Ochiq iqtisodiyotda Mendell-Fleming modeli
Reja:
1. Ochiq iqtisodiyot tushunchasi va uning ko‘rinishlari.
2. Mandell-Flemingning ochiq iqtisodiyot modeli.
3. Qayd etilgan valyuta kursi sharoitida pul-kredit va fiskal siyosat.
4. Erkin suzib yuruvchi valyuta kursi sharoitida makroiqtisodiy siyosat.
Tayanch iboralar: ochiq iqtisodiyot, ochiq iqtisodiyot ko‘rinishlari, ochiq
iqtisodiyot modeli, ichki muvozanat, tashqi suvozanat, qayd etilgan valyuta kursi,
suzib yuruvchi valyuta kursi.
1. Ochiq iqtisodiyot tushunchasi va uning ko‘rinishlari
To‘liq makroiqtisodiy model – ochiq iqtisodiyot modelidir.
Ochiq iqtisodiyot – shunday iqtisodiyotki, u:
a) mamlakat ishlab chiqarayotgan tovarlari va xizmatlarining ma’lum bir
qismini eksport va import qilishini;
b) mamlakat jahon moliya bozorlarida kredit olishi va kredit berishini anglatadi.
Kichik ochiq iqtisodiyot – katta bo‘lmagan mamlakat iqtisodiyotidir. Kichik
ochiq iqtisodiyot modeli kapital harakati schyoti va joriy operatsiyalar schyotini o‘z
ichiga oladi. Bunday iqtisodiyot jahon bozorida katta ulushga ega emas va jahon foiz
stavkasiga amalda ta’sir ko‘rsata olmaydi
Katta ochiq iqtisodiyot – ko‘lami yirikligi sababli foiz stavkasi mamlakatning
ichida ro‘y berayotgan jarayonlarning jiddiy ta’sirida shakllanadigan iqtisodiyotdir.
Katta ochiq iqtisodiyot - jahon jamg‘armalari va investitsiyalarining katta
qismiga egalik qilayotan yirik mamlakat (AQSH, XXR, Germaniya, YAponiya,
Rossiya va boshq.) iqtisodiyotidir. Bunday mamlakatlar jahon moliya stavkasiga
ta’sir ko‘rsata oladi.
Iqtisodiyotning ochiqligi darajasi odatda mamlakatning tashqi savdosi hajmiga
yoki hukumatning siyosiy liniyasiga bog‘liq bo‘ladi. Masalan, Buyuk Britaniya
iqtisodiyoti nisbatan ochiq hisoblanadi, chunki u tashqi savdoga juda bog‘langan.
AQSH iqtisodiyoti esa nisbatan yopiqdir, chunki tashqi savdo uning rivojlanishi
uchun hal etuvchi rol o‘ynamaydi.
Ochiq iqtisodiyot xalqaro hisob-kitoblarda xorijiy valyutadan foydalanishni
ko‘zda tutadi. U to‘lov balansida, xususan joriy operatsiyalar balansi va kapital
harakati balansida o‘z aksini topadi.
2. Mandell Flemingning ochiq iqtisodiyot modeli
Ichki muvozanat - inflyasiya jarayonlari mavjud bo‘lmagan ( yoki uning
barqaror past darajasidagi) to‘liq bandlik sharoitida talab va taklifning
balanslashganligidir.
Qisqa muddatli davrda ichki muvozanat muammosi, birinchi navbatda, byudjet-
soliq va pul-kredit siyosati vositasida yalpi talabni tartibga solish orqali
ta’minlanadi.
Tashqi muvozanat qayd qilingan, yoki suzib yuruvchi valyuta kursi sharoitida
to‘lov balansining nolga teng qoldig‘ini ta’minlab turilishni anglatadi
Ichki va tashqi muvozanatni ta’minlash muammosi tovar, pul va valyuta
bozorlarining amal qilishiga ta’luqlidir.
Ochiq iqtisodiyotda iqtisodiy siyosat tahlili Mandell-Fleming modeliga
asoslangan holda amalga oshiriladi. Bu model qisqa muddatda iqtisodiyotni
muvozanatlashtirishni ifodalaydi va kichik ochiq iqtisodiyot uchun IS-LM
modelining modifikatsiya qilingan shakli hisoblanadi.
Mandell-Fleming modeli kichik ochiq iqtisodiyot modeli bo‘lib qayd qilingan
va suzib yuruvchi valyuta kurslari sharoitida iqtisodiy siyosatning turldi
ko‘rinishlarini amalga oshirish natijalarini baholash maqsadida qo‘llaniladi.
Mandell-Fleming modeli milliy iqtisodiyotning jahon bozoridagi hissasi kichik
va shu sababli uni rivojlantirishning asosiy parametrlari jahon bozori tomonidan,
ya’ni tashqaridan belgilab beriladi degan shartga asoslanadi.
Bu model XX asrning 60-yillarida ishlab chiqilgan bo‘lib baholarning
barqarorligini ko‘zda tutadi va yalpi daromadning tebranishlari sabablarini
tushuntirib beradi.
Bu modelga ko‘ra iqtisodiyotning amal qilishi valyutalarning almashinuv kursi
tizimiga bog‘liq..
Mandell-Fleming modeli uchta tenglamani o‘z ichiga oladi:
1) Y+C(Y-T)+I(r)+G+Xn(e), IS;
2) M/P=L(r,Y),LM;
3) r = r*
Modelni tasvirlash uchun ikkita grafik tuzish taklif etiladi.
Birinchi grafik Mandell-Flemingning Y-r modelini, ikkinchi grafik esa Y-e
modelini aks ettiradi.
Har bir grafikda o‘zgaruvchi miqdorlardan bittasi konstanta deb olinadi va tahlil
ikki o‘zgaruvchining aloqadorligi bo‘yicha o‘tkaziladi. Mandell-Flemingning Y-r
modelitasvirlangan grafik ikki xususiyatga ega.
1. IS egri chizig‘ining holati almashinuv kursining darajasiga bog‘liq. Almashinuv
kursining ko‘tarilishi egri chiziqni chapga siljitadi.
2. Barcha uch egri chiziq bir nuqtada kesishadi.
Bunday vaziyatda ikki variant yuzaga keladi:
1. Almashinuv kursi juda past bo‘lganligi sababli IS va LM egri chiziqlari jahon foiz
stavkasidan yuqorida kesishadi. Bunday vaziyat chet ellik investorlarni mazkur
mamlakat iqtisodiyotiga kapital kiritishga rag‘batlantiradi. Natijada mamlakatning
valyutasi kursi ko‘tariladi va IS egri chizig‘i pastga siljiydi.
2. IS va LM egri chiziqlari ichki foiz stavkasi jahon foiz stavkasidan past bo‘lgan
nuqtada kesishadi. Bunday vaziyatda mazkur mamlakat investorlari kapitallarini
xorijga olib chiqib ketishdan manfaatdor bo‘lishadi. Natijada milliy valyutaning
almashinuv kursi pasayadi va IS egri chizig‘i yuqoriga siljiydi.
SHunday qilib muvozanat LM egri chizig‘ining gorizontal liniya bilan kesishish
nuqtasida jahon foiz stavkasi darajasida o‘rnatiladi.
Mandell-Flemingning Y-e modeli tasvirlangan grafikdaa ikki tnglama tasvirlanadi:
1) Y=C(Y-T)+I(r*) +G+Xn(e), IS;
2) M/P= L(r*,Y), LM*.
Iqtisodiyotda muvozanat IS va LM egri chiziqlarining kesishish nuqtasida
ta’minlanadi. Bu kesishish nuqtasi almashinuv kursi va daromadning darajalarini
aks ettiradi.
Grafikda tovar bozoridagi (IS*) va pul bozoridagi (LM*) muvozanat
tasvirlangan. Jahon foiz stavkasi belgilab berilgan sharoitda LM* tenglamasi yalpi
daromadni almashinuv kursiga bog‘liq bo‘lmagan holda qayd etadi.
3. Qayd etilgan valyuta kursi sharoitida pul-kredit va fiskal siyosat
Qayd qilingapn valyuta kursi sharaoitida monetar siyosat ko‘proq ichki balans
muammosi bilan aloqador bo‘ladi.
Keltirilgan fikrlarni izohlab berish uchun quyidagi gepotetik misolni ko‘rib
chiqamiz.
Mamlakat banklaridagi aktivlar va pasivlarning tengligi shartini M=Res+DS
ko‘rinishida yozishimiz mumkin. Bu tenglik pul taklifi (bank tizimining
majburiyati) valyuta rezervlari (sof xorijiy aktivlar) va bank tizimining ichki
kreditlari yig‘indisiga tengligini anglatadi. Demak, pul taklifi ham ichki, ham tashqi
omillarga bog‘liq.
Pul taklifining o‘zgarishini ΔM=ΔRes +ΔDS ko‘rinishida tasvirlash mumkin.
Bu erda ΔRes to‘lov balansining taqchilligi yoki ortiqchaligiga mos keladi. Tashqi
balansni tiklash, o‘z navbatida valyuta kursini saqlab turish zaruriyati xorijiy