OILA TARBIYASINING MAZMUNI VA MOHIYATI, OILA TURLARI (Oila tarbiya asoslari, Oilaning turlari va toifalari)

Yuklangan vaqt

2024-05-03

Yuklab olishlar soni

2

Sahifalar soni

12

Faytl hajmi

43,3 KB


Ilmiybaza.uz OILA TARBIYASINING MAZMUNI VA MOHIYATI, OILA TURLARI Reja: 1.Oila tabiyasi haqida umumiy tushuncha 2.Oila tarbiya asoslari 3.Oilaning turlari va toifalari. Xulosa Foydalanilgan adabiyotlar Ilmiybaza.uz OILA TARBIYASINING MAZMUNI VA MOHIYATI, OILA TURLARI Reja: 1.Oila tabiyasi haqida umumiy tushuncha 2.Oila tarbiya asoslari 3.Oilaning turlari va toifalari. Xulosa Foydalanilgan adabiyotlar Ilmiybaza.uz Oila tabiyasi haqida umumiy tushuncha Oila tarbiyasi — oilada otaona, vasiy yoki katta kishilar tomonidan bolalarni tarbiyalash. Yosh avlodning har tomonlama rivojlanishida muhim oʻrin tutadi. Oila tarbiyasida doimiy tarbiyaviy taʼsirchan kuch — oilada ruhiy xotir-jamlik, samimiy munosabat, ota-ona obroʻsining yuqori boʻlishi, bolalarga talab qoʻyishda oila kattalari oʻrtasidagi birlikning saqlanishi, bola shaxsini mehnatga tarbiyalashga alohida eʼtibor berish, bolani sevish va izzatini joyiga qoʻyish, oilada qatʼiy rejim va kun tartibini oʻrnatish, bolaning yosh va shaxsiy xususiyatlari-nl hisobga olish, boladagi oʻzgarishlarni kuzatib borish, undagi mustaqillikka intilish va tashabbuskorlik sifatlarini qoʻllabquvvatlash va h.k. Oila qanchalik tartibli, uning aʼzolari oʻrtasidagi munosabat samimiy boʻlsa, Oila tarbiyasi ham shunchalik muvaffaqiyatli boʻladi. Oila tarbiyasida ota-ona obroʻsi, ularning kuzatuvchanligi, sezgirligi, hozirjavobligi muhim tarbiyaviy ahamiyatga ega. Oila tarbiyasida tarbiya jarayoni zerikarli, quruq nasihatgoʻylikdan iborat boʻlib qolmasligi lozim. Bola hayotining koʻp qismi oilada oʻtadi. Shu boisdan mavjud anʼanalar, urf-odatlar, rasm-rusumlar va marosimlarning ijobiy taʼsirida bola asta-sekin ka-mol topib boradi. Anʼana va marosim Oila tarbiyasining qudratli qurolidir. Oila tarbiyasi ijtimoiy tarbiya bilan uzviy aloqada boʻlsagina, kutilgan natijalarga eri-shish mumkin. Oila tarbiyasida yutuklarga erishish ota-onalarning pedagogik bilimlarga egaligi, Oila tarbiyasi boʻyicha tajribalar alma-shishi, ota-onalarni tarbiyaviy ishlarga qizgʻin jalb qilishga ham bogʻliqdir. Har bir ota-ona Oila tarbiyasida oʻzlarining burch va masʼuliyatlarini chuqur anglashlari lozim. Normal oilaviy muhit, bolani kitob oʻqishga, mehnat qilishga oʻz vaqtida jalb etish ham Oila tarbiyasining muvaffaqiyati garovidir. Oilada ota yoki onaning yoʻqligi yoki ulardan birining ketib qolishi Oila tarbiyasiga katta zarar yetkazadi. Ularning bolaga beradigan tarbiyaviy taʼsir kuchi yoʻqoladi, Oila tarbiyasidagi muvozanat buziladi. Bunday sharoitda bola qalbi qat-tiq jarohatlanadi, u tajang , serjaxl, qoʻpol, dagʻal boʻlib qoladi, kattalarga ishonmay qoʻyadi, oʻqishi pasayib ketadi. Oila tarbiyasida otaning obroʻsi katta ahamiyatga ega. Bolalarni barkamol inson qilib yetishtirishda Ilmiybaza.uz Oila tabiyasi haqida umumiy tushuncha Oila tarbiyasi — oilada otaona, vasiy yoki katta kishilar tomonidan bolalarni tarbiyalash. Yosh avlodning har tomonlama rivojlanishida muhim oʻrin tutadi. Oila tarbiyasida doimiy tarbiyaviy taʼsirchan kuch — oilada ruhiy xotir-jamlik, samimiy munosabat, ota-ona obroʻsining yuqori boʻlishi, bolalarga talab qoʻyishda oila kattalari oʻrtasidagi birlikning saqlanishi, bola shaxsini mehnatga tarbiyalashga alohida eʼtibor berish, bolani sevish va izzatini joyiga qoʻyish, oilada qatʼiy rejim va kun tartibini oʻrnatish, bolaning yosh va shaxsiy xususiyatlari-nl hisobga olish, boladagi oʻzgarishlarni kuzatib borish, undagi mustaqillikka intilish va tashabbuskorlik sifatlarini qoʻllabquvvatlash va h.k. Oila qanchalik tartibli, uning aʼzolari oʻrtasidagi munosabat samimiy boʻlsa, Oila tarbiyasi ham shunchalik muvaffaqiyatli boʻladi. Oila tarbiyasida ota-ona obroʻsi, ularning kuzatuvchanligi, sezgirligi, hozirjavobligi muhim tarbiyaviy ahamiyatga ega. Oila tarbiyasida tarbiya jarayoni zerikarli, quruq nasihatgoʻylikdan iborat boʻlib qolmasligi lozim. Bola hayotining koʻp qismi oilada oʻtadi. Shu boisdan mavjud anʼanalar, urf-odatlar, rasm-rusumlar va marosimlarning ijobiy taʼsirida bola asta-sekin ka-mol topib boradi. Anʼana va marosim Oila tarbiyasining qudratli qurolidir. Oila tarbiyasi ijtimoiy tarbiya bilan uzviy aloqada boʻlsagina, kutilgan natijalarga eri-shish mumkin. Oila tarbiyasida yutuklarga erishish ota-onalarning pedagogik bilimlarga egaligi, Oila tarbiyasi boʻyicha tajribalar alma-shishi, ota-onalarni tarbiyaviy ishlarga qizgʻin jalb qilishga ham bogʻliqdir. Har bir ota-ona Oila tarbiyasida oʻzlarining burch va masʼuliyatlarini chuqur anglashlari lozim. Normal oilaviy muhit, bolani kitob oʻqishga, mehnat qilishga oʻz vaqtida jalb etish ham Oila tarbiyasining muvaffaqiyati garovidir. Oilada ota yoki onaning yoʻqligi yoki ulardan birining ketib qolishi Oila tarbiyasiga katta zarar yetkazadi. Ularning bolaga beradigan tarbiyaviy taʼsir kuchi yoʻqoladi, Oila tarbiyasidagi muvozanat buziladi. Bunday sharoitda bola qalbi qat-tiq jarohatlanadi, u tajang , serjaxl, qoʻpol, dagʻal boʻlib qoladi, kattalarga ishonmay qoʻyadi, oʻqishi pasayib ketadi. Oila tarbiyasida otaning obroʻsi katta ahamiyatga ega. Bolalarni barkamol inson qilib yetishtirishda Ilmiybaza.uz maktabni oila bilan bogʻlamasdan muvaffaqiyatga erishib boʻlmaydi. Shuning uchun Oila tarbiyasida maktab va ota-onalar oʻrtasidagi taʼlimtarbiyaga oid birgalikdagi ishlari katta ahamiyatga ega. Otaonalarning oʻqituvchilar bilan boʻlgan uchrashuvlarida aytilgan fikrlar, ayniqsa qimmatlidir. Chunki ular oʻz farzandlari toʻgʻrisida koʻproq narsalarni bilib oladilar. Shuning uchun bola tarbiyasining tub mohiyatini tushungan har bir ota-ona oila bilan maktab oʻrtasidagi hamkorlikni mustahkamlashga intiladi. Bola maktabni tamomlagunga qadar otaona maktab bilan yaqin aloqa oʻrnatishi, farzandining darslarini oʻzlashtirishi, xulq-atvoridan xa- bardor boʻlib turishi, tarbiya masalalarida oʻqituvchi, sinf rahbari bilan maslahatlashib turishi, bolaning darsdan soʻng nima bilan mashgʻulligi haqida oʻqituvchi va sinf rahbarini xabardor qilib turishi lozim. Uz navbatida oʻqituvchi va sinf rahbari ham bolaning oʻqishi, odobi, xulqi, maktabda oʻzini tuta bilishi haqidagi maʼlumotlarni ota-onaga yetkazishi, zarurat tugʻilganda paydo boʻlgan muam- molarni birgalikda hal qilishi zarur. Farzandi maktabga borgan ota-ona maktab jamoasining aʼzosi boʻlib qolishi kerak. Oʻqituvchi va sinf rahbari ham oʻz oʻquvchisining oilasi bilan mustahkam ham-korlikni yoʻlga qoʻymogʻi lozim. Oila tarbiyasida ota-onalarning mahalla faollari, mehnat faxriylari bilan hamkorliklari ham muhim. Oila tarbiyasi farzandlarning har tomonlama kamol topishi uchun qulay sharoitlar yaratilsagina muvaffaqiyatli boʻlishi mumkin. Oila tarbiyasida har bir oila oʻziga xos xususiyatlarni namoyon qiladi. 2.Oila tarbiya asoslari Oila jamiyatning bir bo‘lagi. Shunday ekan, inson shaxsini shakllantirish oiladan boshlanadi. Oila murakkab ijtimoiy gurux bo‘lib, biologik, ijtimoiy, axlokiy, mafkuraviy va ruxiy munosabatlarning birlashuvi natijasida vujudga keladi. Oila tor maishiy tushuncha emas, balki u ijtimoiy jamoadir. Shu sababli oilalar birlashib jamiyatni tashkil etadi. Jamiyatdagi o‘zgarishlar oilaga ta’sirini ko‘rsatganidek, oiladagi o‘zgarishlar ham jamiyatga o‘z ta’sirini ko‘rsatadi. Buni biz 1998 yil mamlakatimizda “Oila yili” deb e’lon kilinishi misolida ko‘rishimiz mumkin. Shu munosabat bilan xukumatimiz ishlab chikkan tadbirlar Ilmiybaza.uz maktabni oila bilan bogʻlamasdan muvaffaqiyatga erishib boʻlmaydi. Shuning uchun Oila tarbiyasida maktab va ota-onalar oʻrtasidagi taʼlimtarbiyaga oid birgalikdagi ishlari katta ahamiyatga ega. Otaonalarning oʻqituvchilar bilan boʻlgan uchrashuvlarida aytilgan fikrlar, ayniqsa qimmatlidir. Chunki ular oʻz farzandlari toʻgʻrisida koʻproq narsalarni bilib oladilar. Shuning uchun bola tarbiyasining tub mohiyatini tushungan har bir ota-ona oila bilan maktab oʻrtasidagi hamkorlikni mustahkamlashga intiladi. Bola maktabni tamomlagunga qadar otaona maktab bilan yaqin aloqa oʻrnatishi, farzandining darslarini oʻzlashtirishi, xulq-atvoridan xa- bardor boʻlib turishi, tarbiya masalalarida oʻqituvchi, sinf rahbari bilan maslahatlashib turishi, bolaning darsdan soʻng nima bilan mashgʻulligi haqida oʻqituvchi va sinf rahbarini xabardor qilib turishi lozim. Uz navbatida oʻqituvchi va sinf rahbari ham bolaning oʻqishi, odobi, xulqi, maktabda oʻzini tuta bilishi haqidagi maʼlumotlarni ota-onaga yetkazishi, zarurat tugʻilganda paydo boʻlgan muam- molarni birgalikda hal qilishi zarur. Farzandi maktabga borgan ota-ona maktab jamoasining aʼzosi boʻlib qolishi kerak. Oʻqituvchi va sinf rahbari ham oʻz oʻquvchisining oilasi bilan mustahkam ham-korlikni yoʻlga qoʻymogʻi lozim. Oila tarbiyasida ota-onalarning mahalla faollari, mehnat faxriylari bilan hamkorliklari ham muhim. Oila tarbiyasi farzandlarning har tomonlama kamol topishi uchun qulay sharoitlar yaratilsagina muvaffaqiyatli boʻlishi mumkin. Oila tarbiyasida har bir oila oʻziga xos xususiyatlarni namoyon qiladi. 2.Oila tarbiya asoslari Oila jamiyatning bir bo‘lagi. Shunday ekan, inson shaxsini shakllantirish oiladan boshlanadi. Oila murakkab ijtimoiy gurux bo‘lib, biologik, ijtimoiy, axlokiy, mafkuraviy va ruxiy munosabatlarning birlashuvi natijasida vujudga keladi. Oila tor maishiy tushuncha emas, balki u ijtimoiy jamoadir. Shu sababli oilalar birlashib jamiyatni tashkil etadi. Jamiyatdagi o‘zgarishlar oilaga ta’sirini ko‘rsatganidek, oiladagi o‘zgarishlar ham jamiyatga o‘z ta’sirini ko‘rsatadi. Buni biz 1998 yil mamlakatimizda “Oila yili” deb e’lon kilinishi misolida ko‘rishimiz mumkin. Shu munosabat bilan xukumatimiz ishlab chikkan tadbirlar Ilmiybaza.uz oilani ijtimoiy muxofaza kilish, oilada yoshlar tarbiyasiga e’tiborni kuchaytirish, oilaning huquqiy tamoyillarini kengaytirish va boshka oilani mustaxkamlash bilan boglik masalalarga karatildi. Prezidentimiz I.A.Karimov aytganlaridek: ”Xalkimiz kadim-kadimdan oilani mukaddas deb bilgan. Oila axil va totuv bo‘lsa, jamiyatda tinchlik va hamjixatlikka erishiladi, davlatda osoyishtalik va barkarorlik xukm suradi. Oila farovonligi - milliy farovonlik asosidir”. Shuni unutmaslik lozimki, farzandlarimizning har tomonlama kamol topishi uchun kulay sharoitlar yaratilsagina oila tarbiyasi muvaffakiyatli bo‘lishi mumkin. Yosh avlod xayotining ko‘p kismi oilada o‘tadi. Shu boisdan turmushning murakkab muammolari bilan oilada tanishadilar. Oiladagi mavjud an’analar, urf-odatlar, rasm- rusumlar va marosimlarning ijobiy ta’sirida yigit-kizlar asta-sekin kamol topib boradilar. An’ana va marosimlar tarbiyaning kudratli kuroliga aylanadi. Kelajagimizning kanday bo‘lishi xozirgi kunda biz tarbiyalayotgan yoshlarga boglik.Bu konuniyat oilaning tarbiya borasidagi faoliyatiga ham boglik. Oilaviy tarbiyaning murakkabligi shundaki, har bir oila o‘ziga xos bir olam. U tarbiya ishida ham o‘ziga xos xususiyatlarni namoyon kiladi. Oilaviy tarbiya ijtimoiy tarbiya bilan uzviy alokada bo‘lsagina, o‘sib kelayotgan yosh avlod farovonligini ta’minlash mumkin. Oila tarbiyasidagi yutuklar ota- onalarga pedagogik bilimlar berish, oilaviy tarbiya bo‘yicha tajribalar almashishi, ota-onalarni tarbiyaviy ishlarga kizgin jalb kilishga ham boglikdir. Har bir ota-ona o‘z farzandlarini tarbiyalash borasidagi burch va mas’uliyatlarini chukur anglashlariga boglikdir. Bundan tashkari normal oilaviy muxit, ota-onaning obro‘si, to‘gri kundalik rejim, bolani kitobga va o‘kishga, mexnat kilishga o‘z vaktida jalb kilishlari ham muvaffakiyat garovidir. Ko‘rinib turibdiki, kadimdan ham, bugun va ertaga ham, bundan keyin ham aklli, farosatli, tafakkuri chukur - bir so‘z bilan aytganda kamolotli farzand tarbiyalash muammosi dolzarbdir. Xalk bunday fazilatli insonlarni sevadilar, e’zozlaydilar va xurmat kiladilar. Ilmiybaza.uz oilani ijtimoiy muxofaza kilish, oilada yoshlar tarbiyasiga e’tiborni kuchaytirish, oilaning huquqiy tamoyillarini kengaytirish va boshka oilani mustaxkamlash bilan boglik masalalarga karatildi. Prezidentimiz I.A.Karimov aytganlaridek: ”Xalkimiz kadim-kadimdan oilani mukaddas deb bilgan. Oila axil va totuv bo‘lsa, jamiyatda tinchlik va hamjixatlikka erishiladi, davlatda osoyishtalik va barkarorlik xukm suradi. Oila farovonligi - milliy farovonlik asosidir”. Shuni unutmaslik lozimki, farzandlarimizning har tomonlama kamol topishi uchun kulay sharoitlar yaratilsagina oila tarbiyasi muvaffakiyatli bo‘lishi mumkin. Yosh avlod xayotining ko‘p kismi oilada o‘tadi. Shu boisdan turmushning murakkab muammolari bilan oilada tanishadilar. Oiladagi mavjud an’analar, urf-odatlar, rasm- rusumlar va marosimlarning ijobiy ta’sirida yigit-kizlar asta-sekin kamol topib boradilar. An’ana va marosimlar tarbiyaning kudratli kuroliga aylanadi. Kelajagimizning kanday bo‘lishi xozirgi kunda biz tarbiyalayotgan yoshlarga boglik.Bu konuniyat oilaning tarbiya borasidagi faoliyatiga ham boglik. Oilaviy tarbiyaning murakkabligi shundaki, har bir oila o‘ziga xos bir olam. U tarbiya ishida ham o‘ziga xos xususiyatlarni namoyon kiladi. Oilaviy tarbiya ijtimoiy tarbiya bilan uzviy alokada bo‘lsagina, o‘sib kelayotgan yosh avlod farovonligini ta’minlash mumkin. Oila tarbiyasidagi yutuklar ota- onalarga pedagogik bilimlar berish, oilaviy tarbiya bo‘yicha tajribalar almashishi, ota-onalarni tarbiyaviy ishlarga kizgin jalb kilishga ham boglikdir. Har bir ota-ona o‘z farzandlarini tarbiyalash borasidagi burch va mas’uliyatlarini chukur anglashlariga boglikdir. Bundan tashkari normal oilaviy muxit, ota-onaning obro‘si, to‘gri kundalik rejim, bolani kitobga va o‘kishga, mexnat kilishga o‘z vaktida jalb kilishlari ham muvaffakiyat garovidir. Ko‘rinib turibdiki, kadimdan ham, bugun va ertaga ham, bundan keyin ham aklli, farosatli, tafakkuri chukur - bir so‘z bilan aytganda kamolotli farzand tarbiyalash muammosi dolzarbdir. Xalk bunday fazilatli insonlarni sevadilar, e’zozlaydilar va xurmat kiladilar. Ilmiybaza.uz Bunday tafakkurga boy kamolotli farzand tarbiyasining sarchashmasi oiladan boshlanadi. Oila ana shunday tabarruk kal’adir. U kanday kurilishi lozim? Oila o‘zi nima va uning maksad, vazifalari nimalardan iborat? Oila – voyaga yetgan ikki jinsning sevish, ardoklash, xurmat kilish asosida, ixtiyoriy ravishda, kalb xohishi bilan tuzilgan konuniy ittifokidir. Mo‘’jazgina bir kal’a kurildi. Endi bu kal’ada bekinmachok o‘ynalmaydi. Yoshlikdagi o‘yinkaroklik, beboshlik, erkalik, beparvolik o‘rnini sezgirlik, mas’uliyat, andisha, javobgarlik kabi fazilatlar egallay boshlaydi. Bunga har bir yosh tayyorlanib, mas’uliyat ko‘nikmasini his kilib, oila maksad va vazifalarini tushunib, ukib bormogi lozim. Oila maksadi – ikki jinsning o‘zaro kelishuvi asosida farzandni dunyoga keltirish hamda tabiat va jamiyatning davomiyligini ta’minlash. Oila vazifasi – er-xotinning birgalikda xo‘jalik yuritish asosida oilani ham ma’naviy, ham iktisodiy jixatdan ta’minlash hamda jamiyatga soglom, aklli, har tomonlama barkamol farzand tarbiyalash. 2. Ota-onaning farzand oldidagi va aksincha farzandning ota-ona oldidagi burchlari Komil farzandli bo‘laman, baxtli oila kuraman degan maksad bilan oila kurdingiz. Ammo bu maksadga erishish farzand tarbiyalashdagi muxim omillarni, farzand oldidagi burchlarni bilib ish ko‘rishni takozo etadi. Ota-onaning farzand oldidagi burchlari farzandga chiroyli ism ko‘yish (farzandingiz o‘z ismini o‘zgalarga aytganda orlanmasin); savodini chikarish, iktidoriga karab bilim berish, imkoniyatiga yarasha o‘kitish va kasb-xunar o‘rgatish; - uylantirish. turmushga chikarish; - uyli-joyli kilish; - farzandlar orasidagi meros taksimotida adolatli bo‘lish. Ilmiybaza.uz Bunday tafakkurga boy kamolotli farzand tarbiyasining sarchashmasi oiladan boshlanadi. Oila ana shunday tabarruk kal’adir. U kanday kurilishi lozim? Oila o‘zi nima va uning maksad, vazifalari nimalardan iborat? Oila – voyaga yetgan ikki jinsning sevish, ardoklash, xurmat kilish asosida, ixtiyoriy ravishda, kalb xohishi bilan tuzilgan konuniy ittifokidir. Mo‘’jazgina bir kal’a kurildi. Endi bu kal’ada bekinmachok o‘ynalmaydi. Yoshlikdagi o‘yinkaroklik, beboshlik, erkalik, beparvolik o‘rnini sezgirlik, mas’uliyat, andisha, javobgarlik kabi fazilatlar egallay boshlaydi. Bunga har bir yosh tayyorlanib, mas’uliyat ko‘nikmasini his kilib, oila maksad va vazifalarini tushunib, ukib bormogi lozim. Oila maksadi – ikki jinsning o‘zaro kelishuvi asosida farzandni dunyoga keltirish hamda tabiat va jamiyatning davomiyligini ta’minlash. Oila vazifasi – er-xotinning birgalikda xo‘jalik yuritish asosida oilani ham ma’naviy, ham iktisodiy jixatdan ta’minlash hamda jamiyatga soglom, aklli, har tomonlama barkamol farzand tarbiyalash. 2. Ota-onaning farzand oldidagi va aksincha farzandning ota-ona oldidagi burchlari Komil farzandli bo‘laman, baxtli oila kuraman degan maksad bilan oila kurdingiz. Ammo bu maksadga erishish farzand tarbiyalashdagi muxim omillarni, farzand oldidagi burchlarni bilib ish ko‘rishni takozo etadi. Ota-onaning farzand oldidagi burchlari farzandga chiroyli ism ko‘yish (farzandingiz o‘z ismini o‘zgalarga aytganda orlanmasin); savodini chikarish, iktidoriga karab bilim berish, imkoniyatiga yarasha o‘kitish va kasb-xunar o‘rgatish; - uylantirish. turmushga chikarish; - uyli-joyli kilish; - farzandlar orasidagi meros taksimotida adolatli bo‘lish. Ilmiybaza.uz Farzandning ota-ona oldidagi burchlari - Ota-onaning pand-nasixatlariga kulok solish, ularga har doim yordam berish, mexribon, e’tiborli bo‘lish, oila ishlariga ham ma’naviy, ham iktisodiy yordam berish; - har bir farzand o‘z singil va ukalariga mexribon, yo‘lboshchi va yo‘ldosh, odobda, axlokda, ishda, ilm-xunar o‘rganishda o‘rnak bo‘lish; - ota-onalarining nimaga muxtoj ekanliklarini kalban his kilish, ularga bu borada amaliy mexribonlik ko‘rsatish; -oilaga berayotgan ma’naviy va iktisodiy yordamini minnat kilmaslik; - tavallud, bayram va xayit kunlarida yo‘klab turishni kanda kilmaslik; - keksa ota-onalariga aloxida gamxo‘rlik kilishi, shirin muomalada bo‘lishi, orzu-niyatlarining amalga oshishida yordam berish; - vakti-soati yetib, bandalikni bajo keltirsalar, izzat-ikrom bilan oxirgi manzilga kuzatish, ma’rakalarini kamtarona, dabdabasiz, karindosh-uruglar, uni bilgan, xurmat kilgan eng yakin odamlar bilan o‘tkazish. 3. Oila a’zolarining huquqlari Oilada va jamiyatda er va xotin teng huquqlarga ega. Bu yerda konunda belgilangan huquqlar haqida gap ketmokda. Bunday tenglik saylash, saylanish, kasb tanlash, ishlash, bilim olish, o‘ziga yor tanlash va xokazo huquqlarda o‘z ifodasini topadi. Lekin ikki jinsning biologik, ruxiy tuzilishi nuktai-nazaridan bunday tenglik yo‘k. Shuning uchun ayol va erkakning oilada ro‘zgor tebratish, farzandlarni tarbiyalash, farzandlarning oila yumushlari va vazifalaridagi mexnat taksimoti masalalaridagi huquq va burchlarida birmuncha tafovutlar mavjud. Erkakning vazifasi – oilani ma’naviy, iktisodiy ko‘llab-kuvvatlash. Ayoli va farzandlarining tashvishlariga sherik bo‘lish. Oilaga soya solayotgan xavf-xatarlarga kalkon bo‘la bilish. Oila a’zolariga gamxo‘r bo‘la bilish. Ayolning vazifasi – oilada farzand tarbiyasi bilan shugullanish. Ularni ok yuvib, ok tarash. Erkaknning tashib kelgan ozik-ovkatlarini pishirish, mexmon kutish. Er va bolalarini ishga va o‘kishga kuzatish, kutib olish. Ilmiybaza.uz Farzandning ota-ona oldidagi burchlari - Ota-onaning pand-nasixatlariga kulok solish, ularga har doim yordam berish, mexribon, e’tiborli bo‘lish, oila ishlariga ham ma’naviy, ham iktisodiy yordam berish; - har bir farzand o‘z singil va ukalariga mexribon, yo‘lboshchi va yo‘ldosh, odobda, axlokda, ishda, ilm-xunar o‘rganishda o‘rnak bo‘lish; - ota-onalarining nimaga muxtoj ekanliklarini kalban his kilish, ularga bu borada amaliy mexribonlik ko‘rsatish; -oilaga berayotgan ma’naviy va iktisodiy yordamini minnat kilmaslik; - tavallud, bayram va xayit kunlarida yo‘klab turishni kanda kilmaslik; - keksa ota-onalariga aloxida gamxo‘rlik kilishi, shirin muomalada bo‘lishi, orzu-niyatlarining amalga oshishida yordam berish; - vakti-soati yetib, bandalikni bajo keltirsalar, izzat-ikrom bilan oxirgi manzilga kuzatish, ma’rakalarini kamtarona, dabdabasiz, karindosh-uruglar, uni bilgan, xurmat kilgan eng yakin odamlar bilan o‘tkazish. 3. Oila a’zolarining huquqlari Oilada va jamiyatda er va xotin teng huquqlarga ega. Bu yerda konunda belgilangan huquqlar haqida gap ketmokda. Bunday tenglik saylash, saylanish, kasb tanlash, ishlash, bilim olish, o‘ziga yor tanlash va xokazo huquqlarda o‘z ifodasini topadi. Lekin ikki jinsning biologik, ruxiy tuzilishi nuktai-nazaridan bunday tenglik yo‘k. Shuning uchun ayol va erkakning oilada ro‘zgor tebratish, farzandlarni tarbiyalash, farzandlarning oila yumushlari va vazifalaridagi mexnat taksimoti masalalaridagi huquq va burchlarida birmuncha tafovutlar mavjud. Erkakning vazifasi – oilani ma’naviy, iktisodiy ko‘llab-kuvvatlash. Ayoli va farzandlarining tashvishlariga sherik bo‘lish. Oilaga soya solayotgan xavf-xatarlarga kalkon bo‘la bilish. Oila a’zolariga gamxo‘r bo‘la bilish. Ayolning vazifasi – oilada farzand tarbiyasi bilan shugullanish. Ularni ok yuvib, ok tarash. Erkaknning tashib kelgan ozik-ovkatlarini pishirish, mexmon kutish. Er va bolalarini ishga va o‘kishga kuzatish, kutib olish. Ilmiybaza.uz Er va ayolning vazifalari yukorida sanab o‘tilganlardangina iborat emas, albatta. Bu vazifalarning barchasini sanab o‘tishning xech kanday iloji yo‘k. Oila sharoitidan kelib chikkan xolda, har bir inson o‘z tafakkurini ishga solib, vazifalarini belgilab olmogi va ularni shunday bajarmoklari lozimki, uyga kelgan har bir mexmon tuz- nasibasini totib, kaytayotganida oila a’zolari orasidagi o‘zaro xurmat, ularning har birini aklu farosatiga tasannolar o‘kib ketsinlar. Oila deb atalmish aravani tortib borayotgan er va xotinning bir-biriga yelkadosh bo‘lishini, o‘zaro odoblarini, bir-biriga bo‘lgan mexribonliklarini ko‘rgan farzandlar ulardan o‘rnak oladilar va ularga o‘xshashga harakat kiladilar. Chunki farzand aytgan nasixatingizni esidan chikarishi mumkin, ammo ko‘rganini xech esidan chikarmaydi. Oilada farzand tarbiyasining bu jixatini xech kachon esdan chikarmaslik lozim. Aytaylik, bozordan shirinlik harid kildingiz, kelgan zaxotiyok uni kichigingizga berdingiz-u, xech kimga ko‘rsatma dedingiz. U esa bolaligiga borib, shirinlikni hamma akalariga ko‘z-ko‘z kilib chikdi. Lekin ularga yo‘k. Ular o‘ksinishadi. Kichik bo‘lgan yaxshi ekan deyishadi. Hamma narsa kichikka, sovga ham, shirinlik ham, erkalatish ham, deb bolalar orasidagi yakkalik, o‘zini uzok tutish kayfiyatlari paydo bo‘la boshlaydi. Bunday xolatlarga yo‘l ko‘ymaslik uchun, uyga biror narsa harid kilib, olib kelganingizda har doim uni adolatli taksim kiling. Taksimlash jarayonida ota-ona o‘zlarini ham unutmasliklari kerak. Bu juda muximdir. Bolalaringiz bu jarayonni ko‘rsa, vakti kelib ular ham topib keladigan bo‘lganlarida sizga ulush ajratishni unutmaydilar. Bolalar oldida kilgan bu adolatli taksimingiz ular uchun eng katta sabok bo‘ladi. Birinchidan, ular bir-birlariga mexrlari orta boradi. Ikkinchidan, doimo ota-onani eslab turadigan bo‘ladilar. Aks xolda olib kelgan narsalaringizni fakat bolalaringizga taksim kiladigan bo‘lsangiz, keyinchalik ular sizni eslamaydigan, fakat o‘zlarini o‘ylaydigan bo‘lib koladilar. Ayniksa, karib kuch-kuvvatdan kolganingizda tarbiyada yo‘l ko‘ygan bu xatoingiz siz uchun juda katta azobga, tuzatib bo‘lmas armonga aylanadi. 3.Oilaning turlari va toifalari. Ilmiybaza.uz Er va ayolning vazifalari yukorida sanab o‘tilganlardangina iborat emas, albatta. Bu vazifalarning barchasini sanab o‘tishning xech kanday iloji yo‘k. Oila sharoitidan kelib chikkan xolda, har bir inson o‘z tafakkurini ishga solib, vazifalarini belgilab olmogi va ularni shunday bajarmoklari lozimki, uyga kelgan har bir mexmon tuz- nasibasini totib, kaytayotganida oila a’zolari orasidagi o‘zaro xurmat, ularning har birini aklu farosatiga tasannolar o‘kib ketsinlar. Oila deb atalmish aravani tortib borayotgan er va xotinning bir-biriga yelkadosh bo‘lishini, o‘zaro odoblarini, bir-biriga bo‘lgan mexribonliklarini ko‘rgan farzandlar ulardan o‘rnak oladilar va ularga o‘xshashga harakat kiladilar. Chunki farzand aytgan nasixatingizni esidan chikarishi mumkin, ammo ko‘rganini xech esidan chikarmaydi. Oilada farzand tarbiyasining bu jixatini xech kachon esdan chikarmaslik lozim. Aytaylik, bozordan shirinlik harid kildingiz, kelgan zaxotiyok uni kichigingizga berdingiz-u, xech kimga ko‘rsatma dedingiz. U esa bolaligiga borib, shirinlikni hamma akalariga ko‘z-ko‘z kilib chikdi. Lekin ularga yo‘k. Ular o‘ksinishadi. Kichik bo‘lgan yaxshi ekan deyishadi. Hamma narsa kichikka, sovga ham, shirinlik ham, erkalatish ham, deb bolalar orasidagi yakkalik, o‘zini uzok tutish kayfiyatlari paydo bo‘la boshlaydi. Bunday xolatlarga yo‘l ko‘ymaslik uchun, uyga biror narsa harid kilib, olib kelganingizda har doim uni adolatli taksim kiling. Taksimlash jarayonida ota-ona o‘zlarini ham unutmasliklari kerak. Bu juda muximdir. Bolalaringiz bu jarayonni ko‘rsa, vakti kelib ular ham topib keladigan bo‘lganlarida sizga ulush ajratishni unutmaydilar. Bolalar oldida kilgan bu adolatli taksimingiz ular uchun eng katta sabok bo‘ladi. Birinchidan, ular bir-birlariga mexrlari orta boradi. Ikkinchidan, doimo ota-onani eslab turadigan bo‘ladilar. Aks xolda olib kelgan narsalaringizni fakat bolalaringizga taksim kiladigan bo‘lsangiz, keyinchalik ular sizni eslamaydigan, fakat o‘zlarini o‘ylaydigan bo‘lib koladilar. Ayniksa, karib kuch-kuvvatdan kolganingizda tarbiyada yo‘l ko‘ygan bu xatoingiz siz uchun juda katta azobga, tuzatib bo‘lmas armonga aylanadi. 3.Oilaning turlari va toifalari. Ilmiybaza.uz Oilaning ijtimoiy nufuzi, obrosi otaning, erning, ogilning iqtisodiy maqomidan kelib chiqadi, ayolniki esa farzandlar soni bilan belgilanib, uning professional maqomi kop hollarda oilaning, turmush ortogining ijtimoiy maqomiga salbiy tasir korsatadi, farxzandlar koz ongida otaning avtoriterti pastlaganday boladi, ayrim holatlarda erning oila taminotaidagi ulushi tushib ketishi ham ayolning oila moddiy taminotiga bevosita aralashishiga sabab boladi. Monogam oila bola manfaatiga yonalgan oila (detotsentrik) XIX asrning oxiri XX asrning boshlarida paydo bolgan hodisadir. U xotin-qizlarning ijtimoiy hayotdagi rolining ortishi hamda bola huquqlarining oshib borishi bilan izohlanadi. Bunday holatlarda gap koproq oilada farzandlar soni haqida emas, balki oilada umuman bola borligining qadrlanishi togrisida boradi. Ota-onalar bunday sharoitda koproq bolaning kelajakda kim bolishi, u egallashi lozim bolgan martabalar, uning istiqboli xususida qayguradigan, shu bois ham oila budjetining asosiy qismi uni taminlash, unga zarur talim va tarbiyani berish, gamxorlik qilishga sarflanadi. Bolalar bilan bogliq ehtiyojlarning osib borishi oqibatida mamlakatda ham bolalar taminoti, ularning ozuqasi, kiyim-kechagi, oyinchoqlar, bolalarning madaniy-marifiy maskanlarini rivojlantirishga ixtisoslashgan sanoat korxonalari kopayadi, rivojlanadi. Bolalar va yoshlarning turli marifiy ochoqlarining kengayishi, yangi texnika va texnologiyalarning asosan bolalar manfaatiga bevosita boglanishi, yoshlarning kasb talimini takomillashtirish ishlari, ular oqishi va bilim olishi muddatlarining uzaytirilishi ularning mehnat sohasiga kechroq kirib borishiga olib keladi. YAni, ilgarigiga nisbatan bolalar kechroq mustaqil hayotga kirishadi. Buning oqibatida nikoh yoshi ham tobora kattalashib boradi. Kattalar tomonidan bolaga etiborning, shu bilan bir qatorda tashvishlarning ortishi, oz navbatida bolalarning tugilish soni kamayishiga olib keladi. Bolalar erka bolib, ular erkinligi ortib boradi, ota-onaning butun diqqat-etibori ularga qaratiladi. Bu toifa oiladagi bola manfaati shu qadarki, bazan ona faqat bolani oylash, unga etibor qilishni afzal bilganidan, eridan ham voz kechishi holatlari ham kuzatiladi. Bola manfaatiga yonalgan oilaning ham turli korinishlari bolib, ulardan biri avtoritar tipdir. Bunda bola soni bittami yoki ikkitami ota-onaning cheksiz gamxorligi, ular Ilmiybaza.uz Oilaning ijtimoiy nufuzi, obrosi otaning, erning, ogilning iqtisodiy maqomidan kelib chiqadi, ayolniki esa farzandlar soni bilan belgilanib, uning professional maqomi kop hollarda oilaning, turmush ortogining ijtimoiy maqomiga salbiy tasir korsatadi, farxzandlar koz ongida otaning avtoriterti pastlaganday boladi, ayrim holatlarda erning oila taminotaidagi ulushi tushib ketishi ham ayolning oila moddiy taminotiga bevosita aralashishiga sabab boladi. Monogam oila bola manfaatiga yonalgan oila (detotsentrik) XIX asrning oxiri XX asrning boshlarida paydo bolgan hodisadir. U xotin-qizlarning ijtimoiy hayotdagi rolining ortishi hamda bola huquqlarining oshib borishi bilan izohlanadi. Bunday holatlarda gap koproq oilada farzandlar soni haqida emas, balki oilada umuman bola borligining qadrlanishi togrisida boradi. Ota-onalar bunday sharoitda koproq bolaning kelajakda kim bolishi, u egallashi lozim bolgan martabalar, uning istiqboli xususida qayguradigan, shu bois ham oila budjetining asosiy qismi uni taminlash, unga zarur talim va tarbiyani berish, gamxorlik qilishga sarflanadi. Bolalar bilan bogliq ehtiyojlarning osib borishi oqibatida mamlakatda ham bolalar taminoti, ularning ozuqasi, kiyim-kechagi, oyinchoqlar, bolalarning madaniy-marifiy maskanlarini rivojlantirishga ixtisoslashgan sanoat korxonalari kopayadi, rivojlanadi. Bolalar va yoshlarning turli marifiy ochoqlarining kengayishi, yangi texnika va texnologiyalarning asosan bolalar manfaatiga bevosita boglanishi, yoshlarning kasb talimini takomillashtirish ishlari, ular oqishi va bilim olishi muddatlarining uzaytirilishi ularning mehnat sohasiga kechroq kirib borishiga olib keladi. YAni, ilgarigiga nisbatan bolalar kechroq mustaqil hayotga kirishadi. Buning oqibatida nikoh yoshi ham tobora kattalashib boradi. Kattalar tomonidan bolaga etiborning, shu bilan bir qatorda tashvishlarning ortishi, oz navbatida bolalarning tugilish soni kamayishiga olib keladi. Bolalar erka bolib, ular erkinligi ortib boradi, ota-onaning butun diqqat-etibori ularga qaratiladi. Bu toifa oiladagi bola manfaati shu qadarki, bazan ona faqat bolani oylash, unga etibor qilishni afzal bilganidan, eridan ham voz kechishi holatlari ham kuzatiladi. Bola manfaatiga yonalgan oilaning ham turli korinishlari bolib, ulardan biri avtoritar tipdir. Bunda bola soni bittami yoki ikkitami ota-onaning cheksiz gamxorligi, ular Ilmiybaza.uz obrosi bilan parallel tashkil etiladi. Masalan, kopgina amaldorlarning oilasi shunday. Ota-ona bola nazarida eng nufuzli, aqli har narsaga etadigan, shuning uchun bola ham xuddi otasi yoki onasiday bolib etishish motivatsiyasi kuchli boladi. Ambivalent detotsentrik oiladagi bola koproq ota-onaning hissiy-emotsional gamxorligi tasirida boladi. Masalan, bu agar qiz bolsa, u faqat otasi yoki onasi, yoki ikkisining doimiy erkalashlari ogushida katta bolib, oxir-oqibat shunday holatga konikib ketadi. Oilaviy munosabat faqat shunday bolsa kerak, degan fikr bazan ozi mustaqil oila qurganda, uning yangi xonadonga konikishiga jiddiy xalaqit beradi. Kvaziavtonom detotsentrik oilada bola huquqlari kattalarniki bilan deyarli tenglashtiriladi, ularga kattalar bilan bir qatorda oilaviy yumushlarni bajarish erki, oz holicha qarorlar qabul qilish huquqlari berilgan boladi. Buning albatta, ham ijobiy, ham salbiy jihatlari bor. Er-xotin oilasi XX asrning 60-chi yillarida paydo bolib, u ham ayollar, ham bolalar emansipatsiya jarayonlarining oqibati sifatida qaraladi. Bunday oiladagi ozaro munosabatlar asosan erkak va xotin ortasidagi muomalaga, uning qanchalik samimiy, iliqligiga bogliq boladi. Ayolga oz xohish-irodasini mumkin qadar namoyon etish, unga malum manoda mustaqil erishish imkoniyati yaratiladi. U kop holatlarda turmush ortogiga suyukli, erka va zarur yor rolini oynaydi. Golod er- xotinning bir-birlariga yaqin bolishlarining 4 xil jihatini farqlaydi: simpatiya (yoqtirish), samimiyat, minnatdorlik va erotik jihatdan bogliqlik. Monogam bolmagan oila toifasi chin manoda nikoh munosabatlariga tayanmaydi. Bundan oilaning uch xil korinishi mavjud: Ajrimlar tufayli paydo bolgan notoliq oila XX asrning oxirlarida kopayib ketgan notoliq oila turi. Golodning malumotlariga kora, Rossiyadagi oilalar ajrimi shu qadar kopaydiki, har 100 ta nikohga 51 ta oila ajrimi togri keldi. Bunga sabablardan biri ota-onalik rollarining bajarilmasligi, otaning bola tarbiyasidan sovuqqonlik bilan chetlashishidir, chunki kopgina otalar ajralishgandan song malum muddat otgach, farzandlari bilan umuman yuz kormas bolib ketishadi. Afsuski, Ozbekistonda oila va nikoh nechogli qadrlanmasin, oilaviy ajrimlar ham qayd etiladi. Statistik malumotlarga kora, oxirgi yillarda yiliga ortacha 14,5 mingdan 15 Ilmiybaza.uz obrosi bilan parallel tashkil etiladi. Masalan, kopgina amaldorlarning oilasi shunday. Ota-ona bola nazarida eng nufuzli, aqli har narsaga etadigan, shuning uchun bola ham xuddi otasi yoki onasiday bolib etishish motivatsiyasi kuchli boladi. Ambivalent detotsentrik oiladagi bola koproq ota-onaning hissiy-emotsional gamxorligi tasirida boladi. Masalan, bu agar qiz bolsa, u faqat otasi yoki onasi, yoki ikkisining doimiy erkalashlari ogushida katta bolib, oxir-oqibat shunday holatga konikib ketadi. Oilaviy munosabat faqat shunday bolsa kerak, degan fikr bazan ozi mustaqil oila qurganda, uning yangi xonadonga konikishiga jiddiy xalaqit beradi. Kvaziavtonom detotsentrik oilada bola huquqlari kattalarniki bilan deyarli tenglashtiriladi, ularga kattalar bilan bir qatorda oilaviy yumushlarni bajarish erki, oz holicha qarorlar qabul qilish huquqlari berilgan boladi. Buning albatta, ham ijobiy, ham salbiy jihatlari bor. Er-xotin oilasi XX asrning 60-chi yillarida paydo bolib, u ham ayollar, ham bolalar emansipatsiya jarayonlarining oqibati sifatida qaraladi. Bunday oiladagi ozaro munosabatlar asosan erkak va xotin ortasidagi muomalaga, uning qanchalik samimiy, iliqligiga bogliq boladi. Ayolga oz xohish-irodasini mumkin qadar namoyon etish, unga malum manoda mustaqil erishish imkoniyati yaratiladi. U kop holatlarda turmush ortogiga suyukli, erka va zarur yor rolini oynaydi. Golod er- xotinning bir-birlariga yaqin bolishlarining 4 xil jihatini farqlaydi: simpatiya (yoqtirish), samimiyat, minnatdorlik va erotik jihatdan bogliqlik. Monogam bolmagan oila toifasi chin manoda nikoh munosabatlariga tayanmaydi. Bundan oilaning uch xil korinishi mavjud: Ajrimlar tufayli paydo bolgan notoliq oila XX asrning oxirlarida kopayib ketgan notoliq oila turi. Golodning malumotlariga kora, Rossiyadagi oilalar ajrimi shu qadar kopaydiki, har 100 ta nikohga 51 ta oila ajrimi togri keldi. Bunga sabablardan biri ota-onalik rollarining bajarilmasligi, otaning bola tarbiyasidan sovuqqonlik bilan chetlashishidir, chunki kopgina otalar ajralishgandan song malum muddat otgach, farzandlari bilan umuman yuz kormas bolib ketishadi. Afsuski, Ozbekistonda oila va nikoh nechogli qadrlanmasin, oilaviy ajrimlar ham qayd etiladi. Statistik malumotlarga kora, oxirgi yillarda yiliga ortacha 14,5 mingdan 15 Ilmiybaza.uz mingacha oila ajrimlari qayd etiladi, ajrimlarning sudlar orqali rasmiylashtiriladigan turlari FXDyo orqali rasmiylashtiriladiganidan koproqdir. Ajrim bolgan oialalrning 70 foizi yosh oilalar bolib, ularda ortacha 2,5 ta bola chala etim bolib qoladi. Bu kabi notoliq oilalarda oziga yarasha ijtimoiy-iqtisodiy muammolar paydo boldaiki, shu bois ham davlatimizning oila siyosatining mazmuni notoliq oilalar sonini kamaytirishga qaratilgandir. Bunda masalaning moddiy tomonidan ham uning manaviy-ahloqiy tomonlari bizni koproq tashvishga soladi. Beva bolib qolish, yoki turmush ortogining vafoti munosabati bilan notoliq bolgan oila ham koproq onaning farzandi bilan yolgiz qolishidir. Bunday oilalardagi manaviy muhit ajrim tufayli paydo bolgan notoliq oilanikidan farq qiladi. Ozbek onalari bunday holatlarda otasining ruhi hurmatidan farzandlarida yuksak insoniy fazilatlarni tarbiyalashga intiladi. Bunday oziga xoslik qator tadqiqotlarda alohida qayd etilgan (G. YAdgarova, 2003). Nikohdan tashqari oila 90-chi yillarda kopaygan oila turi, unda asosan yolgiz qolgan ayol-ona oilani tebratadi. Bunday oilalar osha davrda Rossiyada 20-21 foizni, Buyuk Britaniyada va Frantsiyada 32-35 foizni tashkil etgan bolib, koproq yoshgina bola turib ona bolganlar (15-19 yoshlilar) yoki aksincha, reproduktiv yoshdan otib qolganlar 40-44 yoshlilar tashkil etadi. Bu orinda ikkala holatda xotin-qizlarning nikohga kirmasdan tugish motivlari turlicha boladi. Rossiyada ota-onalardan bittasigina bolgan oilalarda 1989 yilda 4,5 mln. bola yashagan bolsa, bu korsatgich 1994 yilda 5 millonga etdi (A.G.Volkov, E.L.Soroko, 1999). Ozbekiston sharoitida bu kabi holatlar favqulotda holatlar sifatida qaraladi, chunki ayrim udumlar va milliy qadriyatlarimiz farzandning nikohdan tashqari paydo bolishini qoralaydi, SHunday bolsa-da, turli sabablar va otagonalarning vaziyatlar qurboni bolishi natijasida mamlkataimizda otalikni belgilash holatlari ortib bormoqdaki, unda ham kopincha rasman oila nikohsiz oiladay tasavvur etiladi. SHariy nikoh oqilgani bilan rasmiy ravishda nikohning oz vaqtida qayd etilmasligi mentalitetimizga zid bolgan shu toifa oilaalrning rasmiylashtirilib qolishiga sabab bolmoqda. Ilmiybaza.uz mingacha oila ajrimlari qayd etiladi, ajrimlarning sudlar orqali rasmiylashtiriladigan turlari FXDyo orqali rasmiylashtiriladiganidan koproqdir. Ajrim bolgan oialalrning 70 foizi yosh oilalar bolib, ularda ortacha 2,5 ta bola chala etim bolib qoladi. Bu kabi notoliq oilalarda oziga yarasha ijtimoiy-iqtisodiy muammolar paydo boldaiki, shu bois ham davlatimizning oila siyosatining mazmuni notoliq oilalar sonini kamaytirishga qaratilgandir. Bunda masalaning moddiy tomonidan ham uning manaviy-ahloqiy tomonlari bizni koproq tashvishga soladi. Beva bolib qolish, yoki turmush ortogining vafoti munosabati bilan notoliq bolgan oila ham koproq onaning farzandi bilan yolgiz qolishidir. Bunday oilalardagi manaviy muhit ajrim tufayli paydo bolgan notoliq oilanikidan farq qiladi. Ozbek onalari bunday holatlarda otasining ruhi hurmatidan farzandlarida yuksak insoniy fazilatlarni tarbiyalashga intiladi. Bunday oziga xoslik qator tadqiqotlarda alohida qayd etilgan (G. YAdgarova, 2003). Nikohdan tashqari oila 90-chi yillarda kopaygan oila turi, unda asosan yolgiz qolgan ayol-ona oilani tebratadi. Bunday oilalar osha davrda Rossiyada 20-21 foizni, Buyuk Britaniyada va Frantsiyada 32-35 foizni tashkil etgan bolib, koproq yoshgina bola turib ona bolganlar (15-19 yoshlilar) yoki aksincha, reproduktiv yoshdan otib qolganlar 40-44 yoshlilar tashkil etadi. Bu orinda ikkala holatda xotin-qizlarning nikohga kirmasdan tugish motivlari turlicha boladi. Rossiyada ota-onalardan bittasigina bolgan oilalarda 1989 yilda 4,5 mln. bola yashagan bolsa, bu korsatgich 1994 yilda 5 millonga etdi (A.G.Volkov, E.L.Soroko, 1999). Ozbekiston sharoitida bu kabi holatlar favqulotda holatlar sifatida qaraladi, chunki ayrim udumlar va milliy qadriyatlarimiz farzandning nikohdan tashqari paydo bolishini qoralaydi, SHunday bolsa-da, turli sabablar va otagonalarning vaziyatlar qurboni bolishi natijasida mamlkataimizda otalikni belgilash holatlari ortib bormoqdaki, unda ham kopincha rasman oila nikohsiz oiladay tasavvur etiladi. SHariy nikoh oqilgani bilan rasmiy ravishda nikohning oz vaqtida qayd etilmasligi mentalitetimizga zid bolgan shu toifa oilaalrning rasmiylashtirilib qolishiga sabab bolmoqda. Ilmiybaza.uz Alternativ oila turlari kam uchraydigan oila turlari bolib, ular ayrim jihatlari bilan boshqalardan farqlanib turadi va oz navbatida toifalarga bolinadi. Masalan, ulardan biri fuqarolik nikohi deb atalib, unda erkak va ayol oz ixtiyorlari bilan rasmiy nikohni qayd emay, yashayveradi. Bazan bunday qarorga ular kutilmagan homiladorlik paydo bolganda ham kelishlari mumkin. Bunday nikoh bizning sharoitimizga, musulmonchilikka sira ham togri kelmaydi. Alternativ nkiohlar koproq garb mamlakatlariga xosdir. Lekin Golodning takidlashicha, hozirda Rossiyada mavjud oilalarning 7% shunday nikoh asosida tashkil topgan. Oilaning muqaddasligini tinimsiz targib etishimiz azaliy qadriyatlarni ardoqlab kelayotgan yurtimizda bunday salbiy holatlarning bolmasligiga xizmat qiladi.Alternativ nikohning yana bir ko’rinishi qayta nikohlardir. Odatda bunday nikoh turi beva yoki tul qolgan shaxslarda uchraydi. Aslida ham birinchi qayta nikohlar XVI asrda Angliyada qayd etila boshlagan. Hozirda esa bunday nikohlar odatda beva qolganlar yoki ajrashib ketganlar o’rtasida qayd etilishi mumkin. Xulosa Farzandlaringizga bir ko‘z bilan karangiz, kattasini katta, kichigini kichik deb, shunga yarasha ish tutsangiz, kichiklarning kattalari bilan maslaxatlashib ish tutishlariga, kattalarining kichiklarini izzat kilishga, ularni ximoya kilishga odatlantirsangiz, ularni yaxshi ishlarini ma’kullab, ragbatlantirib borsangiz, yomon ishlarini o‘z vaktida kaytarib, bu ishning nima uchun yomonligini yotigi bilan tushuntirib borsangiz, farzandlaringizning kamoli, o‘zingizning kelajakdagi roxat- farogatingiz uchun juda muxim va katta tarbiyaviy ishni amalga oshirgan bo‘lasiz. Ulardagi mexr-okibatni, obro‘larini ko‘rib, o‘z xayotingizdan mamnun bo‘lasiz, farzandlaringiz tarbiyasi borasidagi chekkan zaxmatlaringiz, mashakkatlaringiz unutiladi. ADABIYOTLAR 1. Tursunov I.,Nishonaliyev U. Pedagogika kursi.T.1996. 2. Munavvarov A.K. Pedagogika. ”O‘kituvchi”. 1996. 3. O‘zbekiston Respublikasi “Kadrlar tayyorlash milliy dasturi”. T. 1997. Ilmiybaza.uz Alternativ oila turlari kam uchraydigan oila turlari bolib, ular ayrim jihatlari bilan boshqalardan farqlanib turadi va oz navbatida toifalarga bolinadi. Masalan, ulardan biri fuqarolik nikohi deb atalib, unda erkak va ayol oz ixtiyorlari bilan rasmiy nikohni qayd emay, yashayveradi. Bazan bunday qarorga ular kutilmagan homiladorlik paydo bolganda ham kelishlari mumkin. Bunday nikoh bizning sharoitimizga, musulmonchilikka sira ham togri kelmaydi. Alternativ nkiohlar koproq garb mamlakatlariga xosdir. Lekin Golodning takidlashicha, hozirda Rossiyada mavjud oilalarning 7% shunday nikoh asosida tashkil topgan. Oilaning muqaddasligini tinimsiz targib etishimiz azaliy qadriyatlarni ardoqlab kelayotgan yurtimizda bunday salbiy holatlarning bolmasligiga xizmat qiladi.Alternativ nikohning yana bir ko’rinishi qayta nikohlardir. Odatda bunday nikoh turi beva yoki tul qolgan shaxslarda uchraydi. Aslida ham birinchi qayta nikohlar XVI asrda Angliyada qayd etila boshlagan. Hozirda esa bunday nikohlar odatda beva qolganlar yoki ajrashib ketganlar o’rtasida qayd etilishi mumkin. Xulosa Farzandlaringizga bir ko‘z bilan karangiz, kattasini katta, kichigini kichik deb, shunga yarasha ish tutsangiz, kichiklarning kattalari bilan maslaxatlashib ish tutishlariga, kattalarining kichiklarini izzat kilishga, ularni ximoya kilishga odatlantirsangiz, ularni yaxshi ishlarini ma’kullab, ragbatlantirib borsangiz, yomon ishlarini o‘z vaktida kaytarib, bu ishning nima uchun yomonligini yotigi bilan tushuntirib borsangiz, farzandlaringizning kamoli, o‘zingizning kelajakdagi roxat- farogatingiz uchun juda muxim va katta tarbiyaviy ishni amalga oshirgan bo‘lasiz. Ulardagi mexr-okibatni, obro‘larini ko‘rib, o‘z xayotingizdan mamnun bo‘lasiz, farzandlaringiz tarbiyasi borasidagi chekkan zaxmatlaringiz, mashakkatlaringiz unutiladi. ADABIYOTLAR 1. Tursunov I.,Nishonaliyev U. Pedagogika kursi.T.1996. 2. Munavvarov A.K. Pedagogika. ”O‘kituvchi”. 1996. 3. O‘zbekiston Respublikasi “Kadrlar tayyorlash milliy dasturi”. T. 1997. Ilmiybaza.uz 4. Pedagogika. O‘kuv ko‘llanma. T. 1996. Ilmiybaza.uz 4. Pedagogika. O‘kuv ko‘llanma. T. 1996.