OKSYUMORONLI MATNLAR TAHLILI

Yuklangan vaqt

2024-03-11

Yuklab olishlar soni

1

Sahifalar soni

12

Faytl hajmi

1,5 MB


MAVZU: 
OKSYUMORONLI 
MATNLAR TAHLILI
1. Oksyumoronli matnlar.
2. Oksyumoronli bogʻlanishning modullari.
3. Oksyumoronli matndan misollar tahlil qilish.
MAVZU: OKSYUMORONLI MATNLAR TAHLILI 1. Oksyumoronli matnlar. 2. Oksyumoronli bogʻlanishning modullari. 3. Oksyumoronli matndan misollar tahlil qilish.
Oksyumor
on
Oksyumor on
Jamiyatdagi har bir sohaning, har bir faoliyatning yuzaga chiqis
hi va rivojlanishining o‘z qoidalari hamda uzviyligi mavjuddir. B
archa fanlardagi kabi tilshunoslikning ham o‘ziga xos qoidalari b
or. Tilning asosiy vazifasi insonlarning bir-birlari bilan o‘zaro m
uloqot qilish, ma’lumotlarni kelajak avlodga yetkazishdir. Bu ma
qsadni amalga oshirish uchun so‘zlovchi va tinglovchi o‘rtasida i
ntonatsiyadan boshlab tovushlar zanjiri, so‘zlarning birikishi, ga
plarning ketma-ketligi, fikrning mantiqiyligi kabi qoidalariga am
al qilinadi.
Jamiyatdagi har bir sohaning, har bir faoliyatning yuzaga chiqis hi va rivojlanishining o‘z qoidalari hamda uzviyligi mavjuddir. B archa fanlardagi kabi tilshunoslikning ham o‘ziga xos qoidalari b or. Tilning asosiy vazifasi insonlarning bir-birlari bilan o‘zaro m uloqot qilish, ma’lumotlarni kelajak avlodga yetkazishdir. Bu ma qsadni amalga oshirish uchun so‘zlovchi va tinglovchi o‘rtasida i ntonatsiyadan boshlab tovushlar zanjiri, so‘zlarning birikishi, ga plarning ketma-ketligi, fikrning mantiqiyligi kabi qoidalariga am al qilinadi.
Eng avvalo, nutqiy muloqot uchun bir-birini maz
munan to‘ldiruvchi so‘zlarni biriktirish lozim. Chunki s
o‘zlarning bir-biri bilan mantiqan bog‘lanib, ma’lum bir
maqsadni ro‘yobga chiqarishining o‘ziga xos qonun-qoi
dalari bor. Bunday qonun-qoidalar, so‘zlarning bir-biri b
ilan ma’lum bir niyat va maqsadda bog‘lanishi tilshunos
likning grammatika qismida o‘rganiladi.
Eng avvalo, nutqiy muloqot uchun bir-birini maz munan to‘ldiruvchi so‘zlarni biriktirish lozim. Chunki s o‘zlarning bir-biri bilan mantiqan bog‘lanib, ma’lum bir maqsadni ro‘yobga chiqarishining o‘ziga xos qonun-qoi dalari bor. Bunday qonun-qoidalar, so‘zlarning bir-biri b ilan ma’lum bir niyat va maqsadda bog‘lanishi tilshunos likning grammatika qismida o‘rganiladi.
Grammatika morfologiya va sintaksisni o‘z ichiga
oladi.
Morfologiya
so‘zning
strukturasini:
so‘z
formalarini, ularning hosil bo‘lish yo‘llarini, so‘zning
nutqda
o‘zgarish
qoidalarini
belgilaydi,
so‘z
turkumlarini o‘rgatadi. Sintaksis esa so‘z birikmasida
va
gapda
so‘zlarning
birikish
yo‘llari,
gapning
strukturasi,
turlari,
gap
bo‘laklari
bo‘yicha
bahs
yuritadi.
Demak, bundan ko‘rinib turibdiki, morfologiya va
sintaksis
bir-biri
bilan
uzviy
bog‘liq.
Chunki
so‘zlarning
morfologik
belgisi
o‘zgarishi
bilan,
ularning
sintaktik
vazifasi
ham
o‘zgarib
boradi.
So‘zlar bog‘lanishi uchun ularning ichki tomonlari
ham o‘zaro mos kelishi ta’lab qilinadi. Bu ichki
moslik so‘zlarning grammatik munosabatga kirishishi
‘ h
t
h i
lik
li if d l
h kli
Grammatika morfologiya va sintaksisni o‘z ichiga oladi. Morfologiya so‘zning strukturasini: so‘z formalarini, ularning hosil bo‘lish yo‘llarini, so‘zning nutqda o‘zgarish qoidalarini belgilaydi, so‘z turkumlarini o‘rgatadi. Sintaksis esa so‘z birikmasida va gapda so‘zlarning birikish yo‘llari, gapning strukturasi, turlari, gap bo‘laklari bo‘yicha bahs yuritadi. Demak, bundan ko‘rinib turibdiki, morfologiya va sintaksis bir-biri bilan uzviy bog‘liq. Chunki so‘zlarning morfologik belgisi o‘zgarishi bilan, ularning sintaktik vazifasi ham o‘zgarib boradi. So‘zlar bog‘lanishi uchun ularning ichki tomonlari ham o‘zaro mos kelishi ta’lab qilinadi. Bu ichki moslik so‘zlarning grammatik munosabatga kirishishi ‘ h t h i lik li if d l h kli
Yuqoridagi fikrlardan ko‘rinib turibdiki, so‘zlardan
turli odatiy so‘z birikmalarini, odatiy kostruksiyalarni
hosil qilish uchun komponentlarning ichki va tashqi
mosligi katta ahamiyatga ega bo‘ladi. Masalan: kitob
o‘qimoq, chiroyli gul, baland bino kabi. Bu yerda kitob
o‘qimoq
so‘z
birikmasidagi
qismlarning
birikishi
leksemalarning
biri
anglatgan
semantik-grammatik
talab asosida amalga oshadi. Chunki o‘qimoq so‘zi
o‘ziga gazeta, kitob, jurnal, xat kabi; bino so‘zi
esa baland, past, katta, kichik, chiroyli kabi belgini
bildiruvchi so‘zlar bilan bog‘lanib, semantik-sintaktik
valentlikni yuzaga chiqaradi.
Yuqoridagi fikrlardan ko‘rinib turibdiki, so‘zlardan turli odatiy so‘z birikmalarini, odatiy kostruksiyalarni hosil qilish uchun komponentlarning ichki va tashqi mosligi katta ahamiyatga ega bo‘ladi. Masalan: kitob o‘qimoq, chiroyli gul, baland bino kabi. Bu yerda kitob o‘qimoq so‘z birikmasidagi qismlarning birikishi leksemalarning biri anglatgan semantik-grammatik talab asosida amalga oshadi. Chunki o‘qimoq so‘zi o‘ziga gazeta, kitob, jurnal, xat kabi; bino so‘zi esa baland, past, katta, kichik, chiroyli kabi belgini bildiruvchi so‘zlar bilan bog‘lanib, semantik-sintaktik valentlikni yuzaga chiqaradi.
Tilshunoslikda bir-biri bilan grammatik
va
semantik
jihatdan
aloqaga
kirib,
bir
butunlikni tashkil etgan ikki (yo undan ortiq)
mustaqil so‘zlarning hokim-tobe bog‘lanishi
natijasida hosil bo‘lgan sintaktik qurilma so‘z
birikmasi hisoblanadi. Oksyumoron ham so‘z
birikmasi kabi shakllansa-da, so‘z birikmasidan
qismlarining
semantik
bog‘lanishidagi
uyg‘unlik, moslik bilan farqlanadi. Shuning
uchun
ham
oksyumoron
g‘ayriodatiy
so‘z
birikmasi sifatida baholanadi.
Oksyumoron komponentlari so‘zlarning odatiy
bog‘lanishidan farqli ravishda bir-biri bilan
semantik
jihatdan
g‘ayriodatiy
tarzda
Tilshunoslikda bir-biri bilan grammatik va semantik jihatdan aloqaga kirib, bir butunlikni tashkil etgan ikki (yo undan ortiq) mustaqil so‘zlarning hokim-tobe bog‘lanishi natijasida hosil bo‘lgan sintaktik qurilma so‘z birikmasi hisoblanadi. Oksyumoron ham so‘z birikmasi kabi shakllansa-da, so‘z birikmasidan qismlarining semantik bog‘lanishidagi uyg‘unlik, moslik bilan farqlanadi. Shuning uchun ham oksyumoron g‘ayriodatiy so‘z birikmasi sifatida baholanadi. Oksyumoron komponentlari so‘zlarning odatiy bog‘lanishidan farqli ravishda bir-biri bilan semantik jihatdan g‘ayriodatiy tarzda
Bu gaplar oksyumoron ifoda etgan
mazmuniy yadro atrofiga birlashadi va
uning
mazmun-mohiyatini
ochib
beradi. Natijada ijodkor oksyumoron
orqali
butun
asarning
favqulodda
ifodalamoqchi
bo‘lgan
asosiy
g‘oyasini
gavdalantirish
imkoniyati
mavjudligiga ishora qilmoqchi bo‘ladi.
Oksyumoronlar
nafaqat
badiiy
nutqda,
balki
ijtimoiy
hayotning
barcha tarmoqlarida ham mantiqan
bir-biriga zid, qarama-qarshi bo‘lgan
shakl,
tushuncha,
hodisa
va
jarayonlarni
bir
nuqtada
birlashishi
Bu gaplar oksyumoron ifoda etgan mazmuniy yadro atrofiga birlashadi va uning mazmun-mohiyatini ochib beradi. Natijada ijodkor oksyumoron orqali butun asarning favqulodda ifodalamoqchi bo‘lgan asosiy g‘oyasini gavdalantirish imkoniyati mavjudligiga ishora qilmoqchi bo‘ladi. Oksyumoronlar nafaqat badiiy nutqda, balki ijtimoiy hayotning barcha tarmoqlarida ham mantiqan bir-biriga zid, qarama-qarshi bo‘lgan shakl, tushuncha, hodisa va jarayonlarni bir nuqtada birlashishi