OILA VA OILAVIY MUNOSABATLAR BORASIDAGI QARASHLAR (Oila va nikoh institutining rivojlanish tarixi, Islomda oilaviy munosabatlar masalalari. Mutafakkirlarining oila haqidagi qarashlari, Nikoh oila evolutsiyasi)

Yuklangan vaqt

2024-04-18

Yuklab olishlar soni

2

Sahifalar soni

6

Faytl hajmi

24,9 KB


Ilmiybaza.uz OILA VA OILAVIY MUNOSABATLAR BORASIDAGI QARASHLAR Reja. 1. Oila va nikoh institutining rivojlanish tarixi. 2.Islomda oilaviy munosabatlar masalalari. Mutafakkirlarining oila haqidagi qarashlari. 3.Nikoh oila evolutsiyasi Ilmiybaza.uz OILA VA OILAVIY MUNOSABATLAR BORASIDAGI QARASHLAR Reja. 1. Oila va nikoh institutining rivojlanish tarixi. 2.Islomda oilaviy munosabatlar masalalari. Mutafakkirlarining oila haqidagi qarashlari. 3.Nikoh oila evolutsiyasi Ilmiybaza.uz Tayanch tushunchalar: oilaviy munosabatlarda tarbiyaviy moliyaviy, jinsiy vazifalar, oila va oilaviy munosabatlar, Oila boshqa turdagi kichik guruhlar Oila va nikoh institutining rivojlanish tarixi. Ma’lumki, nikohga va yaqin qarindoshlikka asoslangan axloqiy masuliyat o‘zaro hurmat, tushunish va mehr-muhabbat um umiyligi bilan bog‘langan kichik ijtimoiy guruhni oila deyiladi. Oila boshqa turdagi kichik guruhlardan o‘zining bir qator jihatlari bilan ajralib turadi: birinchidan, oila ko'p muddatga, ya’ni bir necha o‘n yillar va ko`p yillarga mavjud bo‘ladi; ikkinchidan, oilada shaxslararo munosabatlarning bir necha turlari amalga oshadi, ya’ni milliy mafkuramizga oid ilk tushunchalar, avvalo oila muhitida singadi va bu jarayon bobolar o'giti, ota ibrati, ona mehri orqali amalga oshadi. Bunda oilaviy munosabatlarda tarbiyaviy, psixologik, hissiy, moliyaviy, jinsiy va boshqa vazifalarning amalga oshirilishi kuzatiladi; uchinchidan, oiladagi barcha munosabatlar zaminida salbiy yoki ijobiy holatlar yuzaga keladi, ya’ni oila a’zolaridan kimningdir kimgadir ta ’siri oqibatida shaxs yoki yaxshi shakllanishi va komil inson darajasiga yetishi yoki tarbiyasi og‘ir, xulqi buzuq odam bo‘lib tarbiyalanishi mumkin. Demak, jamiyat uchun nihoyatda ahamiyatli hisoblangan ota-ona va bola, er va xotin, oila a’zolarining o‘zaro munosabatlari bilan bog‘liq bo‘lgan muammolar aynan oila negizida yuzaga keladi. Shuning uchun ham qadim zamonlardan boshlab oila, undagi munosabatlar masalalari har bir davrning donishmand, olim, mutafakkirlari tomonidan o'rganilib kelinganligini va ularning qarashlarida bu masalalaring yoritilganligini kuzatamiz. Bu qarashlarni, fíkrlarni sizning hukm ingizga havola etish orqali oila, o'zaro munosabatlar muammolari bizning hayotimizda doimo muhim masalalar sirasiga kirishini qayd etamiz. Inson va insoniy munosabatlar, shaxs va uning kamoloti muammolari uzoq asrlardan buyon jamiyatning eng ilg'or kishilari, olimlar, buyuk allomalar va donishmandlaring diqqat markazida asosiy masalalardan bo'lib kelgan. Sharqning buyuk allomalari hisoblangan Abu N asr Forobiy, Abu Rayhon Beruniy, Abu Ali ibn Sino, Yusuf Xos Hojib, Mahmud Qoshg‘ariy, Kaykovus, Xotam ibn Tay, Alisher Navoiy, Zahiriddin Muhammad Bobur, Rizouddin ibn Faxriddin, Muqimiy, Furqat, Zavqiy, Uvaysiy, Nodira, Abdurauf Fitrat, Abdulla Avloniy kabi Ilmiybaza.uz Tayanch tushunchalar: oilaviy munosabatlarda tarbiyaviy moliyaviy, jinsiy vazifalar, oila va oilaviy munosabatlar, Oila boshqa turdagi kichik guruhlar Oila va nikoh institutining rivojlanish tarixi. Ma’lumki, nikohga va yaqin qarindoshlikka asoslangan axloqiy masuliyat o‘zaro hurmat, tushunish va mehr-muhabbat um umiyligi bilan bog‘langan kichik ijtimoiy guruhni oila deyiladi. Oila boshqa turdagi kichik guruhlardan o‘zining bir qator jihatlari bilan ajralib turadi: birinchidan, oila ko'p muddatga, ya’ni bir necha o‘n yillar va ko`p yillarga mavjud bo‘ladi; ikkinchidan, oilada shaxslararo munosabatlarning bir necha turlari amalga oshadi, ya’ni milliy mafkuramizga oid ilk tushunchalar, avvalo oila muhitida singadi va bu jarayon bobolar o'giti, ota ibrati, ona mehri orqali amalga oshadi. Bunda oilaviy munosabatlarda tarbiyaviy, psixologik, hissiy, moliyaviy, jinsiy va boshqa vazifalarning amalga oshirilishi kuzatiladi; uchinchidan, oiladagi barcha munosabatlar zaminida salbiy yoki ijobiy holatlar yuzaga keladi, ya’ni oila a’zolaridan kimningdir kimgadir ta ’siri oqibatida shaxs yoki yaxshi shakllanishi va komil inson darajasiga yetishi yoki tarbiyasi og‘ir, xulqi buzuq odam bo‘lib tarbiyalanishi mumkin. Demak, jamiyat uchun nihoyatda ahamiyatli hisoblangan ota-ona va bola, er va xotin, oila a’zolarining o‘zaro munosabatlari bilan bog‘liq bo‘lgan muammolar aynan oila negizida yuzaga keladi. Shuning uchun ham qadim zamonlardan boshlab oila, undagi munosabatlar masalalari har bir davrning donishmand, olim, mutafakkirlari tomonidan o'rganilib kelinganligini va ularning qarashlarida bu masalalaring yoritilganligini kuzatamiz. Bu qarashlarni, fíkrlarni sizning hukm ingizga havola etish orqali oila, o'zaro munosabatlar muammolari bizning hayotimizda doimo muhim masalalar sirasiga kirishini qayd etamiz. Inson va insoniy munosabatlar, shaxs va uning kamoloti muammolari uzoq asrlardan buyon jamiyatning eng ilg'or kishilari, olimlar, buyuk allomalar va donishmandlaring diqqat markazida asosiy masalalardan bo'lib kelgan. Sharqning buyuk allomalari hisoblangan Abu N asr Forobiy, Abu Rayhon Beruniy, Abu Ali ibn Sino, Yusuf Xos Hojib, Mahmud Qoshg‘ariy, Kaykovus, Xotam ibn Tay, Alisher Navoiy, Zahiriddin Muhammad Bobur, Rizouddin ibn Faxriddin, Muqimiy, Furqat, Zavqiy, Uvaysiy, Nodira, Abdurauf Fitrat, Abdulla Avloniy kabi Ilmiybaza.uz ko‘plab olim va yozuvchilar bu masalalar yuzasidan o‘zlarining durdona fikrlarini tarixda qoldirib ketganlarki, ular hozirgi zamon fani uchun ham katta ijtimoiy va mafkuraviy ahamiyatga egadir. Ularning asarlarida oila va oilaviy munosabatlarga ham alohida e’tibor berilgan, shuning uchun biz yuqoridagi buyuk mutafakkirlarning ayrim pedagogik va psixologik qarashlari yoritilgan asarlarini tahlil etish orqali talabalarga mazkur muamm olaming naqadar dolzarb ekanligini bayon etamiz. Islomda oilaviy munosabatlar masalalari. Mutafakkirlarining oila haqidagi qarashlari. O‘rta asrlarning buyuk arbobi, olim ensiklopedist Abu Rayhon Beruniy (973— 1048) Forobiy qarashlari ta’sirida qator fanlar bobida o‘z izini qoldirgan donishm anddir. Uning ko‘pgina asarlarida inson odobi va axloqi xususidagi noyob fikrlar o‘z ifodasini topgan, Mutaffakkir o‘zining «Minerologiya», «Geodeziya», «Hindiston», « O‘tgan avlodlar obidalari» nomli asarlarida inson shaxsi, uning kam oloti, aql-idroki, halovat va lazzati, sabr toqat va kamtarlik, go‘zallik va did, poklik va xudbinlik kabi tushunchalarga inson ruhiyatining bilim doni sifatida ta’rif bergan. U bunday yozadi: «Inson jamiyatda o‘z qarindosh urug‘lari bilan birlashib olishga majburdir, bundan maqsad bir-birini qo‘llab-quvvatlash hamda har bir kishining ham o‘zini, ham boshqalarini ta ’minlash uchun ishlarni bajarishdir». (Minerologiya,1966,10-bet). Abu Rayhon Beruniy «ozodalik va orastalik olijanoblikning o ‘zagi» bo‘lishi kerakligini uqtiradi; insonning tashqi yoqimli qiyofasi bilan uning axloqiy qiyofasi o‘rtasidagi bog‘liqlik haqida gapirib, «tishni yuvib, ko‘z va qovoqlam i toza tutish, ularga surma qo‘yish, sochni esa zarur bo'lganda bo‘yab, tirnoqlarni olib turish va silliqlash» inson salomatligi va ruhiy pokligining asosidir, deb ta’kidlaydi. Bu fikrlar hozirgi zam onda ham o‘z dolzarbligini yo‘qotgani yo‘q, chunki oila a’zolarining, er-xotinning ushbu ko‘rsatmalarga amal qilishi oila totuvligining zaminlaridan biridir. Nikohoila munosabatlari, oilaviy hayot psixologiyasiga, hozirgi zamon oilasida kuzatiladigan ko‘plab holatlarga psixoanalitik nuqtayi nazardan qaraladigan bo‘lsa, ularning ildizi nikoh-oila munosabatlari evolyutsiyasining uzoq o‘tmishi bilan bog`liqdir. Shuni nazarda tutgan holda mazkur masalani batafsilroq yoritishni lozim topdik. Maxsus manbalarda qayd etilishicha, yer yuzida bundan 4 mlrd yillar Ilmiybaza.uz ko‘plab olim va yozuvchilar bu masalalar yuzasidan o‘zlarining durdona fikrlarini tarixda qoldirib ketganlarki, ular hozirgi zamon fani uchun ham katta ijtimoiy va mafkuraviy ahamiyatga egadir. Ularning asarlarida oila va oilaviy munosabatlarga ham alohida e’tibor berilgan, shuning uchun biz yuqoridagi buyuk mutafakkirlarning ayrim pedagogik va psixologik qarashlari yoritilgan asarlarini tahlil etish orqali talabalarga mazkur muamm olaming naqadar dolzarb ekanligini bayon etamiz. Islomda oilaviy munosabatlar masalalari. Mutafakkirlarining oila haqidagi qarashlari. O‘rta asrlarning buyuk arbobi, olim ensiklopedist Abu Rayhon Beruniy (973— 1048) Forobiy qarashlari ta’sirida qator fanlar bobida o‘z izini qoldirgan donishm anddir. Uning ko‘pgina asarlarida inson odobi va axloqi xususidagi noyob fikrlar o‘z ifodasini topgan, Mutaffakkir o‘zining «Minerologiya», «Geodeziya», «Hindiston», « O‘tgan avlodlar obidalari» nomli asarlarida inson shaxsi, uning kam oloti, aql-idroki, halovat va lazzati, sabr toqat va kamtarlik, go‘zallik va did, poklik va xudbinlik kabi tushunchalarga inson ruhiyatining bilim doni sifatida ta’rif bergan. U bunday yozadi: «Inson jamiyatda o‘z qarindosh urug‘lari bilan birlashib olishga majburdir, bundan maqsad bir-birini qo‘llab-quvvatlash hamda har bir kishining ham o‘zini, ham boshqalarini ta ’minlash uchun ishlarni bajarishdir». (Minerologiya,1966,10-bet). Abu Rayhon Beruniy «ozodalik va orastalik olijanoblikning o ‘zagi» bo‘lishi kerakligini uqtiradi; insonning tashqi yoqimli qiyofasi bilan uning axloqiy qiyofasi o‘rtasidagi bog‘liqlik haqida gapirib, «tishni yuvib, ko‘z va qovoqlam i toza tutish, ularga surma qo‘yish, sochni esa zarur bo'lganda bo‘yab, tirnoqlarni olib turish va silliqlash» inson salomatligi va ruhiy pokligining asosidir, deb ta’kidlaydi. Bu fikrlar hozirgi zam onda ham o‘z dolzarbligini yo‘qotgani yo‘q, chunki oila a’zolarining, er-xotinning ushbu ko‘rsatmalarga amal qilishi oila totuvligining zaminlaridan biridir. Nikohoila munosabatlari, oilaviy hayot psixologiyasiga, hozirgi zamon oilasida kuzatiladigan ko‘plab holatlarga psixoanalitik nuqtayi nazardan qaraladigan bo‘lsa, ularning ildizi nikoh-oila munosabatlari evolyutsiyasining uzoq o‘tmishi bilan bog`liqdir. Shuni nazarda tutgan holda mazkur masalani batafsilroq yoritishni lozim topdik. Maxsus manbalarda qayd etilishicha, yer yuzida bundan 4 mlrd yillar Ilmiybaza.uz muqaddam hayot nishonalari, jonzotlar yuzaga kelgan. Hozirgi zamon odam larining dastlabki ibtidoiy ajdodlari (Homosapiens) fikrlovchi odam bundan 3 min. yillar muqaddam shakllangan. Uzoq muddat davom etgan ibtidoiy taraqqiyotdan so‘ng asta-sekinlik bilan ibtidoiy jamoalar, kishilik jamiyatlari yuzaga kela boshlagan va odamlar o‘rtasida dastlabki o‘zaro munosabatlar, muloqotlar shakllana borgan. Lekin ulam i hali tom ma’noda insoniy munosabatlar deb bo‘lm as edi. Umuman erkak va ayollaring bir-birlariga nisbatan qarama-qarshi jins vaqillari sifatida o‘zaro munosabatlarining ilk ko‘rinishlarida, ya’ni nikoh munosabatlarining yuzaga kelishining ilk bosqichlarida jinslar o'rtasidagi munosabatlar asosan biologik omillar bilan boshqarilgan. Nikoh oila evolutsiyasi Nikoh oila munosabatlari, oilaviy hayot psixologiyasiga, hozirgi zamon oilasida kuzatiladigan ko‘plab holatlarga psixoanalitik nuqtayi nazardan qaraladigan bo‘lsa, ularning ildizi nikoh oila munosabatlari evolyutsiyasining uzoq o‘tmishi bilan bog`liqdir. Shuni nazarda tutgan holda mazkur masalani batafsilroq yoritishni lozim topdik. Maxsus manbalarda qayd etilishicha, yer yuzida bundan 4 mlrd yillar muqaddam hayot nishonalari, jonzotlar yuzaga kelgan. Hozirgi zamon odalarining dastlabki ibtidoiy ajdodlari fikrlovchi odam bundan 3 min. yillar muqaddam shakllangan. Uzoq muddat davom etgan ibtidoiy taraqqiyotdan so‘ng asta-sekinlik bilan ibtidoiy jamoalar, kishilik jamiyatlari yuzaga kela boshlagan va odamlar o‘rtasida dastlabki o‘zaro munosabatlar, muloqotlar shakllana borgan. Lekin ular hali tom ma’noda insoniy munosabatlar deb bo‘lmas edi. Umuman erkak va ayollaring bir-birlariga nisbatan qarama-qarshi jins vaqillari sifatida o‘zaro munosabatlarining ilk ko‘rinishlarida, ya’ni nikoh munosabatlarining yuzaga kelishining ilk bosqichlarida jinslar o'rtasidagi munosabatlar asosan biologik omillar bilan boshqarilgan. Xuddi maymunlarda bo`lgani kabi ibtidoiy odamlaring ayollari ham vaqti-vaqti bilan, qisqa muddatli (oy davomida 4—5 kungacha, faqat ayrim turlardagina 19 kungacha) «estrus» degan holatni, estrus davrini his qilganlar (estrus — qo‘shilishga moyillikning shiddatli, kuchli nomoyon bo‘lishi). Bunday kunlarda ayollar kimni xohlasa o‘shalar bilan farqlab o‘tirmay qo‘shilavergan, qolgan kunlari esa qo‘shilish bo‘lmagan. Odamlarning tik yurishga o‘tishi bilan odam organizmida ro‘y bergan o‘zgarishlar, «ilk ayollari» ko‘z yorish jarayonida Ilmiybaza.uz muqaddam hayot nishonalari, jonzotlar yuzaga kelgan. Hozirgi zamon odam larining dastlabki ibtidoiy ajdodlari (Homosapiens) fikrlovchi odam bundan 3 min. yillar muqaddam shakllangan. Uzoq muddat davom etgan ibtidoiy taraqqiyotdan so‘ng asta-sekinlik bilan ibtidoiy jamoalar, kishilik jamiyatlari yuzaga kela boshlagan va odamlar o‘rtasida dastlabki o‘zaro munosabatlar, muloqotlar shakllana borgan. Lekin ulam i hali tom ma’noda insoniy munosabatlar deb bo‘lm as edi. Umuman erkak va ayollaring bir-birlariga nisbatan qarama-qarshi jins vaqillari sifatida o‘zaro munosabatlarining ilk ko‘rinishlarida, ya’ni nikoh munosabatlarining yuzaga kelishining ilk bosqichlarida jinslar o'rtasidagi munosabatlar asosan biologik omillar bilan boshqarilgan. Nikoh oila evolutsiyasi Nikoh oila munosabatlari, oilaviy hayot psixologiyasiga, hozirgi zamon oilasida kuzatiladigan ko‘plab holatlarga psixoanalitik nuqtayi nazardan qaraladigan bo‘lsa, ularning ildizi nikoh oila munosabatlari evolyutsiyasining uzoq o‘tmishi bilan bog`liqdir. Shuni nazarda tutgan holda mazkur masalani batafsilroq yoritishni lozim topdik. Maxsus manbalarda qayd etilishicha, yer yuzida bundan 4 mlrd yillar muqaddam hayot nishonalari, jonzotlar yuzaga kelgan. Hozirgi zamon odalarining dastlabki ibtidoiy ajdodlari fikrlovchi odam bundan 3 min. yillar muqaddam shakllangan. Uzoq muddat davom etgan ibtidoiy taraqqiyotdan so‘ng asta-sekinlik bilan ibtidoiy jamoalar, kishilik jamiyatlari yuzaga kela boshlagan va odamlar o‘rtasida dastlabki o‘zaro munosabatlar, muloqotlar shakllana borgan. Lekin ular hali tom ma’noda insoniy munosabatlar deb bo‘lmas edi. Umuman erkak va ayollaring bir-birlariga nisbatan qarama-qarshi jins vaqillari sifatida o‘zaro munosabatlarining ilk ko‘rinishlarida, ya’ni nikoh munosabatlarining yuzaga kelishining ilk bosqichlarida jinslar o'rtasidagi munosabatlar asosan biologik omillar bilan boshqarilgan. Xuddi maymunlarda bo`lgani kabi ibtidoiy odamlaring ayollari ham vaqti-vaqti bilan, qisqa muddatli (oy davomida 4—5 kungacha, faqat ayrim turlardagina 19 kungacha) «estrus» degan holatni, estrus davrini his qilganlar (estrus — qo‘shilishga moyillikning shiddatli, kuchli nomoyon bo‘lishi). Bunday kunlarda ayollar kimni xohlasa o‘shalar bilan farqlab o‘tirmay qo‘shilavergan, qolgan kunlari esa qo‘shilish bo‘lmagan. Odamlarning tik yurishga o‘tishi bilan odam organizmida ro‘y bergan o‘zgarishlar, «ilk ayollari» ko‘z yorish jarayonida Ilmiybaza.uz ko‘p nobud bo‘lishiga va oqibatda odamlar to‘dasida ulam ison inin g keskin kamayib ketishiga olib kelgan. Shu tufayli erkaklar o‘rtasida ko‘plab nizolar yuzaga kelgan, ularning ko‘pchiligi qonli to‘qnashuv ishtirokchilaridan birining nobud bo‘lishi bilan tugagan. Bunday tabiiy tanlanish estrus hodisasi uzoqroq muddat davom etgan urug‘larning ko‘proq yashab qolishiga olib kelgan. Biroq bu biologik omil «ilk ijtimoiy» rejadagi yangi to‘siqlarni yuzaga keltiradi: hech bir organizm bunday uzoq vaqt davom etgan o‘ta shahvoniy, asabiy zo‘riqishlarga dosh bera olmas edi. Shuning uchun estrus muddatining uzayishi bilan ayollar bu davrda «sovuqroq», o ‘zining jinsiy maylini nazorat qiladigan va endi kim to‘g‘ri kelsa o ‘sha bilan emas, balki faqat o‘zlariga yoqadigan erkaklar bilangina qo‘shiladigan bo‘lib borganlar. Erkaklarga nisbatan «tanlab» munosabatda bo‘lish — o‘ziga xos insoniy muhabbatning biologik poydevori yuzaga kela boshlaganligidan dalolat beradi. Shu o ‘rinda ta ’kidlab o ‘tishim iz joizki, hozirgi odam tushunadigan, his qiladigan «sevgi» hissining ilk elementlari, ayollarning shu holati xususiyati evaziga insoniyat ruhiyatiga singib borgan. Shulardan so‘ng, asta-sekinlik bilan, garchi hech qanday ijtimoiy me’yorlar bilan boshqarilmasada, bir-birlarini shahvoniy ma’qul ko‘radigan juftlardan iborat unchalik katta bo`lmagan guruhlar tashqil topa boshlaydi. Shunday qilib, estrusning uzayishi hamma uchun ham qulay, ma’qul bo‘lmagan. Bu esa urug‘ tarkibiga kiruvchi erkaklar o‘rtasida yana janjallar, qon to‘qilishlarga sabab bo`ladigan holatlarni keltirib chiqargan. Odamlar jamoasi xo‘jalik faoliyatining jiddiy buzilishi, urug‘ning yashab qolishi uchun xavfning ro‘yobga chiqishiga olib keldi. Shu tarzda yuzaga kelayotgan jamiyatda, urug‘ ichidagi jinsiy muloqotni boshqarish, biologik instinkt, zoologik individualizmni jilovlash uchun maxsus ijtimoiy me’yorlar shakllana boshladi. Ana shunday ijtimoiy me’yorlardan biri mazkur urug‘ ichida erkak va ayollarning jinsiy muloqotlarini m a’lum bir muddatga (ovga tayyorlanish, ov vaqtlarida) taqiqlovchi jinsiy tabular (taqiqlash)ning yuzaga kela boshlaganligidir. Ilmiybaza.uz ko‘p nobud bo‘lishiga va oqibatda odamlar to‘dasida ulam ison inin g keskin kamayib ketishiga olib kelgan. Shu tufayli erkaklar o‘rtasida ko‘plab nizolar yuzaga kelgan, ularning ko‘pchiligi qonli to‘qnashuv ishtirokchilaridan birining nobud bo‘lishi bilan tugagan. Bunday tabiiy tanlanish estrus hodisasi uzoqroq muddat davom etgan urug‘larning ko‘proq yashab qolishiga olib kelgan. Biroq bu biologik omil «ilk ijtimoiy» rejadagi yangi to‘siqlarni yuzaga keltiradi: hech bir organizm bunday uzoq vaqt davom etgan o‘ta shahvoniy, asabiy zo‘riqishlarga dosh bera olmas edi. Shuning uchun estrus muddatining uzayishi bilan ayollar bu davrda «sovuqroq», o ‘zining jinsiy maylini nazorat qiladigan va endi kim to‘g‘ri kelsa o ‘sha bilan emas, balki faqat o‘zlariga yoqadigan erkaklar bilangina qo‘shiladigan bo‘lib borganlar. Erkaklarga nisbatan «tanlab» munosabatda bo‘lish — o‘ziga xos insoniy muhabbatning biologik poydevori yuzaga kela boshlaganligidan dalolat beradi. Shu o ‘rinda ta ’kidlab o ‘tishim iz joizki, hozirgi odam tushunadigan, his qiladigan «sevgi» hissining ilk elementlari, ayollarning shu holati xususiyati evaziga insoniyat ruhiyatiga singib borgan. Shulardan so‘ng, asta-sekinlik bilan, garchi hech qanday ijtimoiy me’yorlar bilan boshqarilmasada, bir-birlarini shahvoniy ma’qul ko‘radigan juftlardan iborat unchalik katta bo`lmagan guruhlar tashqil topa boshlaydi. Shunday qilib, estrusning uzayishi hamma uchun ham qulay, ma’qul bo‘lmagan. Bu esa urug‘ tarkibiga kiruvchi erkaklar o‘rtasida yana janjallar, qon to‘qilishlarga sabab bo`ladigan holatlarni keltirib chiqargan. Odamlar jamoasi xo‘jalik faoliyatining jiddiy buzilishi, urug‘ning yashab qolishi uchun xavfning ro‘yobga chiqishiga olib keldi. Shu tarzda yuzaga kelayotgan jamiyatda, urug‘ ichidagi jinsiy muloqotni boshqarish, biologik instinkt, zoologik individualizmni jilovlash uchun maxsus ijtimoiy me’yorlar shakllana boshladi. Ana shunday ijtimoiy me’yorlardan biri mazkur urug‘ ichida erkak va ayollarning jinsiy muloqotlarini m a’lum bir muddatga (ovga tayyorlanish, ov vaqtlarida) taqiqlovchi jinsiy tabular (taqiqlash)ning yuzaga kela boshlaganligidir. Ilmiybaza.uz Nazorat uchun savollar 1. Oila va nikoh institutining rivojlanish tarixi? 2. Islomda oilaviy munosabatlar masalalari. Mutafakkirlarining oila haqidagi qarashlari? Ilmiybaza.uz Nazorat uchun savollar 1. Oila va nikoh institutining rivojlanish tarixi? 2. Islomda oilaviy munosabatlar masalalari. Mutafakkirlarining oila haqidagi qarashlari?