NUTQ NUQSONIGA EGA BOLALARNI MAKTABGA PSIXOLOGOGIK TAYYORLASH TAMOYILLARI, USULLARI
Yuklangan vaqt
2024-09-02
Yuklab olishlar soni
3
Sahifalar soni
6
Faytl hajmi
80,5 KB
NUTQ NUQSONIGA EGA BOLALARNI MAKTABGA
PSIXOLOGOGIK TAYYORLASH TAMOYILLARI, USULLARI
1. Nutq nuqsoniga ega bolalarni maktabga psixologogik tayyorlash usullari.
2. Nutq nuqsoniga ega bolalarni maktabga tayyorlashda oilaning o’rni
Tayanch
tushunchalar:
barkamol
shaxsni
shakllantirish,bolaning
rivojlanishi, ruhiyati va ta’lim-tarbiyasidagi o’ziga xos davrlar.
«Bola tug’ilgan kunidan boshlab oila muhitida yashaydi. Oilaga xos
an’analar, qadriyatlar, urf-odatlar bola zuvalasini shakllantiradi.Eng muhimi
farzandlar oilaviy hayot maktabi orqali jamiyat talablarini anglaydi, his etadi».-
degan edi Birinchi prizdentimiz Islom Karimov.
Tadqiqotchilarning
fikrlariga
tayangan
holda
barkamol
shaxsni
shakllantirishga yo’naltirilgan ta’lim jarayoni kadrlar tayyorlash borasida davlat
siyosati yoshlarning uzluksiz ta’lim tizimi, intellektual va ma’naviy-axloqiy
tarbiyasi bilan bog’liq har tomonlama rivojlangan shaxsning kamol topishini
nazarda tutadi. Maktabgacha ta’lim bola shaxsini sog’lom va yetuk, shu bilan
birga maktabga tayyorlagan holda shakllantirish maqsadini ko’zlaydi.
O’zbekiston Respublikasi "Ta’lim to’g’risida"gi Qonunning 11 -moddasida: "Bu
ta’lim 6- 7 yoshgacha oilada, maktabgacha ta’lim muassasasida va mulk
shaklidan qat’iy nazar, boshqa ta’lim muassasalarida olib boriladi",- deb
ta’kidlangan. Darhaqiqat, ta’lim-tarbiya qanchalik erta boshlansa, uning samarasi
shunchalik erta namoyon bo’ladi va insonning butun hayot tarziga ijobiy ta’sir
2
qiladi. Bolaning rivojlanishi, ruhiyati va ta’lim-tarbiyasidagi o’ziga xos davrlar,
davrlarga monand o’zgarishlar, muammolar yechish yo’llari shaklan va
mazmunan takomillashtiriladi. Barkamol inson deganda, bir davrda yashagan
butun jamiyat a’zolari haqida gap ketadi. Bola oiladagi tarbiya, o’zini o’rab
turgan ma’naviy muhit ta’sirida kamol topadi, muayyan fe’l-atvor sohibiga
aylanadi. SHu sabab o’g’il-qizlarimizning imon-e’tiqodi mustahkam, qat’iyatli
hur fikrli, yuksak ma’naviyatli go’zal inson bo’lib voyaga yetishdek muxim
masalaga barchamiz mas’ulmiz. Hozirgi maktabgacha ta’lim muassasalari
tarbiyachi-pedagoglarining yuqori kasbiy tayyorgarlikka, pedagogik mahoratga,
yuksak ma’naviy-axloqiy fazilatlarga, mafkura borasida chuqur bilimlarga ega
bo’lishi, ta’lim-tarbiya ishlarida zamonaviy pedagogik texnologiyalar, interfaol
usullardan samarali foydalanishi davr talabi hisoblanadi. Bugun shaxs
shakllanishida, uning kamolga yetishida ruhiy ta’sirning ahamiyati, samarasi
yuqori ekanligi nafaqat amaliy, balki ilmiy jihatdan ham aniqlangan. Har bir bola
voyaga yetguniga qadar avval oilada, keyinchalik ta’lim muassasalarida
tarbiyachi murabbiylar ta’sirida bo’ladi. Bolalarda ma’naviy-axloqiy, badiiy
tarbiyalash, ularda g’oyaviy dunyoqarashni shakllantirish avvalo oilada ota-ona
ko’magida, keyinchalik maktabgacha ta’lim muassasalarida shakllanib boradi.
Tizimli yondashilganda bolalarning erkin, mustaqil fikrlashiga yo’l ochadigan
ta’lim mazmunini yangilash, maktabni shaxs va yangilanayotgan jamiyatning
talabiga ko’ra yo’naltirish; maktab ta’limini ana shu talablar asosida tashkil
etish; o’qitish tamoyillari va metodlarida birxillikka chek qo’yish, ularni
xalqimiz milliy va madaniy an’analari hamda ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanishi
darajasiga mosligini ta’minlash; shaxsni hurmat qilish; uning qadr-qimmatini
saqlash; turli yosh guruxlarda ularning qobiliyatini namoyon etishi va
rivojlanishi uchun qulay shart-sharoitlar yaratilgan bo’ladi. Ta’limning milliy
modeli shaxsning yosh xususiyatlarini hisobga olgan holda bosqichma-bosqich
muttasil rivojlanib borishini kafolatlaydi. Maktabgacha ta’limda bolaning
salomatligiga, jamiyatda yashashning ilk ko’nikmalarini o’zlashtirishi hamda
ongli ravishda maktab ta’limiga tayyor bo’lib borishiga e’tibor qaratiladi. Bu
3
borada ham o’ziga xos raqobat muhiti yaratilganligi, ya’ni rivojlanishda
tengdoshlaridan ilgarilab ketgan bolaning bir yil oldin, ya’ni 6 yoshdan
maktabga qabul qilinishi ularda ichki bir mas’uliyat, intilish va ishtiyoqni paydo
qiladi. Hozirda 1- sinfga qabul qilingan bolalarning umumiy soniga nisbatan 6
yoshdan maktabga borayotgan 10-15 foizini tashkil etadi. Mazkur jarayon
ta’limning milliy modeli tuzilmasi hamda talablari ota-onalarning o’z
farzandlarini
maktab
ta’limiga
tayyorlash
mas’uliyatini
to’liq
anglab
yetishlariga, natijada oila va jamiyatning uyg’un holda taraqqiy etishiga
qanchalik ijobiy turtki berganligini ko’rsatib turibdi. Demak, ilmiy tadqiqotlar
shuni ko’rsatadiki, bolaning intellektual, shaxsiy va ijtimoiy xulqi rivojlanishida
ilk davrlar o’ta muhim hisoblanadi. Masalan: - bolalarga mulokat qilish,
o’rganish va rivojlanish uchun jismoniy, ijtimoiy hamda ruhiy imkoniyatlar
tug’ilganda berilgan. Agar bu imkoniyatlar tan olinmasa va rivojlantirilmasa,
qo’llab quvvatlanilmasa, ular so’nadi. - Bolaga ilk yoshi davrida ota-onalarning
bolaga ko’rsatilgan mehr-muhabbati, kelajakda uning insonlarni sevishiga va
mustahkam aloqa o’rnatishga xizmat qiladi. Bolaning har tomonlama
rivojlanishida oila va muassasa hamkorligining ahamiyati. Bolalarning barkamol
shaxs bo’lib rivojlanishida ta’lim muassasalarining oila bilan hamkorlikni to’g’ri
olib borishi muhim ahamiyatga ega. Maktabgacha ta’lim tizimi pedagoglarining
malakasini oshirish jarayonida oilalar bilan hamkorlikni yanada samarali olib
borishning turli usullari, tamoyillari, mezonlari yoritilgan mavzularga keng o’rin
berish lozim. Masalan, "Oilalarni o’rganish", "Ota-onalarni bola ta’limiga jalb
etish strategiyalari", "Ta’lim muassasasiga qamrab olinmagan bolalarni
maktabgacha ta’lim muassasasiga jalb etish strategiyalari", "Ota-ona bolaning
birinchi o’qituvchisi" kabi mavzular oilalar bilan hamkorlikni oshirishga
yaqindan yordam beradi. "Maktabgacha ta’lim muassasasi va oila o’rtasidagi
samarali hamkorlik" mavzusida oilalar bilan muvaffaqiyatli hamkorlik qilishning
quyidagi mezonlariga, hamkorlikni oshirish yo’llariga va ko’rsatkichlariga amal
qilish lozimligi ta’kidlanadi: Oila va maktabgacha ta’lim muassasasi
hamkorligining uchta asosiy mezoni: - Oila bilan bola asosiy xizmatlarni oluvchi
4
deb hisoblash. Bolaning hayotida oila eng yuqori o’rinda turishini, bola
rivojlanishida muhim vazifani bajarishini hisobga olgan holda, oilaga bolaning
ta’lim-tarbiyasida yetarli darajada e’tibor qaratish. - Oila tomonidan qabul
qilingan qarorlarni hurmat qilish va qo’llab-quvvatlash. Ushbu mezon
mutaxassislarga oila a’zolarini ta’limiy jamoaning muhim ishtirokchilari va bola
ta’limining strategiyasida qaror qabul qilishda asosiy inson sifatida ko’rishni
tavsiya etadi. Agar ota-onalarga bolaning olti yoshi mobaynida uning ta’limi va
rivojlanishiga aloqador qarorlarni qabul qilish, shuningdek, bola qiziqishlarini
kelajakda qo’llab-quvvatlovchi malakalarni o’rganish imkoniyati berilsa,
bolaning keyingi hayoti davomida uning ta’lim- tarbiyasida ishtirok etish
imkoniyati ota-onalarda ko’proq bo’ladi. Egiluvchanlik va sezgirlikni namoyon
etish, bola va oilaning hayotini yaxshilashga qaratilgan xizmatlar ko’rsatish.
Ushbu mezon oilaning madaniy qadriyatlariga hurmat ila munosabatda bo’lish,
bolaning o’zgarayotgan ehtiyojlarini qondirish masalalariga ota-onalarning
bilvosita zaxiralarini yo’naltirish, bola rasmiy jamoat xizmatlarini (tibbiy,
ijtimoiy) vaqtida olishiga yordam ko’rsatishlarini nazarda tutadi. Jamoat
zaxiralari haqida ma’lumot butun oila uchun foydali bo’lishi mumkin, ayniqsa
bu ma’lumot oilada alohida e’tibor talab qiluvchi farzand bo’lsa juda muhimdir.
Oila va maktabgacha ta’lim muassasasi hamkorligini oshirish yo’llari Ijobiy
muloqot malakalarini qo’llash: Biz maslahat va ko’rsatma berishdan ko’ra
ko’proq
bolaning
ota-onasidan
so’raymiz
va
tinglaymiz.
Bolaning
rivojlanishidagi yutuqlari va muvaffaqiyatlari haqida yozma va og’zaki ravishda
doimiy ota-onalarga ma’lumot beramiz. Oilalarga ma’lumot berish va olishning
individual shakllarini qo’llaymiz. Farzandlariga tegishli bo’lgan keng
maromdagi mavzularni muhokama qilishga tayyor ekanligimizni ota-onalarga
ma’lum qilamiz. Ota-onalarga ta’lim dasturining maqsad va vazifalarini e’lon
qilishdan avval ulardan istak va xohishlarini so’raymiz. Ota-onalarning
iltimoslari, g’oyalari va takliflariga o’z vaqtida ijobiy munosabat bildirish.
Farzandlariga tegishli muammolarni hal etishda ota-onalar bilan birgalikda qaror
qabul qilamiz. Oila a’zolariga tanlash va qaror qabul qilish imkonini berish: Oila
5
a’zolariga
o’zlari
va
farzandlarining
istaklarini
umumlashtirishga
ko’maklashamiz: ota-onalar tomonidan aytilgan maqsadlar ro’yxatini birgalikda
tuzamiz. Xizmatlarni rejalashtirish va ko’rsatish jarayonida ota- onalarga
farzandlari bilan bog’liq masalalarda eng yaxshi ekspert sifatida munosabat
bildiramiz. Ota-onalar bilan hamkorlikda ta’lim va tarbiya strategiyalarini
belgilaymiz, ota-onalar strategiyalardan qaysi biri ularning ehtiyoj va
zaxiralariga mos kelishini o’zlari hal etishlariga imkon beramiz. Ota-onalarga
ular farzandlarining ta’lim tarbiyasi masalasida qaerda, qachon va qanday
ishtirok etishlarini tanlash imkonini beramiz. Doimiy ravishda ota-onalardan
tanlangan strategiyalar samaradorligi, dastur bo’yicha ishlar natijasi va
kiritmoqchi bo’lgan o’zgarishlari haqidagi fikrlarini so’raymiz. Oila va bolaning
kuchli tomonlarini aniqlash va qo’llash: Suhbat, telefon va maktublar orqali
oilalarga farzandlarining kuchli tomonlari va yutuqlari haqida ma’lumot berib
boramiz. Oila va bolaning kelajagiga oid maqsadlari, umid va orzulari haqida
ota- onalardan ma’lumot olamiz. Ota-onalarning bola taraqqiyotiga qo’shgan
hissalarini tan olamiz va minnatdorchilik bildiramiz. Ota-onalarga maqsad va
harakatlarini bolaning kuchli tomonlariga qaratishlariga ko’maklashib, ularning
takliflarini rivojlanish dasturiga kiritamiz. Ota-onalar farzandlari hayotiga
salmoqli ijobiy ta’sir ko’rsata olishlarini tushunishlariga ko’maklashamiz. Oila
noyobligi va turli-tumanligini hurmatlash kerakligini ta’kidlaymiz. Oilalarning
hissiyot va fikrlarini qabul qilamiz, hamda hurmatlaymiz, hattoki ular bizning
fikrlarga mos kelmasa ham. Oilalarning madaniy qadriyatlarini tushunib
ishlashga harakat qilamiz. Oila qadriyatlari bizning qadriyatlardan keskin farq
qilsa ham, biz ularni qabul qilamiz. Oila va MTM orasida do’stona hamkorlikni
yaratamiz. Oila a’zolariga guruh faoliyatida faol ishtirok etish imkonini beramiz,
shu bilan birga ular o’zlarini qulay his etishlari uchun bor kuchimizni sarflaymiz.
Guruh tadbirlarini o’tkazish bo’yicha qarorlar qabul qilishda ota- onalarni jalb
qilamiz. Ota-onalarni bolalar ta’limiga jalb etamiz, shu bilan birga shunday
shakllar tanlaymizki, ota-onalar ta’lim jarayonida o’zlarini qulay va yengil his
qiladilar. Ota-onalarni kun davomida istalgan vaqtda guruhda qabul qilishga
6
tayyormiz. Oilalarga boshqa jamoat xizmatlarini topishga ko’maklashamiz.
Фойдаланилган адабиётлар рўйхати:
2. Давудов В.В. Виды обобщения в обучении.-М., 1972.
3.G’oziev E.G’. Tafakkur psixologiyasi.-T.: “O’qituvchi”, 1990.
5.Леонтьев А.Н. Избранные психологические произведения. –Т.1.-М.