MAVZU:
NIKOHNI TUGATISH BILAN
BOG'LIQ ISHLARNI SUDDA
KO'RISHNING PROTSESSUAL
XUSUSIYATLARI
REJA:
1. Nikohni tugatish bilan bog‘liq ishlarning taalluqliligi va
sudlovliligi
2. Nikohni tugatish bilan bog’liq ishlarni sudda mazmunan
ko‘rish va ish bo‘yicha hal qiluv qarori chiqarish
Sharqda qadim-qadimdan oila muqaddas dargoh sanalib kelingan.
0£zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasining 63-moddasida: «Oila
jamiyatning asosiy bo‘g‘inidir hamda jamiyat va davlat
muhofazasida bo'lish huquqiga ega»', deb ta’kidlanadi.
Oilaning asosini nikoh tashkil etadi. jamiyatda oila qurishning birdan bir asosi
nikoh bo‘lishi va uning Jamiyatda tutgan o‘rnini e'tirof etib, «lnson huquqlari
Umumjahon Deklaratsiyasi»ning 16-moddasida shunday deyiladi: «Balog‘atga
yetgan erkaklar va ayollar irqi, millati yoinki diniga qarab biron bir cheklashsiz
nikohdan o‘tish va oila qurish huquqiga egadirlar. Ular nikohdan o‘tayotganida
ham, nikohda bo'lgan vaqtida ham va nikoh bekor qilinayotganda ham bir xil
huquqlardan foydalanadilar.
0‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasining 63-moddasida «Nikoh tomonlarning
ixtiyoriy roziligi va teng huquqliligiga asoslanadi», deb yozib qo‘yilgan.
Shuningdek, 0‘zbekiston Respublikasi Oila kodeksining 15-moddasida nikoh yoshi
18 yosh qilib belgilangan. Uzrli sabablar bolganda, alohida hollarda nikohga
kirishni xohlovchilarning iltimosiga ko‘ra, nikoh davlat ro‘yxatidan o‘tkaziladigan
joydagi tuman, shahar hokimi nikoh yoshini ko‘pi bilan bir yilga kamaytirishi
mumkin.
0‘zbekiston Respublikasining Oila kodeksi
normalriga asosan, nikohga kirishning o‘ziga xos
shartlari mavjud:
1) nikohlanuvchilaming nikoh
yoshiga yetganligi;
2) nikohlanuvchilaming o'zaro
roziligi;
3) nikohlanuvchilarning ruhiy va
tibbiy jihatdan soglom- ligi;
4) nikohni tegishli qonun talablari
asosida rasmiylashtirilishi va h.k
Oilaviy-huquqiy munosabatlarga doir ishlar (nizolar)
tasniflanganda nikohning tugatilishi bilan bog‘liq ishlar
deganda:
nikohdan
ajratish (Oila
kodeksining
40-moddasi);
nikohni bekor
qilish (Oila
kodeksining
43-moddasi);
nikohni
haqiqiy emas
deb topish
(Oila
kodeksining
50-moddasi);
er-xotinning
mol-mulkini
bo‘lish (Oila
kodeksining
27-moddasi);
nikoh
shartnomasini
o'zgartirish,
bekor qilish yoki
haqiqiy emas
deb topish
(Oila
kodeksining
32—33-
moddalari)ga
oid ishlar
nazarda
tutiladi.
Nikohning tugatilishi bilan bog‘liq
ishlarning taalluqliligi ikki guruhga:
1. Fuqarolik holati dalolatnomalarini
qayd etish (FHDY);
2. sud organlarida ko‘rib, hal
qilishga bo‘linadi.
0‘zbekiston Respublikasi Oila kodeksining 37-moddasida
belgilangan nikohning tugatilish asoslari, shuningdek, 49-
moddasida belgilangan nikohni haqiqiy emas, deb topish
asoslariga ko‘ra:
1. er-xotindan
birining vafoti
yoki sud ulardan
birini vafot etgan
deb e'lon qilinishi
munosabati bilan
nikohning bekor
qilinishi;
2. sud tomonidan
muomalaga
layoqatsiz deb
topilgan er yoki
xotinning vasiysi
bergan arizaga
muvofiq
nikohning bekor
qilinishi;
3. nikoh er-
xotindan biri yoki
har ikkisining
arizasiga
muvofiq
nikohdan
ajratilishi;
4. nikohni haqiqiy
emas deb
topilishi
oqibatida
nikohning
tugatilishi
0‘zbekiston Respublikasi Oila kodeksining 42, 43-moddasida
ko‘rsatilgan qoidalardan kelib chiqib, fuqarolik holati
dalolatnomalarini qayd etish organlariga tegishli bo'lgan
nikohdan ajratish holatlari:
1) voyaga
yetmagan
bolalari
bo'lmagan
er-xotin
nikohdan
ajratishga
o'zaro rozi
boMsalar;
2) agar er-
xotindan biri
sud
tomonidan
bedarak
yo‘qolgan
deb
topilgan
bo‘lsa;
3) sud
tomonidan
ruhiyati
buzilishi (ruhiy
kasalligi yoki
aqli zaifligi)
sababli
muomalaga
layoqatsiz
deb topilgan
bo‘lsa;
4) sodir qilgan
jinoyati uchun
uch yildan kam
bo'lmagan
muddatga
ozodlikdan
mahrum
qilingan bo‘lsa,
o‘rtada voyaga
yetmagan
bolalari
borligidan qat’i
nazar, er-
xotindan
birining
arizasiga ko‘ra.
Agar bolalar haqida, er-xotinning birgalikdagi umumiy mol- mulkini bo‘lish
haqida yoki yordamga muhtoj, mehnatga layoqatsiz er (xotin)ga ta'minot berish
uchun mablag to’lash haqida nizo mavjud bolsa, ular nikohdan sud tartibida
ajratiladi.
Bunday hollarda arizaga qo‘shimcha ravishda quyidagilar ilova qilinadi:
er (xotin)ning muomalaga layoqatsiz yoxud
bedarak yo'qolgan deb topilganligi to‘g‘risida
qonuniy kuchga kirgan sud qarori;
er (xotin)ning uch yildan kam boMmagan
muddatga ozodlikdan mahrum qilinganligi
to‘g‘risida qonuniy kuchga kirgan sud hukmidan
ko‘chirma, shuningdek, sudlangan er (xotin)ning
ni- kohdan ajratishga o'rtada bolalari va
molmulki yuzasidan nizo yo‘qligi to‘g‘risidagi
roziligi.
