustaqillik, milliy tiklanish va o‘zlikni anglash, barkamol insonni tarbiyalash g‘oyasi adabiy jarayondagi yetakchi va bosh mavzudir. Bu she'riyatda ham, prozada ham yaqqol ko‘zga tashlanadi. Buni Odil Yoqubov, Erkin Vohidov, Abdulla Oripov, Xurshid Davron, R. Parfi, M. Yusuf, M. Qoriyev, Erkin A'zam, Xurshid Dustmuhammad, Omon Matchon, Omon Muxtor, A. Suyun, Abbos Said, Ne'mat Arslon va boshqalarning ijodida yaqqol ko‘rish mumkin. Abdulla Oripov, Odil Yoqubov, Pirimqul Qodirov, Xurshid Davron kabi ijodkorlarning tarixiy roman, pyesa va qissalarida ulug‘ bobokalonlarimiz Amir Temur, Mirzo Ulug‘bek, Z. M. Bobur va boshqalarning siymolari umuminsoniy va milliy qadriyatlarga mos tarzda yangicha talqinda yoritildi. O‘tmish tariximizni badiiy obrazlarda mohirona aks ettirish orqali adiblarimiz milliy qadriyatlarni tiklashga, xalqning his-tuyg‘usi va g‘ururini uyg‘otishga qaratilgan asarlar yaratmoqdalar. Jumladan, A. Oripovning «Sohibqiron» dramatik asari, B. Ahmedovning «Amir Temur» tarixiy romani, Shukrulloning «Kafansiz ko‘milganlar» xotira-romani, T. Murodning «Otamdan qolgan dalalar» romani va boshqalar o‘zbek adabiyotida muhim voqea bo‘ldi. Shukrulloning «Kafansiz ko‘milganlar» romanida, Nazar Eshonqulovning «Qora kitob» povestida, O‘tkir Hoshimovning «Tushda kechgan umrlar», Tog‘ay Murodning «Otamdan qolgan dalalar» asarlarda mustabid sovet tuzumi davrida xalq boshiga solingan behad kulfatlar, g‘am-alamlar haqqoniy tasvirlangan. Jumladan, taniqli yozuvchi Tog‘ay Murodning «Otamdan qolgan dalalar» romani jamoatchilik tomonidan qizg‘in kutib olindi va katta shov-shuvlarga sabab bo‘ldi. Mazkur asar otashin vatanparvarlik ruhida yozilgan va u mazmun-mohiyatiga ko‘ra o‘zbek adabiyotida realistik o‘ziga xos yo‘nalish paydo bo‘lganligini ko‘rsatadi. So‘z ustasi Tohir Malikning to‘rt qismdan iborat «Shaytanat» asari mafiya olami hayotini aks ettirgan bo‘lsa-da, mohir adib yomonlik ildizi va sababini mustamlakachilikka, haqsizlik va adolatsizlikka asoslangan sho‘rolar tuzumidan, uning o‘ziga xos tabiatidan izlaydi va topadi. Yozuvchi O‘tkir Hoshimovning «Tushda kechgan umrlar» romani falsafiy g‘oyalar talqinida sayqallangan asardir, unda adib g‘oyat kuchli o‘y-mushohoda, tafakkur san'atini namoyish etadi. Mohir adib o‘z asarining bosh qahramoni Rustam taqdirida mustamlakachi qizil saltanatning zo‘ravonlik siyosatini, qolaversa, maxsus uyushtirilgan «o‘zbeklar ishi» degan kulfatning xalqimizga keltirgan hisobsiz tashvishlari, og‘ir kulfatlari, g‘am-alamlarini qalamga oladi. O‘zbekiston xalq shoiri Shukrulloning «Kafansiz ko‘milganlar» xotira-romani ham 30-50-yillardagi qizil saltanat davridagi qatag‘onliklar dahshatini va asoratlarini badiiy buyoqlarda aks ettiradi. Omon Muxtorning «To‘rt tomon qibla» nomli trilogiyasi, Barot Boyqobulovning «O‘zbeknoma» tarixiy-falsafiy dostoni, Abduqahhor Ibrohimovning «Biz kim, o‘zbeklar» badiiy-tarixiy asari, Azim Suyunning «Oq va qora», A. Qutbiddinning «Izohsiz lug‘at» she’riy asarlari zamonaviy o‘zbek adabiyotining yorqin ifodasidir. Barkamol avlodni tarbiyalashdagi katta hizmatlarni hisobga olib adabiyotning ilg‘or namoyandalari Abdulla Oripov, Sayid Ahmad, Erkin Vohidov, Qayibbergen To‘lepbergenov, Ibrohim Yusupovlar O‘zbekiston Qagramoni unvoniga sazovor bo‘ldilar. Vatanimiz mustaqilligi adabiyot ijodkorlarini ruhlantirib adolatli demokratik jamiyat qurish, o‘z millati va tarixini ulug‘lash, milliy tafakkurni kengaytirishga qaratilgan, milliy an'ana va mumtoz adabiyot tajribalarini e'tiborga olib yangi asarlar yaratishni davom ettirmoqdalar. Mustaqillik yillarida ijtimoiy-siyosiy va iqtisodiy qayta qurishlar qatorida madaniyat sohasida ham tub o‘zgarishlar ro‘y berdi. Bu avvalo teatr va kino san’ati, milliy musiqa, me’morchilik sohalarida yaqqol ko‘zga tashlanadi. Madaniyat mutaxassislarining ijodiy faoliyati, ularning moddiy va texnikaviy uskunalar, zamonaviy binolar bilan ta’minlanishi davlat rahbari Islom Karimovning bevosita g‘amxo‘rligida amalgam oshirilmoqda. 1993-yilda foydalanishga topshirilgan «Turkiston» saroyi Vatanimiz va xorijlik teatr arboblarining, ijodiy guruhlarning sahna asarlari namoyish etiladigan dargohga aylandi. Andijonda jamoatchilik asosida faoliyat ko‘rsatayotgan yoshlar teatri Abbos Bakirov nomli yoshlar va bolalar teatriga aylantirildi. Respublika Prezidentining 1995-yil 20-oktabrdagi «O‘zbekistonda teatr va musiqa san’atini yanada rivojlantirishni qo‘llab-quvvatlash va rag‘batlantirish chora- tadbirlari to‘g‘risida»gi, 1998-yil 26-martdagi «O‘z-bekiston teatr san’atini rivojlantirish to‘g‘risida»gi farmonlari asosida teatrlar davlat budjeti hisobiga qo‘llab-quvvatlandi. Farmonga binoan Madaniyat va sport ishlari vazirligi tizimida va teatr ijodiy xodimlari uyushmasi qoshida 1998-yilda «O‘zbekteatr» ijodiy-ishlab chiqarish birlashmasi tashkil etildi. Birlashma teatr jamoalariga xalqimizning boy ma’naviy olamini, uning madaniy merosi, milliy va umuminsoniy qadriyatlarga hurmat hissini uyg‘otuvchi spektakllar yaratishda, iste’dodli yoshlarni teatrga jalb qilishda, teatrlarning moddiy- texnikaviy bazasini mustahkamlashda, ijodiy xodimlarni ijtimoiy himoya qilishda ko‘maklashadi. Alisher Navoiy nomli Davlat akademik katta opera va balet teatri Yaponiya tomonidan 1995-yilda bepul ajratilgan 47 mln. yen (1500 ming AQSH dollari) qiymatiga teng yangi uskunalar bilan jihozlandi. 2001-yilda respublika teatr san’atida muhim tarixiy voqea sodir bo‘ldi. Hamza nomidagi O‘zbek akademik drama teatri binosi muhtasham koshona shaklida qayta qurildi, zamonaviy teatr uskunalari va mebellar bilan jihozlandi. Prezident farmoni bilan unga Milliy teatr maqomi berildi. Respublika teatrlari Vatan tarixini sahna asarlari orqali yoritishga alohida e’tibor berdilar. Ayniqsa, teatrlarning 90-yillarning ikkinchi yarmidagi repertuarlarida tarixiy pyesalar keng o‘rin oldi. Milliy akademik drama teatri va Qashqadaryo musiqali drama teatri jamoalari «Sohibqiron», Xorazm viloyati musiqali drama va komediya teatri «Jaloliddin Manguberdi», Abror Hidoyatov nomli o‘zbek davlat teatri «Buyuk ipak yo‘li» kabi tarixiy dramalarni sahnalashtirdi. 1997-yil oktabrda Toshkentda bo‘lib o‘tgan «Teatr: Sharq-G‘arb» xalqaro festivalda Yaponiya, Hindiston, Gonkong, Turkiya, Rossiya, Buyuk Britaniya teatr san’atkorlarining chiqishlari bo‘ldi. Amir Temur tavalludining 660 yilligiga bag‘ishlangan festivalda O‘zbekiston, Qozog‘iston, Qirg‘iziston teatrlarining 15 ta eng yaxshi tarixiy sahna asarlari namoyish etildi. 1998-yilida al-Farg‘oniy, al- Buxoriylarning yubileylariga bag‘ishlangan pyessalar yaratildi. Mamlakatimizning boy tarixini namoyish etuvchi spektakllar Toshkentni yetakchi teatrlaridagina emas, barcha viloyatlarning teatr sahnalarida qo‘yildi. O‘zbekiston teatr ustalari Germaniya, Fransiya, Slovakiya, Hindiston, AQSh, Belgiya, Misr, Rossiya teatr festivallarida qiziqarli spektakllari bilan ishtirok etdilar. Respublikamizda 36 ta professional teatr faoliyat ko‘rsatmoqda. Har bir viloyatda qo‘g‘irchoq teatrlari bolalarga xizmat qilyapti. Respublikamiz teatr san’ati xalqimiz, ayniqsa, yoshlarimiz ma’naviyatini boyitish, ular ongiga milliy istiqlol g‘oyasini singdira borish, vatanparvarlik tuyg‘ularini kuchaytirish, axloqiy, estetik tarbiya maktabi bo‘lib xizmat qilmoqda. Mustaqillik yillarida kino san’ati rivoj topdi. 90-yillarda «O‘zbekfilm» tasarrufida 8 ta kinostudiya, 30 ga yaqin mustaqil ijodiy studiyalar faoliyat yuritdi. 1996-yilda tashkil etilgan «O‘zbekkino» davlat aksionerlik kompaniyasi, uning davlat tomonidan moddiy qo‘llab-quvvatlanishi kino san’atining rivojida muhim ahamiyatga ega bo‘ldi. Mustaqillik yillarida o’zbek milliy kino san’ati rivojiga Y. A’zamov, Sh. Abbosov, Hoji Ahmar, E.Eshmuhamedov, A. Hamroyev, S. Nazarmuhamedov, R. Malikov, J. Fayziyev, N. Abbosov, H. Hasanov, Sh. Boshbyekov va boshqa ijodkorlar 1991-2002-yillarda 60 ga yaqin badiiy filmlar yaratildi. «Temir xotin», «Dallol», «Sharif va Ma’rif», «Tilla bola», «Buyuk Amir Temur», «Yulduzingni ber, osmon», «Kenja singil» va boshqa filmlarda milliylik va zamonaviylik uyg‘unligi yaqqol namoyon bo‘ldi. 1997-yil 22-29-may kunlari XII Xalqaro Toshkent kinofestivali bo‘lib o‘tdi. Unda 32 ta davlat va 8 ta xalqaro tashkilotdan vakillar, kino san’ati ustalari qatnashdi. «Buyuk Amir Temur» filmi ijodkori R. Ibrohimovga festival bosh sovrini berildi. Mustaqillik yillarida o‘nlab hujjatli filmlar yaratildi. «O‘zbekiston bahorlari», «Ulkan odim», «Ular Germaniyada o‘qigan edilar», «O‘zbekiston qahramonlari», «Umid qaldirg‘ochi», «Istiqlol fidoyilari» va boshqalar shular jumlasidandir. Hozirgi kunda «O‘zbekfilm» tasarrufidagi kinostudiya va mustaqil ijodiy studiyalar tomonidan har yili 100 yaqin badiiy, annimastiyali va hujjatli filmlar yaratilmoqda. Mustaqillik yillarida milliy musiqa va qo‘shiqchilik san’ati rivojlandi. Respublika Madaniyat va sport ishlari vazirligi, 1992-yilda tashkil etilgan «Xalq ijodi va madaniy- ma’rifiy ishlar respublika markazi», uning viloyatlardagi bo‘limlari musiqa va qo‘shiqchilik san’atini, havaskorlik va folklor jamoalari faoliyatini rivojlantirish, unutilgan xalq ohanglarini tiklash maqsadida turli xil ko‘rik tanlovlar, festivallar tashkil etmoqdalar. 1992-yilda Toshkentda «Asrlarga tengdosh navolar» va «Boqiy ovozlar», Xorazm viloyatida folklor jamoalari, askiya, qiziqchi va masxarabozlarning, Qo‘qonda katta ashula, lapar va yalla ijrochilarining ko‘rik-tanlovlari o‘tkazildi. 1994-yil may oyida Parijda bo‘lib o‘tgan «Sharq musiqasi» festivalida Munojot Yo‘lchiyeva va Shavkat Mirzayevlar ishtirok etib, o‘zbek milliy qo‘shiqchilik san’atini jahonga namoyish etdilar. 1996-yil aprel oyida Turkiston saroyi, «Bahor» majmuasi va boshqa ijodiy konsert tashkilotlari negizida tashkil etilgan «O‘zbeknavo» gastrol-konsert birlashmasi orqali xalq orasidan iste’dodli qo‘shiqchilarni izlab topish va ko‘rik- tanlovlarga jalb etish, musiqa va qo‘shiqchilik san’ati bo‘yicha xalqaro hamkorlikni rivojlantirish kabi tadbirlar amalga oshirildi. Respublika Prezidentining 1996-yil 27- avgustdagi «O‘zbekiston – Vatanim manim» qo‘shiqlar bayrami to‘g‘risida»gi farmoni qo‘shiqchilik san’atini rivojlantirishga ijobiy ta’sir ko‘rsatdi. Bunday ko‘rik tanlov har yili avgust oyida o‘tkaziladigan bo‘ldi va avgust oyining uchinchi yakshanba kuni «O‘zbekiston – Vatanim manim» qo‘shiq bayrami kuni deb belgilandi. Bu tanlov jarayonida Vatan, mustaqillikni e’zozlovchi yuzlab yangi qo‘shiqlar yaratildi. «O‘zbekiston – Vatanim manim», «Men seni sevaman, O‘zbekiston», «Vatan yagonadir», «Mustaqillik gullari», «Ona yurtim», «O‘zbekiston askarlari» qo‘shiqlari mashhur bo’lib ketdi. 1997-yil 11-martda qabul qilingan Respublika Hukumatining «Sharq taronalari» Xalqaro musiqa festivalini o‘tkazish to‘g‘risida»gi qarori musiqa san’atining noyob namunalarini keng targ‘ib qilish, rivojlantirishga xizmat qilib kelmoqda. 1997-yil 25-avgust – 2-sentabr kunlari Samarqandda bo‘lib o‘tgan «Sharq taronalari» birinchi Xalqaro festivalida dunyoning 40 dan ortiq mamlakatidan ijrochilar, san’atshunoslar, jamoat arboblari ishtirok etdi, festivalda yangragan o‘zbek ohanglari, kuy-qo‘shiqlari jahon uzra taraldi. Har ikki yilda Samarqandda «Sharq taronalari» Xalqaro festivalini o‘tkazish an’ana tusini oldi. O‘zbekistonda musiqa va qo‘shiqchilik san’atini rivojiga har yili 31-avgust va 21- mart kunlari o‘tkazilayotgan Mustaqillik va Navro‘z kunlariga bag‘ishlangan bayram tantanalari ijobiy ta’sir ko‘rsatmoqda. O‘zbek musiqa san'ati qadimiy va rang-barang, ayni paytda yangi zamon an'analarini o‘zida mujassam etgan holda rivoj topmoqda hamda jahon sahnalarida yutuqlarga erishmoqda. Bu borada M. Bafoevning «Zardushtiylar marosimi» balet- oratoriyasi, «Buxoroi-sharif» operasi, I. Akbarovning «Ibtido xatosi» opera- oratoriyasi, F. Olimovning «Nodirabegim», «Fotima va Zuhra», «Devona», “Soyibxo‘ja operatsiyasi”, «Super qaynona», «Checha» musiqali drama va komediyalari, A. Ikromovning «Buyuk Temur» zong-operasi, X. Rahimovning «Ona qalbi» operasi, M. Tojiyev va T. Qurbonovlarning simfoniyalari va boshqa ko‘plab asarlarda milliy-badiiy tafakkur aks ettirilgan. Milliy estrada musiqasining rivojlanishiga ham barcha imkoniyatlar yaratildi. Bu davrda o‘zbek estradasi yulduzlari darajasiga ko‘tarilgan Nasiba Abdullayeva, Yulduz Usmonova, Nuriddin Xaydarov, Ravshan Nomozov, Ozodbek Nazarbekov, Azim Mullaxonov, Mavluda Asalxo‘jayeva va boshqa o‘nlab xonandalar A. Ikromov, D. Omonullayeva, A. Rasulov, S. Qoziyev kabi bastakorlar bilan hamkorlikda ijod qilmoqdalar. Mustaqillik yillarida o‘zbek me’morchiligida jiddiy o‘zgarishlar sodir bo‘ldi. Milliy me’morchilikda yangilanish boshladi. Toshkent va boshqa shaharlar qurilish loyihalari qayta ko‘rib chiqildi. Milliy me’morchilik san’ati an’analari, jahon va Yevropa me’morlik san’atining uyg‘unligida asarlar yaratila boshlandi. Avvalgi davrlarda qurilgan binolarni ta’mirlash va qayta qurish va modernizatsiyalash ishlari olib borildi. Bu xususiyatlar ma’muriy va madaniy binolar, ularning badiiy konstruktiv yechimida o‘z ifodasini topmoqda. Yangi qurilishlar silsilasida O‘zbekistonning me'moriy amaliyotida shakllangan ikki asosiy tamoyil ko‘zga tashlanadi. Ulardan biri Temuriylar tarixi Davlat muzeyi, Oliy Majlis, Turkiston saroyi, Toshkent shahar hokimligi binolari, me’moriy majmualar - al Buxoriy, al Farg‘oniy, Xotira va qadrlash, Shohidlar xotirasi va boshqa me’moriy yodgorliklarda me’morlikdagi yangi izlanishlar yorqin aks etgan sharqona me'morchilikning an'anaviy qonun-qoidalariga rioya etish bo‘lsa, ikkinchisi, O‘zbekistonning jahon hamjamiyatidan o‘rin olishga bo‘lgan intilishini namoyish etuvchi jahon me'morchiligining eng yangi yutuqlaridan foydalanishda namoyon bo‘lmoqda. Buni Interkontinental, Sheraton, Afrosiyob, «Toshkent-plaza» mehmonxonalari, «O‘zekspomarkaz», Milliy bank, Markaziy bank, Respublika birja markazi, banklararo moliyaviy xizmatlar Markazi, O‘zbekiston Davlat konservatoriyasi kabi osmono‘par binolar qurilishida ko‘rish mumkin. Poytaxtda oxirgi yillarda milliy me’morchilik an’analari va zamonaviy shaharsozlikning eng yuksak talablari asosida barpo etilgan Mustaqillik maydoni, “O‘zbekiston” xalqaro Forumlar saroyi, Simpoziumlar saroyi va Alisher Navoiy nomidagi Milliy kutubxonani o‘z ichiga olgan “Ma’rifat markazi” majmui, Hazrati Imom majmuasi, Amir Temur xiyoboni va boshqa o‘nlab muhtasham bino hamda inshootlarni qayd etish o’rinlidir. Toshkentning so‘nggi yillarda yaqqol e’tirof etilayotgan yana bir ustuvor xususiyati borki, u ham bo‘lsa, uning dunyodagi poytaxt shaharlar o‘rtasida ekologik jihatdan toza va ko‘rkam qiyofa kasb etib borayotganida o‘z ifodasini topmoqda. Bu yillarda Park-bog‘ san’ati rivojlandi. O‘zbekiston Milliy bog‘i, Akva park, Hayvonot bog‘lari qaytadan ishlandi. Mustaqillik yillarida shaharsozlik ham beqiyos o‘zgarishlarga, taraqqiyotga yuz tutdi. Shaharlarda nafaqat tarixiy obidalar qayta tiklanib, ziyoratgohlar obodonlashtirildi, balki qator zamonaviy kasb-hunar kollejlari, maktablar, zavodlar, fabrikalar, sport maydonlari, shifoxonalar, mehmonxonalar, istirohat bog‘lari, xiyobonlar, bozorlar, yo‘llar, ko‘priklar, savdo majmualari, favvoralar, gulzorlar barpo etildi. Xususan, Toshkent shahri ko‘rkiga ko‘rk qo‘shib turgan «Oloy», «Chorsu», «Ot-chopar», «Yunusobod», «Mirobod», «Parkent», «Qo‘yliq» va boshqa bozor binolari, shuningdek, «Yunusobod» tennis markazi, «Jar» sport majmuasi singari zamonaviy inshootlar barpo etildi. Mustaqillik yillarida respublikamizning shahar va qishloqlarida beqiyos o‘zgarishlar amalga oshirilmoqda. Muhtasham imoratlar, namunaviy turarjoylar, obod va ravon yo‘llar, zamonaviy maktab, jahon andozalariga to‘liq javob beradigan, ilg‘or asbob-uskuna va jihozlar bilan ta’minlangan shifo maskanlari, yuzlab akademik litsey va kasb-hunar kollejlari uchun mahobatli binolar bunyod etildi. 90-yillarda mahobatli va landshaftli haykaltaroshlik, devoriy rangtasvir va vitraj, mozaika va me'morlik bilan uzviy bog‘liq mahobatli bezak san'atining boshqa turlari turar-joy muhiti estetikasi shakllanishiga salmoqli hissasini qo‘shdi. Jumladan, Toshkentdagi Turkiston saroyi (devoriy suratlar, vitraj, bezakli haykaltaroshlik, sopolli pannolar), Biznessentr va Interkontinental (devoriy suratlar, bezakli plastika), Meridian va Sheraton mehmonxonalari (devoriy suratlar, koshinlar va bezakli plastika), Temuriylar tarixi muzeyi (devoriy suratlar, badiiy shisha, sopol plitkalar) va boshqa inshootlarda buning guvohi bo‘lamiz. Bu davrda mahobatli haykaltaroshlik milliy mustaqillik g‘oyalariga hamohang rivojlandi. Amir Temurning Toshkent shahridagi, Samarqand va Shaxrisabz shaharlaridagi haykallari (haykaltaroshlar I. Jabborov, K. Jabborovlar ishlagan) mustaqillik yillaridagi ilk yodgorliklar bo‘lgan bo‘lsa, keyingi yillarda buyuk allomalarimiz timsoli muhrlangan qator yodgorliklar qad ko‘tardi. Ular orasida al-Farg‘oniyga Farg‘ona va Quva shaharlarida (haykaltarosh I. Jabborov), Jaloliddin Manguberdiga Xorazmda (haykaltaroshlar I. Jabborov, Q. Jabborovlar), Imom Buxoriyga Samarqand viloyatida o‘rnatilgan haykallar va Toshkent shahrining Mustaqillik maydonidagi «Motamsaro ona» haykal-majmuasi, «Shahidlar xotirasi» me'moriy yodgorliklari, Termiz shahrida barpo etilgan «Alpomish» dostonining ming yilligiga bag‘ishlab o‘rnatilgan haykaltaroshlik majmua-kompozitsiyasi (haykaltarosh va muhandislar A. Rahmatullayev, Q. Norxo‘razov, U. Mardiyev, T. Podosinnikovlar) qad ko‘tardi. Tarixiy shaxslarning qiyofasini aks ettirish borasida haykaltarosh R. Mirtojiyev asarlari muhim o‘ringa ega. Haykaltarosh Andijondagi «Zahiriddin Bobur», «Cho‘lpon» Toshkentdagi «Abdulla Qodiriy», Jizzaxdagi «Ona» kabi bir qator badiiy nuqtai nazardan yirik yodgorliklarni, «Temur Malik», «Behzod», «Sayyoh Bobur» kabi asarlarni yaratgan. Yozuvchi, shoir, rassom, bastakor va boshqa ziyolilar xotirasi uchun memorial haykallar o‘rnatildi. Shunisi e’tiborlikki mustaqillik yillarida o‘zbek haykaltaroshlari xorij davlatlari uchun tarixiy shaxslarga bag‘ishlangan haykallar buyurtmasini bajardilar. Dastgohli haykaltaroshlik san'atining namoyondalaridan J. Quttimurodov o‘z ijodida qoraqalpoq ohanglarini aks etiradi. Uning «Ayol», «Kamoliddin Behzod», «Mevali naytyurmort», «Malika», «Madina» asarlari mashhurdir. Rassom S. Rahmetovning “Yunus Rajabiy portreti”, «Germaniyaning O‘zbekistondagi elchisi G. Kun portreti», E. Masharipovning «Alpomish», Q. Basharovning «Spitamen», A. Aliqulovning «Asov ot», «Dor», «Mashshoqlar» asarlarini ham qayd etish zarur. Milliy romantiklik yo‘nalishida O. Qozoqov («Kanizaklar»), I. Mansurov («Navruz», «Katta Navruz», «Tush», «Bahor»), A. Mirzayev («O‘tmishdan ertaklar», «So‘qoqda», «Qizil tog‘ etagidagi uchrashuv»), R. Shodiyev («Manzara», «Bayram», «Dashtda tong») va boshqalar o‘z asarlarida milliy o‘ziga xoslikni talqin etishga intilganlar. Rassom V. Oxunovning «Amudaryo», «Oqqush», «Qiziltoj taqqan qiz», «Shohli Iskandar», «Anaxita» asarlarida ijodkorning nozik tabiatini idrok etish mumkin. Prezident farmoniga binoan 1997 yili O‘zbekiston Badiiy Akademiyasini tashkil etilishi madaniy rivojning yangi bosqichini ochib berdi. Muhimi, san’atda mafkuraviy nazoratni bekor qilinishi natijasida ijod erkinligini qo‘lga kiritgan rassomlar uslubiy rang baranglikda ijod qila boshladilar. O‘zbekiston Badiiy akademiyasining tashkil etilishi esa shu jarayonni yanada tezlashishiga yo‘l ochdi. 90-yillar rangtasvir san'ati o‘tish davriga xos bo‘lgan turli-tuman uslublar ko‘lamining kengligi bilan farqlanadi. Bunda akademik realizm, dekorativizm va milliy romantizm (ko‘p hollarda miniatyura talqini ohanglarida), qiyofasiz rangtasvir, instaliyasiya yechimi tarzidagi avangardizm yonma-yon mavjuddir. Bu ko‘p jihatdan ijodiy dunyoqarashning teranlashuvi va kengayishi, qoliplar chegarasidan chiqishga intilishlar bilan izohlanadi. San’atning baholash mezonini ijodkorning shaxsiy intim kechinmalari, o‘y va kechinmalari belgilay boshladi. Mustaqillik yillari rassomlik san’atining mavzusi kengaydi. Rassomlarning milliy tarixga murojati natijasida yangi yangi mavzular, eng avvalo milliy tarix bilan bog‘liq voqealar ko‘pchilik rassomlarni o‘ziga jalb etdi. San’atda tarixiy portret va kompozitsiyalar paydo bo‘ldi. Amir Temur, Mirzo Ulug‘bek, Jaloliddin Manguberdi ikonagrafik portretlari uchun tanlovlar o‘tkazilishi ham shu jarayonda muhim o‘rinni egalladi. Akademik realizm yo‘nalishni an'anaviy tarzda sermahsul ijod qilayotgan keksa va o‘rta avlod rassomlar ijodiga mansub deyish mumkin. Ular orasida R. Ahmedov, M. Nabiyev (Amir Temur, Bobur portretlari), Ch. Axmarov (Nodira portreti), R. Choriyev («Boysunlik qariya», «Sayroblik go‘zal», «Mening zamondoshim» polotnolari.) A. Abdullayev (avtoportret, portretlar, A. Navoiy polotnosi), A. Ikromjonov (Ulug‘bek, K. Behzod portreti), S.Rahmetov (Ahmad Mirzo portreti), O. Muinov (Tumaris, Bibixonim) portretlari realistik san’at an’analarida ishlangan va ularda chuqur falsafiy g‘oya aks ettirilgan («Sharqona qiyofalar, «Inkrustatsiya», «Buddaning tongi sayri», «Meditatsiya» loyihali installyasiyalari). Shuningdek bu davrda xalq qahramonlari Alpomish, Spitamen, J. Manguberdi siymolari portret janrida yaratilidi. Q. Basharov (Spitamen), T. Kuryazov (J. Manguberdi), M.Yo‘ldoshev (Alpomish, Go‘r o‘g‘li, Rustam obrazlari) portretlari ko‘pchilik e’tiborini qozondi. Umuman olganda mustaqillik yillarida rangtasvirdagi badiiy-uslubiy manzara yangi xususiyatlarga ega bo‘ldi va boyidi. Manzarachilik san’ati ham o‘zining yangi qirralarini namoyon eta boshladi. Rahim Ahmedov, Ne’mat Qo‘ziboyev, Anvar Mirsoatov manzaralari o‘zining his- tuyg‘ularga boy xislatlari bilan yangi davr ruxini ifodalaydi. Mustaqillik yillari miniatyura san’atining haqiqiy rivojlanish davri bo‘ldi. Ayniqsa. lakli miniatyura san’ati o‘zining kamolatiga erishdi. Sh. Muhamadjonov, G. Kamolov, T. Boltaboyev, X. Nazirov, A. Yo‘ldoshev. B. Yo‘ldoshev, U. Qosimov, F. Raxmatullayev, Sh. Shoaxmedov, A. Tursunov kabi miniatyurachilar ijodida shu san’atning ajoyib namunalari yaratildi. Bu san’atda Niyozali Xolmatovga akademik unvoni berildi. Mustaqillik yillarida realistik san’at yo‘nalishi bilan bir qatorda avangard san’ati yo‘nalishlari o‘ziga yo‘l ochib bordi. O‘z ijodini akademik san’at yo‘nalishida boshlab katta yutuqlarga erishgan Bahodir Jalolov, Vyacheslav Oxunov, Akmal Nuriddinov (Akmal Nur), Jamol Usmonovlar avangard san’atining yetuk namunalarini yaratishga muvoffaq bo‘ldilar. Bu yillar grafika san’ati texnika va texnologiyalar bilan boyidi. Kompyuter texnologiyalari bu san’atga bo‘lgan talabni butunlay o‘zgartirib yubordi. Poligrafiya ishlari sifat jihatidan yangilandi. Plakat, amaliy grafikada kompyuter grafikasi o‘zining mustaqil o‘rnini egalladi. Bu yillardan grafikaning qalamtasvir va bosma grafikaning gravyura turlari yetakchi o‘rinni egalladi. Bu davr grafikasida ham realistik va avangard yo‘nalish, milliy romantizm xususiyatlari uyg‘unligi izlanish maydonida bo‘ldi. Mustaqillik yillari amaliy san’at rivojini O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti farmoni va hukumat qarorlari, ularning amaliy san’at va xalq hunarmandchiligining rivojlantirilishiga qaratilgan tadbirlari belgiladi. «Xalq amaliy san’ati va hunarmandchiligini kelgusidagi rivojini davlat tomonidan qo‘llab-quvvatlash tadbirlari to‘g‘risida»gi farmoni, «O‘zbekiston xalq ustasi» unvonini tasis etilishi bu jarayonda muhim omil bo‘ldi. Amaliy-bezak san’ati va hunarmandchilik bozor iqtisodiga moslashib bordi. Uning tur va janrlari bozor iqtisodi bilan bog‘liq holda rivojlandi. Shu sohaga oid shaxsiy ustaxona va korxonalar tashkil etildi va etilmoqda, muzeylar ochilmoqda. 7.4. Milliy madaniyat ravnaqida milliy-madaniy markazlar. Respublika «Baynalmilal milliy markazi», uning milliy madaniyatlarni rivojlantirishdagi o’rni va ahamiyati Mustaqillik yillarida ma'naviyat va madaniyatning yuksalishida respublikadagi milliy madaniy markazlar faoliyati ham katta ahamiat kasb etmoqda. Bugungi kunda mamlakatimizda 136 millat va elat, 17 diniy konfessiya vakillari yagona oila farzandlaridek yashab, mehnat qilib kelmoqda. Shuningdek, ular orasida har xil millatlarga mansub aholi mavjud bo‘lib, ular ham mamlakatimizning barcha fuqarolari qatori bir xil huquq va majburiyatlarga ega. O‘zbekiston qonunlarida belgilab qo‘yilgan huquq va erkinliklari, manfaatlari to‘liq ta’minlangan. Ta’lim olishlari, mehnat qilishlari uchun barcha shart-sharoitlar yaratilgan. Jamiyatni ma’naviy yangilashdan ko‘zlangan bosh maqsad – yurt tinchligi, Vatan ravnaqi, xalq farovonligi, komil insonni tarbiyalash, ijtimoiy hamkorlik, millatlararo totuvlik, diniy bag‘rikenglikni ta’minlashga qaratilgan. Respublikada hozirgi paytda 27 millat vakillari tomonidan tuzilgan 130 dan ortiq milliy-madaniy markazlar faoliyat olib bormoqda. Shundan 14 tasi respublika maqomiga ega. Koreyslar tomonidan 31 ta, ruslar 23 ta, tojiklar 10 ta, qozoqlar 9 ta, tatarlar 9 ta (3 tasi tatar-boshqird) milliy madaniy markazlarini tuzilganlar. Ozarbayjonlar 8 ta, turkmanlar 7 ta ukrainlar va qirg‘izlar 6 ta, turklar va Yevropa yahudiylari 5 tadan milliy madaniy markazlariga ega. Nemislar, polyaklar va armanlar 4 tadan uyg‘urlar va Buxoro yahudiylari 3 tadan, beloruslar va qrim tatarlar 2 tadan, arablar, bolgarlar, boshqirdlar, greklar, gruzinlar, litvaliklar, qoraqalpoqgar, xitoylar va dunganlar 1 tadan milliy madaniy markazlar tuzganlar. Respublika baynalmilal madaniyat markazi esa ushbu milliy madaniy markazlar faoliyatini muvofiqlashtirib, ularga tashkiliy va uslubiy yordam ko‘rsatib kelmoqda. O‘tgan yillar mobaynida Respublika Baynalmilal madaniyat markazi tomonidan 20 dan ziyod ilmiy risola va to‘plamlar, shuningdek, mamlakatimizdagi millatlararo totuvlik, bu borada istiqlol yillaridagi yutuqlarimizni aks ettiruvchi “O‘zbekiston – umumiy uyimiz” albom kitobi, “O‘zbekiston – bag‘rikeng diyor”, “O‘zbekiston Konstitutsiyasi – buyuk kelajagimiz kafolati”, “Mustaqil O‘zbekistonda millatlararo munosabatlar rivoji” kabi maqolalar to‘plamlari chop etildi. Televideniye va radioda 10 tilda (o‘zbek, qoraqalpoq, rus, qozoq, qirg‘iz, tojik, turkman, tatar, uyg‘ur, ozar-bayjon) ko‘rsatuv va eshittirishlar olib boriladi. Gazetalar 10 tilda (o‘zbek, qoraqalpoq, rus, qozoq, qirg‘iz, koreys, tojik, turkman, ukrain, ingliz), jurnallar esa 8 tilda (o‘zbek, qoraqalpoq, rus, ingliz, qozoq, qirg‘iz, tojik, turkman) bosiladi. Markaz tomonidan har yili ikki marta til bayrami o‘tkaziladi. Bular – YUNESKO Bosh konferensiyasi 30-sessiyasida (1999-yil) 21-fevral – Xalqaro ona tili kuni deb e’lon qilingan va 2000-yildan 195 ta a’zo davlatlarda nishonlanib kelinayotgan “Xalqaro ona tili kuni” va o‘zbek tiliga davlat tili maqomi berilgan kun hisoblanadi. Shu munosabat bilan har yili an’anaviy tarzda o‘zbek tili bo‘yicha notiqlik san’ati tanlovi tashkil etiladi. Unda, asosan, rusiyzabon o‘quvchi-yoshlar ishtirok etishadi. Millatimizning o‘zligini anglashda milliy, tarixiy qadriyatlarmizni tiklashda muzeylar alohida o‘rin tutadi. Shu boisdan ham mustaqillik yillarida mavjud muzeylarni ta’mirlash, ularni yangi eksponatlar bilan boyitish, yangi muzeylar barpo etishga alohida e’tibor berildi. Xorazmda hofiz Hojixon Boltaboyev nomli maqomchilar muzeyi, Urganchda Xorazm amaliy san’ati va tarixi muzeyi, Namanganda ulug‘ o‘zbek shoiri Boborahim Mashrab muzeyi, Buxoroda temirchilik muzeyi, Samarqand viloyatining Oqtosh shahrida xalq baxshisi Islom shoir Nazar o‘g‘lining uy-muzeyi, Toshkentda o‘zbek ayollari orasidan chiqqan birinchi huquqshunos olima Hadicha Sulaymonova muzeyi, o‘zbek raqqosasi Mukarrama Turg‘unboyeva muzeyi singari uy muzeylari tashkil etildi. Shuningdek oliy ta’lim muassasalarida ko‘plab muzeylar ochildi. 1996-yil 1-sentabrdan Toshkentda Osiyoda yagona bo‘lgan Olimpiya shon- shuhrat muzeyi faoliyat ko‘rsata boshladi. Bu muzey o‘zbekistonlik sportchilarning xalqaro musobaqalarda erishgan muvaffaqiyatlarini namoyish etadigan, mamlakatimizda sport harakatini rivojlantirish markazi bo‘lib qoldi. 1996-yil 18-oktabrda Toshkentda Temuriylar tarixi davlat muzeyi ochildi. Muzey temuriylar davri ruhini aks ettiruvchi o‘sha davrga xos tarixiy jihozlar, qurol- aslahalar, lashkarboshilar va oddiy jangchilarning kiyim-boshlari, oltindan yasalgan uy-buyum ashyolari, musiqa asboblari, Amir Temur, Bobur qo‘lyozmalari, Ulug‘bekning astronomik qurilmalari va boshqa 2000 dan ortiqroq tarixiy, madaniy yodgorliklar bilan jihozlangan. Temuriylar tarixi davlat muzeyi O‘zbekistonda amalga oshirilayotgan madaniy, ma’naviy, ma’rifiy ishlar, ilmiy tafakkur markaziga aylandi. 2002-yilda Termizda Arxeologiya muzeyi bunyod etildi. Respublikamizda muzeylarga bo‘lgan e’tibor oshib bormoqda. Shu jihatdan Prezident I.Karimovning 1998-yil 12-yanvardagi “Muzeylar faoliyatini tubdan yaxshilash va takomillashtirish to‘g‘risida”gi farmoni muzeylar ishlarini rivojlantirishda dastur rolini bajarmoqda. Yangi muzeylarning qurilishi, ”O‘zbekiston xalqlari tarixi muzeyi”, “Xalq amaliy san’ati muzeyi” ning qayta jihozlanishi buning dalolatidir. Madaniyat va sport ishlari vazirligi, «Oltin meros» jamg‘armasi, Badiiy Akademiya, Moliya vazirligi muzeylar rahbariyati bilan hamkorlikda muzeylarning rivojlanishi va moliyaviy ta’minoti bo‘yicha dastur ishlab chiqildi. Muzeylar davlat muhofazasiga olindi, ularni ta’mirlash, muzey eksponatlarini boyitish davlat byudjeti hisobidan moliyaviy jihatdan qo‘llab-quvvatlandi. Muzeylar faoliyatini muvofiqlashtirish, ilmiy-uslubiy yordam ko‘rsatish, moddiy jihatdan qo‘llab-quvvatlash maqsadida 1998-yilda «O‘zbekmuzey» Respublika jamg‘armasi tuzildi. Aholining muzeyshunoslik madaniyatini oshirishga ko‘maklashuvchi «Moziydan sado» jurnali ta’sis etildi va u 1999-yildan boshlab o‘zbek, rus va ingliz tillarida nashr etila boshlandi. Faqat 1999-yilda muzeylarning asosiy fondi 7544 ta tarixiy va madaniy yodgorliklar bilan boyidi. Hozirgi kunda davlat qaramog‘idagi muzeylar 81 tani tashkil qilib, shulardan 15 tasi tarix muzeylari, 23 tasi o‘lkashunoslik, 10 tasi badiiy san’at koshonasi, 20 tasi memorial, 8 tasi adabiyot, 4 tasi tibbiyot muzeylaridir. Shuningdek, mamlakatning shaharlari va tumanlarida umumiy maydoni 137150 kv.m.ni tashkil etadigan 510 ta muzey xalqimizning boy tarixiy-madaniy xazinasini namoyish etmoqda va kishilarimizni, yosh avlodni ma’naviy-ma’rifiy tarbiyalashga o‘zlarining hissalarini qo‘shmoqda. Ularda 1,3 milliondan ortiq ajdodlarimiz tarixi, betakror madaniyatini aks ettiruvchi nodir buyumlar-eksponatlar saqlanmoqda va aholiga namoyish etilmoqda. Mamlakatimizning me’moriy yodgorliklarga boy 10 ta shahri tarixiy shaharlar ro‘yxa-tiga kiritilgan. 2500 ta me’moriy obida, 2700 ta arxeologik yodgorlik, 1800 monumental san’at asari davlat muhofazasiga olingan. Buxoro, Samarqand va Xiva shaharlaridagi 3 ta muzey-qo‘riqxonalarida butun dunyoda eng nodir tarixiy yodgorliklar, me’moriy obidalar, monumental san’at asarlari saqlanib qolgan, davlat muhofazasida yangidan chiroy ochayotgan muzeylar sifatida e’tirof etilgan. Xulosa qilib aytganda, mustaqillik yillarida ma'naviyat va madaniyatning yuksalishi, boyishi o‘zligimizni anglab olishga, milliy qadriyatlarimizni umuminsoniy qadriyatlar bilan uyg‘unlantirishga yordam bermoqda. Boz ustiga, ma'naviy o‘zgarishlar millatni yagona bayroq ostida birlashtirishga xizmat qilishi bilan bugun jahonda e'tirof etilayotgan “o‘zbek modeli”ning harakatlantiruvchi kuchlaridan biriga aylanmoqda. Chunki Islom Karimov asarlarida asoslanganidek “o‘zbek modeli”ning boshqa milliy modellardan farq qiladigan xususiyati shundaki, u faqat iqtisodiy rivojlanishni emas, balki keng ma'noda milliy tiklanishni, ijtimoiy va ma'naviy taraqqiyotni ham o‘z ichiga oladi. 7.5.O’zbekistonning xorijiy mamlakatlar bilan hamkorligi. Xalqaro madaniy aloqalarning o’rni va ahamiyati. O’zbekiston qulay geostrategik mavqega ega. Hozirgi O’zbekistonning xududi tarixan shunday joy bo’lganki, bu yerda juda ko’p savdo yo’llari tutashgan, jo’shqin tashqi aloqalar va turli madaniyatlarning bir-birini boyitish jarayoni kechgan. Hozirgi kunda O’zbekiston o’zining mustaqil energetika va suv tizimlariga ega bo’lgan sobiq Sovet O’rta Osiyosining markazida turibdi, ko’pgina masalalarda Respublikalar o’rtasidagi bog’lovchi bo’g’in bo’lib xizmat qilmoqda va xorijiy mamlakatlar bilan munosabatlarni rivojlantirishda tobora faol rol o’ynamoqda.O’zbekiston mustaqil Markaziy Osiyo Respublikalari orasida g’oyat kata eks’ort imkoniyatiga ega bo’lgan juda muhim xomashyo-’axta va undan tayyorlangan mahsulotlarni yetishtiruvchi hamda yetkazib beruvchi asosiy Respublikadir.O’zbekiston Respublikaning siyosiy va iqtisodiy mustaqilligini himoya qilish imkonini beradigan yetarli ‘otentsialga ega. Yer bag’rining g’oyat qimmatli xomashyolarga boyligi chuqur tarkibiy o’zgarishlarni amalga oshirish, Respublikaning jahon bozoriga chiqishini tahminlaydigan tarmoqlarni rivojlantirish imkonini beradi. O’zbekiston o’z milliy manfaatlariga javob beradigan, mamlakatning jahon hamjamiyatiga qo’shilishini tahminlaydigan, milliy, mintaqaviy va jahon xavfsizligiga ko’maklashadigan tashqi siyosat yurgizmoqda. Uning asosiy qoidalari prezident I.A.Karimovning asarlarida, ma’ruza va nutqlarida asoslab berilgan, O’zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasida qonunlashtirilgan. “Respublika davlatning, xalqning oliy manfaatlari, farovonligi va xavfsizligini tahminlash maqsadida ittifoqlar tuzish, hamdo’stliklarga va boshqa davlatlararo tuzilmalarga kirish va ulardan ajralib chiqishi mumkin” deyiladi O’zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasining 17-moddasida. O’zbekiston Respublikasining tashqi siyosatiga quyidagi qoidalar asos qilib olingan: - davlatning suveren tengligi va chegaralarning daxlsizligini hurmat qilish; - boshqa davlatning ichki ishlariga aralashmaslik; - nizolarni tinch yo’l bilan hal qilish; - kuch ishlatmaslik yoki kuch bilan tahdid qilmaslik; - inson huquqlarini va erkinliklarini hurmatlash; - ichki milliy qonunlardan xalqaro huquqning umum ehtirof etilgan qoidalari va normalarining ustivorligini tan olish; - tajavvuzkor harbiy bloklar va uyushmalarga kirmaslik; - davlatlararo teng huquqli va o’zaro manfaatli hamkorlik. O’zbekiston Respublikasi tashqi siyosatida tinchlik, barqarorlik, hamkorlik tamoyillari ustunlik qiladi.O’zbekiston Respublikasi o’z tarixida birinchi marta 1992 yil 2- martda jahon hamjamiyatining to’la, teng huquqli subhekti sifatida Birlashgan Millatlar Tashkilotiga qabul qilindi. O’zbekiston BMT Nizomi, xalqaro huquqiy mehyorlar, davlatlararo muomala qoidalari, shuningdek, BMT tarkibiga kiruvchi xalqaro tashkilotlarning talablariga rioya qilishini bildirdi. O’zbekiston amalda deyarli barcha xalqaro siyosiy, iqtisodiy va madaniy tashkilotlarning a’zosidir: “Evropada hamkorlik va xavfsizlik tashkiloti”, “‘arlamentlararo Ittifoq”, “Xalqaro valyuta fondi”, “Rekonstruktsiya va rivojlanish Yevropa banki”, “Jahon banki”, “Xalqaro mehnat tashkiloti” va boshqalar bunga misoldir. Toshkentda 50 dan ortiq xalqaro tashkilotlar vakolatxonalari ochilgan.Mamlakatimiz prezidenti I.A.Karimovning BMT Bosh Asambleyasining 1993 yilda bo’lgan 48-sessiyasida ishtirok etishi va unda qilgan ma’ruzalari O’zbekistonni jahonga ko’hna va navqiron yosh davlat sifatida namoyon etdi.1993 yil fevralda Toshkentda BMTning vakolatxonasi tahsis etildi va ish boshladi. O’zbekiston Respublikasi va BMT rahbarlarining sahy-harakatlari natijasida bugungi kunda Respublikamizda BMTning vakolatxonasi, mamlakatimizda BMTning taraqqiyot dasturi, qochoqlar ishi bo’yicha oliy qo’mita komissari, jahon sog’liqni saqlash tashkiloti, Aholi joylashish jamg’armasi, Narkotiklarni nazorat qilish dasturi, Bolalar jamg’armasi singari iqtisoslashgan muassasalarni o’z tarkibiga birlashtirishga muvaffaq bo’ldi. O’zbekiston 1992 yil fevral’ oyida dunyoda tinchlikni mustahkamlash, inson huquqlarini himoya qilish bo’yicha katta tadbirlarni amalga oshirayotgan nufuzli xalqaro tashkilot - Yevropada Xavfsizlik va hamkorlik tashkilotiga a’zo bo’lib kirdi. I.A.Karimovning 1992 yil 9-10 iyulda bo’lib o’tgan Yevropada xavfsizlik va hamkorlik tashkilotining majlisida ishtirok etishi, unda nutq so’zlashi va Kengashning 10 iyulda bo’lgan majlisiga raislik qilishi O’zbekistonning jahon hamjamiyatida munosib o’rin egallayotganligining dalilidir.EXHT Toshkentda va Urganchda atrof-muhitni qayta tiklash bo’yicha seminar tashkil qilib, Orol muammosini hal qilishga ko’maklashmoqda. YeXHTning Toshkentda aloqalar bo’yicha mintaqaviy byurosi ochilgani ham ijobiy ahamiyatga ega bo’ldi. O’zbekiston jahondagi 105 mamlakatni birlashtiruvchi qo’shilmaslik harakatiga qabul qilindi, bo’lg’usi jahon ‘arlamentining timsoli bo’lmish ‘arlamentlararo Ittifoqqa kirdi. Islom konferentsiyasi O’zbekistonni kuzatuvchi sifatida qabul qildi va mamlakatimizga ishonchli va mashuliyatli sherik deb qarashmoqda. O’zbekiston Respublikasi bir qator ixtisoslashgan nufuzli xal-qaro tashkilotlar - “Xalqaro mehnat tashkiloti”, “Jahon ‘ochta ittifoqi”, “Elektr aloqasi bo’yicha xalqaro ittifoq”, “Jahon meteralogiya tashkiloti”, “Xalqaro Olim’iada qo’mitasi”, Atom energiyasi bo’yicha xalqaro agentlikning a’zosi bo’ldi. Bularning hammasi O’zbekiston Respublikasining tarixan qisqa vaqtda xalqaro hamjamiyatga qo’shilganining, xalqaro hamjamiyatning teng huquqli a’zosi sifatida dunyo siyosatida faol qatnashayotganining yaqqol ifodasidir. Bugungi kunda ham dunyo keskin ziddiyatlarga to’lib-toshib turibdi. “Sovuq urush” siyosati barham to’gan bo’lsada, milliy va diniy nizolar jahon tinchligiga xavf solib turibdi. Butun insoniyatni ekologik tanglik, biogenetik buzilishlar, uyushgan jinoyatchilik, ekstremizm, terrorchilik tashvishlantirmoqda. Jahon xavfsizligini tahminlash davrimizning eng dolzarb masalasiga aylangan. Jahon tinchligi mintaqalardagi tinchlikka, shuningdek, ayrim olingan har bir mamlakatdagi tinchlikka bog’liq bo’lib qoldi. Har bir mamlakatda milliy xavfsizlik tahmin etilgan bo’lsa, o’sha mamlakat joylashgan mintaqada xavfsizlik bo’ladi, mintaqalarda xavfsizlik tahminlansa, jahon xavfsiz bo’ladi. SHuning uchun ham jahon siyosatida milliy, mintaqaviy va jahon xavfsizligini tahminlash masalalariga alohida e’tibor berilmoqda. O’zbekiston Respublikasi ham o’zining tashqi siyosatida milliy, mintaqaviy xavfsizlik masalalariga jahon xavfsizligining tarkibi qismi sifatida alohida e’tiborini qaratib kelmoqda. prezidentimiz o’zining “O’zbekiston XXI asr bo’sag’asida: xavfsizlikka tahdid, barqarorlik shartlari va tara qqiyot kafolatlari” asarida tahkidlaganiday, “Hozirgi sharoitda, umumiy xavfsizlikni tahminlash va muvozanatga erishish manfaatlari nuqtai nazaridan yangi mustaqil davlatlarning xavfsizligi va barqaror rivojlanish muammolari ulkan ahamiyat kasb etmoqda”. Ma’lum ki, 1991 yil 7 dekabrda Belovej o’rmonida bo’lib o’tgan uchrashuvda haqiqatda yemirilib borayotgan SSSR o’rniga Mustaqil Davlatlar Hamdo’stligi (MDH) tuzilgan edi.Boshqa mustaqil Respublikalar boshliqlari singari, O’zbekiston raxbariyati ham ish bitib bo’lganidan keyin undan habardor qilindi. SHunday bo’lsada, O’zbekiston raxbariyati MDHga kirishga qaror qildi. O’zbekiston hukumati hamdo’stlik davlatlari bilan ikki tomonlama va ko’ptomonlama asosda iqtisodiy, savdo va madaniy hamkorlik o’rnatishga harakat qildi. 1992 yilda O’zbekiston Respublikasi Rossiya federatsiyasi, Ukraina, Qozog’iston, Qirg’iziston va boshqalar bilan shartnomalar tuzdi. MDH davlatlari boshliqlarining 1992 yil may oyida Toshkentda bo’lib o’tgan uchrashuvida O’zbekiston prezidentining tashabbusi bilan kollektiv xavfsizligi to’g’risida shartnoma tuzildi. Bu shartnomani olti mamlakat rahbarlari imzoladilar. MDH davlatlari o’rtasida davlatlararo iqtisodiy qo’mitaning tuzilishi bu mamlakatlar o’rtasida iqtisodiy aloqalarni kengaytirishda muhim bosqich bo’ldi. O’zbekiston Markaziy Osiyoda joylashganligidan, uning tinchligi, osoyishtaligi va xavfsizligi muayyan mahnoda shu mintaqada vaziyat muvozanatiga ham bog’liqdir. CHunki prezidentimiz tahkidlaganiday, “Markaziy Osiyo mintaqasida turli siyosiy, iqtisodiy, harbiy, trans’ort va ekologiyaga oid muammolar to’’lanib qolgan. SHuni nazarda tutadigan bo’lsak, butun mintaqaning sobitqadam va barqaror rivojlanishini tahminlash va mojaroli vaziyatlarning oldini olish uchun hozirgi kunda ichki va tashqi muvozanatni saqlash va qo’llab-quvvatlashgina birdan-bir maqbul tamoyildir. Mitaqada jo’g’rofiy-siyosiy muvozanatni va barqarorlikni saqlagan taqdirdlagina mazkur muammolarni hal etish imkoni tug’iladi. Bu esa o’z navbatida yal’i xavfsizlikni tahminlash muammolarini hal qilishga qo’shilgan salmoqli hissa bo’ladi”. Markaziy Osiyo davlatlari boshliqlarining I.A.Karimov tashabbusi bilan 1993 yil 4yanvarda Toshkenda chaqirilgan uchrashuvi shu davlatlar hayotida jiddiy voqea bo’ldi. Bu uchrashuvda umuman butun mintaqa taqdiriga taalluqli muammolar birinchi marta muhokamaga qo’yildi. Markaziy Osiyo davlatlaridan birining ‘oytaxtida muntazam chaqirilib turiladigan ana shunday uchrashuvlar mintaqa kuchlarini ji’slashtiruvchi muhim dastakka aylandi. Bu davlatlar tarixiy taqdirlari va geosiyosiy holatining mushtarakligi ularning o’zaro iqtisodiy, savdo-sotiq, siyosiy va ma’naviy hamkorlikni kengaytirish, inqirozli holatdan chiqib olishni taqozo qildi. SHu sababdan qo’shni Afg’onistonda ko’p yillardan buyon davom etib kelayotgan fuqarolar urushi yohud yon qo’shnimiz Tojikiston zaminida yuz berayotgan birodarqushlik urushlari shu mintaqadagi umumiy vaziyatga salbiy tahsir ko’rsatayotganligi, bundan O’zbekistonning ham tashvish chekayotganligi, shuni hisobga olib Respublikamiz rahbariyati mintaqadagi siyosiy iqlimni sog’lomlashtirishga astoydil harakat qilayotganligi hammaga ma’lum . Bu borada Respublikamiz prezidentining Birlashgan Millatlar Tashkiloti Assambleyalari sessiyasida so’zlagan nutqlarida, shuningdek BMT bosh Kotibi nomiga yo’llagan maktublarida va boshqa uchrashuvlar va anjumanlarda qayta-qayta uqtirib o’tganligi bejiz emas. Respublikamiz prezidentining qondosh va qardosh Tojikiston xududida yuz berayotgan qonli urush-nizolarni bartaraf etish, tojik xalqi boshiga tushgan kulfatu musibatlarni yengillashtirish, moddiy va ma’naviy jihatdan ko’maklashish, mazkur davlatdagi muxolifatchi kuchlar o’rtasida tinch muzokaralar o’tkazish yo’li bilan umumiy kelishuv va yarashuv bitimlariga kelishish borasida tashabbuskor faoliyati taxsinga sazovordir. O’zbekiston prezidentining Tojikistondagi (1998 yil 30 noyabr’) voqealar haqidagi bayonotida shunday deyiladi: - “Tarixiy taqdiri va anhanalari bizga juda yaqin bo’lgan jafokash Tojikiston xalqiga hech kim bizchalik, ayniqsa, inson’arvarlik yordami sohasida ko’mak bermagan”.Markaziy Osiyodagi qardosh Respublikalar o’rtasida o’zaro hamkorlik, integratsiya jarayonlari mintaqa xalqlari uchun, ularning yorqin kelajagi uchun milliy istiqlol butunlay yangi sahifa ochdi. O’z milliy boyliklari, resurslarini tasarrufiga kiritgan Markaziy Osiyo xalqlari istiqlol yo’lidan izchil bormoqdalar. prezidentimiz I.A.Karimov tahkidlaganiday, - “xalqlarimiz tarixi, madaniyati, anhanalari, diniy ehtiqodlarining mushtarakligi mamlakatlarimiz o’rtasidagi amaliy hamkorlik va hamjixatlikning muhim poydevori hisoblanadi... bizning maqsadlarimiz bir. Bizda milliy munosabatlarda keskinliklar yo’q, xal qilib bo’lmaydigan vaziyatlar ham yo’q. Integratsiya yo’lidan harakat qilayotganimiz ham buni tasdiqlab turibdi”. 1994 yil yanvarda Toshkentda O’zbekiston va Qozog’iston Respublikalari prezidentlari uchrashuvi ‘aytida ikkala davlat o’rtasida yagona iqdisodiy makonni yaratish to’g’risida shartnoma imzolanishi, ko’p o’tmay unga qardosh Qirg’iziston davlatining qo’shilishi shubhasiz, mintaqa xalqlari hayotida muhim voqea bo’ldi. Uchchala davlat o’rtasidagi shartnoma o’z samarasini bermoqda. Almati shahrida bitimda qatnashuvchi mamlakatlar vakillaridan iborat Davlatlararo ijroiya qo’mita tuzildi. Toshkentda mintaqa bank markazi ish boshladi. Sanoatni integratsiyalashtiradigan dastur ishlab chiqildi. Hozirda bu dastur asosida butun Markaziy Osiyo mintaqasi muxtoj bo’lgan mahsulotni ishlab chiqaradigan birgalikda sarmoya sarflanadigan obyektlar aniqlab olindi hamda ularni amalga oshirish borasida tegishli tadbirlar hayotga tadbiq etilmoqda. Mintaqada bunyod etilayotgan yagona iqtisodiy makon faoliyatida boshqa qo’shni davlatlar ham bemalol qatnashishlari mumkin. SHunga ko’ra Tojikiston ham bu shartnomaga qo’shildi.Xalqaro miqyosda obro’-e’tibor, mamlakatlar va xalqaro hurmat-e’tibor katta siyosiy, ma’naviy hamda axloqiy ka’ital hisoblanadi, uni hech qanday pulga sotib olib bo’lmaydi. Bu mustaqil O’zbekistonning asosiy qadriyatidir.Shu bilan bir vaqtda, xalqaro aloqalar, o’zaro foydali hamkorlik mavjud muammolarni hal etishga, istalgan mamlakatni taraqqiy ettirishga ulkan hissa qo’shadi. SHu mahnoda O’zbekistonning xorijiy mamlakatlar bilan hamkorligi o’zining yuksak samarasini bermoqda. Bugungi kunda O’zbekiston eng obro’li va nufuzli xalqaro tashkilotlar tarkibiga kirgan bo’lib, barcha qithalardagi o’nlab mamlakatlar bilan do’stona aloqalarni rivojlantirib bormoqda. O’zbekiston Respublikasi prezidenti o’zining “O’zbekiston XXI asr bo’sag’asida ...” kitobida tahkidlaganiday, “O’zbekiston dunyo uchun ochiq. Biz ham dunyoning O’zbekistonga katta qiziqish bilan qarayotganligini his etmoqdamiz. Bu esa O’zbekistonning barqaror rivojlanishi uchun eng yaxshi kafolatdir. Biz buni O’zbekiston ka’ital sarflash nuqtai nazaridan ham, dune miqyosidagi keng qamrovli xavfsizlikning tarkibiy qismi sifatida mintaqada barqarorlikni tahminlash nuqtai nazaridan ham borgan sari e’tibor qozanayotganligining dalili deb bilamiz”. O’zbekistonning xalqaro munosabatlarning turli sub’yektlari bilan aloqalari qanchalik chuqur va keng bo’lsa, ular bilan munosabatlarda noaniqliklar, yotsirashlar muammolar shunchalik kam bo’ladi. SHu mahnoda mamlakatimiz jahon hamjamiyatidagi integratsiyalashuv jarayonida aktiv ishtirok etmoqda. Bunda BMTning integratsiya sohasidagi imkoniyatlari g’oyat ulkanligini hisobga olmoqda.O’zbekiston o’zining tashqi aloqalarini ham ko’p tomonlama, ham ikki tomonlama asosda tashkil etmoqda. O’zbekistonning AQSH bilan ikki tomonlama munosabatlari izchil va sobitqadamlik bilan rivojlanib bormoqda. Dunyoning yetakchi davlati bo’lgan, juda katta siyosiy, iqtisodiy, harbiy- texnikaviy, intellektual salohiyatga ega bo’lgan AQSH bilan ko’p tomonlama munosabatlarni rivojlantirish biz uchun ustivor ahamiyat kasb etmoqda. AQSH bilan aloqalar Respublikamizning davlat mustaqilligi va suverenitetini mustahkamlash jarayoniga salmoqli hissa qo’shmoqda.So’nggi yillarda Yevropadagi ko’pgina mamlakatlar - Germaniya, Buyuk Britaniya, Frantsiya, Bel’giya, Gretsiya, CHexiya, Slovakiya va boshqa mamlakatlar bilan bevosita ikki tomonlama munosabatlarimiz ancha kengaydi va mustahkamlandi. SHarqiy va Janubiy-SHarqiy Osiyo mamlakatlari - Ya’oniya, Janubiy Koreya, Xitoy, Vhetnam, Malayziya, Xindiston, Indoneziya, va boshqa mamlakatlar bilan aloqalarimiz mustahkamlanib borayotganligi muhim ahamiyat kasb etadi. Keyingi vaqtlarda Ya’oniya mintaqamizning murakkab muammolarini - xavfsiz va barqaror tinchlikka erishish, atrof-muhit muhofazasi masalalarini hal etishda faol va manfaatdorlik bilan ishtirok etmoqda. O’zbekiston Respublikasining tashqi siyosati xalq manfaatlari yo’lida xizmat qilishga, xalq turmushi, farovonligini yaxshilashga yo’naltirilgan. SHuning uchun xorijiy mamlakatlar bilan aloqalarda iqtisodiy omillar hal qiluvchi rol’ o’ynaydi. Xorijiy mamlakatlardan Respublikamizga ilg’or texnologiyalar, sarmoyalar kirib kelishi, qo’shma korxonalar qurilishi oqilona tashqi siyosatning natijasidir.Bugungi kunda O’zbekistonda jahondagi 70 ga yaqin mamlakatlarning sarmoyalari ishtirokida tashkil etilgan 2400 dan ortiq qo’shma korxonalar ishlab turibdi. Ular istehmol mollari, eks’ort uchun sifatli tovarlar ishlab chiqarmoqda, aholiga xizmat qilmoqda. Mamlakatimiz har yili Davos shahrida o’tadigan jahon iqtisodiy anjumanida ishtirok etmoqda. Anjumanda qatnashish O’zbekistonni va uning imkoniyatlarini tanishtirish, chet el investitsiyalarini jalb etish uchun muhim ahamiyatga egadir. CHunki chet el investitsiyalari xalq xo’jaligining tarkibini qayta qurishga, takomillashtirishga va ishlab-chiqarishni jihozlashga, sermehnat va ko’p ilm talab qiluvchi ishlab chiqarishni bar’o etishga yo’naltiriladi. Hozirgi vaqtda O’zbekistonda 5 milliarddan ortiq AQSH dollari miqdoridagi xorijiy investitsiyalar ishtirokida loyihalar amalga oshirilmoqda. Zarafshon vodiysidagi Muruntovda AQSHning N’yumont Mayning kor’oratsiyasi bilan hamkorlikda tog’ jinslaridan oltin va kumush ajratib oluvchi “Zarafshon-N’yumont” qo’shma zavodining qurilishi, yiliga 200 ming yengil avtomabil’ ishlab chiqaruvchi “UzDEU avto”, Frantsiya va Ya’oniya bilan hamkorlikdgi strukturasida eng yirik bo’lgan neftni qayta ishlash zavodi, Farg’onada Germaniya bilan hamkorlikda “Uz salaman” ‘oyafzal fabrikasi qurilishi buning dalilidir. Respublikamizning Eron janubiy ‘ortlariga va o’nlab boshqa muhim obyektlariga yo’l ochgan temir yo’l bo’yicha harakati boshlandi. Bunday hamkorlikdan ikkala tomon ham manfaat ko’rmoqda. Qo’shma korxonalarning qurilishi natijasida ko’plab ish o’rinlari vujudga kelmoqda, bu Respublikada ishsizlik muammosii yechish, ishsizlarni ishga joylashtirishga ko’maklashmoqa. Ta’lim, fan va madaniyat sohasidagi hamkorliklar ham ajoyib samaralar bermoqda. Universitetlar va boshqa o’quv yurtlarimiz zamonaviy uskunalar va qo’llanmalar bilan tahminlanmoqda, ko’pchilik kurslar taniqli jahon olimlari tomonidan o’qilmoqda, va malaka oshirmoqda. O’zbekiston Respublikasi prezidentining iqtidorli yoshlarning chet elda o’qishini qo’llab-quvvatlovchi “Umid” jamg’armasi tashkil etildi. Bu jamg’arma ajratgan grant hisobiga AQSH, Buyuk Britaniya, Frantsiya, Germaniya va Ya’oniyaning eng nufuzli universitetlarida bakalavr va magistr darajalarini olish imkoniyatini beradi. SHunday qilib, O’zbekiston o’zining buyuk kelajak sari shahdam qadamlar bilan bormoqda. Bundan uning serqirrali tashqi siyosati ham muhim ahamiyatga ega bo’lmoqda. O’zbekistonning kelajakdagi istiqbollari to’g’risida gapirar ekanmiz, ayrim qarashlarni keltirish maqsadga muvofiqdir. Masalan, Xalqaro iqtisodiy forum prezidenti Klaus SHvab, O’zbekiston 10-15 yildan keyin jahonning rivojlangan mamlakatlari qatorida turishi mumkin deb hisoblaydi. Nazorat va muhokama uchun savollar: 1. Ma'naviy qadriyatlarni tiklash yo‘lida amalga oshirilgan tadbirlar haqida so‘zlab bering. 2. Diniy qadriyatlarimizga berilayotgan e'tibor nimalarda o‘z ifodasini topmoqda? 3. Din va davlat o‘rtasidagi munosabatlarni tahlil qiling. 4. Milliy istiqlol mafkurasining vazifalari nimadan iborat deb o‘ylaysiz? 5. Milliy istiqlol mafkurasining mohiyatini tushuntiring. 6. Ta'lim islohotlarida qanday tamoyillar asos qilib olindi? 7. Mustaqillik yillarida me'morchilik rivoji to‘g‘risida gapirib bering. 8. Milliy adabiyot sohasida qanday o‘zgarishlar ro’y berdi? 9. Milliy san'at rivojidagi o‘zgarishlar nimalarda o‘z ifodasini topmoqda? 10. Milliy musiqa va qo‘shiqchiligimizning o‘sishi haqida so‘zlab bering. 11. Mustaqillik yillarida O‘zbekistonda muzeylar faoliyati haqida so‘zlab bering