Olimpiada va olimpiada sari yo‘l. Qadimgi olimpiya o‘yinlari.

Yuklangan vaqt

2024-06-21

Yuklab olishlar soni

2

Sahifalar soni

12

Faytl hajmi

55,3 KB


Olimpiada va olimpiada sari yo‘l. Qadimgi olimpiya o‘yinlari. Reja: 1. Qadimgi Olimpiya o‘yinlari. 2. Qadimgi Yunonistonda Olimpiya o‘yinlarining vujudga kelishi. 3. Qadimgi olimpiya o‘yinlari haqidagi afsonalar. 4. Qadimgi olimpiya o‘yinlarining dasturi va ularning xususiyatlari. 5. Qadimgi Olimpiya o‘yinlarining ijtimoiy- siyosiy, iqtisodiy, madaniy ahamiyati. 6. Qadimgi yunon olimpiya o‘yinlarining ta’qiqlanish sabablari. Mustaqillik tufayli ma’naviy ruhiy poklanish, milliy qadriyatlarni tiklash, milliy an’analarga sadoqatli avlodni tarbiyalash va amaliyotga joriy etish kontseptsiyasi ishlab chiqildi, Vatan ravnaqini ta’minlab beruvchi milliy istiqlol g‘oyasi shakllandi. O‘zbek mentaliteti, milliy xarakter mazmunida yangi jihatlar tarkib topdi. Bu bevosita siyoisiy, iqtisodiy, ijtimoiy, huquqiy, ma’rifiy sohada tub yangilanishlarga ma’naviy asos bo‘lib xizmat qildi. O‘zbekiston Respublikasida qabul qilingan “Ta’lim to‘g‘risi”dagi Qonuni, Kadrlar tayyorlash milliy dasturi, “Jismoniy tarbiya va sport to‘g‘risida”gi Qonuni asosida joriy etilgan ta’lim-tarbiyaviy tadbirlar, ma’naviy-ma’rifiy va madaniy omillar davlat siyosatida ustuvor yo‘nalishga aylandi. Jismonan sog‘lom, ma’naviy yetuk, yuksak intellektual salohiyat, zamonaviy bilimlarga ega, mustaqil fikrlaydigan, kelajakka ishonch bilan qaraydigan barkamol avlodni tarbiyalash asosiy vazifalar sifatida belgilandi. Bu yo‘nalishdagi ishlar talaba-yoshlarda zamonaviy dunyoqarash, ularning ongiga vatanparvarlik, milliy va umuminsoniy qadriyatlarga hurmat, o‘z Vataniga xizmat qilish kabi yuksak tuyg‘ularni kamol toptirishga qaratilgan. Olimpiada va olimpiada sari yo‘l. Qadimgi olimpiya o‘yinlari. Reja: 1. Qadimgi Olimpiya o‘yinlari. 2. Qadimgi Yunonistonda Olimpiya o‘yinlarining vujudga kelishi. 3. Qadimgi olimpiya o‘yinlari haqidagi afsonalar. 4. Qadimgi olimpiya o‘yinlarining dasturi va ularning xususiyatlari. 5. Qadimgi Olimpiya o‘yinlarining ijtimoiy- siyosiy, iqtisodiy, madaniy ahamiyati. 6. Qadimgi yunon olimpiya o‘yinlarining ta’qiqlanish sabablari. Mustaqillik tufayli ma’naviy ruhiy poklanish, milliy qadriyatlarni tiklash, milliy an’analarga sadoqatli avlodni tarbiyalash va amaliyotga joriy etish kontseptsiyasi ishlab chiqildi, Vatan ravnaqini ta’minlab beruvchi milliy istiqlol g‘oyasi shakllandi. O‘zbek mentaliteti, milliy xarakter mazmunida yangi jihatlar tarkib topdi. Bu bevosita siyoisiy, iqtisodiy, ijtimoiy, huquqiy, ma’rifiy sohada tub yangilanishlarga ma’naviy asos bo‘lib xizmat qildi. O‘zbekiston Respublikasida qabul qilingan “Ta’lim to‘g‘risi”dagi Qonuni, Kadrlar tayyorlash milliy dasturi, “Jismoniy tarbiya va sport to‘g‘risida”gi Qonuni asosida joriy etilgan ta’lim-tarbiyaviy tadbirlar, ma’naviy-ma’rifiy va madaniy omillar davlat siyosatida ustuvor yo‘nalishga aylandi. Jismonan sog‘lom, ma’naviy yetuk, yuksak intellektual salohiyat, zamonaviy bilimlarga ega, mustaqil fikrlaydigan, kelajakka ishonch bilan qaraydigan barkamol avlodni tarbiyalash asosiy vazifalar sifatida belgilandi. Bu yo‘nalishdagi ishlar talaba-yoshlarda zamonaviy dunyoqarash, ularning ongiga vatanparvarlik, milliy va umuminsoniy qadriyatlarga hurmat, o‘z Vataniga xizmat qilish kabi yuksak tuyg‘ularni kamol toptirishga qaratilgan.
Mavzuni o‘rganish asosiy maqsadi – Qadimgi Olimpiya o‘yinlari tarixini chuqur va atroflicha o‘rganish orqali qadimgi Olimpiya o‘yinlari ahamiyatini tushunish. Nazariy mashg‘ulotlar mazmunida fanning asosiy vazifalari –  Qadimgi Olimpiya o‘yinlari xususiyatlarini tahlil qilish;  olimpiya sporti tarixi, jahon xalqlarining sport sohasidagi yutuqlari bilan tanishtirish;  olimpizmning insonparvarlik qadriyatlari ahamiyatini ifodalash; Amaliy mashg‘ulotlarda talabalar va mutaxassislardan - olimpizm tushunchalari va ularning mohiyatini bilish; olimpiya bilimlarini targ‘ibot qilish vositalaridan foydalanish shakllarini o‘rganish; mustaqil fikr yuritish, bilimlarga ijodiy yondoshish talab etiladi. Olimpiya o‘yinlari tarixini o‘rganish manbalariga:  qadimgi Olimpiya o‘yinlariga oid ash’yoviy yodgorliklar va arxeologik topilmalar;  olimpiya sportiga doir arxiv materiallari, ilmiy kitoblar va boshqa yozma manbalar;  olimpiya sportiga oid tasviriy san’at asarlari, badIIy kitoblar, xalq rivoyatlari va afsonalari, kino, foto, fonomateriallar;  turli mamlakatlarda sport rivojlanishi to‘g‘risidagi amaliy ma’lumotlar, yani sport yutuqlari, sport rekordlari; Qadimgi Olimpiya o‘yinlari Qadimgi Gresiyaning Olimpiya shahri Olimpiada o‘yinlarining vatani hisoblanadi. Olimpiya shahri Peloponnes yarim orolining g‘arbiy qismida joylashgan. Qadimgi yunonlar Olimpiya o‘yinlarini buyuk xudolari - qudratli va dono Zevsga bag‘ishlaganlar. Yunonlar oliy iloh Zevsni “yashin chaqnatuvchi”, “bulutlarni haydovchi”, beqiyos qudrat timsoli, “hayot baxsh etuvchi”, “xaloskor” Mavzuni o‘rganish asosiy maqsadi – Qadimgi Olimpiya o‘yinlari tarixini chuqur va atroflicha o‘rganish orqali qadimgi Olimpiya o‘yinlari ahamiyatini tushunish. Nazariy mashg‘ulotlar mazmunida fanning asosiy vazifalari –  Qadimgi Olimpiya o‘yinlari xususiyatlarini tahlil qilish;  olimpiya sporti tarixi, jahon xalqlarining sport sohasidagi yutuqlari bilan tanishtirish;  olimpizmning insonparvarlik qadriyatlari ahamiyatini ifodalash; Amaliy mashg‘ulotlarda talabalar va mutaxassislardan - olimpizm tushunchalari va ularning mohiyatini bilish; olimpiya bilimlarini targ‘ibot qilish vositalaridan foydalanish shakllarini o‘rganish; mustaqil fikr yuritish, bilimlarga ijodiy yondoshish talab etiladi. Olimpiya o‘yinlari tarixini o‘rganish manbalariga:  qadimgi Olimpiya o‘yinlariga oid ash’yoviy yodgorliklar va arxeologik topilmalar;  olimpiya sportiga doir arxiv materiallari, ilmiy kitoblar va boshqa yozma manbalar;  olimpiya sportiga oid tasviriy san’at asarlari, badIIy kitoblar, xalq rivoyatlari va afsonalari, kino, foto, fonomateriallar;  turli mamlakatlarda sport rivojlanishi to‘g‘risidagi amaliy ma’lumotlar, yani sport yutuqlari, sport rekordlari; Qadimgi Olimpiya o‘yinlari Qadimgi Gresiyaning Olimpiya shahri Olimpiada o‘yinlarining vatani hisoblanadi. Olimpiya shahri Peloponnes yarim orolining g‘arbiy qismida joylashgan. Qadimgi yunonlar Olimpiya o‘yinlarini buyuk xudolari - qudratli va dono Zevsga bag‘ishlaganlar. Yunonlar oliy iloh Zevsni “yashin chaqnatuvchi”, “bulutlarni haydovchi”, beqiyos qudrat timsoli, “hayot baxsh etuvchi”, “xaloskor”
ma’budi sifatida e’zozlaganlar. Miloddan avvalgi V asrda yunon me’mori Libon loyihasi asosida Olimpiya shahrida Zevs maqbarasi qurilgan. Bu yerda o‘rnatilgan Zevsning juda katta, oltin va fil suyagidan yasalgan haykali dunyodagi etti mo‘jizaning biri, deb tan olingan. Qadimgi olimpiya o‘yinlarining tarixi to‘rt davrdan iborat bo‘lib, ular Qadimgi Gresiyaning afsonaviy badIIy merosiga asoslanadi. Qadimgi olimpiya o‘yinlarining birinchi davri – qahramonlik davri hisoblanib, rivoyatlarga ko‘ra bu musobaqalarda ma’budlar, shohlar, afsonviy qahramonlar o‘zaro kuch sinashganlar. Gomerning mashhur “Illiada” dostonida Qadimgi Gresiyada Troya urushining buyuk qahramoni Axilles tashkil etgan o‘yinlarda ot aravalardagi poygalarda Frakiya shohi Diomed, Miken shohi Menelay, Pilos shohi Nestor marraga birinchi bo‘lib etib kelganlar. Gomer ularning musht jangida teng keladiganlar topilmagan Evrial, kurashda barcha raqiblarining kuragini yerga tekkizgan shoh Ayaks Telamanid, yugurishda Odissey, nayza uloqtirishda yunon qo‘shinlari lashkarboshisi Agamemnon, kamon otishda Odisseyning eng sodiq xizmatkori Evmey va boshqa afsonaviy qahramonlarning fazilatlarini madh etgan. Qadimgi olimpiya o‘yinlarining ikkinchi – afsonaviy davri Geraklga bag‘ishlab tashkil etgan umumellin musobaqalari to‘g‘risidagi rivoyatlarga asoslangan. Qadimgi olimpiya o‘yinlarining uchinchi – yarim afsonaviy davr miloddan avvalgi IX asrga to‘g‘ri kelib, bunda olimpiya o‘yinlari Likurg va Ifit tomonidan tashkil etilganligi to‘g‘risidagi haqiqiy voqealar rivoyatlarda saqlanib kelgan. Qadimgi olimpiya o‘yinlarining to‘rtinchi – qadimgi olimpia o‘yinlarining tarixiy davri. Miloddan avvalgi 776 yilda birinchi qadimgi olimpiya o‘yinlari bo‘lib o‘tgan va olimpiya o‘yinlari tog‘risida yozma manbalar topilgan. Bu aniq ma’lumotlarga asoslangan sana Olimpiya o‘yinlari vujudga kelgan yili, deb qabul qilingan. Qadimgi olimpiya o‘yinlari haqida juda ko‘p afsonalar va rivoyatlar mavjud. Birinchi afsonada xudo Kronos o‘g‘illaridan birining qo‘lidan halok bo‘lishini ma’budi sifatida e’zozlaganlar. Miloddan avvalgi V asrda yunon me’mori Libon loyihasi asosida Olimpiya shahrida Zevs maqbarasi qurilgan. Bu yerda o‘rnatilgan Zevsning juda katta, oltin va fil suyagidan yasalgan haykali dunyodagi etti mo‘jizaning biri, deb tan olingan. Qadimgi olimpiya o‘yinlarining tarixi to‘rt davrdan iborat bo‘lib, ular Qadimgi Gresiyaning afsonaviy badIIy merosiga asoslanadi. Qadimgi olimpiya o‘yinlarining birinchi davri – qahramonlik davri hisoblanib, rivoyatlarga ko‘ra bu musobaqalarda ma’budlar, shohlar, afsonviy qahramonlar o‘zaro kuch sinashganlar. Gomerning mashhur “Illiada” dostonida Qadimgi Gresiyada Troya urushining buyuk qahramoni Axilles tashkil etgan o‘yinlarda ot aravalardagi poygalarda Frakiya shohi Diomed, Miken shohi Menelay, Pilos shohi Nestor marraga birinchi bo‘lib etib kelganlar. Gomer ularning musht jangida teng keladiganlar topilmagan Evrial, kurashda barcha raqiblarining kuragini yerga tekkizgan shoh Ayaks Telamanid, yugurishda Odissey, nayza uloqtirishda yunon qo‘shinlari lashkarboshisi Agamemnon, kamon otishda Odisseyning eng sodiq xizmatkori Evmey va boshqa afsonaviy qahramonlarning fazilatlarini madh etgan. Qadimgi olimpiya o‘yinlarining ikkinchi – afsonaviy davri Geraklga bag‘ishlab tashkil etgan umumellin musobaqalari to‘g‘risidagi rivoyatlarga asoslangan. Qadimgi olimpiya o‘yinlarining uchinchi – yarim afsonaviy davr miloddan avvalgi IX asrga to‘g‘ri kelib, bunda olimpiya o‘yinlari Likurg va Ifit tomonidan tashkil etilganligi to‘g‘risidagi haqiqiy voqealar rivoyatlarda saqlanib kelgan. Qadimgi olimpiya o‘yinlarining to‘rtinchi – qadimgi olimpia o‘yinlarining tarixiy davri. Miloddan avvalgi 776 yilda birinchi qadimgi olimpiya o‘yinlari bo‘lib o‘tgan va olimpiya o‘yinlari tog‘risida yozma manbalar topilgan. Bu aniq ma’lumotlarga asoslangan sana Olimpiya o‘yinlari vujudga kelgan yili, deb qabul qilingan. Qadimgi olimpiya o‘yinlari haqida juda ko‘p afsonalar va rivoyatlar mavjud. Birinchi afsonada xudo Kronos o‘g‘illaridan birining qo‘lidan halok bo‘lishini
bashorat qiluvchi tushga ishonib, yangi tug‘ilgan farzandlarini yutib yuborishni boshlagan. Uning rafiqasi Reya navbatdagi yangi tug‘ilgan farzand o‘rniga yo‘rgakka tosh o‘rab, uni berahm otaga beradi. O‘g‘lini esa cho‘ponga berib yuboradi, bola o‘sib-ulg‘ayadi, chaqmoq va momaqaldiroq xudosi qudratli Zevsga aylanadi. Zevs shavqatsiz otasini jangga chaqiradi va g‘alaba qozonadi, shu orqali aka-singillarini qutqaradi, ular keyinchalik xudolarga aylanishadi. Zevs g‘alaba sharafiga musobaqalar o‘tkazishni buyurgan. Bu o‘yinlar o‘tkazilgan joy nomi bilan Olimpiya o‘yinlari deb atalgan. Yana boshqa afsonaga ko‘ra o‘yinlarni Zevsning o‘g‘li Gerakl tashkil qilgan. Olimpiya o‘yinlari Geraklning eng shavkatli g‘alabalaridan biriga bag‘ishlangan. Gerakl yugurish masofasini belgilab bergan va u 600 ta oyoq qadamiga (192m 27sm) to‘g‘ri kelgan. Qadimgi Gresiyada bu o‘lchov «stadiy» deb yuritilgan, shundan «stadion» so‘zi kelib chiqqan. Ko‘p yillar davomida yugurish bo‘yicha g‘olib aynan shu masofada aniqlangan. Olimpiya o‘yinlari Zevsning nevarasi Pelops tomonidan tashkil qilingan degan afsona ham bor. Podshoh Enomayning juda go‘zal qizi bo‘lgan. Enomay o‘z kuyovining qo‘lidan halok bo‘lishini tushida ko‘rgan va bunga ishonib, qizini qo‘lini so‘rab kelgan yigitlarga shart qo‘yib, ular bilan ot aravada poyga o‘ynagan. Poygada mag‘lub bo‘lgan yigitlarni o‘limga hukm qilgan. Pelops Enomayning qiziga o‘n to‘rtinchi kuyov edi. Oldingi o‘n uchta kuyov ot aravada poyga o‘ynashda Enomay qo‘lidan halok bo‘lgan edi. Enomayning qizi Gippodamiya Pelops bilan birga Enomay ot aravasining boshqaruvchisi Mirtilosni g‘ildiraklarni ushlab turuvchi bronzali ushlagichni mumlisiga almashtirib qo‘yishga ko‘ndirishadi. Poyga paytida g‘ildiraklar chiqib ketadi va Enomay halok bo‘ladi. Birinchi qadimgi Olimpiya o’yinlari miloddan avvalgi 776 yilda Olimpiya shahrida o’tkazilgan bashorat qiluvchi tushga ishonib, yangi tug‘ilgan farzandlarini yutib yuborishni boshlagan. Uning rafiqasi Reya navbatdagi yangi tug‘ilgan farzand o‘rniga yo‘rgakka tosh o‘rab, uni berahm otaga beradi. O‘g‘lini esa cho‘ponga berib yuboradi, bola o‘sib-ulg‘ayadi, chaqmoq va momaqaldiroq xudosi qudratli Zevsga aylanadi. Zevs shavqatsiz otasini jangga chaqiradi va g‘alaba qozonadi, shu orqali aka-singillarini qutqaradi, ular keyinchalik xudolarga aylanishadi. Zevs g‘alaba sharafiga musobaqalar o‘tkazishni buyurgan. Bu o‘yinlar o‘tkazilgan joy nomi bilan Olimpiya o‘yinlari deb atalgan. Yana boshqa afsonaga ko‘ra o‘yinlarni Zevsning o‘g‘li Gerakl tashkil qilgan. Olimpiya o‘yinlari Geraklning eng shavkatli g‘alabalaridan biriga bag‘ishlangan. Gerakl yugurish masofasini belgilab bergan va u 600 ta oyoq qadamiga (192m 27sm) to‘g‘ri kelgan. Qadimgi Gresiyada bu o‘lchov «stadiy» deb yuritilgan, shundan «stadion» so‘zi kelib chiqqan. Ko‘p yillar davomida yugurish bo‘yicha g‘olib aynan shu masofada aniqlangan. Olimpiya o‘yinlari Zevsning nevarasi Pelops tomonidan tashkil qilingan degan afsona ham bor. Podshoh Enomayning juda go‘zal qizi bo‘lgan. Enomay o‘z kuyovining qo‘lidan halok bo‘lishini tushida ko‘rgan va bunga ishonib, qizini qo‘lini so‘rab kelgan yigitlarga shart qo‘yib, ular bilan ot aravada poyga o‘ynagan. Poygada mag‘lub bo‘lgan yigitlarni o‘limga hukm qilgan. Pelops Enomayning qiziga o‘n to‘rtinchi kuyov edi. Oldingi o‘n uchta kuyov ot aravada poyga o‘ynashda Enomay qo‘lidan halok bo‘lgan edi. Enomayning qizi Gippodamiya Pelops bilan birga Enomay ot aravasining boshqaruvchisi Mirtilosni g‘ildiraklarni ushlab turuvchi bronzali ushlagichni mumlisiga almashtirib qo‘yishga ko‘ndirishadi. Poyga paytida g‘ildiraklar chiqib ketadi va Enomay halok bo‘ladi. Birinchi qadimgi Olimpiya o’yinlari miloddan avvalgi 776 yilda Olimpiya shahrida o’tkazilgan
Xudolarga minnatdorchilik bildirib, Pelops Olimpiya o‘yinlarini ta’sis etadi va ot aravada poyga asosiy musobaqalardan biriga aylangan. Qadimgi Olimpiya o‘yinlari doimiy ravishda har 4 yilda bir marta kabisa yilida o‘tkazilgan. Yunon rivoyatlari va ko‘plab afsonalarida kabisa yili ofat keltiruvchi yil, deb ifodalangan. Shuning uchun qadimgi davrda yunonlar kabisa yilida xudolardan rahm-shavqat so‘rab, ular sharafiga bayramlar uyushtirganlar va qurbonliklar qilganlar. Yozma manbalarga ko‘ra bu bayramlarning boshlanishi ikki yunon davlati – Elida va Sparta davlatlari o‘rtasida tinchlik o‘rnatilishi bilan bog‘langan. Olimpiya shahrida maxsus hay’at har to‘rt yilda bir marta olimpiya o‘yinlari tantanali ochiladigan sanani belgilab bergan. An’anaga binoan, bu sana yozda quyosh eng yuksak cho‘qqisiga ko‘tarilib, osmonda to‘lin oy paydo bo‘ladigan birinchi kun bo‘lgan. “Olimpiada” atamasi ikki olimpiya o‘yinlari oralig‘idagi to‘rt yil – 1447 kunni bildirgan. Yunonlar uchun bu taqvim sitsiliyalik tarixchi Timey tomonidan miloddan avvalgi 264 yilda kiritilgan. O‘yinlar o‘tkaziladigan vaqtda Qadimgi Gresiyada muqaddas tinchlik “ekexeyriya” e’lon qilingan va 3 oy davom etgan. Maxsus jarchilar muqaddas tinchlik kuchga kirganini hammaga ma’lum qilib chiqqanlar. Muqaddas tinchlik davrida, ya’ni ellinlar taqvimi bo‘yicha ikki apolloniy va perfiniy oylarida har qanday jangovar harakatlar to‘xtatilgan. Bu qat’iy qonunni buzganlarga ma’budlar tomonidan kulfat yog‘dirilishi haqidagi har bir yunonga ma’lum bo‘lgan aqida dahshati eng urishqoq elatlarni ham to‘xtatgan. Bu davrda Olimpiya shahriga qurol- yarog‘ bilan kirish taqiqlangan. Polis hukmronlari olimpiya o‘yinlari paytida musobaqa ishtirokchilari, murabbiylar va barcha tomoshabinlarning xavfsizligini kafolatlagan. Yozma manbalarga ko’ra Birinchi qadimgi Olimpiya o’yinlarining boshlanishi ikki Qadimgi Gretsiya davlatlari – Elida va Sparta o’rtasida tinchlik o’rnatilishi bilan bog’liq bo’lgan. Xudolarga minnatdorchilik bildirib, Pelops Olimpiya o‘yinlarini ta’sis etadi va ot aravada poyga asosiy musobaqalardan biriga aylangan. Qadimgi Olimpiya o‘yinlari doimiy ravishda har 4 yilda bir marta kabisa yilida o‘tkazilgan. Yunon rivoyatlari va ko‘plab afsonalarida kabisa yili ofat keltiruvchi yil, deb ifodalangan. Shuning uchun qadimgi davrda yunonlar kabisa yilida xudolardan rahm-shavqat so‘rab, ular sharafiga bayramlar uyushtirganlar va qurbonliklar qilganlar. Yozma manbalarga ko‘ra bu bayramlarning boshlanishi ikki yunon davlati – Elida va Sparta davlatlari o‘rtasida tinchlik o‘rnatilishi bilan bog‘langan. Olimpiya shahrida maxsus hay’at har to‘rt yilda bir marta olimpiya o‘yinlari tantanali ochiladigan sanani belgilab bergan. An’anaga binoan, bu sana yozda quyosh eng yuksak cho‘qqisiga ko‘tarilib, osmonda to‘lin oy paydo bo‘ladigan birinchi kun bo‘lgan. “Olimpiada” atamasi ikki olimpiya o‘yinlari oralig‘idagi to‘rt yil – 1447 kunni bildirgan. Yunonlar uchun bu taqvim sitsiliyalik tarixchi Timey tomonidan miloddan avvalgi 264 yilda kiritilgan. O‘yinlar o‘tkaziladigan vaqtda Qadimgi Gresiyada muqaddas tinchlik “ekexeyriya” e’lon qilingan va 3 oy davom etgan. Maxsus jarchilar muqaddas tinchlik kuchga kirganini hammaga ma’lum qilib chiqqanlar. Muqaddas tinchlik davrida, ya’ni ellinlar taqvimi bo‘yicha ikki apolloniy va perfiniy oylarida har qanday jangovar harakatlar to‘xtatilgan. Bu qat’iy qonunni buzganlarga ma’budlar tomonidan kulfat yog‘dirilishi haqidagi har bir yunonga ma’lum bo‘lgan aqida dahshati eng urishqoq elatlarni ham to‘xtatgan. Bu davrda Olimpiya shahriga qurol- yarog‘ bilan kirish taqiqlangan. Polis hukmronlari olimpiya o‘yinlari paytida musobaqa ishtirokchilari, murabbiylar va barcha tomoshabinlarning xavfsizligini kafolatlagan. Yozma manbalarga ko’ra Birinchi qadimgi Olimpiya o’yinlarining boshlanishi ikki Qadimgi Gretsiya davlatlari – Elida va Sparta o’rtasida tinchlik o’rnatilishi bilan bog’liq bo’lgan.
Sulh shu qadar muqaddas hisoblanganki, olimpiya o‘yinlari o‘tkazilgan bir necha yuzlab yillar davomida unga atigi ikki marotaba rioya etilmagan hol bo‘lgan. Birinchisi, Filipp Makedonskiy lashkari askarlari olimpiya o‘yinlariga ketayotganlarni yo‘lda tunaganlar. Bosqinchilar nafaqat ularning pul va mollarini qaytarib berishga majbur qilinganlar, balki musobaqa tashkilotchilariga juda katta miqdorda jarima ham to‘laganlar. Makedonskiy o‘zining lashkarlari sulhni buzganliklari uchun olimpiya o‘yinlari tashkilotchilaridan rasmiy kechirim ham so‘rashga majbur bo‘lgan. Ikkinchisi, miloddan avvalgi 420-yilda spartaliklar muqaddas sulh amal qilib turgan vaqtda Lepreya shahrini qamal qilganliklari uchun olimpiya kengashi tomonidan O‘yinlar ishtirokchilari ro‘yxatidan chiqarilgan. Olimpiya o‘yinlari dastlab bir kun bo‘lgan va bayram o‘tkazilgan kunlar “iyeromeniya” – “muqadas oy”, deb nomlangan. Bu bayram vujudga kelgan paytida diniy xarakterga ega bo‘lgan, lekin uning asosiy mazmunini atletika musobaqalari tashkil etgan. Miloddan avvalgi V asrga kelib, qadimgi Olimpiya o‘yinlari 5 kun davom etgan. Birinchi kun. Qadimgi Olimpiya o‘yinlarining ochilish marosimi bo‘lgan. Olimpiya bayramining boshlanishi to‘rt marotaba karnay chalinishi bilan bildirilgan. Musobaqa ishtirokchilari, murabbiylar va hakamlar Zevs xudosiga qasamyod aytganlar. Tantanali ochilish marosimi davomida jangchi tomonidan qatnashuvchi atletlarning ismi, kasbi, kelgan shahri e’lon qilingan. Olimpiadaning birinchi kunida xudolarga qurbonliklar keltirilgan. Ikkinchi kun. Yoshlar o‘rtasida yugurish, sakrash, disk va nayza uloqtirish, qo‘l jangi bo‘yicha musobaqalar o‘tkazilgan. Uchinchi kun. Olimpiadaning eng katta kuni – katta yoshli atletlarlar o‘rtasida yugurish, sakrash, disk va nayza uloqtirish, kurash, qo‘l jangi bo‘yicha musobaqalar o‘tkazilgan. To‘rtinchi kun. Eng nufuzli hisoblangan ot aravalarda poyga boyicha hamda qurol aslaha bilan yugurish musobaqalari o‘tkazilgan. Sulh shu qadar muqaddas hisoblanganki, olimpiya o‘yinlari o‘tkazilgan bir necha yuzlab yillar davomida unga atigi ikki marotaba rioya etilmagan hol bo‘lgan. Birinchisi, Filipp Makedonskiy lashkari askarlari olimpiya o‘yinlariga ketayotganlarni yo‘lda tunaganlar. Bosqinchilar nafaqat ularning pul va mollarini qaytarib berishga majbur qilinganlar, balki musobaqa tashkilotchilariga juda katta miqdorda jarima ham to‘laganlar. Makedonskiy o‘zining lashkarlari sulhni buzganliklari uchun olimpiya o‘yinlari tashkilotchilaridan rasmiy kechirim ham so‘rashga majbur bo‘lgan. Ikkinchisi, miloddan avvalgi 420-yilda spartaliklar muqaddas sulh amal qilib turgan vaqtda Lepreya shahrini qamal qilganliklari uchun olimpiya kengashi tomonidan O‘yinlar ishtirokchilari ro‘yxatidan chiqarilgan. Olimpiya o‘yinlari dastlab bir kun bo‘lgan va bayram o‘tkazilgan kunlar “iyeromeniya” – “muqadas oy”, deb nomlangan. Bu bayram vujudga kelgan paytida diniy xarakterga ega bo‘lgan, lekin uning asosiy mazmunini atletika musobaqalari tashkil etgan. Miloddan avvalgi V asrga kelib, qadimgi Olimpiya o‘yinlari 5 kun davom etgan. Birinchi kun. Qadimgi Olimpiya o‘yinlarining ochilish marosimi bo‘lgan. Olimpiya bayramining boshlanishi to‘rt marotaba karnay chalinishi bilan bildirilgan. Musobaqa ishtirokchilari, murabbiylar va hakamlar Zevs xudosiga qasamyod aytganlar. Tantanali ochilish marosimi davomida jangchi tomonidan qatnashuvchi atletlarning ismi, kasbi, kelgan shahri e’lon qilingan. Olimpiadaning birinchi kunida xudolarga qurbonliklar keltirilgan. Ikkinchi kun. Yoshlar o‘rtasida yugurish, sakrash, disk va nayza uloqtirish, qo‘l jangi bo‘yicha musobaqalar o‘tkazilgan. Uchinchi kun. Olimpiadaning eng katta kuni – katta yoshli atletlarlar o‘rtasida yugurish, sakrash, disk va nayza uloqtirish, kurash, qo‘l jangi bo‘yicha musobaqalar o‘tkazilgan. To‘rtinchi kun. Eng nufuzli hisoblangan ot aravalarda poyga boyicha hamda qurol aslaha bilan yugurish musobaqalari o‘tkazilgan.
Beshinchi kun. G‘oliblar e’lon qilingan, taqdirlash marosimi bo‘lgan. Qadimgi Olimpiya o‘yinlarining g‘oliblari olimpionik deb nomlangan va ular sharafiga qo‘shiqlar aytilgan. Qadimgi Olimpiya o‘yinlarga ellanodik - hakamlar rahbarlik qilgan. Ellanodiklar Elida fuqarolari orasidan o‘yinlar boshlanishidan bir yil oldin chek tashlash asosida 9 nafar kishidan 18 nafar kishigacha saylangan. Ellanodiklarning vazifasi musobaqalar joyini tayyorlash, musobaqa ishtirokchilarini tanlash, musobaqalarning borishini kuzatib turish va musobaqa g‘oliblariga mukofotlar berishdan iborat bo‘lgan. Qadimgi Olimpiya o‘yinlarining dasturi ko‘p yillar mobaynida o‘zgarmagan va musobaqalarning eng qadimgi turi 1 stadiyga (stadiodrom) yugurishdan iborat bo‘lgan. Qadimgi 14-o‘yinlardan boshlab musobaqalar dasturiga 2 stadiyga yugurish - diaulos, 15-olimpiada o‘yinlaridan boshlab esa chidamliligini sinash uchun 24 stadiyga yugurish - dolixodrom kiritilgan. Qadimgi 18-Olimpiya o‘yinlardan boshlab dasturga pentatlon (beshkurash) bo‘yicha musobaqalar kiritilgan. Pentatlon – yugurish, sakrash, disk va nayza uloqtirish, kurash mashqlaridan iborat bo‘lgan. 25-o‘yinlarda – ot aravalarda poyga, 33-o‘yinlarda – pankration (qo‘l jangi va kurash) musobaqalari dasturga kiritilgan. Olimpiya shahrining sharqiy qismida o‘sha davrlarda ot aravalar poygasi o‘tkaziladigan ulkan gippodrom joylashgan va 730x336 metr kattalikda bo‘lgan. Bundan tashqari, bu yerda xususiy sport maktabi - gimnaniya, uning o‘rtasida 66x66 metr kattalikdagi palestra joylashgan. Gimnasiya yaqinida esa olimpiya o‘yinlari paytida atletlar yashaydigan “olimpiya qishlog‘i” ham bo‘lgan. Qadimgi olimpiya o‘yinlariga faqat ozod yunon fuqarolari qatnashishi huquqiga ega bo‘lganlar. O‘yinlarga qullar, ayollar, bolalar, horijiylar, jinoyatchilar va qurollangan odamlar kiritilmagan. Miloddan avvalgi 632 yildan qadimgi 37- Olimpiya o‘yinlardan boshlab o‘yinlarida bolalar qatnashgan va ularning chiqishlari uchun alohida kun ajratilgan. Beshinchi kun. G‘oliblar e’lon qilingan, taqdirlash marosimi bo‘lgan. Qadimgi Olimpiya o‘yinlarining g‘oliblari olimpionik deb nomlangan va ular sharafiga qo‘shiqlar aytilgan. Qadimgi Olimpiya o‘yinlarga ellanodik - hakamlar rahbarlik qilgan. Ellanodiklar Elida fuqarolari orasidan o‘yinlar boshlanishidan bir yil oldin chek tashlash asosida 9 nafar kishidan 18 nafar kishigacha saylangan. Ellanodiklarning vazifasi musobaqalar joyini tayyorlash, musobaqa ishtirokchilarini tanlash, musobaqalarning borishini kuzatib turish va musobaqa g‘oliblariga mukofotlar berishdan iborat bo‘lgan. Qadimgi Olimpiya o‘yinlarining dasturi ko‘p yillar mobaynida o‘zgarmagan va musobaqalarning eng qadimgi turi 1 stadiyga (stadiodrom) yugurishdan iborat bo‘lgan. Qadimgi 14-o‘yinlardan boshlab musobaqalar dasturiga 2 stadiyga yugurish - diaulos, 15-olimpiada o‘yinlaridan boshlab esa chidamliligini sinash uchun 24 stadiyga yugurish - dolixodrom kiritilgan. Qadimgi 18-Olimpiya o‘yinlardan boshlab dasturga pentatlon (beshkurash) bo‘yicha musobaqalar kiritilgan. Pentatlon – yugurish, sakrash, disk va nayza uloqtirish, kurash mashqlaridan iborat bo‘lgan. 25-o‘yinlarda – ot aravalarda poyga, 33-o‘yinlarda – pankration (qo‘l jangi va kurash) musobaqalari dasturga kiritilgan. Olimpiya shahrining sharqiy qismida o‘sha davrlarda ot aravalar poygasi o‘tkaziladigan ulkan gippodrom joylashgan va 730x336 metr kattalikda bo‘lgan. Bundan tashqari, bu yerda xususiy sport maktabi - gimnaniya, uning o‘rtasida 66x66 metr kattalikdagi palestra joylashgan. Gimnasiya yaqinida esa olimpiya o‘yinlari paytida atletlar yashaydigan “olimpiya qishlog‘i” ham bo‘lgan. Qadimgi olimpiya o‘yinlariga faqat ozod yunon fuqarolari qatnashishi huquqiga ega bo‘lganlar. O‘yinlarga qullar, ayollar, bolalar, horijiylar, jinoyatchilar va qurollangan odamlar kiritilmagan. Miloddan avvalgi 632 yildan qadimgi 37- Olimpiya o‘yinlardan boshlab o‘yinlarida bolalar qatnashgan va ularning chiqishlari uchun alohida kun ajratilgan.
Qadimgi yunonlar Olimpiya o‘yinlari qahramonlari nomlarini Alfey daryosi yaqinida o‘rnatilgan marmar ustunlarga o‘yib yozishgan. Birinchi Olimpiya o‘yinlarining g‘olibi Elida shahridan oshpaz Koroibos to‘g‘risida ana shu marmar ustundagi yozuvlardan ma’lum bo‘lgan. Qadimgi olimpiya o‘yinlari ijtimoiy-siyosiy ahamiyatga ega bo‘lgan. Ular Qadimgi Gresiyaning ko‘pgina shaharlarini birlashuviga, quldorlarning o‘zaro shartnomalar asosida tinchlik haqidagi kelishuvlariga, iqtisodiy jipslashuviga sabab bo‘lgan. Olimpiya o‘yinlari millatni birlashtiradigan va o‘zaro totuvlikka xizmat qiladigan umumyunon bayram hisoblangan. Bu o‘yinlar polis quldorlarining harbiy qudratini ham namoyish qilgan. Olimpiya o‘yinlari qadimdan eng e’zozlangan bayramlardan biri bo‘lgan. Mashhur tarixchi Gerodot bu yerga Afinadan yayov kelgan. Matematik Pifagor umumellin sport musobaqalarida qo‘l jangi bo‘yicha g‘olib bo‘lgan. Gippokrat kuchli kurashchi va mohir chavandoz edi. Faylasuf Aflotun mashhur Istma o‘yinlarida kurash bo‘yicha musobaqalarda g‘olib chiqqan. Olimpiadalarda dramaturglar Sofokl va Evripid, yozuvchi Lukian, notiq Demosfen, qadimgi yunon madaniyati va san’atining barcha ko‘zga ko‘ringan namoyandalari bevosita musobaqalar, tanlovlar ishtirokchilari, tomoshabin sifatida qatnashganlar. Qadimgi Gresiyada har yili Demetra yoki “Sog‘lom farzand” tanlovlarini o‘tkazish an’anasi kiritilgan edi. Mazkur ko‘rikda eng sog‘lom va ko‘rkam bolalar aniqlanib, ularning onalari taqdirlangan. Olimpiya o‘yinlarining asosiy g‘oyasi inson barkamolligi, aqliy va jismoniy yetukligini namoyishi bo‘lgan. Shuning uchun ilk umumellin bayramlarida kuchlilik, chaqqonlik, epchillik bo‘yicha musobaqalar musiqa, she’riyat tanlovlariga ulanib ketgan. Olimpiadalarda jismoniy go‘zallikka aqliy salohiyat, musiqiy, badIIy, tasviriy iste’dod ruhi uyg‘un bo‘lgan. Olimpiya o‘yinlari doirasida san’at, adabiyot, musiqa, me’morchilik bo‘yicha tanlovlar o‘tkazilgan. Qadimgi yunonlar Olimpiya o‘yinlari qahramonlari nomlarini Alfey daryosi yaqinida o‘rnatilgan marmar ustunlarga o‘yib yozishgan. Birinchi Olimpiya o‘yinlarining g‘olibi Elida shahridan oshpaz Koroibos to‘g‘risida ana shu marmar ustundagi yozuvlardan ma’lum bo‘lgan. Qadimgi olimpiya o‘yinlari ijtimoiy-siyosiy ahamiyatga ega bo‘lgan. Ular Qadimgi Gresiyaning ko‘pgina shaharlarini birlashuviga, quldorlarning o‘zaro shartnomalar asosida tinchlik haqidagi kelishuvlariga, iqtisodiy jipslashuviga sabab bo‘lgan. Olimpiya o‘yinlari millatni birlashtiradigan va o‘zaro totuvlikka xizmat qiladigan umumyunon bayram hisoblangan. Bu o‘yinlar polis quldorlarining harbiy qudratini ham namoyish qilgan. Olimpiya o‘yinlari qadimdan eng e’zozlangan bayramlardan biri bo‘lgan. Mashhur tarixchi Gerodot bu yerga Afinadan yayov kelgan. Matematik Pifagor umumellin sport musobaqalarida qo‘l jangi bo‘yicha g‘olib bo‘lgan. Gippokrat kuchli kurashchi va mohir chavandoz edi. Faylasuf Aflotun mashhur Istma o‘yinlarida kurash bo‘yicha musobaqalarda g‘olib chiqqan. Olimpiadalarda dramaturglar Sofokl va Evripid, yozuvchi Lukian, notiq Demosfen, qadimgi yunon madaniyati va san’atining barcha ko‘zga ko‘ringan namoyandalari bevosita musobaqalar, tanlovlar ishtirokchilari, tomoshabin sifatida qatnashganlar. Qadimgi Gresiyada har yili Demetra yoki “Sog‘lom farzand” tanlovlarini o‘tkazish an’anasi kiritilgan edi. Mazkur ko‘rikda eng sog‘lom va ko‘rkam bolalar aniqlanib, ularning onalari taqdirlangan. Olimpiya o‘yinlarining asosiy g‘oyasi inson barkamolligi, aqliy va jismoniy yetukligini namoyishi bo‘lgan. Shuning uchun ilk umumellin bayramlarida kuchlilik, chaqqonlik, epchillik bo‘yicha musobaqalar musiqa, she’riyat tanlovlariga ulanib ketgan. Olimpiadalarda jismoniy go‘zallikka aqliy salohiyat, musiqiy, badIIy, tasviriy iste’dod ruhi uyg‘un bo‘lgan. Olimpiya o‘yinlari doirasida san’at, adabiyot, musiqa, me’morchilik bo‘yicha tanlovlar o‘tkazilgan.