Ilmiybaza.uz OILA PSIXOTERAPIYASI ASOSLARI, O‘ZBEKISTONDA OILA SIYOSATINING SHAKLLANISHI Reja: 1.Oiladagi shaxslararo munosabatni muvofiqlashtirishning psixoterapevtik vositalari. 2. Oila qurish bosqichi, qayliq tanlash davri. 3.Oilaviy burch – muhim ahloqiy-ma’naviy qadriyat 4.Nikoh — oila barqarorligining asosiy omili. 5.Oila barqarorligining asoslari. Ilmiybaza.uz Tayanch tushunchalar: oilaviy psixoterapevtik usullar, oilaviy terapiya profilaktika. Sotsiologik tadqiqotlarning kursatishicha, sunggi 30 yilda ajralishlar miqdori ancha ko`paygan, biroq ularni qoralash nisbatan kamaygan. Ana shunday xolatlarning oldini olishning muxim vositalaridan biri - oilaviy psixoterapevtik usullardan foydalanishdir. Oilaviy psixoterapiya psixoterapiyaning mustaqil ilmiy-amaliy soxasi sifatida XX asrning o`rtalarida shakllandi. Uning yuzaga kelishi ayni bir vaqtda oila inqirozining ko’proq G`arb mamlakatlarida namoyon bo`lishi va unga yordam kursatishning yangi, noan'anaviy usullarini topishga urinish edi: «... aynan oilaning barbod bo`lishi ayni xavfga aylangan o`sha davrda oilaviy terapiya uni da- volashning o’ziga xos uslubi sifatida yangi bir ichki imkoniyat sifatida namoyon buldi. Taraqqiyot psixologiyasi ijtimoiy psixologiya bilan birgalikda oilaviy psixotera- piyani, ya'ni oilani tushunish uchun yangi psixologik asosni yuzaga keltirishga harakat qiladi. Oilaviy psixoterapiyaga doyr eng mukammal qo`llanma- larda bu ilmiy-amaliy fanga shunday ta'rif berilgan: Oilaviy terapiya profilaktika, kasalliklarni davolash hamda shundan keyingi ijtimoiy mehnat reabilitatsiyasi maqsadida uni o`rganishni va unga ta'sir kursatishni kam- raydigan psixoterapiyaning bir soxasi hisoblanadi. Oilaviy psixoterapiya usullari eng avvalo, psixozga xos bo`lmagan psixogen buzilishlarda, alkogolizmda, giyohvandlikda, psixatiya, psixoz va psixosomatik kasalliklarini davomida shg`ullaniladi. Eng muximi oilaviy psixoterapiyada psixoterapiyaning boshqa sohalari tomonidan o`rganilmaydigan bir qator qo`shimcha ham mavjudki, bular-oilaning me'yorida faoliyat ko`rsatishi, undagi buzilishlarning turlari, ularning profilaktikasi, oila a'zolarining psixik va somatik salomatligi, oila hayoti va faoliyati nuqsonining diagnostikasidir. Oilaviy psixoterapiya nima bilan shugullanadi? Uning predmeti va pirovard maqsadi nimalardan iborat? N.P.Zeshkian shu savollarga javob berar ekan, quyidagi qadi- miy sharq fikrini keltiradi: «Agar sen o`z mamlakatingni tartibga keltirishni Ilmiybaza.uz xoxlasang, dastlab viloyatni tartibga keltir«. Agar sen viloyatni tartibga keltirishni istasang, avvaliga shatarlarda tartib o`rnat Shaharlarda tartib o`rnatish uchun oilalarni batartib qilmog`i lozim. Agar sen oilalarda tartib o`rnatishni xoxlasang, avvalo o`z oilangda tartib o`rnatishing kerak. Sen o`z oilangda tartib o`rnatishni istar ekansan, dastlab o`zingni tartibga solmog`ing joiz». Xullas, «oilalarda tartib o`rnatish»ga da'vat etilgan oilaviy terapiya pirovard natijada insonparvar psixologik amaliyot sifatida namoyon bo`ladi. Bizning nazarimizda, u o`zining bu xususiyati bilan zamonaviy oila rivojlanishida, uning bazaviy ijtimoiy yo`nalishi markazida inson turishi tufayli uni o`zgartiradigan insonparvarlik mayllariga yordam berishga da'vat etilgan. Oila qurish bosqichi, qayliq tanlash davri. Bu davr oilaviy munosabatlar poydevorini yasovchi bosqich hisoblanib, o`ziga qayliq tanlash va dastlabki sinov bosqichi sanaladi. Bu davrda bo`lg`usi kelin va kuyov hamda ularning oilalari tug`risidagi ma'lumotlar to`planadi, tegishli xulosalarga kelinadi, muayyan ijtimoiy tasavvurlar yaratiladi. Bo`lg`usi juftlikning shu davr ichida qabul qilgan qarori keyingi turmush tarziga qo`yilgan dastlabki qadamdir. Bulg`usi kelin bilan kuyovning hamkorlik faoliyatini rejalashtirish, ularda bir biriga nisbatan ijobiy va ob'ektiv baholangan xis-tuyguni namoyon qilish ayniqsa muximdir. Dastlabki bosqichda yigit bilan qizning shaxs sifatida iden tifikatsiyalashuviga qisman bo`lsada kiritiladi. Buning uchun: Yigit - qizlar psixologiyasining xususiyatlaridan xabardor bo`lishi; - o`ziga shaxs sifatida identifikatsiyalashgan ^ayli^ tanlashi; - tanishuv jarayonini tugri tashqil etishi; - o`ziga mos yor tanlanganligi aloxida ota-onasini xabardor pripishi; - dastlabki taassurotlar ta'siriga tuliq; berilib qolmasligi; - uylanishi oldi ota-ona va qarindoshlar maslahatini qabul qilishi; - qayliq bilan uchrashuvni muomala maromi va shaxslilik pozitsiyasiga amal qilgan xolda tashqil etishi yoki «gardish samarador»ligiga tushib kolmasligi; - qayliq shaxsini to`la idrok etishi va tasavvurini yaratishi; - oila va oilaviy munosabatlar tug`risidagi tasavvurlarni shakllantirishi; - kuyovlik statusi to`grisidagi tasavvurlarni to`g`ri tarkib toptirishi; Ilmiybaza.uz - jins er-xotinlik jinsiy munosabatlari ^ahida tasavvurga ega bo’lishi; - jismoniy va ruhiy jixatdan sog`ligini inobatga olishi; - to`y oldi tayyorgarligi va ularni maromida amalga oshirishi; - to`yni ko`ngildagidek o`tkazishi. Qiz: bu davrda oila kurishga to`liq tayyorgarlik ko`rishi zarur, shuning uchun u o`z tasavvuriga mos oila bekasi bo`lishi uchun ayrim jihatlarni inobatga olishi lozim: - qiz yigitlar psixologiyasi haqidagi ma'lumotlardan xabardorligi; - yigit bilan dastlabki uchrashuvda ehtiroslarga berilmasligi; - jismoniy va ruhiy jixatdan sogligini inobatga olishi; - qizlik iffatiga mos xatti-harakat qilishi; - yigit bilan ochiq va samimiy munosabat o`rnatishi; - tanlashda yakdil va to`gri xulosa chiqara bilishi; - ota-ona va qarindoshlarning maslahatlarini inobatga olgan holda o`zi qayliq tanlashda mustaqil apopra kelishi; - uy yumushlari va xo`jalik ishlarini bajarishga to`liq tayyorligi; - «qaynona-qaynota-kelin», «kuyov-kelin», «kelin-ovsin- lar», «kelin-kuyovning aka-uka, opa-singillari» tizimidagi munosabatlar to`g`risida tasavvur yaratishga qoluvchanligi; - yangi muhitga ruhan uzini tayyorlab borishi; - to`yga tayyorgarlik va uni kungildagidek o`tkazishga intilishi. Nazorat uchun savollar 1.Oiladagi shaxslararo munosabatni muvofiqlashtirishning psixoterapevtik vositalarini yoriting? 2. Oila qurish bosqichi, qayliq tanlash davri nimalardan iborat? O‘zbekistonda oila siyosatining shakllanishi Reja 1.Oilaviy burch – muhim ahloqiy-ma’naviy qadriyat 2.Nikoh — oila barqarorligining asosiy omili. 3.Oila barqarorligining asoslari. Ilmiybaza.uz Tayanch tushunchalar: insoniy vazifalar, ota-onaning farzand oldidagi burchi, Nikoh — oila barqarorligining asosiy omili 1.Oilaviy burch – muhim ahloqiy-ma’naviy qadriyat SHarq halqlarida qadimdan kattalarni hurmat qilish, kichiklarga izzatda bo`lish, insofli bo`lish, rostgo`ylik, xushmuomalalik, mehmondo`stlik kishining odob- axloqini ko`rsatib beruvchi qoidalar sifatida amal qilinib keladi.Bu axloq qoidalari har bir shaxsda to`liq namoyon bo`lgan taqdirdagina u ma’naviy barkamol shaxs hisoblanadi. Demakki, u jamiyat oldidagi, kishilar oldidagi insoniylik burchini ado etgan hisoblanadi.Burch muhim axloqiy-ma’naviy qadriyat hisoblanib, har bir shaxsning jamiyat oldidagi fuqarolik, ota-ona oldidagi farzandlik, xalq, millat oldidagi insonparvarlik, jamoatchilik oldidagi odamiylik vazifalarini bajarish demakdir. Burch — ado etilishi majburiy bo`lgan insoniy vazifalar va insoniylik yuzasidan bajarilishi mumkin bo`lgan axloqiy qoidalarni o`z ichiga qamrab oladi. Ota-onaning farzand oldidagi, jamiyat oldidagi burchi, farzandning ota-ona oldidagi burchi, nnsoniyatning o`tmish merosini asrash va kelgusi avlodlarga etkazish burchi, millat oldidagi, kelajak avlod oldidagi burchi, tabiatni asrash burchi, Vatan oldidagi burch-majburiy vazifalardir. Ota-onaning farzand oldidagi burchlari «Qobusnoma»da zikr etilishicha, «...farzandga yaxshi ot qo`yish, farzandni yaxshi doyaga topshirish, sunnat qilish, to`y-tomosha berish, ilm va kasb-hunar o`rgatishdan iboratdir».Yuqoridagilardan. ko`rinib turibdiki, ota-ona farzand tarbiyasida jamiyat oldida ham javobgardirlar. Har tomonlama etuk farzandni tarbiyalash ota-onaning asosiy, majburiy burchidir.Ota-onani hurmat va izzat qilish, keksayganda moddiy ta’minlash, ular nasihatiga quloq tutish va uni so`zsiz ado etish farzandning ota-ona oldndagi burchi hisoblanadi. Farzand el-yurt oldida ota-ona obro`si, qadr-qimmatini ko`tarishi lozim.Farzand, ayniqsa, otani hurmat qilishga, topshiiqlarini bekamu-ko`st bajarishga majbur. Uning ko`nglini og`ritish aslo mumkin emas. Oqil farzand ota qadrini yuksak tutadi. Ilmiybaza.uz Xalqimiz «Ota qarg`ishi o`q» deb bejiz aytmagan.Ulamoyu-fuzalolarimiz fikriga ko`ra: ota - farzand uyidagi istagan narsani olishi mumkin ekan. Farzand esa ota uyidan uning ruxsatisiz hech narsani olishga haqqi yo`q ekan. Bordi-yu, shunday qilsa va bundan ota ko`ngli og`risa, bu farzandni ota nomidan Olloh oq qilar ekan.SHuningdek, farzand onaning tunda bir lahzalik uyqusidan turib, oq sut bergan qarzini umr bo`yi onasini elkasida ko`tarib yursa ham uzolmas ekan.Mana, farzandning ota-ona oldidagi burchi nima bilan belgilanadi?Oilada kelinning ham qaynona-qaynota oldidagi burchi farzand burchi demakdir. Xalqimizning ma’naviy merosi hisoblanadigan mehnatsevarlik, mehr- oqibatlilik, birodarlik, insonparvarlik, mardlik, halollik, iymon-e’tiqodlilik kabi fazilatlarni, Al-Beruniy, Najmiddin Kubro, Az-Zamaxshariy, Abu Ali ibn Sino, Alisher Navoiy, Al-Farg`oniy, Al-Buxoriy, imom Termiziy, Bahouddin Naqshband va shu kabi mutafakkirlarimizning ma’naviy merosini avaylab-asrash, asrlar davomida qadriyat darajasiga ko`tarilgai milliy ma’naviy merosni kelajak avlodga etkazish har birimizning jamiyat oldidagi, insoniyat oldidagi, kelajak avlod oldidagi burchimizdir.Vatan - bu har bir kishining tug`ilib o`sgan muborak joni, mahallasi, qishlog`i, shahri, ona yurtidir. U yashayotgan zamindir. Mana shu Vatanni himoya qilish, Vatanning gullab-yashnashi uchun halol mehnat qilish, kerak bo`lsa, Vatan himoyasi uchun jonini fido qilish O`zbekistonda yashayotgan har bir fuqaroning burchidir.Insonning eng katta boyligi bu — Vatandir. Vatanni sevish deganda, Vatanning milliy tilini sevish davlat ramzlarini sevish, milliy qadriyat va urf- odatlarni qadrlash, tinchligi va osoyishtaligi uchun jon kuydirish kabilar tushuniladi. Darhaqiqat, Vatanni sevmoq iymondandir. Ya’ni, iymoni but, ongli, Vatan tushunchasini to`la anglab etgan, Vatan uchun butun kuch-g`ayratini bag`ishlagan, Vatan ilm-ma’rifati yo`lida mehnat qilayotgan, o`z Vatani bilan g`ururlanadigan insongina Vatan oldidagi burchini ado etgan bo`ladi.Marhumlarni xotirlash — bugungi avlodning farzandlik burchidir. Vatan tarixini bilish, boyliklarini ko`z qorachig`iday saqlash, Vatan taraqqiyotiga o`z hissasini qo`shish, halol mehnat qilish, ma’naviy qadriyatlarini, urf-odatlarini o`rganish va avaylab-asrash asosiy vazifasidir. O`zbekistonni ijtimoiy-iqtisodiy, madaniy taraqqiy etgan mamlakatlar qatoriga qo`shishda bor kuch-imkoniyatlarini sarf etish har bir fuqaroning burchidir. Ota-ona, jamoatchilik va ustoz-murabbiylarning asosiy burchi bugungn jamiyat Ilmiybaza.uz talablariga mos ma’naviy va jismoniy barkamol, milliy ong va tafakkuri shakllangan shaxslarni tarbiyalab etishtirishdan iboratdir. Balog`at yoshidagi yigitlarning asosiy burchi mamlakatimizning milliy armiyasida xizmat qilib, Vatan tinchligi, osoyishtaligini saqlash, uni har qanday tajovuzlardan, ichki va tashqi dushmandan saqlashdan iboratdir.O`zbekiston Respublikasi fuqarolarining Vatan oldidagi asosiy burchlari mamlakatimiz Qomusi - O`zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasining 48, 49, 50, 51, 52-moddalarida belgilab berilgan. Ya’ni, ular «Fuqarolar Konstitutsiya va Qonunlarga rioya etishga, boshqa kishilarning huquqlari, erkinliklari, sha’ni va qadr-qimmatini hurmat qilishga majburdirlar. Fuqarolar O`zbekiston xalqining tarixiy, ma’naviy va madaniy merosini avaylab-asrashga majburdirlar.Madani yodgorliklar davlat muhofazasidadir.Fuqarolar atrof-muhitga ehtiyotkorona munosabatda bo`lishga majburdirlar.Fuqarolar Qonun bilan belgilangan soliq va mahalliy yig`imlarni to`lashga majburdirlar. O`zbekiston Respublikasini himoya qilish - O`zbekiston Respublikasi har bir fuqarosining burchidir, fuqarolar Qonunda belgilangan tartibda harbiy yoki muqobil xizmatni o`tashga majburdirlar.Insoniyat o`zi yashab turgan tevarak-atrof tabiatini muhofaza qilishga majburdirlar. Biz o`zimiz bilgan va bilmagan holda tabiatga zarar etkazamiz. Biz tabiatdan va tabiiy zahiralardan to`g`ri foydalangan taqdirimizdagina tabiatni hech qanday salbiy oqibatlarsiz kelajak avlodga etkazib berish majburiyatini bajargan bo`lamiz.Tabiatni asrash esa barchaning burchidir. Har bir insonning tabiat va jamiyat oldidagi burch va vazifalari mavjuddir. Ular oldidagi o`z burchini sadoqat, poklik bilan ado etgan insonning kelajagi porloq, obro`-e’tibori baland bo`ladi. 2.Nikoh — oila barqarorligining asosiy omili. O`zbekning nimasi ko`p - to`yi ko`p: hovli to`yi, beshi to`yi, o`g`il (sunnat) to`yi, nikoh to`yi va hokazo. Biror xursandchilpk bilan bog`liq kichik yig`in to`yga aylanib ketishi hech gap emas. Masalan, farzand ko`rish, biror kishining yubileyi, mamlkakat va jamiyat oldidagi xizmatlari uchun hukumatning yuksak taqdirlovi, biror katta yutuq, xnzmatdagi muvaffaqiyat, biror kashfiyot munosabat bilam ziyofat berish, yurtga osh berish kabi.Ziyofatning qay maqsadda berilishiga ko`ra uning turlari yuzaga kelgan, o`z navbatida bular kattaligiga qarab to`ylarga aylangan. Ilmiybaza.uz Demak, to`y so`zi «to`ymoq» so`zidan olingan bo`lib, katta ziyofat ma’nosini anglatadn. To`y o`z nomi bilan nafaqat shirin taomlarga, balki yaqin do`st-yor, qarindosh-urug` diydoriga, Orombaxsh kuy-qo`shiqlarga, kurashu ko`pkari tomoshalariga, ko`pchilikning xursandchiligiga to`yish hamdir. To`y aka-uka, opa- singil, qarindosh-urug`, yoru birodar, tanish-bilish, hamkasblar, qo`ni-qo`shni, mahalla-ko`y bilan o`tkaziladigan yirik marosimlardan. Bunda, avvalo, oila a’zolari yaqinlari bilan barcha kuch va g`ayratlarini bahamjihat ishga solib, katta sarf- harajatlar qilib butun yurt oldida iqtisodiy kuch-qudratini, topgan-tutganini uddaburonlik bilan sarflay olishini, bu oila qanchalik va qanday tarbiya o`chog`i ekanligini ko`rsatish bilan ma’naviyatini va yor-do`stlarn qanday kishilar ekanligini ham namoyish etadilar, o`zlarining yaxshi tomonlari, yaxshi kishilar avlodi ekanliklari bilan faxrlanadilar.Nikoh to`yi —to`ylarning eng yirigi va mas’uliyatlisi. Zero, nikoh to`yi ikki yoshning qismatlarini payvandlovchi, mustahkam oila poydevorini qo`yuvchi xayrli marosimdir.Binobarin, nikoh so`zi to`yning tabiatinn belgilar ekan, bu arabcha so`z bo`lnb, «O`zbek tilining izohli lug`ati»da: «Er- xotinlikni shariat yo`li bilan rasmiylashtprish marosimi va shu marosimda domullata tomonidan o`qiladigan shartnoma» ma’nosiga egaligi qayd etilgan. Qolaversa, boshqa lug`atlarda ham nikoh «izdevoj, nikoh ahdi, «er-xotinlik, uylanish» ma’nolarida izohlangan. Ko`rinayotirki, nikoh - qie va yigit taqdirini payvand qiluvchi, yangi oilaning bunyodga kelishini tasdiqlovchi voqea, ammo bu voqea to`y shaklida umum nazari ostida sodir etiluvchi, umum oldida naslni davom ettirish va jamiyat nizomlari asosida yashash ahdini zimmaga olish, alal-oqibat jamiyatni to`ldirishni nishonlash, ko`rikdan o`tkazish shodiyonasidir.Xullas, nikoh turli mamlakatlarda turlicha o`tkaziladigan ijtimoiy-axloqiy hodisa sifatida shakllandi, din va qonunlar bilai mustahkamlab kelindi. SHuni alohida ta’kidlash joizki, turli dinlar nikohga turlicha munosabat ko`rgazib kelayotir. Ular hatto nikohlanuvchilar yoshini ham belgilab qonuniylashtirgan. Aytaylik, islom shariati qizlarni 9 va o`g`il bolalarni 15 yoshdan iikohga kirishuviga rozilik bersa, katolik cherkovi qizlarga 12 va o`g`il bolalarni 14 yoshda turmush qurishga ruxsat etadi. Protestantlar cherkovi esa har ikkala jinsda 14 yoshda Ilmiybaza.uz oila qurishni ravo hisoblaydi. Budda va katolik e’tiqodida ruhoniylarning uylanishlari qat’ny man etilgan. Diniy e’tiqodlarga ko`ra, jahon miqyosida turli mamlakatlarda turmush qurish yoshi 9—15 dan 21—22 gacha namoyon bo`lgan bo`lsa-da, BMT o`ziga a’zo bo`lgan mamlakatlar uchui 1962 yilda buni 15 yoshdan deb belgilagan. O`zbekistonda esa 1998 yilgi «Nikoh kodeksi»ga ko`ra, qizlar uchun 18 va yigitlar uchun 20 yosh — nikohga kirish yoshi etib belgilandi. Bu, shubhasiz, oila mohiyatini anglagan va mas’uliyatni zimmaga olgan holda oila qurishni ta’mnnlovchi yoshdir. CHunki bu yoshda turmush qurishni ko`zlagan yoshlar ma’lum hayotiy tajriba to`plashga ulgura oladilar. Bu esa, o`z navbatida, oilalarnnng ma’naviy-iqtisodiy mustahkam poydevorga ega bo`lishiga ta’sir ko`rsatadi.O`zbek nikoh to`yi, ulkan marosim sifatida, barcha uzvlari bilan yaxlit olib qaraladigan bo`lsa, ancha uzoqqa cho`ziladigan muddatnn o`z ichiga oluvchi ijtimoiy shodiyona sanaladi. SHu nuqtai nazardan qaraganda, uch bosqichli tarkibiy tuzilishga ega.Birinchi bosqich nikoh kunigacha o`tkaziladigan marosimlar — beshik qudalik, qiz tanlash, sovchilik, «non sindirish yoki non ushatish», «ro`mol berdi yoki oqlik berish», fotiha to`yi, qalin olish va maslahat oshi yoki padar oshi, «qiz yig`indi» (qizlar majlisi yoki Buxoroda hinobandon, Xorazmda xina yoqar) singarilarni o`z ichiga oladi. Bu bosqichga xos yana bir xususiyat shundaki, unashtirilgan qizning «boshi bog`liq» hisoblanadi.Nikoh to`yinnng ikkinchi bosqichi, kelini olib kelish yo`lini ochuvchi nikohlashdan iborat tantanavor o`tadigan kunni o`z nchiga oladi. Bu bosqich, mohiyatiga ko`ra, nikoh to`yining eng oliy nuqtasi sanalib, folkloriy aytimlarga serobligi jihatidan ham alohida o`rin tutadi. Xuddi shu bosqichda to`y turli-tuman urf-odatlar, irim-sirimlar. xilma-xil qo`shiqlar (olqishlar, laparlar, yor-yorlar, kelin o`tirsinlar, kuyov o`tirsinlar, salomnomalar, kelin va kuyovni maqtovchi madhiya qo`shiqlar, sharbat yalatar, oyna ko`rsatar va isiriq tutatar aytimlari va h. k.) ijrosiga singishib o`zaro sintezlashgan yaxlit ijtimoiy-estetik shodiyona shaklnni oladi.Uchinchi bosqich kelin kuyovnikiga olib kelingandan keyii, ya’ni nikoh kunnning ertasidan boshlab o`tkaziladigan «bet ochar» yoki «kelin salom», «kuyov salom», «to`shak yig`di» («joy yig`di») yoki Buxoroda «joyg`un-doron»), charlandi (charlar yoki Buxoroda talbon), nihoyat, kelin ko`rdi (yoki Buxoroda kelinbinop) singari xilma-xil marosimlarni o`z ichiga oladi.Nikoh - oila o`zaro Ilmiybaza.uz munosabatlarining muqobil shakllari paydo bo`lishi oila tuzilmasi transformatsiyasining muhim xususiyati hisoblanadi. Ularga quyidagilar tegishlidir: yolg`izlik; ro`yxatdan o`tmay birga yashash («fuqarolik nikohi»); ongli ravishda farzand ko`rmasdan nikohda yashash, sheriklarning shaxsiy va er-xotinlik erkinligini nazarda tutadigan ochiq nikoh, nikohsiz seksual munosabatlar va intim do`stlik, yaramas ish tutish (nikohdagi sheriklarni almashtirishni maqbul bilish), jamoaviy oila yoki guruhli nikoh..Nikohning muqobil shakllari aholining ozchiligi tomonidan qo`llab-quvvatlanadi. Bolalarning manfaatlari, ularni an’anaviy oilada tarbiyalash buning asosiy sababi hisoblanadi.Oila jamiyatning muxim tarkibiy kismidir. Uning shakllanishi va rivojlanishida jamiyat haqidagi siyosiy, ijtimoiy ma’naviy munosabatlar bilan amalga oshadi. Jamiyat hayotidagi o`zgarishlar kishilarning turmush tarzi yashash va mehnat qilish sharoitlari milliy axloqiy me’yorlarni diniy e’tiqodlari oilaviy munosabatlarning shakli mazmuniga ta’sir etadi. SHu sababli oilaning axloqiy xuquqiy me’yoriy mezonlari ham o`zgarib turadi.Asoslangan munosabatlarning ham mavjudligigi jamiyat taraqqiyotining yuqoridagi o`ziga xos imkoniyatlari taqozo etgan. Tarixda oila qurgan er - bilan xotin birga emas, balki o`zlari mansub bo`lgan urug` va qabilalarda yashaganlar. Oila doimo harakatda shakllari tarbiyaviy imkoniyatlari o`zgarib turgan.Bir er, bir xotindan oilaning shakllanishi ham jamiyat taraqiyotining muayyan davridagi imkoniyatlari extiyojlari ma’naviy e’tiqodlari tufayli yuzaga kelgan. Tarixiy taraqqiyot oilaviy munosabatlarni ham boshqa karshi kun tartibiga kuydi. SHu tariqa nikoh biln borliq munosabatlar kelib chikdi. nikoh qurayotgan ikki yosh o`rtasidagi munosabatlarni davlat, jamiyat tomonidan muayyan axloqiy xuquqiy mezonlar asosida boshqarish zaruriyati tufayli vujudga kelgan marosimdir. Nikoh ikki yoshning roziligi asosida qayd etiladi.Nikohni ikki yoshning bir-birlari jamiyatga farzandlarga nisbatan ma’naviy xuquqiy burchi va ma’suliyatini belgilashdir. Nikoh - oila barqarorligining asosiy omillaridan biridir. Yangi avlod ma’naviyatining shakllanishi nikohning haqqoniyligiga va oilaning mustaqilligiga bog`likdir. Oilada bolalar tarbiyasi katta ijtimoiy ahamiyatga ega. Bolalar aqlli odobli mehnatsevar halol ota-ona ham butun jamiyat ham manfaatdor. CHunki jamiyat taraqqiyotining ma’naviy jismoniy sog`lom yoshlar ta’minlaydi. Ilmiybaza.uz