Nodavlat notijorat tashkilotlari-ma`muriy huquq subyekti sifatida REJA: 1. Nodavlat notijorat tashkilotlari. 2. Jamoat birlashmalari. 3. Siyosiy partiyalar. 4. Kasaba uyushmalari. Fuqarolik jamiyati institutlari ..? “FUQAROLIK JAMIYATI – konstitutsiyaviy huquq nazariyasida huquq va demokratiyaga asoslangan ijtimoiy hayotning zarur oqilona usuli; insonga uning iqtisodiy, siyosiy va madaniy hayoti shakllarini erkin tanlash kafolatlanadigan, qonun ustuvorligi va inson huquqlari hamda erkinliklari qaror topadigan, koʻp partiyaviylik, siyosiy institutlar, mafkura va fikrlarning xilma-xilligi taʼminlanadigan hamda oʻzini oʻzi boshqarish organlarining mavqei baland boʻlgan ijtimoiy tuzum.” 71-modda Konstitutsiyaviy tuzumni zo'rlik bilan o’zgartirishni maqsad qilib qo’yuvchi, O’zbekistonning davlat suverenitetiga, hududiy yaxlitligiga va xavfsizligiga qarshi chiquvchi, urushni, ijtimoiy, milliy, irqiy hamda diniy adovatni targ’ib qiluvchi, fuqarolarning konstitutsiyaviy huquqlari va erkinliklariga, aholining sog’lig’iga, ijtimoiy axloqqa tajovuz qiluvchi siyosiy partiyalarning, boshqa nodavlat notijorat tashkilotlarining, shuningdek milliy va diniy belgilariga ko’ra siyosiy partiyalarning, harbiylashtirilgan birlashmalarning tashkil etilishi va faoliyati taqiqlanadi. Maxfiy jamiyatlar va birlashmalar tashkil etish taqiqlanadi. Nodavlat notijorat tashkiloti — jismoniy va (yoki) yuridik shaxslar tomonidan ixtiyoriylik asosida tashkil etilgan, daromad (foyda) olishni o’z faoliyatining asosiy maqsadi qilib olmagan hamda olingan daromadlarni (foydani) o’z qatnashchilari (a’zolari) o’rtasida taqsimlamaydigan o’zini o’zi boshqarish tashkilotidir. Nodavlat notijorat tashkiloti jismoniy va yuridik shaxslarning huquqlari va qonuniy manfaatlarini, boshqa demokratik qadriyatlarni himoya qilish, ijtimoiy, madaniy va ma’rifiy maqsadlarga erishish, ma’naviy va boshqa nomoddiy ehtiyojlarni qondirish, xayriya faoliyatini amalga oshirish uchun hamda boshqa ijtimoiy foydali maqsadlarda tuziladi. Davlat nodavlat notijorat tashkilotlarining huquqlari va qonuniy manfaatlariga rioya etilishini ta’minlaydi, ularga ijtimoiy hayotda ishtirok etish uchun teng huquqiy imkoniyatlar yaratib beradi. Nodavlat notijorat tashkilotlarining alohida ijtimoiy foydali dasturlariga davlat ko’mak ko’rsatishi mumkin. Davlat organlari hamda ular mansabdor shaxslarining nodavlat notijorat tashkiloti faoliyatiga aralashishiga, xuddi shuningdek nodavlat notijorat tashkilotining davlat organlari hamda ular mansabdor shaxslarining faoliyatiga aralashishiga yo’l qo’yilmaydi. Ma’naviy yoki boshqa nomoddiy ehtiyojlarni qondirish uchun o’z manfaatlarining mushtarakligi asosida qonunda belgilangan tartibda birlashgan fuqarolarning ixtiyoriy birlashmasi jamoat birlashmasi deb e’tirof etiladi. Jamoat birlashmasi qatnashchilari mazkur birlashmaga mulk qilib bergan mol-mulklariga, shu jumladan a’zolik badallariga bo’lgan huquqlarini saqlab qolmaydilar. Ular a’zo sifatida qatnashayotgan jamoat birlashmasining majburiyatlari bo’yicha javob bermaydilar, mazkur birlashma esa o’z a’zolarining majburiyatlari bo’yicha javob bermaydi. O’z ustaviga va O’zbekiston Respublikasining qonunchiligiga muvofiq O’zbekiston Respublikasi hududida hamda bitta yoki undan ko’proq chet el davlati hududida faoliyat olib borishi mumkin bo’lgan xalqaro tashkilot xalqaro nodavlat notijorat tashkiloti deb hisoblanadi. Nodavlat notijorat tashkiloti uning muassislari (a’zolari) qarori asosida qonunchilikka muvofiq tuziladi. Nodavlat notijorat tashkilotlarining uyushmalari (ittifoqlari) kamida ikkita nodavlat notijorat tashkiloti tashabbusi bilan tuzilishi mumkin. Nodavlat notijorat tashkilotining tashabbuskorlari yoki muassislari ta’sis s’ezdini (konferentsiyasini) yoki umumiy yig’ilishni chaqiradilar, unda ustav qabul qilinadi hamda rahbar organlari tuziladi. Nodavlat notijorat tashkiloti davlat ro’yxatidan o’tkazilgan paytdan e’tiboran tuzilgan deb hisoblanadi Nodavlat notijorat tashkiloti ta’sis hujjatlarining talablari nodavlat notijorat tashkilotining o’zi uchun, uning muassislari va qatnashchilari (a’zolari) uchun majburiydir. Ta’sis shartnomasida taraflar (muassislar) nodavlat notijorat tashkilotlari uyushmasini (ittifoqini) tuzish majburiyatini oladilar, uni tuzish sohasida birgalikda faoliyat ko’rsatish tartibini, unga o’z mol-mulkini berish hamda uning faoliyatida ishtirok etish, nodavlat notijorat tashkiloti faoliyatini boshqarish, muassislarning uning tarkibidan chiqish shartlarini belgilab beradilar. Ta’sis shartnomasiga muassislarning kelishuviga binoan boshqa shartlar ham kiritilishi mumkin. Agar qonunchilikda boshqacha qoida belgilangan bo’lmasa, o’n sakkiz yoshga to’lgan jismoniy shaxslar, shuningdek yuridik shaxslar nodavlat notijorat tashkilotining muassislari, qatnashchilari (a’zolari) bo’lishi mumkin. Yoshlarning nodavlat notijorat tashkilotiga o’n to’rt yoshga to’lgan shaxslar a’zo bo’lishi mumkin. Nodavlat notijorat tashkilotiga a’zo bo’lish, a’zolikdan mahrum bo’lish shartlari va tartibi, shu jumladan yoshiga ko’ra a’zolikdan chiqish shartlari tegishli nodavlat notijorat tashkilotlarining ustavlari bilan belgilanadi. Rasmiy hujjatlarda u yoki bu nodavlat notijorat tashkilotiga a’zolik yoki uning faoliyatidagi ishtirokning ko’rsatilishini talab qilishga yo’l qo’yilmaydi. Fuqarolarning nodavlat notijorat tashkilotiga mansubligi yoki mansub emasligi ularning huquqlari va erkinliklarini cheklash uchun asos bo’la olmaydi. Chet el fuqarolari va fuqaroligi bo’lmagan shaxslar O’zbekiston Respublikasi fuqarolari bilan teng ravishda nodavlat notijorat tashkilotining muassislari, qatnashchilari (a’zolari) bo’lishi mumkin, O’zbekiston Respublikasining qonunlari va xalqaro shartnomalarida belgilangan hollar bundan mustasno. Nodavlat notijorat tashkilotining mol-mulkini shakllantirish manbalari quyidagilardan iborat bo’lishi mumkin: kirish va a’zolik badallari, agar ular ustavda nazarda tutilgan bo’lsa; muassislardan, qatnashchilardan (a’zolardan) bir marotaba va muntazam ravishda keladigan tushumlar; ixtiyoriy mulkiy badallar va ehsonlar; tadbirkorlik faoliyatidan olingan, faqat ustav maqsadlari uchun ishlatiladigan daromadlar (foyda); qonun hujjatlarida taqiqlanmagan boshqa tushumlar. Siyosiy partiya O’zbekiston Respublikasi fuqarolarining qarashlar, manfaatlar va maqsadlar mushtarakligi asosida tuzilgan, davlat hokimiyati organlarini shakllantirishda jamiyat muayyan qismining siyosiy irodasini ro’yobga chiqarishga intiluvchi hamda o’z vakillari orqali davlat va jamoat ishlarini idora etishda qatnashuvchi ko’ngilli birlashmasidir. O’zbekiston Respublikasi fuqarosi bir paytning o’zida faqat bitta siyosiy partiyaga a’zo bo’lishi mumkin. Partiyaga mansubligiga ko’ra fuqaroning huquqlarini har qanday cheklash, xuddi shuningdek unga imtiyozlar yoki ustunliklar berish taqiqlanadi. O’zbekiston Respublikasi Prezidenti respublika barcha fuqarolarining huquq va erkinliklariga rioya qilinishining kafili sifatida prezidentlik vakolatlarini bajarish muddati davomida siyosiy partiyaga a’zolikni yoki unda ishtirok etishni to’xtatib turishi yoxud butunlay to’xtatishi shart. Quyidagilar siyosiy partiyalarga a’zo bo’la olmaydilar: sudyalar; O’zbekiston Respublikasi Hisob palatasining mansabdor shaxslari; prokurorlar va prokuratura tergovchilari; ichki ishlar, O’zbekiston Respublikasi Milliy gvardiyasi organlari, davlat xavfsizlik xizmati xodimlari; harbiy xizmatchilar; xorijiy davlatlarning fuqarolari va fuqaroligi bo’lmagan shaxslar. O’zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining Qonunchilik palatasidagi siyosiy partiyalar fraktsiyalari o’z partiyalarining siyosatini uyushqoqlik bilan o’tkazish uchun, siyosiy partiyalardan ko’rsatilgan deputatlarning ta’sis yig’ilishlarida tuziladi. Fraktsiyalar fraktsiyaning rahbari bergan tegishli ariza va ta’sis hujjatlariga asosan Oliy Majlisning Qonunchilik palatasi tomonidan ro’yxatga olinadi.