Oila – shaxs tarbiyasining sub’ekti sifatida Reja: 1.Shaxs tarbiyasi va ijtimoiylashuvida oilaning o‘rni. Sharq mutafakkirlari oila tarbiyasi haqida. 2.Oilada o‘quvchilar hayotini tashkil etish. Ota-onaning farzand oldidagi va farzandning ota-ona oldidagi burchlari. 3.Oila, maktab va jamoatchilik hamkorligi. Tayanch iboralar! Shaxs tarbiyasi, ijtimoiylashuvi, oila, oilaning vazifalari, oilada farzand tarbiyasi, Sharq mutafakkirlari oila tarbiyasi haqida, oila, maktab va jamoatchilik hamkorligi 1.Shaxs tarbiyasi va ijtimoiylashuvida oilaning o‘rni. Sharq mutafakkirlari oila tarbiyasi haqida. “Jamiyat” va “oila” tushunchalari bir-biri bilan chambarchas bog‘liq. Bu bog‘liqlik jamiyatning oilalarsiz mavjud bo‘lmasligi, o‘z navbatida oilaning ma’lum bir jamiyat tarkibida vujudga kelishi va yashovchanligida ko‘rinadi. Oila va jamiyat o‘rtasidagi ijtimoiy munosabat ikki tomonlama aloqadorlik xususiyatiga ega. Har bir oila umumjamiyat talablari asosida faoliyat yuritadi. Jamiyat taraqqiyotining rivoji esa uning bag‘rida mavjud bo‘lgan oilalarning ijtimoiy-iqtisodiy va ma’naviy qiyofasining shakllanganlik darajasiga bevosita bog‘liqdir. Oila bola uchun eng asosiy tarbiya muhiti bo‘lib, bu muhitda shaxs kamoloti uchun muhim hisoblangan xulq-atvor, iroda, xarakter va dunyoqarash shakllanadi. Bola oila timsolida jamiyatning ijtimoiy-ma’naviy qiyofasini ko‘radi, jamiyat talablari mohiyatini ilk bora shu kichik jamoa orasida, oilaviy munosabatlarni tashkil etish jarayonida anglaydi. Oilaviy munosabtlar farzandlarning aqliy, ruhiy kamolotini ta’minlab, ota- onalarda o‘ziga xos faollikni ham yuzaga keltiradi. Farzandlarning bevosita ta’siri tufayli ularning qiziqish va faoliyat doirasi kengayadi, o‘zaro aloqalari mazmunan boyib boradi, real hayot mohiyatini chuqurroq anglash, farzandlar kamoloti, kelajagi timsolida o‘z umri davomiyligini kurish holati ro‘y beradi. Shaxsning ma’naviy sifatlarga ega bo‘lishi, unda ma’naviy bilimlarni egallashga nisbatan ehtiyoj va qiziqishning paydo bo‘lishida oila tarbiyasi asosiy rolni bajaradi. Oilada qaror topgan sog‘lom ma’naviy-ruhiy muhit farzandlarning yetuk, barkamol bo‘lib voyaga yetishlarida katta ahamiyatga ega. Sharqda qadimdan oila tarbiyasiga yuqori baho berib kelingan. Islom dinining muqaddas manbalari – “Qur’oni karim” va “Hadisi Sharif”da oila, oilaviy munosabatlarga oid qarashlar o‘z ifodasini topgan. “Qur’oni karim”da: “Xotinlaringiz zirotgohingizdir” deyiladi. Buning ma’nosi oila qurishdan ko‘zlangan asosiy maqsad – farzand ko‘rish, ularning komil insonlar bo‘lib voyaga yetishlarini ta’minlash ekanligidir. Yoshlarni barkamol inson qilib tarbiyalashda birinchi navbatda Sharq mutafakkirlarining qimmatli ma’naviy meroslari muhim dasturil amal ahamiyatiga ega bo‘ladi. Muhammad al-Xorazmiy, Abu Nasr Farobiy, Abu Ali Ibn Sino, Abu Rayhon Beruniy, Ahmad al-Farg‘oniy, Imom Ismoil al-Buxoriy, Ahmad Yassaviy, Bahovuddin Nahshband, Amir Temur, Muhammad Tarag‘ay Ulug‘bek, Alisher Navoy va Zahiriddin Muhammad Bobur singari olamga mashhur allomalarining ijtimoiy, siyosiy va falsafiy qarashlari barcha zamonlar uchun muhim ahamiyat kasb etadi. Yoshlarni barkamol inson qilib tarbiyalashda birinchi navbatda Sharq mutafakkirlarining qimmatli ma’naviy meroslari muhim dasturil amal ahamiyatiga ega bo‘ladi. Muhammad al-Xorazmiy, Abu Nasr Farobiy, Abu Ali Ibn Sino, Abu Rayhon Beruniy, Ahmad al-Farg‘oniy, Imom Ismoil al-Buxoriy, Ahmad Yassaviy, Bahovuddin Nahshband, Amir Temur, Muhammad Tarag‘ay Ulug‘bek, Alisher Navoy va Zahiriddin Muhammad Bobur singari olamga mashhur allomalarining ijtimoiy, siyosiy va falsafiy qarashlari barcha zamonlar uchun muhim ahamiyat kasb etadi. Buyuk pedagog Abdulla Avloniy o‘zining “Turkiy guliston yoxud axloq” asarida bu borada quyidagilarni ta’kidlagan edi: tarbiya bolalarga oilada yoki ta’lim muassasalarida ta’limni tashkil etish jarayonida samarali tashkil etib borilishi maqsadga muvofiq. Sho‘ro tuzumi davrida esa oilaning shaxs tarbiyasida tutgan o‘rni inkor etilib, uni ijtimoiy borliq vositasida tarbiyalashga harakat qilindi. O‘zRda mustaqillik yillarida fuqarolarda milliy o‘zlikni anglash tuyg‘usining qaror topganligi, o‘tmish qadriyatlarini o‘rganishga bo‘lgan qiziqishning ortganligi oilaning shaxs kamolotida tutgan o‘rni va rolini xolisona baholash imkonini berdi. Davlatning oilaga nisbatan g‘amxo‘rligi qabul qilinayotgan qonun va qarorlarda o‘z ifodasini topmoqda. Respublikada “Oila” ilmiy-amaliy Markazi tashkil etilganligi buning yorqin dalilidir. Ota-onalar o‘zlarining ijtimoiy burchlarini bajarar ekanlar, farzandlarida mehnatga, uni tashkil etuvchilarga nisbatan mehr-muhabbat, hurmat tuyg‘usini shakllantirish, ularni ijtimoiy-foydali mehnatga tayyorlash, turli ko‘rinishdagi munosabatlarni uyushtirish vaqtida tartib-intizomga amal qilish, axloq qoidalariga rioya etish, sog‘lom turmush tarzini yaratish, shaxsiy hayotlarini belgilashda maqsad, so‘z va faoliyat birligini ta’minlash borasida ibrat namunasini ko‘rsatadi. Oila tarbiyasida ob’ektiv va sub’ektiv omillarning roli katta. Oilaning moddiy ta’minoti va farovonlik (maishiy turmush) darajasi, oila byudjetining mavjud holati, undan oqilona foydalanish borasidagi tajriba, sog‘lom ruhiy muhitning barqarorligi va hokazolar ob’ektiv omillar sanalsa, oiladagi shaxslararo munosabatlar mazmuni, oila a’zolarining fiziologik, psixologik, madaniy jihatdan komillik hamda ma’lumot darajasi, ularning qiziqish va ehtiyojlari o‘rtasidagi mutanosiblik, oilaviy hayotni tartibga solish borasidagi o‘zaro yordam, hamkorlik, birlik tamoyillariga tayanish sub’ektiv omillar sanaladi. Oila tarbiyasida bolalar hayotini to‘g‘ri yuritish ularni vaqtdan to‘g‘ri, unumli foydalanishga o‘rgatish garovidir. Bunda bolalar vaqtini o‘yin, mehnat va o‘qish faoliyatlari bo‘yicha to‘g‘ri taqsimlash nihoyatda muhimdir. Oila muhitida tashkil etiladigan jinsiy tarbiya o‘zida bolani jinsiy jihatdan chiniqtirish, ularni tozalik va ozodalikka o‘rgatish, o‘z sog‘ligi uchun g‘amxo‘rlik qilish va mas’uliyatli bo‘lishni ta’minlashga qaratilgan harakatlarning mazmunini ifoda etadi. Bolalarning sog‘lom bo‘lishlarida ularning kundalik hayotiy rejimga amal qilishlari nihoyatda muhimdir. Ota-onalar yoki oilaning katta a’zolari bolalarning mehnat qilishlari va dam olishlarini tartibga solishga ahamiyat berishlari kerak. Ovqatlanishning to‘g‘ri tashkil etilishi ham bolaning sog‘lom bo‘lib o‘sishining asosiy omillaridan biridir. Ota-onalar tomonidan bolaning belgilangan muayyan soatlarda ovqatlanish, ovqatlanishdan avval qo‘lni yuvish, ovqatdan keyin og‘izni chayish, shuningdek, kuniga ikki marta (ertalab va kechqurun) tish tozalash, haftada bir marta vanna (yoki dush, hammom)da cho‘milish, qo‘l va oyoq tirnoqlarini olishga odatlantirib borishlari zarur. Ushbu holatlar bolalarda jismoniy madaniyat unsurlarini shakllantiradi. Oila tarbiyasida bolalarni aqliy jihatdan tarbiyalash ham muhim o‘rin tutadi. Eng muhimi, ota-ona tomonidan bolaning qiziqish va ehtiyojlarini ko‘ra bilish asosida tasavvur, idrok, tafakkur, xotira hamda diqqatni takomillashtirishga yordam beruvchi mashg‘ulotlarga jalb etishdan iborat. Shuningdek, ma’lum yo‘nalishlar bo‘yicha bolada qg‘iziqishni uyg‘ota olish, uni rivojlantirib borish ham talab etiladi. Oila muhitida bolaning aqliy jihatidan tarbiyalab borishda konstruktorlik o‘yinlari (kubiklar yordamida uylar qurish, kesmalar asosida fano (tasvir)lar hosil qilish va boshqalar), fikr doirasini kengaytirishga yordam beruvchi sport o‘yinlari (shaxmat, shashka)ni tashkil etish, turli mavzulardagi krossvord, chaynvord va rebus topishmoqlarini hal qilish, teatr, muzey va ko‘rgazmalarga tashrif buyurish, ilm-fan, texnika, texnologiya rivojiga oid suhbatlarning uyushtirilishi bu borada o‘zining ijobiy samarasini beradi. Axloqiy tarbiya oila tarbiyasining o‘zagini tashkil etadi. Oilada uyushtiriladigan axloqiy tarbiyaning maqsadi bolalarda eng oliy axloqiy sifatlar ota-ona va oilaning boshqa a’zolari, atrofdagilarga nisbatan mehr-muhabbat, kattalarga hurmat, kichiklarga muruvvat, kamtarlik, to‘g‘riso‘zlik, mehnatsevarlik, sahovat, insonparvarlik, adolat, vijdon, or-nomus, g‘urur, intizom, ijtimoiy burchni anglash va hokazolarni shakllantirishdan iboratdir. Oila go‘zallikning birinchi maktabidir. Oila a’zolarining o‘zaro munosabatlari, uy-jihozlari, ularning yagona birligi, uyg‘unligi, tartibli joylashtirilishi, saranjom-sarishtalik, maktabning bezatilishi, maktabdagi yodgorlik va a’lochilar burchagi kabilarning barchasi bevosita bolalarda go‘zallikni tarbiyalashda katta ta’sir ko‘rsatadi Oiladagi sog‘lom muhit, oila a’zolarining psixologik jihatdan o‘zaro yaqinliklari, ehtiyoj, qiziqish va hayotiy yondoshuvilaridagi umumiylik, bir-birlarini har qanday vaziyatda qo‘llab-quvvatlay olishlari, ota-onalar tomonidan barcha farzandlariga nisbatan qo‘yilayotgan talablar, ularga ko‘rsatilayotgan e’tiborning bir xil bo‘lishi oila tarbiyasida ijobiy natijalarga erishishning omillari sanaladi. Oilada tashkil etiladigan estetik tarbiya bolalarda go‘zallikni his qilish, undan zavqlanish, tabiat go‘zalliklaridan bahra olish asosida his-tuyg‘u, idrok, tasavvur hamda qarashlarni yuzaga keltirish, ularni hayotni sevishga o‘rgatishdek vazifalarning ijobiy hal etilishini nazarda tutadi. Bolalar yoshligidanoq soxta go‘zalliklar (yarim yalang‘och yoki yalang‘och badan, me’yoridan ortiq qo‘llanilgan pardoz, urfga kirib borayotgan kosmetik operatsiyalar “mahsuli”, o‘ta darajadagi yaltiroq mato yoki taqinchoqlar) go‘zallikning timsoli emasligini anglab yetishlari lozim. Bola tasavvurida haqiqiy, tabiiy go‘zallik (yam-yashil tabiat, nafis qor uchquni, nozik gullar, beg‘ubor osmon, viqorli tog‘lar, tiniq zilol suv, toza, musaffao havo, bepoyon dalalar, qushlarning yoqimli ovozi, sharqiroq suv, “chuchvara”lar hosil qilayotgan yomg‘ir tomchilari, kamalak jilosi, shuningdek, ochiq, xushsurat, chiroyli tabassum, shirali ovoz, ta’sirchan badiiy va san’at asarlari, yuksak mahorat bilan yaratilgan o‘yinchoqlar (bolaning asabini junbushga keltiradigan elektron o‘yinchoqlar emas), yarashiqli liboslar va boshqalar)ning namoyon bo‘lishi uchun shart-sharoit yaratib berish maqsadga muvofiqdir. Bolalarda haqiqiy go‘zallikni his etish tuyg‘usi tabiat bag‘rida, muzey, ko‘rgazma, kino va teatrlarda bo‘lish tufayli shakllanadi. Shu bois maktabgacha ta’lim muassasalari hamda boshlang‘ich sinf o‘quvchilari bilan tabiat bag‘riga, muzey, ko‘rgazma, kino va teatrlarga uyushtiriladigan ekskursiya va tashriflar katta tarbiyaviy kuchga egadir. 2.Oilada o‘quvchilar hayotini tashkil etish. Ota-onaning farzand oldidagi va farzandning ota-ona oldidagi burchlari. Bolalarni oilada to‘g‘ri tarbiyalashda oila xo‘jaligining odilona tashkil etilishi, bolalarni oila xo‘jaligini yuritish ishiga jalb qilish katta ahamiyatga ega. Bolalar tomonidan bajariladigan oilaviy yumushlar ularning jismoniy va aqliy kamoloti darajasidan ortiq bo‘lmasligi, ularning tezda toliqishlari yoki mayib bo‘lishlariga sabab bo‘lmasligi lozim. Bolalar zimmasiga ularning yoshi, rivojlanish darajasi, jismoniy quvvatiga muvofiq yumushlarning taqsimlab berilishi, berilgan topshiriqlarning bajarilishi va ularning sifatini kattalar tomonidan nazorat qilib turish, bajarilgan topshiriqlarning haqqoniy bahosiga ega bo‘lgan havasini oshiradi, unda o‘z kuchiga bo‘lgan ishonchni yuzaga keltiradi. Oilada tashkil etilgan mehnat bolalarni farosatli bo‘lish, ishni rejali olib borish, vaqtdan unumli foydalanish, tejamkor bo‘lish, shuningdek, o‘zgalar mehnati, inson mehnatining mahsuli bo‘lgan ne’matlarni asrab-avaylashga o‘rgatadi. Oilada, shuningdek, atrof-muhit muhofazasi (ekologiyasi)ga oid tarbiyaviy ishlar ham tashkil etiladiki, bu jarayonda bolalarda “inson-tabiat-jamiyat” tushunchalari o‘rtasida yuzaga keluvchi o‘zaro muvofiqlik borasidagi g‘oyalarning qaror topishiga zamin hozirlaydi. Oila muhitida tashkil etilayotgan hovli sahnini supirib-sidirish, gulzorlarni tashkil etish, ko‘chatlarni o‘tkazish va ularni parvarish qilish, maishiy chiqindilarni bartaraf etishga nisbatan ehtiyotkorona munosabatda bo‘lish bolalarda tabiatni asrashga nisbatan mas’ullik tuyg‘usini shakllantiradi. Oilaviy hayotning me’yorida bo‘lishi ko‘p jihatdan oila byudjetining holatiga ham bog‘liq. Shu bois oila a’zolari mehnati evaziga yaratilayotgan moddiy mablag‘larni tejab-tergab, ulardan o‘rinli foydalanish maqsadga muvofiqdir. Shu bois bolalarni ham yoshlikdan pul bilan muomala qilishga o‘rgatish, o‘zining shaxsiy hamda oila a’zolarining buyumlari, shuningdek, oila mulkiga nisbatan mas’uliyatli yondashishga ko‘niktirib borish muhim ahamiyatga egadir. Bolalarga pulning inson mehnatiga to‘nadigan qiymat ekanligini tushuntirib berish, uni oilaning eng muhim ehtiyojlari uchun ishlatish lozimligini uqtirish, ular tarbiyasiga ijobiy ta’sir ko‘rsatgan bo‘lar edi. Oilada tashkil etiladigan iqtisodiy tarbiya bolalarda iqtisodiy savodxonlik hamda tafakkurning shakllanishida muhim o‘rin tutadi. Bolalarda iqtisodiy tafakkurni hosil qilishda ota-ona, oilaning katta yoshli a’zolarining namunasi katta tarbiyaviy ta’sir kuchiga egadir (iqtisodiy tarbiya). Oila sharoitida uyushtirilayotgan suhbatlar alohida diqqatga sazovordir. Ommaviy axborot vositalari orqali aholi e’tiboriga havola etilayotgan huquqiy mavzulardagi maqolalar, ko‘rsatuv, eshittirish, ommaviy-huquqiy adabiyotlar hamda ularda ilgari surilgan g‘oyalar yuzasidan o‘tkaziladigan suhbatlar bolalarda huquqiy tasavvur, idrok, savodxonlik, tafakkur, faollik, mas’ullik, e’tiqod va salohiyatni qaror topishiga olib keladi. Oila muhitida bolalarga ularning burchlari to‘g‘risidagi ma’lumotlarni berib borish, o‘z navbatida huquqlaridan foydalanish yo‘llarini ko‘rsatib berish bu borada yaxshi samara bera oladi. Oila bolalarda vatanparvarlik, insonparvarlik tuyg‘ularini hosil qiluvchi o‘ziga xos maskan sanaladi. Bolalar “Vatan”, “xalq” tushunchalarining mohiyatini dastlabana shu maskanda o‘zlashtiradilar. Binobarin, oilaning o‘zi Vatanning bir bo‘lagidir. Oila sha’nini himoya qilish, uni saqlash to‘g‘risida qayg‘urishning Vatanning sha’ni, el-yurt manfaati uchun kurashish tuyg‘ulari bilan uzviy bog‘liq bo‘lishiga erishish oila tarbiyasining asosi bo‘lishi lozim. Ota-onalarning muayyan darajada pedagogik bilimlarga ega bo‘lishlari ahamiyatlidir. Oila va ta’lim muassasalari o‘rtasida tashkil etilgan hamkorlik ota- onalar uchun pedagogik yordam ko‘rsatishni nazarda tutadi. Farzand dastlabki ma’lumot va ijtimoiy me’yorlarga amal qilish borasidagi ko‘nikmalarga oilada ega bo‘ladi. Chunki oilaviy ijtimoiy munosabatlar, xususan, madaniy-maishiy, iqtisodiy-moliyaviy, mulkiy muosabatlar hamda mehnat faoliyatini tashkil etishda farzandlar o‘zlari sezmagan, mohiyatini tushunib yetmagan holda mazkur munosabatlar jarayonida ishtirok etadilar, demakki, ijtimoiy masalalar bilan to‘qnash keladilar, natijada bu tarzidagi muloqotlarning doimiy, qisqa muddatlarda takrorlanib turishi ular uchun ota-onalar, farzandlarning huquq, burch, majburiyat va mas’uliyatlarini tushunib yetishga yordam beruvchi ijtimoiy ob’ektiv shart-sharoitlarni yaratadi. Oila tarbiyasining farzandlarga tarbiya berish, ularda ma’naviy-axloqiy madaniyatni shakllantirish imkoniyatlarini aniqlash yuzasidan bir qator tadbirlar amalga oshiriladi. Quyida ota-onalar bilan olib borilgan ishlar, tashkil etiladigan tadbirlardan namunalar keltiriladi: Ota-onalar bilan olib boriladigan ishlar quyidagilardir: I. Ota-onalar bilan o‘tkaziladigan suhbatlar. Suhbatlar yakka va umumiy tarzda olib boriladi. Ilk suhbat chog‘ida o‘quvchilarni ma’naviy-axloqiy jihatdan tarbiyalash, ularda ma’naviy-axloqiy madaniyat unsurlarini qaror toptirish muvaffaqiyatini ta’minlash kafolati bo‘lgan ota-onalar va farzandlarning ijtimoiy onglilik hamda faollik darajasini aniqlashga yordam beruvchi anketa so‘rovlarini o‘tkazish mumkin. 3.Oila, maktab va jamoatchilik hamkorligi. 1. Sinf ota-onalar majlisi. Majlis o‘quv yili davomida besh marta o‘tkaziladi, ya’ni, o‘quv yili boshlanishi oldidan, I, II, III va IV choraklar yakunida. Majlislarda o‘quv yurti ichki-tartib qoidalari, umumjamoa ijtimoiy me’yorlariga rioya etish holatlari, yuzaga kelgan ziddiyatlar tahlil etiladi, navbatdagi davr uchun belgilangan ishlarni rejalashtirish, ularni hal etish yo‘llari, chora-tadbirlari belgilanadi. Maktabda ta’lim olayotgan, jamoa hayoti, shuningdek, tarbiyaviy tadbirlar faollik ko‘rsatayotgan, o‘qishda, mehnatda alohida o‘rnak bo‘layotgan o‘quvchilarning ota-onalariga minnatdorchilik izhor etiladi. Ayrim o‘quv yurtida tashkil etilayotgan tadbirlarda faol ishtirok etmasliklari aytib o‘tiladi va buning sabablari aniqlanadi, bunday holatlarga barham berish borasida fikrlashib olinadi. 2. Umummaktab ota-onalar majlisi. Ota-onalarning umumiy yig‘ilishida o‘quv yili davomida o‘quvchilar, ota-onalar bilan olib boriladigan tarbiyaviy ishlarning borishi va yakuni muhokama qilinadi. Ota-onalar maktab hayoti va o‘quvchilarning intizomi, xulq-atvori, ijtimoiy me’yorlarga amal qilishlari, o‘quvchilarni ma’naviy jihatdan tarbiyalash borasida erishayotgan natijalar bilan tanishtiriladi. O‘quv yili yakunida bo‘lib o‘tgan umummaktab ota-onalar majlisida ijtimoiy hayotda faol ishtirok etgan, turli fanlar bo‘yicha uyushtirilgan tadbirlarda alohida ibrat ko‘rsatgan, shuningdek, muayyan fanlar bo‘yicha olimpiadalarda muvaffaqiyatli qatnashgan o‘quvchilar va ularning ota-onalarini rahmatnomalar bilan taqdirlash maqsadga muvofiqdir. Dastlabki suhbat va ota-onalar tomonidan to‘ldirilgan so‘rovnomalar natijalarini tahlil etish ular bilan tashkil etiladigan tadbirlar yo‘nalishi va mazmunini belgilab beradi. Majlis o‘quv yili davomida besh marta o‘tkaziladi, ya’ni, o‘quv yili boshlanishi oldidan, I, II, III va IV choraklar yakunida. Majlislarda o‘quv yurti ichki-tartib qoidalari, umumjamoa ijtimoiy me’yorlariga rioya etish holatlari, yuzaga kelgan ziddiyatlar tahlil etiladi, navbatdagi davr uchun belgilangan ishlarni rejalashtirish, ularni hal etish yo‘llari, chora-tadbirlari belgilanadi. Maktabda ta’lim olayotgan, jamoa hayoti, shuningdek, tarbiyaviy tadbirlar faollik ko‘rsatayotgan, o‘qishda, mehnatda alohida o‘rnak bo‘layotgan o‘quvchilarning ota-onalariga minnatdorchilik izhor etiladi. Ayrim o‘quv yurtida tashkil etilayotgan tadbirlarda faol ishtirok etmasliklari aytib o‘tiladi va buning sabablari aniqlanadi, bunday holatlarga barham berish borasida fikrlashib olinadi. 3. Ijtimoiy-ma’naviy mazmundagi suhbat va ma’ruzalar. Bunday ma’ruza va suhbatlar ota-onalarda ijtimoiy, shuningdek, ta’lim-tarbiyaga oid bilimlarni egallash, farzand tarbiyasi ishiga jiddiy e’tibor berish, bu borada ta’lim muassasasi bilan mustahkam hamkorlik o‘rnatishda muhim ahamiyatga ega. Nazorat uchun savollar: 1. Tarbiya qanday vazifalarni hal qilishga yordam beradi? 2. Oila tarbiyasining mohiyati nimadan iborat? 3. Oila tarbiyasi qanday shakl, metod va vositalar yordamida tashkil etiladi? 4. Oila va ta’lim muassasalari o‘rtasidagi hamkorlik mazmunidan nimalar aks etadi? 5. Sharq mutafakkirlarining oila va farzand tarbiyasini yo‘lga qo‘yish borasidagi qarashlarida qanday g‘oyalar ilgari suriladi? 1. Tarbiya prinsiplari to‘g‘ri keltirilgan javobni belgilang. *A) Insonparvarlik, ijtimoiy hayot va mehnat bilan birlik V) Ijtimoiy ongni shakllantiruvchi S) Onglilik,tushunarlilik, ilmiylik. D) Qadriyatga yo‘nalganlik,sub’ektivlik, yaxlitlilik v.x.z. 2. Shaxsni rivojlanishiga ta’sir etuvchi omillar. A) Aqliy, axloqiy, estetik jismoniy tarbiya *V) Irsiyat, muxit, ta’lim-tarbiya S) Tabiiy, ijtimoiy mikro muxit D) Irsiyat, shaxs faolligi, tabiiy muxit 3. Qanday omillar ta’siri ostida inson rivojlanadi va shaxsga aylanadi? *A) Ijtimoiy hayot va tarbiya. V) Genetik qulay shart-sharoit S) Xaar tomonlama ta’minlangan oilada. D) Aqliy saloxiyati yetuk kishilar orasida.. 4. Oilada, jamoada, mahallada va tashkilotlarda tarbiya ishlarini to‘g‘ri yo‘lga qo‘yishni tadqiq qiluvchi pedagogikaning tarmog‘ini belgilang. A) Kasbiy pedagogika V) Yoshga xos pedagogika S) Xalq pedagogikasi *D) Ijtimoiy pedagogika 5. "Oilaning ilk shakli" to‘g‘ri ko‘rsatilgan javobni toping. A. Nuklear- yadro, oddiy oila V. Poligamiya- ko‘p nikohlilik oila S. Monogamiya- bir nikohlik oila D. Kup farzandli oila Seminar materiallari 1.Oilaning tarbiyaviy vazifalari. Oila tarbiyasining huquqiy asoslari. 2.Oila tarbiyasida milliy va umuminsoniy an’analardan foydalanish. 3. Oila tarbiyasidagi nizolarni bartaraf etish texnologiyalari. Mustaqil ta’lim uchun 1-mavzu: Oila va uning asosiy vazifalari (2 soat). 2-mavzu Oilaning ijtimoiy mavqei va uning turlari. (2 soat). 3-mavzu Sharq mutafakkirlarining oila xaqidagi g‘oyalari. (2 soat). 4-mavzu Oilaga ijtimoiy-pedagogik yordam shakllari. (2 soat). 5-mavzu Asrab olgan oila bilan ijtimoiy-pedagogik faoliyat.. (2 soat). ADABIYoTLAR: 1. Abdullaeva Sh., Asqarov A. Umumiy pedagogika. Nopedagogik oliy ta’lim muassasalari uchun o‘quv qo‘llanma. -Toshkent: Fan va axborot texnologiyalari, 2019. 2. Mavlonova R.A.,Raxmonqulova N.X. va boshqalar. Umumiy pedagogika//darslik// Toshkent: 2016 y. 3. Ataeva N., Rasulova F., Xasanov S. Umumiy pedagogika. 1-kitob – T., 2011 4. Ataeva N., Salaeva M., Xasanov S. Umumiy pedagogika. 2-kitob – T., 2013 5. Toxtaxodjaeva M.X. va boshqalar. Pedagogika. 1-qism //darslik//. – Toshkent. O‘zbekiston faylasuflari milliy jamiyati nashriyoti, 2010 y. 6. Xoshimov K., Nishonova S. Pedagogika tarixi. Darslik. – T: “Alisher Navoiy nomidagi Milliy kutubxona”, 2005y 8. Podlasыy I.P. Pedagogika. V 3-x chastyax. Uchebnik. - M, izd-vo “Vlados”, 2008g. 9. Golovanova N.F. Obщaya pedagogika. Uchebnoe posobie. – M.: “Rech”, 2005g. Qo‘shimcha adabiyotlar: 10. O‘zbekiston Respublikasining Konstitutsiyasi. -T: O‘zbekiston, 2018y. 11. O‘zbekiston Respublikasining “Ta’lim to‘g‘risida”gi Qonuni /Barkamol avlod - O‘zbekiston taraqqiyotining poydevori.-T.: “Sharq”, 1998y. 12. O‘zbekiston Respublikasining “Kadrlar tayyorlash milliy dasturi to‘g‘risida”gi Qonuni / Barkamol avlod - O‘zbekiston taraqqiyotining poydevori.-T.: “Sharq”, 1998y. 13. O‘zbekiston Respublikasining “Yoshlarga oid davlat siyosati to‘g‘risida”gi Qonun. –T.: O‘zRQ-406-son. 2016 yil 14 sentyabr. 14.“2017-2021 yillarda O‘zbekistonni rivojlantirishning beshta ustuvor yo‘nalishi bo‘yicha Harakatalar strategiyasi”. –T.: “Adolat”, 2017 y. 15. O‘zbekiston Respublikasining “Korrupsiyaga qarshi kurashish” Qonuni. O‘RQ-419-son. 2017 y. 16.Mirziyoev Sh.M. Erkin va faravon, demokratik O‘zbekiston davlatini birgalikda barpo etamiz. //O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti lavozimiga kirishish tantanali marosimiga bag‘ishlangan oliy Majlis palatalarining qo‘shma majlisidagi nutqi // T: “O‘zbekiston”, 2016. – 56 b. 17. Mirziyoev Sh.M. Tanqidiy tahlil, qat’iy tartib-intizom va shaxsiy javobgarlik – har bir rahbar faoliyatining kundalik qoidasi bo‘lishi kerak.//Mamlakatimizni 2016 yilda ijtimoiy-iqtisodiy rivojlantirishning asosiy yakunlari va 2017 yilga mo‘ljallangan iqtisodiy dasturning eng muhim ustuvor yo‘nalishlariga bag‘ishlangan Vazirlar Mahkamasining kengaytirilgan majlisidagi ma’ruza// –T.: “O‘zbekiston”, 2017y. – 104 b. 18. Mirziyoev Sh.M. Qonun ustuvorligi va inson manfaatlarini ta’minlash – yurt taraqqiyoti va xalq farovonligining garovi //O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi qabul qilinganining 24 yilligiga bag‘ishlangan tantanali marosimdagi ma’ruzasi 07-12- 2016 // -T: “O‘zbekiston”, 2017 y. - 48 b. 19. Mirziyoev Sh.M. Buyuk kelajagimizni mard va olijanob xalqimiz bilan birga quramiz. – T.: “O‘zbekiston”, 2017 y. – 491 b. 20. 2019- 2023 yillarda Mirzo Ulug‘bek nomidagi O‘zbekiston Milliy universitetida talab yuqori bo‘lgan malakali kadrlar tayyorlash tizimini tubdan takomillashtirish va ilmiy salohiyatni rivojlantirish chora- tadbirlari to‘g‘risida. O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining qarori. PQ – 4358 – son. 2019 yil 17 iyun 21. Mirziyoev Sh.M. Bilimli avlod – buyuk kelajakning,tadbirkor xalq – farovon hayotning, do‘stona hamkorlik esa taraqqiyotning kafolatidir. Prezidentning O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi qabul qilinganining 26 yilligiga bag‘ishlangan tantanali marosimdagi ma’ruzasi. 8.12.2018// O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining rasmiy veb-sayti. 22. Quronov M. Milliy tarbiya – Toshkent: Ma’naviyat. 2007 23. Shaxs va oila tarbiyasining pedagogikasi. O‘quv qo‘llanma. I.Sh.Alqarov, R.Mamatqulova, N.D.Norqulov.-Toshkent. 2009