MAVZU: NIKOHNI TUGATISH BILAN BOG'LIQ ISHLARNI SUDDA KO'RISHNING PROTSESSUAL XUSUSIYATLARI REJA: 1. Nikohni tugatish bilan bog‘liq ishlarning taalluqliligi va sudlovliligi 2. Nikohni tugatish bilan bog’liq ishlarni sudda mazmunan ko‘rish va ish bo‘yicha hal qiluv qarori chiqarish Sharqda qadim-qadimdan oila muqaddas dargoh sanalib kelingan. 0£zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasining 63-moddasida: «Oila jamiyatning asosiy bo‘g‘inidir hamda jamiyat va davlat muhofazasida bo'lish huquqiga ega»', deb ta’kidlanadi. Oilaning asosini nikoh tashkil etadi. jamiyatda oila qurishning birdan bir asosi nikoh bo‘lishi va uning Jamiyatda tutgan o‘rnini e'tirof etib, «lnson huquqlari Umumjahon Deklaratsiyasi»ning 16-moddasida shunday deyiladi: «Balog‘atga yetgan erkaklar va ayollar irqi, millati yoinki diniga qarab biron bir cheklashsiz nikohdan o‘tish va oila qurish huquqiga egadirlar. Ular nikohdan o‘tayotganida ham, nikohda bo'lgan vaqtida ham va nikoh bekor qilinayotganda ham bir xil huquqlardan foydalanadilar. 0‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasining 63-moddasida «Nikoh tomonlarning ixtiyoriy roziligi va teng huquqliligiga asoslanadi», deb yozib qo‘yilgan. Shuningdek, 0‘zbekiston Respublikasi Oila kodeksining 15-moddasida nikoh yoshi 18 yosh qilib belgilangan. Uzrli sabablar bolganda, alohida hollarda nikohga kirishni xohlovchilarning iltimosiga ko‘ra, nikoh davlat ro‘yxatidan o‘tkaziladigan joydagi tuman, shahar hokimi nikoh yoshini ko‘pi bilan bir yilga kamaytirishi mumkin. 0‘zbekiston Respublikasining Oila kodeksi normalriga asosan, nikohga kirishning o‘ziga xos shartlari mavjud: 1) nikohlanuvchilaming nikoh yoshiga yetganligi; 2) nikohlanuvchilaming o'zaro roziligi; 3) nikohlanuvchilarning ruhiy va tibbiy jihatdan soglom- ligi; 4) nikohni tegishli qonun talablari asosida rasmiylashtirilishi va h.k Oilaviy-huquqiy munosabatlarga doir ishlar (nizolar) tasniflanganda nikohning tugatilishi bilan bog‘liq ishlar deganda: nikohdan ajratish (Oila kodeksining 40-moddasi); nikohni bekor qilish (Oila kodeksining 43-moddasi); nikohni haqiqiy emas deb topish (Oila kodeksining 50-moddasi); er-xotinning mol-mulkini bo‘lish (Oila kodeksining 27-moddasi); nikoh shartnomasini o'zgartirish, bekor qilish yoki haqiqiy emas deb topish (Oila kodeksining 32—33- moddalari)ga oid ishlar nazarda tutiladi. Nikohning tugatilishi bilan bog‘liq ishlarning taalluqliligi ikki guruhga: 1. Fuqarolik holati dalolatnomalarini qayd etish (FHDY); 2. sud organlarida ko‘rib, hal qilishga bo‘linadi. 0‘zbekiston Respublikasi Oila kodeksining 37-moddasida belgilangan nikohning tugatilish asoslari, shuningdek, 49- moddasida belgilangan nikohni haqiqiy emas, deb topish asoslariga ko‘ra: 1. er-xotindan birining vafoti yoki sud ulardan birini vafot etgan deb e'lon qilinishi munosabati bilan nikohning bekor qilinishi; 2. sud tomonidan muomalaga layoqatsiz deb topilgan er yoki xotinning vasiysi bergan arizaga muvofiq nikohning bekor qilinishi; 3. nikoh er- xotindan biri yoki har ikkisining arizasiga muvofiq nikohdan ajratilishi; 4. nikohni haqiqiy emas deb topilishi oqibatida nikohning tugatilishi 0‘zbekiston Respublikasi Oila kodeksining 42, 43-moddasida ko‘rsatilgan qoidalardan kelib chiqib, fuqarolik holati dalolatnomalarini qayd etish organlariga tegishli bo'lgan nikohdan ajratish holatlari: 1) voyaga yetmagan bolalari bo'lmagan er-xotin nikohdan ajratishga o'zaro rozi boMsalar; 2) agar er- xotindan biri sud tomonidan bedarak yo‘qolgan deb topilgan bo‘lsa; 3) sud tomonidan ruhiyati buzilishi (ruhiy kasalligi yoki aqli zaifligi) sababli muomalaga layoqatsiz deb topilgan bo‘lsa; 4) sodir qilgan jinoyati uchun uch yildan kam bo'lmagan muddatga ozodlikdan mahrum qilingan bo‘lsa, o‘rtada voyaga yetmagan bolalari borligidan qat’i nazar, er- xotindan birining arizasiga ko‘ra. Agar bolalar haqida, er-xotinning birgalikdagi umumiy mol- mulkini bo‘lish haqida yoki yordamga muhtoj, mehnatga layoqatsiz er (xotin)ga ta'minot berish uchun mablag to’lash haqida nizo mavjud bolsa, ular nikohdan sud tartibida ajratiladi. Bunday hollarda arizaga qo‘shimcha ravishda quyidagilar ilova qilinadi: er (xotin)ning muomalaga layoqatsiz yoxud bedarak yo'qolgan deb topilganligi to‘g‘risida qonuniy kuchga kirgan sud qarori; er (xotin)ning uch yildan kam boMmagan muddatga ozodlikdan mahrum qilinganligi to‘g‘risida qonuniy kuchga kirgan sud hukmidan ko‘chirma, shuningdek, sudlangan er (xotin)ning ni- kohdan ajratishga o'rtada bolalari va molmulki yuzasidan nizo yo‘qligi to‘g‘risidagi roziligi.