Ilmiybaza.uz OILANING IJTIMOIY VAZIFALARI, OILAVIY ROLLAR Reja. 1. Oilaning ijtimoiy funksiyalari turlari. 2. Oilaning hayotiy tarzi va ziddiyatlari 3. Oilaning turmush tarzi olimlar talqinida Ilmiybaza.uz Tayanch tushunchalar: Oilaning ijtimoiy xissiy-emotsional funksiyasi, Oilaning maʼnaviy- psixologik muhiti, Oila energetikasi tushunchasi. Oila psixologiyasiga oid ilmiy adabiyotlarda oilaning quyidagii funktsiyalari - jamiyat oldidagi vazifalari farqlanadi: Oilaning ijtimoiy xissiy-emotsional funksiyasi - bu uning uz aʼzolari o`rtasida muayyan iliq munosabatlarni saqlash, ular o`rtasida mexr- oqibat, o`zaro g`amxo`rlik, bir-birini qo`llab-quvvatlash, sevish, sevilish kabi qobiliyatini namoyon etishidir. Bu oila uchun juda muxim bo`lib, insonning ruhiy salomatligi aynan shu vazifani qanday bajarayotganligi bog`liqdir. Oilaning maʼnaviy-psixologik muhiti sog`lom deganda, aslida ana shu aʼzolar o`rtasidagi. iliqlik, samimiyat, o`zaro bag`rikenglikning mavjudligi, mexr-oqibat kabi insoniy xissiyotlarning ijobiyligi tushuniladi. Jismoniy quvvatni taʼminlash funksiyasi - oila aʼzolarining jismonan sog`, tetik va o`zini yaxshi xis qilishlarini taʼminlashga bog`liq bo`lgan sharoitlarni nazarda tutadi, masalan, har birimiz oilada boshpanamizga egamiz, bundan tashqari, mana shu o`z xududimizda, yaʼni xonzdonimizda dam olish, yaxshi sifatli, to`yimli taomlardan baxramand bulish, ijod qilish va o`qishimiz uchun zarur, qulay imkoniyatlarga ega bo’lishimiz shart. Zero, agar shulardan birortasi taʼminlshmagan bo`lsa, bunday oila o`zini baxtli deb hisoblay olmaydi va qator noqulayliklarni xis qiladi. Masalan, uysiz, boshpanasiz kolgan odamlarning nafaqat ruhiy jismoniy azoblarga duchor bo`lganliklarini tasdiqlovchi psixologik tadqiqotlar mavjud. Maʼnaviy muloqlarni taʼminlash funktsiyasi-odamning o`z nasl-nasabi, maʼnaviy-madaniy anʼanalari bo`lishiga intilishidan kelib chiqadi, har bir shaxs o`zini kimning avlodi, qanday anʼanalarning vorisi ekanligidan cheksiz faxrlanadi, u qanday oila bo’lishidan qatiy nazar, albatta, o`z aʼzolarini muayyan yaxshi urf-odatlar, muomala marosimlari doirasida birlashishiga qodir bo`lgandagina mustaxkam va baxtiyor buladi. Yangi tutilgan farzand teta-poya qilib yura boshlagan onlardanoq oilaning kattalari uni erkalatishlar orqali shirin muomalaga o`rgatadi, kattalarga xurmat, kichiklarga g`amxo`rlik, izzat tushunchalari ham oilada tarbiyalanadi. Shu funktsiyani ado eta olmagan oilada hamisha kungilxiraliklar, janjal, ziddiyatlar bo’lishi extimoli kattadir. Oila tinch va xavfsiz bulsa, demak, jamiyat ham, davlat ham tinch va undagi Ilmiybaza.uz osoyipggalik barqaror buladi. Reproduktiv funktsiya - bu oilaning nafakat avlodlar, vorislarni yaratishga alokador vazifasi, balki, shu orqali ota va ona bo’lishidek baxtga muyassar bo`lish, davlatning esa tub axoli sonini muayyan miqdorda ushlab turishiga ham xizmat qiladi. Sotsiolog А.Аntonovning fikricha (2005), jamiyatda axoli balans saqlash uchun farzandlar soni 2,5 nafardan kam bo`lmasligi lozim. Oilaning hayotiy tarzi va ziddiyatlari. Oilaning hayotiy tarzi uning hayotiy sikli, tutimi bilan boglik. Аyrim olimlar, masalan, V.Satir zamonaviy oilaning bola tarbiyasi va uning manfaatlariga boglik ekanligidan kelib chikib, bu maskandagi hayot maromi va tutimini bola rivojlanishining borkichlari bilan boglaydi. Shunga kura, quyidagii boskichlar farkpanadi: 1-bosqich. Аksariyat olimlar oiladagi hayot sikli ikki yoshning uzok muddatga axdu-paymon qilib nikohga kirishga qaror qilgan onlaridanok boshlanishini taʼkidlaydilar. Boshqa mualliflarning fikricha, oilaning boshlangich nuqtasi ikki shaxs rasman nikohga kirgan vaqt, ko’pchilikning guvoxligida o’tkazilgan tantanalar bilan izoxlanadi. 2-bosqich. Ikki yoshning intim qovushishi okibatida zurriyodning paydo bo’lishi. Satirning fikricha, zurriyodning paydo bo’lishi, tug’ilishi er va xotinning asl munosabatlarini sinovdan o’tkazadi va ular o’ziga xos yangicha munosabatlar davrini boshdan kechira boshlaydilar. Bu davrga asosiy mazmun va maʼno beruvchi voqea bu er va xotinga yangi rollarning berilishi, anchagina katta ijtimoiy masʼuliyatni o’ziga qamrab olgan ota-onalik rollarining boshlanishidir. 3-bosqich. Bola oiladan tashqaridagi ijtimoiy institutlar-maktabgacha ta'lim muassasalari, ayniqsa, uzluksiz ta'limning boshlang`ich uchog`i hisoblangan maktabga bora boshlaydi. Maktab shunday maskanki, u yerda har bir bolaning qay darajada va qanday ijtimoiylashgani sinovdan o`tadi. Chunki u endi nafaqat o`zi tengqur bolalar bilan, balki kattalar, begonalar, ko`chadagi turli toifali insonlar bilan muomalaga kirisha boshlaydi. 4-bosqich. Bola o`smirlik davriga qadam bosganda, u ota-onasidan mustaqillikni, xa deb ta'qib qilavyermaslikni da'vo qila boshlaydi. Ota-onaning farzand oldidagi obro`si, kerakligi darajasi pastlay boshlaydi. Ilmiybaza.uz Oilaning turmush tarzi olimlar talqinida Oilaviy hayotni tizimli tarzda tasavvur etib, uning psixologik xususiyatlarini o`rganishga jazm etgan olimlardan biri amerikalik tadqiqotchi Virjiniya Satir (1992, 2000) hisoblanadi. U oilaviy hayotni tavsiflash uchun quyidagi tushunchalarni ishlatadi: oila energetikasi, oila tizimi, chegarasi va funksional xususiyatlari. Bu bilan u kelib chiqishi nuqtai nazaridan biologik hisoblangan ijtimoiy institutga texnologik myetodologiy tatbiq etishga urinadi. Bunday yondashuv XX asr urtalariga xos bulib, u tufayli odam oilani tushunish borasida nafaqat yangi yo`nalishga asos soldi, balki uni davolash, bu boradagi tibbiy muammolarni ham o`rganishni boshlab berdi. Oila energetikasi tushunchasi o`z ichiga ko’plab jabxalarni xususan, oilaning tibbiy-biologik xususiyatlaridan tortib, uning psixologik mavjudligini belgilovchi omillar, ekologik shart- sharoitlardan boshlab, tiriklikning mezonlari bo`lmish ovqatlanish hamda har bir oila a'zosining xatti- harakatlarining namoyon bo’lishigacha qamrab oldi. Nazorat uchun savollar 1. Oilaning ijtimoiy funksiyalari turlari? 2. Oilaning hayotiy tarzi va ziddiyatlari? 3. Oilaning turmush tarzi olimlar talqinida?