6 O‘G‘ITLASH MASHINALAR TURLARI VAZIFASI, TUZILISHI VA TEXNOLOGIK ISH JARAYONLARI Ishni bajarish tartibi: Ekinlar hosildorligini oshirish maqsadida tuproqqa turli xil o‘g‘itlar solinadi. Yerga solingan o‘g‘itlar samarasini oshirish uchun belgilangan muddatlarda – ya’ni kuzgi shudgorlashdan oldin yoppasiga o‘g‘itlar solish - asosiy o‘g‘itlash, bevosita ekishdan oldin o‘g‘it solish –ekish oldidan o‘g‘itlash va o‘simliklar qator orasiga o‘g‘it solish – parvarishlash davrida oziqlantirish usullari qo‘llaniladi. Qotib qolgan o‘g‘itlar tuproqqa solish oldidan maydalanadi va elanadi. Maydalangan zarralarning o‘lchami 5 mm dan, o‘lchami 1 mm dan kam zarrachalarning miqdori 6% dan oshmasligi kerak. Agrotexnik talablar: sepilgan o‘g‘itning belgilangan me’yordan farqi, ko‘pi bilan 5%; agregat harakat yo‘nalishi va qamrash kengligi bo‘yicha o‘g‘it sepilishining notekisligi, ko‘pi bilan 25%; yonma-yon o‘tishlardagi bir-birini qoplash ( agregat ish qarovi bo‘yicha ), ko‘pi bilan 5%; mashina ish jarayonida kuzovdagi o‘g‘it miqdorining kamayishi natijasida yuz beradigan o‘g‘it sepish notekisligi, ko‘pi bilan 10% oshmasligi kerak. NRU-0,5 rusumli o‘g‘it sochgichning umumiy tuzilishi va texnologich ish jarayoni 1-rasmda ko‘rsatilgan. 6 1-rasm. NRU-0,5 diskli o‘g‘it sochgich sxemasi: 1-disk; 2-dastak; 3-bunker; 4-sirpang‘ich; 5-koromislo; 6-reduktor; 7-to‘kuvchi planka Uning o‘g‘it sepuvchi diski 1 traktorning quvvat olish vali orqali aylanma harakatga keltiriladi. Sepiladigan o‘g‘it miqdori dastak 2 yordamida sepish tirqishi hamda sepish plankasi 7 amplitudasini o‘zgartirish yo‘li bilan sozlanadi. Diskka tushgan o‘g‘it uning kurakchalari va markazdan qochma kuch ta’sirida 10-12 m kenglikda yer betiga sochiladi. Agrotexnik talablarni to‘liq bajarilishi hamda mashinalarning bir maromda ishlashi uchun dalalarda har xil baland-pastliklar uchramasligi, ular o‘simlik qoldiqlaridan tozalangan bo‘lishi hamda chuqur sug‘orish ariqlari va suv yuvib ketgan joylar tekislangan bo‘lishi lozim. Bir o‘kli 1-RMG-4A mineral o‘g‘it sepgich barcha turdagi mineral o‘g‘itlarni sepishga mo‘ljallangan. Mashina quyidagi asosiy qismlardan iborat: kuzov 1 (2-rasm), chiviqli transportyor 2, sepish regulyatori 4, sepuvchi disklar 5 xamda yuritma mexanizmlardan tashkil topgan. 6 2-rasm. 1-RMG-4A mineral o‘g‘it sepish mashinasi: a – texnologik ish jarayoni; b – o‘g‘it bo‘lgichni ko‘rinishi; 1-kuzov; 2-transportyor; 3-gidrosilindr; 4-sepish normasi regulyatori; 5-sepuvchi disk; 6-shamoldan himoyalash qurilmasi; 7-rezinali rolik; 8-yurish g‘ildiragi; 9- tirkash qurilmasi; 10-o‘g‘it yo‘naltirgich; 11-sharnirli devor bo‘lgichlar; 12- kurakchalar. Transportyor zanjirli uzatma va gidrosilindr 3 bilan g‘ildirakka siqilgan rezina rolik 7 vositasida chap yurish g‘ildiragidan xarakatga keltiriladi. O‘ngdagi disk traktor gidrosistemasiga ulangan shesternyali gidromotor, chapdagi disk ponasimon tasmasi uzatma yordamida ungdagi disk orkali aylanadi. Kuzovning ketingi tomonida o‘g‘it bo‘lgich o‘rnatilgan bo‘lib, u o‘g‘itlarni ikki okimga bo‘ladi va disklarga yo‘naltiradi. O‘g‘it bo‘lgichning ichki devorlari 11 sharnirli maxkamlangan va buriladigan bo‘lib, u disklarga o‘g‘it uzatish joyini o‘zgartiradi. O‘g‘it yo‘naltirgich 10 ni kuzov bo‘ylab surib va devorlar 11 holatini o‘zgartirib o‘g‘itlarni qamrash kengligi bo‘yicha bir tekis taqsimlanishiga erishiladi. Машинани ишга тайёрлаш. Ўғит сочувчи машиналарни ишга тайёрлаш жараёни уларнинг бутлиги, узелларнинг тўғри йиғилганлиги, ўғит сочувчи ишчиқисмлари ва ҳаракат узатувчи қурилмаларнинг техник ҳолати кўриб чиқиш, уни тракторнинг қувват олиш валига улаш ҳамда технологик созлашларни бажаришдан иборат. Ерга солинадиган маъданли ўғитлар бир жинсли майда заррали, лекин кукунга айланмаган, қумоқлашиб қолмаган ва сочилувчан бўлмоғи лозим. Шунга кўра, нам тортиб, муштдек қотиб қолган ўғитларни мавжуд иш ускуналари ёрдамида майдалаш лозим. Ўғитларни фақат сепиш олдидан майдалаш ва аралаштириш тавсия этилади. Сочиладиган ўғит миқдори дастак орқали сочиш тирқиши ҳамда сочиш планкаси амплитудасини ўзгартириш йўли билан созланади. Машинанинг ишчи қисмини (диск) ер юзасига нисбатан 70-75 см баландликда ўрнатилса, яхши натижаларга эришилади. 6 4. Ish bo‘yicha hisobotda: Ishning maqsadi, kerakli jihozlar, o‘g‘it solish texnologiyasi va agrotexnik talablar, NRU-0,5 o‘git sochgichni tuzilishi va ish jarayoni (1-rasm) ko‘rsatilishi kerak. Nazorat savollari 1. Nima uchun sho‘rlanmagan maydonlarda ma’danli o‘g‘itlar yer haydashdan oldin solinadi? 2. O‘g‘it solish ishlariga qo‘yiladigan agrotexnik talablarni ayting? 3. NRU-0,5 o‘g‘it solish agregatini sepiladigan o‘g‘it miqdori qanday rostlanadi? 4. NRU-0,5 rusumli o‘g‘it sepish agregatini tuzilishini ayting va ishlatilishini tushuntirib bering. 5. 1-RMG-4 o‘g‘it sepgichda sepiladigan o‘g‘it miqdori qanday rostlanadi? 1-РМГ-4 машинасини ишга тайёрлаш. Ўғит бўлувчи мосламани созлаш тартиби қуйидаги усулда, яъни мосламани агрегат ҳаракат йўналиши бўйича ёки унга тескари томонга суриш ҳамда унинг ички деворлари ҳолатини ўзгартириш билан ўғитларни дала юзасида бир текис тақсимланишига эришилади. Ўғит сепиш миқдори эса машина транспортёрининг тезлиги ва тирқишнинг баландлигини ўзгартириш орқали созланади. Тирқишнинг баландлиги 25 мм дан 250 мм гача ростланади. Ўғитнинг турига ва белгиланган миқдорига қараб машинанинг қарама- қарши айланувчи дисклари уни 11 - 14 метр кенгликда сепа олади.