OILAVIY NIZOLAR VA ULARNING TURLARI, OILAVIY MUNOSABATLARNING BUZILISHI OILA INQIROZI VA NIKOH AJRIMLARI

Yuklangan vaqt

2024-04-19

Yuklab olishlar soni

2

Sahifalar soni

7

Faytl hajmi

28,5 KB


Ilmiybaza.uz OILAVIY NIZOLAR VA ULARNING TURLARI, OILAVIY MUNOSABATLARNING BUZILISHI: OILA INQIROZI VA NIKOH AJRIMLARI Reja 1.Er xotin nizolari. 2. Er xotinning ajratuvchi nizolari 3. Oilaviy inqiroz 4. Oila ijtimoiy institut sifatida Ilmiybaza.uz OILAVIY NIZOLAR VA ULARNING TURLARI, OILAVIY MUNOSABATLARNING BUZILISHI: OILA INQIROZI VA NIKOH AJRIMLARI Reja 1.Er xotin nizolari. 2. Er xotinning ajratuvchi nizolari 3. Oilaviy inqiroz 4. Oila ijtimoiy institut sifatida
Ilmiybaza.uz Tayanch so`zlar: er va xotin o‘rtasidagi nizolar, Oilaviy nizolarning eng harakterlilaridan biri bu er va xotin o‘rtasidagi nizolardir. Xo‘sh, eng ezgu niyatlar bilan bir-bírlarini sevib oila qurgan yoshlar nega oila qurishgandan keyin ularning o‘zaro munosabatlarida nizo janjallar ro‘y beradi? Ular nima uchun urushadilar? Umuman er-xotinlik hayotida nizolarsiz, urush- janjallarsiz ham yashasa bo`ladimi? Bu kabi savollarni yana ko‘p davom ettirish mumkin. Xalqimizda bir gap bor: oshsiz uy bo`lishi mumkin, lekin nizosiz uy bolmaydi. Faqat, nizoning nizodan farqi bor. Bu haqda quyida batafsil to‘xtalib o‘tamiz. Haqiqatdan ham ilk bolalikdanoq ko‘plab ertaklar eshitib, keyinchalik o‘zlar ham ularni turli kitoblardan o‘qib o‘sgan yoshlar o‘zlarining bo‘lajak oilaviy hayotlarini adekvat tasavvur eta olishlari mushkul. Chunki ertaklarda ham, kinofilmlarda ham qahramonlar bir-birlariga yetishgunlariga qadar ne-ne mashaqqatlarni, zahm atlarni boshlaridan kechirib, bu yo‘lda duch kelgan qora kuchlarni yengib, oxir-oqibatda visolga erishadilar, el-u yurtga «qirq kecha-yu qirq kunduz toy berib, murod-maqsadlariga erishadilar». Deyarli barcha ertaklar, filmlar, ayniqsa, bizning yoshlarimiz, qizlarimiz sevib tomosha qiladigan hind filmlari, aksariyat hollarda shu tariqa yakunlanadi. Bunga sizlar ham ko‘p martalab guvoh bo`lgansizlar. Bundan tashqari aksariyat muvaffaqiyatli oilalarda tarbiya topgan yigit-qizlar o ‘z ota-onasi oilasini, ularning turmush tarzini, bir-birlarga nisbatan bo`lgan o‘zaro munosabatlarini va qator shu kabilarni o`zlarining bo‘lajak oilaviy hayotlari uchun ideal deb olishadi va ular ham oila qurishganlaridan so‘ng o ‘g‘il bolalar xuddi o ‘z otasidek va qizlarimiz o‘z onalaridek «ota», «ona», «er», «xotin» bo‘lishni orzu qiladilar. Chunki ular o ‘z ota-onalari misolida, bir-birlariga nisbatan salbiy munosabatda bo‘luvchi, bir-birlari hilan nizolashib turuvchi er-xotin ko‘rmaganlar. Mabodo bunday vaziyatlar va nizolar yuzaga kelib qolgudek bo`lsa ham ularning ota-onalari bu holatni farzandlariga sezdirmaslikka harakat qiladilar. Ilmiybaza.uz Tayanch so`zlar: er va xotin o‘rtasidagi nizolar, Oilaviy nizolarning eng harakterlilaridan biri bu er va xotin o‘rtasidagi nizolardir. Xo‘sh, eng ezgu niyatlar bilan bir-bírlarini sevib oila qurgan yoshlar nega oila qurishgandan keyin ularning o‘zaro munosabatlarida nizo janjallar ro‘y beradi? Ular nima uchun urushadilar? Umuman er-xotinlik hayotida nizolarsiz, urush- janjallarsiz ham yashasa bo`ladimi? Bu kabi savollarni yana ko‘p davom ettirish mumkin. Xalqimizda bir gap bor: oshsiz uy bo`lishi mumkin, lekin nizosiz uy bolmaydi. Faqat, nizoning nizodan farqi bor. Bu haqda quyida batafsil to‘xtalib o‘tamiz. Haqiqatdan ham ilk bolalikdanoq ko‘plab ertaklar eshitib, keyinchalik o‘zlar ham ularni turli kitoblardan o‘qib o‘sgan yoshlar o‘zlarining bo‘lajak oilaviy hayotlarini adekvat tasavvur eta olishlari mushkul. Chunki ertaklarda ham, kinofilmlarda ham qahramonlar bir-birlariga yetishgunlariga qadar ne-ne mashaqqatlarni, zahm atlarni boshlaridan kechirib, bu yo‘lda duch kelgan qora kuchlarni yengib, oxir-oqibatda visolga erishadilar, el-u yurtga «qirq kecha-yu qirq kunduz toy berib, murod-maqsadlariga erishadilar». Deyarli barcha ertaklar, filmlar, ayniqsa, bizning yoshlarimiz, qizlarimiz sevib tomosha qiladigan hind filmlari, aksariyat hollarda shu tariqa yakunlanadi. Bunga sizlar ham ko‘p martalab guvoh bo`lgansizlar. Bundan tashqari aksariyat muvaffaqiyatli oilalarda tarbiya topgan yigit-qizlar o ‘z ota-onasi oilasini, ularning turmush tarzini, bir-birlarga nisbatan bo`lgan o‘zaro munosabatlarini va qator shu kabilarni o`zlarining bo‘lajak oilaviy hayotlari uchun ideal deb olishadi va ular ham oila qurishganlaridan so‘ng o ‘g‘il bolalar xuddi o ‘z otasidek va qizlarimiz o‘z onalaridek «ota», «ona», «er», «xotin» bo‘lishni orzu qiladilar. Chunki ular o ‘z ota-onalari misolida, bir-birlariga nisbatan salbiy munosabatda bo‘luvchi, bir-birlari hilan nizolashib turuvchi er-xotin ko‘rmaganlar. Mabodo bunday vaziyatlar va nizolar yuzaga kelib qolgudek bo`lsa ham ularning ota-onalari bu holatni farzandlariga sezdirmaslikka harakat qiladilar.
Ilmiybaza.uz Bundan tashqari ommaviy axborot vositalari orqali namunaviy ahil, baxtli oilalar haqida berib boriladigan materiallarda ham aksariyat hollarda er-xotinlik munosabatlarini bir yoqlama, faqat yaxshi tomondan ko‘rsatish an’analari mavjud. Bularning hammasi yoshlarda oilaviy hayot haqida bir yoqlam a ijobiy tasavvurlarning shakllanishiga asos bo‘ladi. Ajratuvchi nizolarda: ularning yuzaga kelishiga asos bo'lgan muammo va uning yechimi er-xotinlardan birining manfaatiga qaratilgan bo‘ladi. Bunday nizolarda bir tomon manfaatining hal etilishi ko`pincha, ikkinchi tomon manfaatining boy berilishi hisobiga amalga oshadi. Masalan, erni yoki xotinni shaxsan o‘zi uchun biron nima harid qilishi, erning yoki xotinning ishi tufayli, o‘zbek oilasi uchun harakterli bo‘lgan nizolardan bo‘lmish er yoki xotinning qarindosh- urug‘lari bilan bo‘ladigan munosabatlar tufayli yuzaga keladigan nizolar shular jumlasiga kiradi. Bunday nizolarning hal qilinishi, ya’ni bir tomon manfaatlarining qondirilishi ko‘pchilik holatlarda ikkinchi tomon manfaatlarining boy berilishi hisobiga amalga oshadi. Bunday vaziyatlarda m anfaati boy berilgan tomonda norozilik, e’tiroz saqlanib qoladi va bu keyinchalik yana kuchayib navbatdagi nizoni yuzaga kelishiga asos bo‘lib xizmat qilishi mumkin. Ajratuvchi nizolarda, nizo hal etilgani bilan, nizoli vaziyat saqlanib qolaveradi. Shuningdek, ajratuvchi nizolar ularni yuzaga keltirgan sabablar bevosita er-xotinlarning o‘zaro munosabatlari doirasi- dan tashqaridagi omillarga ham bog‘liq bo`ladi. Ularning sababchilari va ishtirokchilari ham ba’zan er-xotindan tashqari uchinchi odam bo`lishi mumkin, ularning hal etilishi ham er- xotinlarning o‘zlarigagina emas, balki shu uchinchi (boshqa) odamga bog‘liq bo`ladi. Bularning oqibatida nizolarni yanada kuchayishi, sonining ortishi kuzatiladi Ajratuvchi nizolar, aksariyat hollarda «chegaralanmagan» nizolar bo‘lib, o‘z harakteri, ishtirokchilari, hai etilishi va oqi- batlariga ko‘ra er-xotin munosabatlari doirasidan chetga chiqadi. Bunday er-xotin nizolariga oilaning boshqa a ’zolari: qaynona, qaynsingil, ovsinlar va boshqalar ham aralashadi. Ijtimoiy psixologiyada gap, so‘z, nizo haqidagi ma’lumot bir og‘izdan chiqib, kishilarning keng tomoniga qarab harakatlana boshlaydi. Uning ko‘lami ma’lumot manbayidan uzoqlashib, undan xabardor bo‘lgan va unga jalb etilgan ishtirokchilar soni ortib borgan sari Ilmiybaza.uz Bundan tashqari ommaviy axborot vositalari orqali namunaviy ahil, baxtli oilalar haqida berib boriladigan materiallarda ham aksariyat hollarda er-xotinlik munosabatlarini bir yoqlama, faqat yaxshi tomondan ko‘rsatish an’analari mavjud. Bularning hammasi yoshlarda oilaviy hayot haqida bir yoqlam a ijobiy tasavvurlarning shakllanishiga asos bo‘ladi. Ajratuvchi nizolarda: ularning yuzaga kelishiga asos bo'lgan muammo va uning yechimi er-xotinlardan birining manfaatiga qaratilgan bo‘ladi. Bunday nizolarda bir tomon manfaatining hal etilishi ko`pincha, ikkinchi tomon manfaatining boy berilishi hisobiga amalga oshadi. Masalan, erni yoki xotinni shaxsan o‘zi uchun biron nima harid qilishi, erning yoki xotinning ishi tufayli, o‘zbek oilasi uchun harakterli bo‘lgan nizolardan bo‘lmish er yoki xotinning qarindosh- urug‘lari bilan bo‘ladigan munosabatlar tufayli yuzaga keladigan nizolar shular jumlasiga kiradi. Bunday nizolarning hal qilinishi, ya’ni bir tomon manfaatlarining qondirilishi ko‘pchilik holatlarda ikkinchi tomon manfaatlarining boy berilishi hisobiga amalga oshadi. Bunday vaziyatlarda m anfaati boy berilgan tomonda norozilik, e’tiroz saqlanib qoladi va bu keyinchalik yana kuchayib navbatdagi nizoni yuzaga kelishiga asos bo‘lib xizmat qilishi mumkin. Ajratuvchi nizolarda, nizo hal etilgani bilan, nizoli vaziyat saqlanib qolaveradi. Shuningdek, ajratuvchi nizolar ularni yuzaga keltirgan sabablar bevosita er-xotinlarning o‘zaro munosabatlari doirasi- dan tashqaridagi omillarga ham bog‘liq bo`ladi. Ularning sababchilari va ishtirokchilari ham ba’zan er-xotindan tashqari uchinchi odam bo`lishi mumkin, ularning hal etilishi ham er- xotinlarning o‘zlarigagina emas, balki shu uchinchi (boshqa) odamga bog‘liq bo`ladi. Bularning oqibatida nizolarni yanada kuchayishi, sonining ortishi kuzatiladi Ajratuvchi nizolar, aksariyat hollarda «chegaralanmagan» nizolar bo‘lib, o‘z harakteri, ishtirokchilari, hai etilishi va oqi- batlariga ko‘ra er-xotin munosabatlari doirasidan chetga chiqadi. Bunday er-xotin nizolariga oilaning boshqa a ’zolari: qaynona, qaynsingil, ovsinlar va boshqalar ham aralashadi. Ijtimoiy psixologiyada gap, so‘z, nizo haqidagi ma’lumot bir og‘izdan chiqib, kishilarning keng tomoniga qarab harakatlana boshlaydi. Uning ko‘lami ma’lumot manbayidan uzoqlashib, undan xabardor bo‘lgan va unga jalb etilgan ishtirokchilar soni ortib borgan sari
Ilmiybaza.uz kengayib boraveradi. Er yoki xotin bir-birlari bilan urishib qolganlaridan so‘ng bu haqda uchinchi bir odamga gapiradigan bo`lsa, imkon qadar shu nizoda o‘zini aybsiz, haq qilib ko‘rsatishga, shu uchinchi odamni uning manfaatlarini himoya qilishiga og‘dirib olish maqsadida bir yoqlama gapiradi. Bunda subyekt foydalanadigan gap-so‘zlar, ohang, imo ishora, mimika, urg‘u va boshqalar deyarli barcha verbal va noverbal vositalar ro`y berib o ‘tgan hodisa (nizo-janjal)ning asl holatiga qaraganda bo‘rttiribroq idrok etilishini ta’minlaydi. Nizo haqida qanchalik ko‘p odamga gapirib beraverilgan sayin, u ayanchli tus olgan holda avj olib boraveradi va oqibatda fojiali natijalarga ham olib kelishi mumkin. Nazorat uchun savollar 1.Er xotin nizolari? 2. Er xotinning ajratuvchi nizolari? Oilaviy munosabatlarning buzilishi: oila inqirozi va nikoh ajrimlari. Reja 1. Oilaviy inqiroz 2. Oila ijtimoiy institut sifatida Tayanch tushunchalar: Oilaviy inqiroz, Oila ijtimoiy institut sifatida. Oilaviy inqiroz - bu oilaviy tizimning holati bo'lib, u gomeostatik jarayonlarning buzilishi bilan tavsiflanadi, bu oilaning odatdagi ishlash usullarining umidsizlikka olib keladi va eski xatti -harakatlar uslubidan foydalangan holda yangi vaziyatga dosh berolmaydi.Oila ijtimoiy institut sifatida ikkita xususiyatga ega. Birinchidan, oila-bu o'z-o'zini tartibga soluvchi tizim, muloqot qilish madaniyatini oila a'zolarining o'zi ishlab chiqadi; bu muqarrar ravishda turli pozitsiyalar to'qnashuvi va qarama -qarshiliklarning paydo bo'lishi bilan kechadi, ular o'zaro kelishuv va yon berishlar orqali hal qilinadi, bu oila a'zolarining ichki madaniyati, axloqiy va ijtimoiy etukligi bilan ta'minlanadi. Ikkinchidan, oila jamiyat tomonidan tasdiqlangan ittifoq sifatida mavjud bo'lib, uning barqarorligi boshqa ijtimoiy institutlar: davlat, huquq, jamoatchilik fikri, din, ta'lim, madaniyat bilan o'zaro aloqada bo'lishi mumkin. Oilaviy inqirozda tadqiqotchilar oilani yanada Ilmiybaza.uz kengayib boraveradi. Er yoki xotin bir-birlari bilan urishib qolganlaridan so‘ng bu haqda uchinchi bir odamga gapiradigan bo`lsa, imkon qadar shu nizoda o‘zini aybsiz, haq qilib ko‘rsatishga, shu uchinchi odamni uning manfaatlarini himoya qilishiga og‘dirib olish maqsadida bir yoqlama gapiradi. Bunda subyekt foydalanadigan gap-so‘zlar, ohang, imo ishora, mimika, urg‘u va boshqalar deyarli barcha verbal va noverbal vositalar ro`y berib o ‘tgan hodisa (nizo-janjal)ning asl holatiga qaraganda bo‘rttiribroq idrok etilishini ta’minlaydi. Nizo haqida qanchalik ko‘p odamga gapirib beraverilgan sayin, u ayanchli tus olgan holda avj olib boraveradi va oqibatda fojiali natijalarga ham olib kelishi mumkin. Nazorat uchun savollar 1.Er xotin nizolari? 2. Er xotinning ajratuvchi nizolari? Oilaviy munosabatlarning buzilishi: oila inqirozi va nikoh ajrimlari. Reja 1. Oilaviy inqiroz 2. Oila ijtimoiy institut sifatida Tayanch tushunchalar: Oilaviy inqiroz, Oila ijtimoiy institut sifatida. Oilaviy inqiroz - bu oilaviy tizimning holati bo'lib, u gomeostatik jarayonlarning buzilishi bilan tavsiflanadi, bu oilaning odatdagi ishlash usullarining umidsizlikka olib keladi va eski xatti -harakatlar uslubidan foydalangan holda yangi vaziyatga dosh berolmaydi.Oila ijtimoiy institut sifatida ikkita xususiyatga ega. Birinchidan, oila-bu o'z-o'zini tartibga soluvchi tizim, muloqot qilish madaniyatini oila a'zolarining o'zi ishlab chiqadi; bu muqarrar ravishda turli pozitsiyalar to'qnashuvi va qarama -qarshiliklarning paydo bo'lishi bilan kechadi, ular o'zaro kelishuv va yon berishlar orqali hal qilinadi, bu oila a'zolarining ichki madaniyati, axloqiy va ijtimoiy etukligi bilan ta'minlanadi. Ikkinchidan, oila jamiyat tomonidan tasdiqlangan ittifoq sifatida mavjud bo'lib, uning barqarorligi boshqa ijtimoiy institutlar: davlat, huquq, jamoatchilik fikri, din, ta'lim, madaniyat bilan o'zaro aloqada bo'lishi mumkin. Oilaviy inqirozda tadqiqotchilar oilani yanada