OLIY MAJLIS PALATALARNING, YURTIMIZ QONUNCHILIK TIZIMIDAGI VA PALATALARNING VAKOLATLARI

Yuklangan vaqt

2024-03-10

Yuklab olishlar soni

12

Sahifalar soni

27

Faytl hajmi

165,5 KB


OLIY VA O‘RTA MAXSUS TA’LIM VAZIRLIGI MIRZO ULUG‘BEK NOMIDAGI O‘ZBEKISTON MILLIY UNIVERSITETI IJTIMOIY FANLAR FAKULTETI KONSTITUTSIYAVIY HUQUQ fanidan “OLIY MAJLIS PALATALARNING, YURTIMIZ QONUNCHILIK TIZIMIDAGI VA PALATALARNING VAKOLATLARI” mavzusidagi KURS ISHI TOSHKENT – 2023 OLIY VA O‘RTA MAXSUS TA’LIM VAZIRLIGI MIRZO ULUG‘BEK NOMIDAGI O‘ZBEKISTON MILLIY UNIVERSITETI IJTIMOIY FANLAR FAKULTETI KONSTITUTSIYAVIY HUQUQ fanidan “OLIY MAJLIS PALATALARNING, YURTIMIZ QONUNCHILIK TIZIMIDAGI VA PALATALARNING VAKOLATLARI” mavzusidagi KURS ISHI TOSHKENT – 2023
1 M U N D A R I J A KIRISH ………………………………………………………………….. 3-5 I bob. Oʻzbekiston respublikasi oliy majlisi qonunchilik palatasi va senati qoʻmita va komissiyalarini shakllantirish, qoʻmita va Komissiyalar faoliyatining asosiy yoʻnalishlari 1.1. Oʻzbekiston Respublikasi Oliy Majlis Qonunchilik palatasi qoʻmita va komissiyalari shakllantirish tartiboti va ularning vakolatlari…………… 6-9 1.2. Oliy Majlis Senatining qoʻmita va komissiyalarini shakllantirish tartibi va vakolatlar…………....................................................................... 10-12 II bob. OLIY MAJLIS PALATALARI QOʻMITALARI FAOLIYATINING ASOSIY YOʻNALISHLARI 2.1. Oʻzbekiston Respublikasi qonunlari, senat qoʻmitalari qarorlarining davlat hokimiyati va boshqaruv organlari tomonidan ijro etilishini nazorat qilish………………………………………………………………………. 13-18 2.2. Oʻzbekiston Respublikasi Oliy Majlisi Senatining qoʻmitalari tomonidan Oʻzbekiston Respublikasi Oliy Majlisi Qonunchilik palatasi qabul qilgan qonunlarni dastlabki tarzda koʻrib chiqish tartibi....………… 19-23 XULOSA…………………………………………………………………… 24-25 FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO‘YXATI………………...... 25-27 1 M U N D A R I J A KIRISH ………………………………………………………………….. 3-5 I bob. Oʻzbekiston respublikasi oliy majlisi qonunchilik palatasi va senati qoʻmita va komissiyalarini shakllantirish, qoʻmita va Komissiyalar faoliyatining asosiy yoʻnalishlari 1.1. Oʻzbekiston Respublikasi Oliy Majlis Qonunchilik palatasi qoʻmita va komissiyalari shakllantirish tartiboti va ularning vakolatlari…………… 6-9 1.2. Oliy Majlis Senatining qoʻmita va komissiyalarini shakllantirish tartibi va vakolatlar…………....................................................................... 10-12 II bob. OLIY MAJLIS PALATALARI QOʻMITALARI FAOLIYATINING ASOSIY YOʻNALISHLARI 2.1. Oʻzbekiston Respublikasi qonunlari, senat qoʻmitalari qarorlarining davlat hokimiyati va boshqaruv organlari tomonidan ijro etilishini nazorat qilish………………………………………………………………………. 13-18 2.2. Oʻzbekiston Respublikasi Oliy Majlisi Senatining qoʻmitalari tomonidan Oʻzbekiston Respublikasi Oliy Majlisi Qonunchilik palatasi qabul qilgan qonunlarni dastlabki tarzda koʻrib chiqish tartibi....………… 19-23 XULOSA…………………………………………………………………… 24-25 FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO‘YXATI………………...... 25-27
2 KIRISH Kurs ishi mavzusining dolzarbligi. 1991-yil, Oʻzbekiston mustaqilligi eʼlon qilinishi bilan, qisqa muddat ichida, demokratik tamoyillarni shakllantirish, bozor munosabatlariga oʻtish, hayotning barcha sohalarida qonun ustuvorligini taʼminlash, hokimiyatning boʻlinishi (ijroiya, qonunchilik va sud) kabi asosiy prinsiplardan iborat boʻlgan yangi davlatchilikning qonunchilik bazasi vujudga kelishiga ehtiyoj tug‘ildi. 1994-yilning 25-dekabrida Oʻzbekiston tarixida birinchi marta ko’ppartiyaviylik asosida shakllangan parlament — Oliy Majlisning tarkib topishi ana shu yo’ldagi asosiy qadamlardan biri boʻldi. Oʻzbekiston Parlamenti jamiyatimizda qonun ustuvorligi prinsiplarini joriy qilish, iqtisodiy va siyosiy sohalardagi islohotlarni chuqurlashtirishga doir huquqiy asoslarni yanada rivojlantirish, fuqarolarning huquk va manfaatlarini himoya qilish, mustaqil Oʻzbekistonning jahon miqyosidagi nufuzini oshirish kabi muhim masalalarni hal qilishga erishdi. Biroq davr va jahon amaliyoti qonunchilik hokimiyatini demokratik andozalarga muvofiq holda islohot qilish zarurligini ko’rsatdi. Davlat va jamiyat hayotini erkinlashtirish hamda demokratiyalashtirishni chuqurlashtirish natijasi o’laroq, mamlakatimizda davlat hokimiyatining barcha tarmoqlarini, shu jumladan, qonunchilik sohasini takomillashtirishga doimo eʼtibor qaratilmoqda. Jumladan, yangilangan Bosh Qomusimizda ham bu boradagi moddalar, qonunlar belgilab qo’yildi. Shunday ekan, Parlament faoliyatini takomillashtirish zamonaviy demokratik davlatni barpo etish va rivojlantirishning ajralmas xususiyatidir. Shuning uchun ham dunyodagi turli demokratik tizimlarda parlament faoliyatini takomillashtirish yo’llari va usullarini shakllantirish, samaradorligini oshirish, hokimiyatning ijroiya va sud hokimiyatlari tarmoqlari faoliyati bilan boʻladigan ishlarini uyg’unlashtirish borasida faol izlanish olib borilyapti. 2 KIRISH Kurs ishi mavzusining dolzarbligi. 1991-yil, Oʻzbekiston mustaqilligi eʼlon qilinishi bilan, qisqa muddat ichida, demokratik tamoyillarni shakllantirish, bozor munosabatlariga oʻtish, hayotning barcha sohalarida qonun ustuvorligini taʼminlash, hokimiyatning boʻlinishi (ijroiya, qonunchilik va sud) kabi asosiy prinsiplardan iborat boʻlgan yangi davlatchilikning qonunchilik bazasi vujudga kelishiga ehtiyoj tug‘ildi. 1994-yilning 25-dekabrida Oʻzbekiston tarixida birinchi marta ko’ppartiyaviylik asosida shakllangan parlament — Oliy Majlisning tarkib topishi ana shu yo’ldagi asosiy qadamlardan biri boʻldi. Oʻzbekiston Parlamenti jamiyatimizda qonun ustuvorligi prinsiplarini joriy qilish, iqtisodiy va siyosiy sohalardagi islohotlarni chuqurlashtirishga doir huquqiy asoslarni yanada rivojlantirish, fuqarolarning huquk va manfaatlarini himoya qilish, mustaqil Oʻzbekistonning jahon miqyosidagi nufuzini oshirish kabi muhim masalalarni hal qilishga erishdi. Biroq davr va jahon amaliyoti qonunchilik hokimiyatini demokratik andozalarga muvofiq holda islohot qilish zarurligini ko’rsatdi. Davlat va jamiyat hayotini erkinlashtirish hamda demokratiyalashtirishni chuqurlashtirish natijasi o’laroq, mamlakatimizda davlat hokimiyatining barcha tarmoqlarini, shu jumladan, qonunchilik sohasini takomillashtirishga doimo eʼtibor qaratilmoqda. Jumladan, yangilangan Bosh Qomusimizda ham bu boradagi moddalar, qonunlar belgilab qo’yildi. Shunday ekan, Parlament faoliyatini takomillashtirish zamonaviy demokratik davlatni barpo etish va rivojlantirishning ajralmas xususiyatidir. Shuning uchun ham dunyodagi turli demokratik tizimlarda parlament faoliyatini takomillashtirish yo’llari va usullarini shakllantirish, samaradorligini oshirish, hokimiyatning ijroiya va sud hokimiyatlari tarmoqlari faoliyati bilan boʻladigan ishlarini uyg’unlashtirish borasida faol izlanish olib borilyapti.
3 Yuqoridagilar bilan bir qatorda parlament faoliyatida qoʻmita va komissiyalar faoliyati bilan bogʻliq masalalarni tadqiq etish ham muhim ahamiyat kasb etadi. Kurs ishi mavzusini o‘rganilganlik darajasi: Mustaqillik yillarida Qonunchilik sohasini takomillashtirish borasida bir qator ishlar amalga oshirildi. Zero,Qonunlarni yaratish boyicha, bosh organ bo’lgan Oliy Majlis Qonunchilik palatasining eng sara kadrlar zaxirasini shakllantirish har qachon ham muhim ahamiyat kasb etgan. Qonunchilik o’rganilishi ham yurtimizda o’tgan yillardagiga nisbatan ancha oldinga siljidi. Bu borada olimlarimizdan Akmal Saidov, A.A. Azizxo’jayev, S.M. Adilxodjayeva, I.B.Zokirov, B.I.Ibratov, O.Oqyulov, H.R.Rahmonqulov, SH.N.Ro‘zinazarov va shu kabi olimlar tomonidan atroflicha, umumiy asoslarda o‘rganilgan. Yurtimizda Qonunchilik faoliyati muayyan mavzularida tahlil etilgan. O’zbekiston qonunchiligi garchi dunyoda yetakchi, mukammal va xalq manfaatlarini o’ylab chiqilgan qonunlar bo’lishiga qaramay, hali bu borada amalga oshirilishi kerak bo‘lgan ishlar ko‘p edi. Yangilangan Konstitutsiyada esa bu bo‘shliq anchayin to‘ldirildi, qonunchilikdagi dunyo tajribasi mentalitetimizga moslashtirilgan holda o’zimizga moslashtirildi. Kurs ishi maqsadi. O’zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi va yurtimizdagi Qonunchilik sohasini imkon qadar yaxshilab o’rganish, bu jarayon bilan bog‘liq turli holatlardagi muammolarni o‘rganish, tahlil etish, ularni imkon qadar huquqiy tartibga solish va hayotimizda tutgan o‘rni, qo‘llanish sohalari, huquqiy munosabatlar, talablarning o‘ziga xos jihatlari va hayotga mos kelishi borasida tegishli takliflar, tavsiyalar ishlab chiqishdan iborat. Kurs ishi vazifalari quyidagilar etib belgilandi:  Oliy Majlis, Qonunchilik palatalari vazifasi, faoliyati va turlarini o‘rganish 3 Yuqoridagilar bilan bir qatorda parlament faoliyatida qoʻmita va komissiyalar faoliyati bilan bogʻliq masalalarni tadqiq etish ham muhim ahamiyat kasb etadi. Kurs ishi mavzusini o‘rganilganlik darajasi: Mustaqillik yillarida Qonunchilik sohasini takomillashtirish borasida bir qator ishlar amalga oshirildi. Zero,Qonunlarni yaratish boyicha, bosh organ bo’lgan Oliy Majlis Qonunchilik palatasining eng sara kadrlar zaxirasini shakllantirish har qachon ham muhim ahamiyat kasb etgan. Qonunchilik o’rganilishi ham yurtimizda o’tgan yillardagiga nisbatan ancha oldinga siljidi. Bu borada olimlarimizdan Akmal Saidov, A.A. Azizxo’jayev, S.M. Adilxodjayeva, I.B.Zokirov, B.I.Ibratov, O.Oqyulov, H.R.Rahmonqulov, SH.N.Ro‘zinazarov va shu kabi olimlar tomonidan atroflicha, umumiy asoslarda o‘rganilgan. Yurtimizda Qonunchilik faoliyati muayyan mavzularida tahlil etilgan. O’zbekiston qonunchiligi garchi dunyoda yetakchi, mukammal va xalq manfaatlarini o’ylab chiqilgan qonunlar bo’lishiga qaramay, hali bu borada amalga oshirilishi kerak bo‘lgan ishlar ko‘p edi. Yangilangan Konstitutsiyada esa bu bo‘shliq anchayin to‘ldirildi, qonunchilikdagi dunyo tajribasi mentalitetimizga moslashtirilgan holda o’zimizga moslashtirildi. Kurs ishi maqsadi. O’zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi va yurtimizdagi Qonunchilik sohasini imkon qadar yaxshilab o’rganish, bu jarayon bilan bog‘liq turli holatlardagi muammolarni o‘rganish, tahlil etish, ularni imkon qadar huquqiy tartibga solish va hayotimizda tutgan o‘rni, qo‘llanish sohalari, huquqiy munosabatlar, talablarning o‘ziga xos jihatlari va hayotga mos kelishi borasida tegishli takliflar, tavsiyalar ishlab chiqishdan iborat. Kurs ishi vazifalari quyidagilar etib belgilandi:  Oliy Majlis, Qonunchilik palatalari vazifasi, faoliyati va turlarini o‘rganish
4  Qonunchilik, Qonun ishlab chiqilishi tushunchalaring mazmun- mohiyatini tahlil qilish, anglab yetish  Qonunchilik haqida ma’lumotlar, qilingan ilmiy ishlar, dissertatsiyalar, chop etilgan adabiyotlarni o‘rganish  Yangilangan Konstitutsiyamizdagi XVIII bobni, qonunchilik sohasi va O’zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi faoliyatini tahlil qilish  Qonun ishlab chiqilishidagi huquqiy asoslarni o‘rganish. Kurs ishining predmeti: O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasining XVIII bobi va Qonunchilikka oid normativ-huquqiy hujjatlar kurs ishi mavzusining predtmetini tashkil etadi. Kurs ishining obyekti: Qonunchilik va Qonun ishlab chiqilishi jarayoniga oid oid normativ-huquqiy hujjatlar bilan bog‘liq qonun hujjatlarini takomillashtirish, shartnomalarning ahamiyati, mohiyati va ularni takomillashtirish borasidagi moddiy-huquqiy muammolar tashkil etadi. Kurs ishining nazariy va amaliy ahamiyati. Kurs ishida bayon etilgan mulohazalar, nazariy xulosalar va amaliy takliflar xalqaro munosabatlarda O‘zbekistonning o‘rnini aniqlash, uning ijtimoiy-iqtisodiy, siyosiy hayotda tutgan mavqeyini o‘rganish uchun asos qilib olish mumkin. O‘rganish natijalari o‘quv yurtlarida mavzuga oid ma’ruzalarni o‘qitishda ma'lumot sifatida foydalanish mumkin. Kurs ishining tuzilishi: Kirish, 2 bob, 4 paragraf, xulosa va foydalanilgan adabiyotlar ro‘yxatidan iborat. 4  Qonunchilik, Qonun ishlab chiqilishi tushunchalaring mazmun- mohiyatini tahlil qilish, anglab yetish  Qonunchilik haqida ma’lumotlar, qilingan ilmiy ishlar, dissertatsiyalar, chop etilgan adabiyotlarni o‘rganish  Yangilangan Konstitutsiyamizdagi XVIII bobni, qonunchilik sohasi va O’zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi faoliyatini tahlil qilish  Qonun ishlab chiqilishidagi huquqiy asoslarni o‘rganish. Kurs ishining predmeti: O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasining XVIII bobi va Qonunchilikka oid normativ-huquqiy hujjatlar kurs ishi mavzusining predtmetini tashkil etadi. Kurs ishining obyekti: Qonunchilik va Qonun ishlab chiqilishi jarayoniga oid oid normativ-huquqiy hujjatlar bilan bog‘liq qonun hujjatlarini takomillashtirish, shartnomalarning ahamiyati, mohiyati va ularni takomillashtirish borasidagi moddiy-huquqiy muammolar tashkil etadi. Kurs ishining nazariy va amaliy ahamiyati. Kurs ishida bayon etilgan mulohazalar, nazariy xulosalar va amaliy takliflar xalqaro munosabatlarda O‘zbekistonning o‘rnini aniqlash, uning ijtimoiy-iqtisodiy, siyosiy hayotda tutgan mavqeyini o‘rganish uchun asos qilib olish mumkin. O‘rganish natijalari o‘quv yurtlarida mavzuga oid ma’ruzalarni o‘qitishda ma'lumot sifatida foydalanish mumkin. Kurs ishining tuzilishi: Kirish, 2 bob, 4 paragraf, xulosa va foydalanilgan adabiyotlar ro‘yxatidan iborat.
5 I. OʻZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY MAJLISI QONUNCHILIK PALATASI VA SENATI QOʻMITA VA KOMISSIYALARINI SHAKLLANTIRISH, QOʻMITA VA KOMISSIYALAR FAOLIYATINING ASOSIY YOʻNALISHLARI 1.1. Oʻzbekiston Respublikasi Oliy Majlis Qonunchilik palatasi qoʻmita va komissiyalari shakllantirish tartiboti va ularning vakolatlari Qonun loyihalarini tayyorlash ishini olib borish, Qonunchilik palatasi muhokamasiga kiritiladigan masalalarni dastlabki tarzda koʻrib chiqish va tayyorlash, Oʻzbekiston Respublikasi qonunlari hamda palata tomonidan qabul qilinadigan qarorlarning ijrosini nazorat qilish uchun Qonunchilik palatasining vakolatlari muddatiga Qonunchilik palatasi deputatlari orasidan rais, uning oʻrinbosari va aʼzolardan iborat tarkibda qoʻmitalar saylanadi. Qoʻmita raisi, uning oʻrinbosari va qoʻmita aʼzolari lavozimlari deputatlarning qaysi partiya yoki guruhga mansubligini hamda saylovda saylovchilarning qancha ovoz olganligini inobatga olgan holda yaxlit (umumiy) qaror bilan belgilanadi.1 Qonunchilik palatasi qoʻmitalarining barcha aʼzolari teng huquqlardan foydalanadilar. Qoʻmita tarkibiga saylanmagan deputat uning ishida maslahat ovozi huquqi bilan ishtirok etishga haqli. Qonunchilik palatasi qoʻmitalari Qonunchilik palatasi oldida masʼul va unga hisobdordir. Qonunchilik palatasi qoʻmitalari:  oʻz tashabbusi bilan yoki Qonunchilik palatasining topshirigʻiga binoan Oʻzbekiston Respublikasi qonunlarining hamda oʻzining vakolatlariga kiradigan masalalar yuzasidan Qonunchilik palatasi boshqa qarorlarining loyihalarini ishlab chiqadi; 1 Parlamentarizm: xorijiy mamlakatlar tajribasi// Mualliflar jamoasi. Toshkent: ―Sharq‖, 2004.- 296 b. 5 I. OʻZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY MAJLISI QONUNCHILIK PALATASI VA SENATI QOʻMITA VA KOMISSIYALARINI SHAKLLANTIRISH, QOʻMITA VA KOMISSIYALAR FAOLIYATINING ASOSIY YOʻNALISHLARI 1.1. Oʻzbekiston Respublikasi Oliy Majlis Qonunchilik palatasi qoʻmita va komissiyalari shakllantirish tartiboti va ularning vakolatlari Qonun loyihalarini tayyorlash ishini olib borish, Qonunchilik palatasi muhokamasiga kiritiladigan masalalarni dastlabki tarzda koʻrib chiqish va tayyorlash, Oʻzbekiston Respublikasi qonunlari hamda palata tomonidan qabul qilinadigan qarorlarning ijrosini nazorat qilish uchun Qonunchilik palatasining vakolatlari muddatiga Qonunchilik palatasi deputatlari orasidan rais, uning oʻrinbosari va aʼzolardan iborat tarkibda qoʻmitalar saylanadi. Qoʻmita raisi, uning oʻrinbosari va qoʻmita aʼzolari lavozimlari deputatlarning qaysi partiya yoki guruhga mansubligini hamda saylovda saylovchilarning qancha ovoz olganligini inobatga olgan holda yaxlit (umumiy) qaror bilan belgilanadi.1 Qonunchilik palatasi qoʻmitalarining barcha aʼzolari teng huquqlardan foydalanadilar. Qoʻmita tarkibiga saylanmagan deputat uning ishida maslahat ovozi huquqi bilan ishtirok etishga haqli. Qonunchilik palatasi qoʻmitalari Qonunchilik palatasi oldida masʼul va unga hisobdordir. Qonunchilik palatasi qoʻmitalari:  oʻz tashabbusi bilan yoki Qonunchilik palatasining topshirigʻiga binoan Oʻzbekiston Respublikasi qonunlarining hamda oʻzining vakolatlariga kiradigan masalalar yuzasidan Qonunchilik palatasi boshqa qarorlarining loyihalarini ishlab chiqadi; 1 Parlamentarizm: xorijiy mamlakatlar tajribasi// Mualliflar jamoasi. Toshkent: ―Sharq‖, 2004.- 296 b.
6  qonun loyihalarining dastlabki tarzda koʻrib chiqilishini va ularni Qonunchilik palatasida koʻrib chiqishga tayyorlashni amalga oshiradi;  qonunlarning loyihalari yuzasidan xulosalar beradi, qonun loyihasini Qonunchilik palatasining majlisi kun tartibiga kiritish, uning ustida ishlashni davom ettirish yoki asoslantirilgan holda uni rad etish toʻgʻrisida Kengashga takliflar kiritadi;  Oʻzbekiston Respublikasining Davlat byudjeti loyihasi yuzasidan xulosalar va takliflar beradi;  Qonunchilik palatasining topshirigʻiga yoki palata Kengashining tavsiyasiga binoan muayyan qonun loyihasi yoki palata vakolatlariga kiradigan boshqa masala yuzasidan masʼul boʻladi;  kiritilgan qonun loyihalarini koʻrib chiqish boʻyicha ishchi guruhlari tuzadi, ularning tarkibiga davlat organlari va nodavlat notijorat tashkilotlarining, ilmiy muassasalarning vakillarini, mutaxassislar va olimlarni, xoʻjalik yurituvchi subyektlarning rahbarlarini jalb etadi;  qonunchilik tashabbusi huquqi subyektlari vakillarining ular tomonidan kiritilgan qonun loyihasiga taalluqli masalalar yuzasidan fikrlarini eshitadi;  kiritilgan Oʻzbekiston Respublikasi qonunlari, shuningdek Qonunchilik palatasi tomonidan qabul qilinayotgan qarorlar matniga oʻzgartish yoki qoʻshimchalar kiritish yuzasidan takliflar tayyorlaydi;  davlat organlari va boshqa tashkilotlardan, mansabdor shaxslardan hujjatlarni, ekspert xulosalari, statistika maʼlumotlari va boshqa maʼlumotlarni talab qilib oladi;  davlat hokimiyati va boshqaruvi organlari rahbarlarining Oʻzbekiston Respublikasi qonunlari, boshqa qonun hujjatlari hamda qoʻmitalarning 6  qonun loyihalarining dastlabki tarzda koʻrib chiqilishini va ularni Qonunchilik palatasida koʻrib chiqishga tayyorlashni amalga oshiradi;  qonunlarning loyihalari yuzasidan xulosalar beradi, qonun loyihasini Qonunchilik palatasining majlisi kun tartibiga kiritish, uning ustida ishlashni davom ettirish yoki asoslantirilgan holda uni rad etish toʻgʻrisida Kengashga takliflar kiritadi;  Oʻzbekiston Respublikasining Davlat byudjeti loyihasi yuzasidan xulosalar va takliflar beradi;  Qonunchilik palatasining topshirigʻiga yoki palata Kengashining tavsiyasiga binoan muayyan qonun loyihasi yoki palata vakolatlariga kiradigan boshqa masala yuzasidan masʼul boʻladi;  kiritilgan qonun loyihalarini koʻrib chiqish boʻyicha ishchi guruhlari tuzadi, ularning tarkibiga davlat organlari va nodavlat notijorat tashkilotlarining, ilmiy muassasalarning vakillarini, mutaxassislar va olimlarni, xoʻjalik yurituvchi subyektlarning rahbarlarini jalb etadi;  qonunchilik tashabbusi huquqi subyektlari vakillarining ular tomonidan kiritilgan qonun loyihasiga taalluqli masalalar yuzasidan fikrlarini eshitadi;  kiritilgan Oʻzbekiston Respublikasi qonunlari, shuningdek Qonunchilik palatasi tomonidan qabul qilinayotgan qarorlar matniga oʻzgartish yoki qoʻshimchalar kiritish yuzasidan takliflar tayyorlaydi;  davlat organlari va boshqa tashkilotlardan, mansabdor shaxslardan hujjatlarni, ekspert xulosalari, statistika maʼlumotlari va boshqa maʼlumotlarni talab qilib oladi;  davlat hokimiyati va boshqaruvi organlari rahbarlarining Oʻzbekiston Respublikasi qonunlari, boshqa qonun hujjatlari hamda qoʻmitalarning
7 qarorlari ular tomonidan qanday bajarilayotgani haqidagi axborotlarini eshitadi. Qonunchilik palatasi qoʻmitalari ishni oʻz rejalariga, shuningdek Qonunchilik palatasi, uning Spikeri va Kengashi topshiriqlari hamda tavsiyalariga muvofiq tashkil etadi. Qonunchilik palatasi qoʻmitalarining faoliyati tartibi Qonunchilik palatasi Reglamentida belgilanadi. Qonunchilik palatasi qoʻmitalarining majlislari palata majlislari oraligʻida zaruratga qarab oʻtkaziladi. Qonunchilik palatasi qoʻmitalarining majlislari, agar ularda qoʻmita aʼzolarining kamida yarmi hozir boʻlsa, vakolatli hisoblanadi. Qonunchilik palatasi qoʻmitalarining majlislari ochiq oʻtkaziladi. Zarurat boʻlganida Qonunchilik palatasi qoʻmitalari yopiq majlis oʻtkazish toʻgʻrisida qaror qabul qilishi mumkin. Qoʻmitalarning majlislariga davlat organlari va nodavlat notijorat tashkilotlarining, ilmiy muassasalarning vakillari, mutaxassislar va olimlar, matbuot organlarining, televideniye, radio hamda boshqa ommaviy axborot vositalarining vakillari taklif qilinishi mumkin.2 Qonunchilik palatasi qoʻmitalari koʻrib chiqilayotgan masalalar yuzasidan qoʻmita jami aʼzolarining koʻpchilik ovozi bilan qarorlar qabul qiladi. Qonunchilik palatasi qoʻmitalarining davlat organlariga yuborilayotgan qarorlari ular tomonidan koʻrib chiqilishi shart, natijalari yoki koʻrilgan choralar toʻgʻrisida, agar qarorda boshqacha qoida belgilangan boʻlmasa, uzogʻi bilan bir oydan kechiktirmay xabar qilinishi kerak. Qonunchilik palatasi muayyan vazifalarni bajarish uchun komissiyalar tuzishi mumkin. Komissiyalar Qonunchilik palatasi majlisida Qonunchilik palatasi deputatlari orasidan tuziladi. Ayni paytda komissiyani tuzishdan koʻzlangan maqsad va uning vakolatlari belgilanadi. Komissiyalar oʻz faoliyatini zimmasiga 2 Azizxoʻjayev A.A. Demokratiya – xalq hokimiyati demakdir.-Toshkent: Sharq, 1996.-226 b. 7 qarorlari ular tomonidan qanday bajarilayotgani haqidagi axborotlarini eshitadi. Qonunchilik palatasi qoʻmitalari ishni oʻz rejalariga, shuningdek Qonunchilik palatasi, uning Spikeri va Kengashi topshiriqlari hamda tavsiyalariga muvofiq tashkil etadi. Qonunchilik palatasi qoʻmitalarining faoliyati tartibi Qonunchilik palatasi Reglamentida belgilanadi. Qonunchilik palatasi qoʻmitalarining majlislari palata majlislari oraligʻida zaruratga qarab oʻtkaziladi. Qonunchilik palatasi qoʻmitalarining majlislari, agar ularda qoʻmita aʼzolarining kamida yarmi hozir boʻlsa, vakolatli hisoblanadi. Qonunchilik palatasi qoʻmitalarining majlislari ochiq oʻtkaziladi. Zarurat boʻlganida Qonunchilik palatasi qoʻmitalari yopiq majlis oʻtkazish toʻgʻrisida qaror qabul qilishi mumkin. Qoʻmitalarning majlislariga davlat organlari va nodavlat notijorat tashkilotlarining, ilmiy muassasalarning vakillari, mutaxassislar va olimlar, matbuot organlarining, televideniye, radio hamda boshqa ommaviy axborot vositalarining vakillari taklif qilinishi mumkin.2 Qonunchilik palatasi qoʻmitalari koʻrib chiqilayotgan masalalar yuzasidan qoʻmita jami aʼzolarining koʻpchilik ovozi bilan qarorlar qabul qiladi. Qonunchilik palatasi qoʻmitalarining davlat organlariga yuborilayotgan qarorlari ular tomonidan koʻrib chiqilishi shart, natijalari yoki koʻrilgan choralar toʻgʻrisida, agar qarorda boshqacha qoida belgilangan boʻlmasa, uzogʻi bilan bir oydan kechiktirmay xabar qilinishi kerak. Qonunchilik palatasi muayyan vazifalarni bajarish uchun komissiyalar tuzishi mumkin. Komissiyalar Qonunchilik palatasi majlisida Qonunchilik palatasi deputatlari orasidan tuziladi. Ayni paytda komissiyani tuzishdan koʻzlangan maqsad va uning vakolatlari belgilanadi. Komissiyalar oʻz faoliyatini zimmasiga 2 Azizxoʻjayev A.A. Demokratiya – xalq hokimiyati demakdir.-Toshkent: Sharq, 1996.-226 b.
8 yuklatilgan vazifalar bajarilganidan keyin yoki Qonunchilik palatasining qaroriga binoan muddatidan ilgari tugatadi. Komissiyalarni tashkil etish va ularning faoliyati tartibi Qonunchilik palatasi Reglamentida belgilanadi. 8 yuklatilgan vazifalar bajarilganidan keyin yoki Qonunchilik palatasining qaroriga binoan muddatidan ilgari tugatadi. Komissiyalarni tashkil etish va ularning faoliyati tartibi Qonunchilik palatasi Reglamentida belgilanadi.
9 1.2. Oliy Majlis Senatining qoʻmita va komissiyalarini shakllantirish tartibi va vakolatlari Senat muhokamasiga kiritiladigan masalalarni dastlabki tarzda koʻrib chiqish va tayyorlash, Oʻzbekiston Respublikasi qonunlari hamda Senat tomonidan qabul qilinadigan qarorlarning ijrosini nazorat qilish uchun Senat shakllanganidan keyin uning vakolatlari muddatiga senatorlar orasidan rais, uning oʻrinbosari va aʼzolardan iborat tarkibda qoʻmitalar saylanadi. Senat qoʻmitalarining barcha aʼzolari teng huquqlardan foydalanadilar. Qoʻmita tarkibiga saylanmagan senator uning ishida maslahat ovozi huquqi bilan ishtirok etishga haqli. Senat qoʻmitalari Senat oldida masʼul va unga hisobdordir. Senat qoʻmitalarining vakolatlari Senat qoʻmitalari: Qonunchilik palatasi tomonidan Senatga maʼqullash uchun topshirilgan qonunlar yuzasidan xulosalar beradi; oʻzining vakolatlariga kiradigan masalalar yuzasidan oʻz tashabbusi bilan va Senatning topshirigʻiga binoan Senat hujjatlari loyihalarini ishlab chiqadi; qonunni majlis kun tartibiga kiritish yoki uning ustida ishlashni davom ettirish yoxud asoslantirilgan holda uni rad etish toʻgʻrisida Kengashga takliflar kiritadi; Oʻzbekiston Respublikasining Davlat byudjeti loyihasi yuzasidan xulosalar va takliflar beradi; davlat organlari va boshqa tashkilotlardan, mansabdor shaxslardan hujjatlarni, ekspert xulosalari va boshqa xulosalarni, statistika maʼlumotlari va boshqa maʼlumotlarni talab qilib oladi; 9 1.2. Oliy Majlis Senatining qoʻmita va komissiyalarini shakllantirish tartibi va vakolatlari Senat muhokamasiga kiritiladigan masalalarni dastlabki tarzda koʻrib chiqish va tayyorlash, Oʻzbekiston Respublikasi qonunlari hamda Senat tomonidan qabul qilinadigan qarorlarning ijrosini nazorat qilish uchun Senat shakllanganidan keyin uning vakolatlari muddatiga senatorlar orasidan rais, uning oʻrinbosari va aʼzolardan iborat tarkibda qoʻmitalar saylanadi. Senat qoʻmitalarining barcha aʼzolari teng huquqlardan foydalanadilar. Qoʻmita tarkibiga saylanmagan senator uning ishida maslahat ovozi huquqi bilan ishtirok etishga haqli. Senat qoʻmitalari Senat oldida masʼul va unga hisobdordir. Senat qoʻmitalarining vakolatlari Senat qoʻmitalari: Qonunchilik palatasi tomonidan Senatga maʼqullash uchun topshirilgan qonunlar yuzasidan xulosalar beradi; oʻzining vakolatlariga kiradigan masalalar yuzasidan oʻz tashabbusi bilan va Senatning topshirigʻiga binoan Senat hujjatlari loyihalarini ishlab chiqadi; qonunni majlis kun tartibiga kiritish yoki uning ustida ishlashni davom ettirish yoxud asoslantirilgan holda uni rad etish toʻgʻrisida Kengashga takliflar kiritadi; Oʻzbekiston Respublikasining Davlat byudjeti loyihasi yuzasidan xulosalar va takliflar beradi; davlat organlari va boshqa tashkilotlardan, mansabdor shaxslardan hujjatlarni, ekspert xulosalari va boshqa xulosalarni, statistika maʼlumotlari va boshqa maʼlumotlarni talab qilib oladi;
10 Qonunchilik palatasi tomonidan kiritilgan qonunlarni koʻrib chiqish boʻyicha ishchi guruhlari tuzadi, ularning tarkibiga davlat organlari va nodavlat notijorat tashkilotlarining, ilmiy muassasalarning vakillarini, mutaxassislar va olimlarni, xoʻjalik yurituvchi subyektlarning rahbarlarini jalb etadi; kiritilgan Oʻzbekiston Respublikasi qonunlari, shuningdek Senat tomonidan qabul qilinayotgan qarorlar matniga oʻzgartish yoki qoʻshimchalar kiritish yuzasidan takliflar tayyorlaydi; davlat hokimiyati va boshqaruvi organlari rahbarlarining Oʻzbekiston Respublikasi qonunlari, Senat hujjatlari hamda qoʻmitalarning qarorlari ular tomonidan qanday bajarilayotgani haqidagi axborotlarini eshitadi. Senat qoʻmitalarining ishini tashkil etish Senat qoʻmitalari ishni oʻz rejalariga, shuningdek Senat, uning Raisi va Kengashi topshiriqlari hamda tavsiyalariga muvofiq tashkil etadi. Senat qoʻmitalarining faoliyati tartibi Senat Reglamentida belgilanadi. Senat qoʻmitalarining majlislari Senat majlislari oraligʻida zaruratga qarab oʻtkaziladi. Senat qoʻmitalarining majlislari, agar ularda qoʻmita aʼzolarining kamida yarmi hozir boʻlsa, vakolatli hisoblanadi. Senat qoʻmitalarining majlislari ochiq oʻtkaziladi. Zarurat boʻlganida Senat qoʻmitalari yopiq majlis oʻtkazish toʻgʻrisida qaror qabul qilishi mumkin. Qoʻmitalarning majlislariga davlat organlari va nodavlat notijorat tashkilotlarining, ilmiy muassasalarning vakillari, mutaxassislar va olimlar, matbuot organlarining, televideniye, radio hamda boshqa ommaviy axborot vositalarining vakillari taklif qilinishi mumkin.3 Senat qoʻmitalari koʻrib chiqilayotgan masalalar yuzasidan qoʻmita jami aʼzolarining koʻpchilik ovozi bilan qarorlar qabul qiladi. Senat qoʻmitalarining davlat organlariga yuborilayotgan qarorlari ular tomonidan koʻrib chiqilishi shart, 3 Xorijiy mamlakat konstitutsiyaviy (davlat) huquqi: Oʻquv qoʻllanma //Maʼsul muharrir: dotsent D.Q.Ahmedov.- Toshkent: TDYUI, 2006.-550 b. 10 Qonunchilik palatasi tomonidan kiritilgan qonunlarni koʻrib chiqish boʻyicha ishchi guruhlari tuzadi, ularning tarkibiga davlat organlari va nodavlat notijorat tashkilotlarining, ilmiy muassasalarning vakillarini, mutaxassislar va olimlarni, xoʻjalik yurituvchi subyektlarning rahbarlarini jalb etadi; kiritilgan Oʻzbekiston Respublikasi qonunlari, shuningdek Senat tomonidan qabul qilinayotgan qarorlar matniga oʻzgartish yoki qoʻshimchalar kiritish yuzasidan takliflar tayyorlaydi; davlat hokimiyati va boshqaruvi organlari rahbarlarining Oʻzbekiston Respublikasi qonunlari, Senat hujjatlari hamda qoʻmitalarning qarorlari ular tomonidan qanday bajarilayotgani haqidagi axborotlarini eshitadi. Senat qoʻmitalarining ishini tashkil etish Senat qoʻmitalari ishni oʻz rejalariga, shuningdek Senat, uning Raisi va Kengashi topshiriqlari hamda tavsiyalariga muvofiq tashkil etadi. Senat qoʻmitalarining faoliyati tartibi Senat Reglamentida belgilanadi. Senat qoʻmitalarining majlislari Senat majlislari oraligʻida zaruratga qarab oʻtkaziladi. Senat qoʻmitalarining majlislari, agar ularda qoʻmita aʼzolarining kamida yarmi hozir boʻlsa, vakolatli hisoblanadi. Senat qoʻmitalarining majlislari ochiq oʻtkaziladi. Zarurat boʻlganida Senat qoʻmitalari yopiq majlis oʻtkazish toʻgʻrisida qaror qabul qilishi mumkin. Qoʻmitalarning majlislariga davlat organlari va nodavlat notijorat tashkilotlarining, ilmiy muassasalarning vakillari, mutaxassislar va olimlar, matbuot organlarining, televideniye, radio hamda boshqa ommaviy axborot vositalarining vakillari taklif qilinishi mumkin.3 Senat qoʻmitalari koʻrib chiqilayotgan masalalar yuzasidan qoʻmita jami aʼzolarining koʻpchilik ovozi bilan qarorlar qabul qiladi. Senat qoʻmitalarining davlat organlariga yuborilayotgan qarorlari ular tomonidan koʻrib chiqilishi shart, 3 Xorijiy mamlakat konstitutsiyaviy (davlat) huquqi: Oʻquv qoʻllanma //Maʼsul muharrir: dotsent D.Q.Ahmedov.- Toshkent: TDYUI, 2006.-550 b.
11 natijalari yoki koʻrilgan choralar toʻgʻrisida, agar qarorda boshqacha qoida belgilangan boʻlmasa, uzogʻi bilan bir oydan kechiktirmay xabar qilinishi kerak. Senat muayyan vazifalarni bajarish uchun komissiyalar tuzishi mumkin. Komissiyalar Senat majlisida senatorlar orasidan tuziladi. Ayni paytda komissiyani tuzishdan koʻzlangan maqsad va uning vakolatlari belgilanadi. Komissiyalar oʻz faoliyatini zimmasiga yuklatilgan vazifalar bajarilganidan keyin yoki Senatning qaroriga binoan muddatidan ilgari tugatadi. Komissiyalarni tashkil etish va ularning faoliyati tartibi Senat Reglamentida belgilanadi. II. BOB. OLIY MAJLIS PALATALARI QOʻMITALARI FAOLIYATINING ASOSIY YOʻNALISHLARI 2.1. Oʻzbekiston Respublikasi qonunlari, senat qoʻmitalari qarorlarining davlat hokimiyati va boshqaruv organlari tomonidan ijro etilishini nazorat qilish 11 natijalari yoki koʻrilgan choralar toʻgʻrisida, agar qarorda boshqacha qoida belgilangan boʻlmasa, uzogʻi bilan bir oydan kechiktirmay xabar qilinishi kerak. Senat muayyan vazifalarni bajarish uchun komissiyalar tuzishi mumkin. Komissiyalar Senat majlisida senatorlar orasidan tuziladi. Ayni paytda komissiyani tuzishdan koʻzlangan maqsad va uning vakolatlari belgilanadi. Komissiyalar oʻz faoliyatini zimmasiga yuklatilgan vazifalar bajarilganidan keyin yoki Senatning qaroriga binoan muddatidan ilgari tugatadi. Komissiyalarni tashkil etish va ularning faoliyati tartibi Senat Reglamentida belgilanadi. II. BOB. OLIY MAJLIS PALATALARI QOʻMITALARI FAOLIYATINING ASOSIY YOʻNALISHLARI 2.1. Oʻzbekiston Respublikasi qonunlari, senat qoʻmitalari qarorlarining davlat hokimiyati va boshqaruv organlari tomonidan ijro etilishini nazorat qilish
12 Oʻzbekiston Respublikasi qonunlari, Senat (Senat Kengashi) va Senat qoʻmitalari qarorlarining davlat hokimiyati va boshqaruv organlari tomonidan ijro etilishini nazorat qilish tartibi toʻgʻrisidagi Nizom ― Oʻzbekiston Respublikasi Oliy Majlisining Senati toʻgʻrisidagi Oʻzbekiston Respublikasi Konstitutsiyaviy Qonuniga hamda ― Oʻzbekiston Respublikasi Oliy Majlisi Senatining Reglamenti toʻgʻrisida‖gi Oʻzbekiston Respublikasi Qonuniga muvofiq ishlab chiqilgan. Ushbu Nizom Oʻzbekiston Respublikasi Oliy Majlisi Senati qoʻmitalari (bundan buyon matnda Senat qoʻmitalari deb yuritiladi) tomonidan Senat qoʻmitasining ish rejasini, qonunni ijro etish amaliyotini oʻrganish rejasini tayyorlash, qonunni ijro etish amaliyotini oʻrganish natijalarini Senat qoʻmitalari tomonidan koʻrib chiqish, davlat hokimiyati va boshqaruv organlari tomonidan Senat qoʻmitalarining qarorlarini oʻz vaqtida koʻrib chiqilishini nazorat qilish, shuningdek Senat (Senat Kengashi)ning qarorlari ijro etilishini nazorat qilish tartibini belgilab beradi. Oʻzbekiston Respublikasi qonunlarini (bundan buyon matnda qonunlar deb yuritiladi) davlat hokimiyati va boshqaruv organlari tomonidan ijro etish amaliyotini oʻrganish chogʻida Senat qoʻmitalari oldida turgan asosiy vazifalar quyidagilardan iborat: 1) qonunlarning ijro etilishiga toʻsqinlik qilayotgan sabablarni aniqlash; 2) qabul qilingan qonunosti hujjatlarning Oʻzbekiston Respublikasi qonunlari normalariga muvofiqligini aniqlash; 3) normalari amalda qoʻllanilmayotgan qonunlarni aniqlash; 4) qonunlarni ijro etish chogʻida yoʻl qoʻyilayotgan xato va kamchiliklarni bartaraf etish haqida takliflar ishlab chiqish; 5) Senat qoʻmitalari tomonidan oʻtkazilgan konferensiyalar, davra suhbatlari va seminarlar natijasida olingan axborotni amalda qoʻllash; 12 Oʻzbekiston Respublikasi qonunlari, Senat (Senat Kengashi) va Senat qoʻmitalari qarorlarining davlat hokimiyati va boshqaruv organlari tomonidan ijro etilishini nazorat qilish tartibi toʻgʻrisidagi Nizom ― Oʻzbekiston Respublikasi Oliy Majlisining Senati toʻgʻrisidagi Oʻzbekiston Respublikasi Konstitutsiyaviy Qonuniga hamda ― Oʻzbekiston Respublikasi Oliy Majlisi Senatining Reglamenti toʻgʻrisida‖gi Oʻzbekiston Respublikasi Qonuniga muvofiq ishlab chiqilgan. Ushbu Nizom Oʻzbekiston Respublikasi Oliy Majlisi Senati qoʻmitalari (bundan buyon matnda Senat qoʻmitalari deb yuritiladi) tomonidan Senat qoʻmitasining ish rejasini, qonunni ijro etish amaliyotini oʻrganish rejasini tayyorlash, qonunni ijro etish amaliyotini oʻrganish natijalarini Senat qoʻmitalari tomonidan koʻrib chiqish, davlat hokimiyati va boshqaruv organlari tomonidan Senat qoʻmitalarining qarorlarini oʻz vaqtida koʻrib chiqilishini nazorat qilish, shuningdek Senat (Senat Kengashi)ning qarorlari ijro etilishini nazorat qilish tartibini belgilab beradi. Oʻzbekiston Respublikasi qonunlarini (bundan buyon matnda qonunlar deb yuritiladi) davlat hokimiyati va boshqaruv organlari tomonidan ijro etish amaliyotini oʻrganish chogʻida Senat qoʻmitalari oldida turgan asosiy vazifalar quyidagilardan iborat: 1) qonunlarning ijro etilishiga toʻsqinlik qilayotgan sabablarni aniqlash; 2) qabul qilingan qonunosti hujjatlarning Oʻzbekiston Respublikasi qonunlari normalariga muvofiqligini aniqlash; 3) normalari amalda qoʻllanilmayotgan qonunlarni aniqlash; 4) qonunlarni ijro etish chogʻida yoʻl qoʻyilayotgan xato va kamchiliklarni bartaraf etish haqida takliflar ishlab chiqish; 5) Senat qoʻmitalari tomonidan oʻtkazilgan konferensiyalar, davra suhbatlari va seminarlar natijasida olingan axborotni amalda qoʻllash;
13 6) joylarda ishlayotgan senatorlar hamda xalq deputatlari mahalliy Kengashlari doimiy komissiyalari vakillarining nazariy bilimlarini va amaliy koʻnikmalari saviyasini oshirish; 7) eng dolzarb mintaqaviy muammolarni aniqlash va ularni hal qilish yuzasidan tavsiyalar ishlab chiqish; 8) jamiyatda huquqiy madaniyatni oshirish va qonunlar ustuvorligini taʼminlash. Qonunlar, Senat (Senat Kengashi) va Senat qoʻmitalarining qarorlari ijro etilishi Senat qoʻmitalari tomonidan joylarda ishlayotgan senatorlarni, xalq deputatlari mahalliy Kengashlari doimiy komissiyalarining vakillari, jamoatchilik vakillari va mutaxassislarni jalb etgan holda nazorat qilinadi. Dunyoviy davlatda davlat va din bir-biridan ajratilgan boʻladi. Davlat diniy eʼtiqodidan qatʼi nazar barchaga bir xil munosabatda boʻladi, dinga oid masalalarda neytral pozitsiyani egallaydi.4 Yangilangan Bosh Qomusimizning beshinchi bo’lim XVIII bobida hokimiyat qurilishi, Qonunchilik sohasi bo’yicha barcha muhim qonun-qoidalar alohida moddalar bilan belgilab berilgan. Jumladan, Konstitutsiyamizning 92- moddasida: “Oʻzbekiston Respublikasi Oliy Majlisining Qonunchilik palatasi qonunga muvofiq saylanadigan bir yuz ellik deputatdan iborat. Oʻzbekiston Respublikasi Oliy Majlisining Senati hududiy vakillik palatasi boʻlib, Senat aʼzolaridan (senatorlardan) iborat. Oʻzbekiston Respublikasi Oliy Majlisining Senati aʼzolari Qoraqalpogʻiston Respublikasi Joʻqorgʻi Kengesi, viloyatlar, tumanlar va shaharlar davlat hokimiyati vakillik organlari deputatlarining tegishli qoʻshma majlislarida mazkur deputatlar orasidan yashirin 4 Parlamentarizm: xorijiy mamlakatlar tajribasi/ Tuzuvchilar: I.Komilov, F. Bakayeva, A.Abdullayev, R.M.Alimovning umumiy tahriri ostida.- Toshkent: Sharq , 2004.- 130 b. 13 6) joylarda ishlayotgan senatorlar hamda xalq deputatlari mahalliy Kengashlari doimiy komissiyalari vakillarining nazariy bilimlarini va amaliy koʻnikmalari saviyasini oshirish; 7) eng dolzarb mintaqaviy muammolarni aniqlash va ularni hal qilish yuzasidan tavsiyalar ishlab chiqish; 8) jamiyatda huquqiy madaniyatni oshirish va qonunlar ustuvorligini taʼminlash. Qonunlar, Senat (Senat Kengashi) va Senat qoʻmitalarining qarorlari ijro etilishi Senat qoʻmitalari tomonidan joylarda ishlayotgan senatorlarni, xalq deputatlari mahalliy Kengashlari doimiy komissiyalarining vakillari, jamoatchilik vakillari va mutaxassislarni jalb etgan holda nazorat qilinadi. Dunyoviy davlatda davlat va din bir-biridan ajratilgan boʻladi. Davlat diniy eʼtiqodidan qatʼi nazar barchaga bir xil munosabatda boʻladi, dinga oid masalalarda neytral pozitsiyani egallaydi.4 Yangilangan Bosh Qomusimizning beshinchi bo’lim XVIII bobida hokimiyat qurilishi, Qonunchilik sohasi bo’yicha barcha muhim qonun-qoidalar alohida moddalar bilan belgilab berilgan. Jumladan, Konstitutsiyamizning 92- moddasida: “Oʻzbekiston Respublikasi Oliy Majlisining Qonunchilik palatasi qonunga muvofiq saylanadigan bir yuz ellik deputatdan iborat. Oʻzbekiston Respublikasi Oliy Majlisining Senati hududiy vakillik palatasi boʻlib, Senat aʼzolaridan (senatorlardan) iborat. Oʻzbekiston Respublikasi Oliy Majlisining Senati aʼzolari Qoraqalpogʻiston Respublikasi Joʻqorgʻi Kengesi, viloyatlar, tumanlar va shaharlar davlat hokimiyati vakillik organlari deputatlarining tegishli qoʻshma majlislarida mazkur deputatlar orasidan yashirin 4 Parlamentarizm: xorijiy mamlakatlar tajribasi/ Tuzuvchilar: I.Komilov, F. Bakayeva, A.Abdullayev, R.M.Alimovning umumiy tahriri ostida.- Toshkent: Sharq , 2004.- 130 b.
14 ovoz berish yoʻli bilan Qoraqalpogʻiston Respublikasi, viloyatlar va Toshkent shahridan teng miqdorda – toʻrt kishidan saylanadi. Oʻzbekiston Respublikasi Oliy Majlisi Senatining toʻqqiz nafar aʼzosi fan, sanʼat, adabiyot, ishlab chiqarish sohasida hamda davlat va jamiyat faoliyatining boshqa tarmoqlarida katta amaliy tajribaga ega boʻlgan hamda alohida xizmat koʻrsatgan eng obroʻli fuqarolar orasidan Oʻzbekiston Respublikasi Prezidenti tomonidan tayinlanadi. Saylov kuni yigirma besh yoshga toʻlgan hamda kamida besh yil Oʻzbekiston Respublikasi hududida muqim yashayotgan Oʻzbekiston Respublikasi fuqarosi Oʻzbekiston Respublikasi Oliy Majlisining Qonunchilik palatasi deputati, shuningdek Oʻzbekiston Respublikasi Oliy Majlisining Senati aʼzosi boʻlishi mumkin. Deputatlikka nomzodlarga qoʻyiladigan talablar qonun bilan belgilanadi. Ayni bir shaxs bir paytning oʻzida Oʻzbekiston Respublikasi Oliy Majlisining Qonunchilik palatasi deputati va Senati aʼzosi boʻlishi mumkin emas. Oʻzbekiston Respublikasi Oliy Majlisi Qonunchilik palatasining deputati bir vaqtning oʻzida Qoraqalpogʻiston Respublikasi Joʻqorgʻi Kengesining, viloyatlar, tumanlar, shaharlar davlat hokimiyati vakillik organlarining deputati boʻlishi mumkin emas”,5 – deyiladi. Senat qoʻmitalarining ish rejalarini tayyorlash Senat qoʻmitalari ishni oʻz rejalariga, shuningdek Senat, Senat Raisi va Senat Kengashi topshiriqlari hamda tavsiyalariga muvofiq tashkil etadilar. Senat qoʻmitalarining ish rejalarini ishlab chiqish sohasidagi faoliyatini muvofiqlashtirish 5 O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi. — Yangi tahrir, 2023-yil 1-may kuni e’lon qilingan elektron manba. 14 ovoz berish yoʻli bilan Qoraqalpogʻiston Respublikasi, viloyatlar va Toshkent shahridan teng miqdorda – toʻrt kishidan saylanadi. Oʻzbekiston Respublikasi Oliy Majlisi Senatining toʻqqiz nafar aʼzosi fan, sanʼat, adabiyot, ishlab chiqarish sohasida hamda davlat va jamiyat faoliyatining boshqa tarmoqlarida katta amaliy tajribaga ega boʻlgan hamda alohida xizmat koʻrsatgan eng obroʻli fuqarolar orasidan Oʻzbekiston Respublikasi Prezidenti tomonidan tayinlanadi. Saylov kuni yigirma besh yoshga toʻlgan hamda kamida besh yil Oʻzbekiston Respublikasi hududida muqim yashayotgan Oʻzbekiston Respublikasi fuqarosi Oʻzbekiston Respublikasi Oliy Majlisining Qonunchilik palatasi deputati, shuningdek Oʻzbekiston Respublikasi Oliy Majlisining Senati aʼzosi boʻlishi mumkin. Deputatlikka nomzodlarga qoʻyiladigan talablar qonun bilan belgilanadi. Ayni bir shaxs bir paytning oʻzida Oʻzbekiston Respublikasi Oliy Majlisining Qonunchilik palatasi deputati va Senati aʼzosi boʻlishi mumkin emas. Oʻzbekiston Respublikasi Oliy Majlisi Qonunchilik palatasining deputati bir vaqtning oʻzida Qoraqalpogʻiston Respublikasi Joʻqorgʻi Kengesining, viloyatlar, tumanlar, shaharlar davlat hokimiyati vakillik organlarining deputati boʻlishi mumkin emas”,5 – deyiladi. Senat qoʻmitalarining ish rejalarini tayyorlash Senat qoʻmitalari ishni oʻz rejalariga, shuningdek Senat, Senat Raisi va Senat Kengashi topshiriqlari hamda tavsiyalariga muvofiq tashkil etadilar. Senat qoʻmitalarining ish rejalarini ishlab chiqish sohasidagi faoliyatini muvofiqlashtirish 5 O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi. — Yangi tahrir, 2023-yil 1-may kuni e’lon qilingan elektron manba.
15 Senat Raisi yoki uning topshirigʻiga muvofiq Senat Raisining oʻrinbosari tomonidan amalga oshiriladi. Senat qoʻmitalarining ish rejalari Senat Kengashining majlislarida koʻrib chiqiladi. Har qaysi yil boshida Senat qoʻmitalarining ish rejalari 15-yanvardan kechiktirmasdan Senat Kengashiga koʻrib chiqish uchun taqdim etiladi. Ish rejalarini koʻrib chiqish natijalari boʻyicha Senat Kengashi qaror qabul qiladi. Senat qoʻmitalarining ish rejalari davlat dasturlarini, Senat faoliyatining dasturlarini, Senat qoʻmitalari oʻtkazgan konferensiyalar, davra suhbatlari va seminarlarning natijalarini amalga oshirish zarurligini hisobga olgan holda, shuningdek Senat Raisi va Senat Kengashining topshiriqlari asosida tayyorlanadi. Qonunni davlat hokimiyati va boshqaruv organlari tomonidan ijro etish amaliyotini oʻrganish Qonunni davlat hokimiyati va boshqaruv organlari tomonidan ijro etish amaliyotini oʻrganish boʻyicha tadbirlar oʻtkazishga tayyorgarlik koʻrish tartibi Senat qoʻmitasining Raisi tomonidan belgilanadi. Qonunni ijro etish amaliyotini oʻrganishga tayyorgarlik Senat qoʻmitasining faoliyat Rejasini ishlab chiqishdan boshlanadi. Senat qoʻmitasi faoliyat Rejasini tayyorlash jarayonida: 1) ijro etilishini oʻrganish nazarda tutilayotgan Oʻzbekiston Respublikasi qonuni normalarini tahlil qiladi; 2) qonunning amal qilish doirasini hamda qonun bilan tartibga solinadigan munosabatlarni aniqlaydi; 3) davlat organlari va boshqa tashkilotlardan, mansabdor shaxslardan hujjatlar, ekspert xulosalari va boshqa xulosalarni, statistika maʼlumotlari va boshqa maʼlumotlarni talab qilib oladi; 4) tegishli qonunosti hujjatlari va idoraviy normativ hujjatlarni dastlabki tarzda tahlil qilib chiqadi; 15 Senat Raisi yoki uning topshirigʻiga muvofiq Senat Raisining oʻrinbosari tomonidan amalga oshiriladi. Senat qoʻmitalarining ish rejalari Senat Kengashining majlislarida koʻrib chiqiladi. Har qaysi yil boshida Senat qoʻmitalarining ish rejalari 15-yanvardan kechiktirmasdan Senat Kengashiga koʻrib chiqish uchun taqdim etiladi. Ish rejalarini koʻrib chiqish natijalari boʻyicha Senat Kengashi qaror qabul qiladi. Senat qoʻmitalarining ish rejalari davlat dasturlarini, Senat faoliyatining dasturlarini, Senat qoʻmitalari oʻtkazgan konferensiyalar, davra suhbatlari va seminarlarning natijalarini amalga oshirish zarurligini hisobga olgan holda, shuningdek Senat Raisi va Senat Kengashining topshiriqlari asosida tayyorlanadi. Qonunni davlat hokimiyati va boshqaruv organlari tomonidan ijro etish amaliyotini oʻrganish Qonunni davlat hokimiyati va boshqaruv organlari tomonidan ijro etish amaliyotini oʻrganish boʻyicha tadbirlar oʻtkazishga tayyorgarlik koʻrish tartibi Senat qoʻmitasining Raisi tomonidan belgilanadi. Qonunni ijro etish amaliyotini oʻrganishga tayyorgarlik Senat qoʻmitasining faoliyat Rejasini ishlab chiqishdan boshlanadi. Senat qoʻmitasi faoliyat Rejasini tayyorlash jarayonida: 1) ijro etilishini oʻrganish nazarda tutilayotgan Oʻzbekiston Respublikasi qonuni normalarini tahlil qiladi; 2) qonunning amal qilish doirasini hamda qonun bilan tartibga solinadigan munosabatlarni aniqlaydi; 3) davlat organlari va boshqa tashkilotlardan, mansabdor shaxslardan hujjatlar, ekspert xulosalari va boshqa xulosalarni, statistika maʼlumotlari va boshqa maʼlumotlarni talab qilib oladi; 4) tegishli qonunosti hujjatlari va idoraviy normativ hujjatlarni dastlabki tarzda tahlil qilib chiqadi;
16 5) qonunni ijro etish amaliyotini oʻrganish uchun zarur boʻlgan boshqa harakatlarni amalga oshiradi. 13. Senat qoʻmitasining faoliyat Rejasida quyidagilar belgilanadi: 1) savolnoma tuzish va uni yuborish muddatlari; 2) ishchi guruh tarkibi; 3) joylarga joʻnab ketishning taxminiy sanasi; 4) qonunni ijro etish amaliyoti oʻrganiladigan davlat hokimiyati va boshqaruv organlari; 5) qonunning ijro etilishini oʻrganish tartibi; 6) qonunni ijro etish amaliyotini oʻrganish tamomlanadigan taxminiy sana; 7) Senat qoʻmitasi qarorining loyihasini tayyorlash muddatlari; 8) Senat qoʻmitasi majlisini oʻtkazish tartibi va joyi. “Oʻzbekiston Respublikasi Oliy Majlisining Qonunchilik palatasi deputatlariga va Senati aʼzolariga ularning deputatlik yoki senatorlik faoliyati bilan bogʻliq xarajatlar belgilangan tartibda qoplanadi. Qonunchilik palatasi deputatlari hamda Senatda doimiy asosda ishlovchi Senat aʼzolari oʻz vakolatlari davrida ilmiy, ijodiy va pedagogik faoliyatdan tashqari haq toʻlanadigan boshqa turdagi faoliyat bilan shugʻullanishlari mumkin emas. Oʻzbekiston Respublikasi Oliy Majlisining Qonunchilik palatasi deputati va Senati aʼzosi daxlsizlik huquqidan foydalanadilar. Ular tegishincha Qonunchilik palatasi yoki Senatning roziligisiz jinoiy javobgarlikka tortilishi, ushlab turilishi, 16 5) qonunni ijro etish amaliyotini oʻrganish uchun zarur boʻlgan boshqa harakatlarni amalga oshiradi. 13. Senat qoʻmitasining faoliyat Rejasida quyidagilar belgilanadi: 1) savolnoma tuzish va uni yuborish muddatlari; 2) ishchi guruh tarkibi; 3) joylarga joʻnab ketishning taxminiy sanasi; 4) qonunni ijro etish amaliyoti oʻrganiladigan davlat hokimiyati va boshqaruv organlari; 5) qonunning ijro etilishini oʻrganish tartibi; 6) qonunni ijro etish amaliyotini oʻrganish tamomlanadigan taxminiy sana; 7) Senat qoʻmitasi qarorining loyihasini tayyorlash muddatlari; 8) Senat qoʻmitasi majlisini oʻtkazish tartibi va joyi. “Oʻzbekiston Respublikasi Oliy Majlisining Qonunchilik palatasi deputatlariga va Senati aʼzolariga ularning deputatlik yoki senatorlik faoliyati bilan bogʻliq xarajatlar belgilangan tartibda qoplanadi. Qonunchilik palatasi deputatlari hamda Senatda doimiy asosda ishlovchi Senat aʼzolari oʻz vakolatlari davrida ilmiy, ijodiy va pedagogik faoliyatdan tashqari haq toʻlanadigan boshqa turdagi faoliyat bilan shugʻullanishlari mumkin emas. Oʻzbekiston Respublikasi Oliy Majlisining Qonunchilik palatasi deputati va Senati aʼzosi daxlsizlik huquqidan foydalanadilar. Ular tegishincha Qonunchilik palatasi yoki Senatning roziligisiz jinoiy javobgarlikka tortilishi, ushlab turilishi,
17 qamoqqa olinishi yoki sud tartibida beriladigan maʼmuriy jazo choralariga tortilishi mumkin emas”, O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi, 104-modda.6 2.2. Oʻzbekiston Respublikasi Oliy Majlisi Senatining qoʻmitalari tomonidan Oʻzbekiston Respublikasi Oliy Majlisi Qonunchilik palatasi qabul qilgan qonunlarni dastlabki tarzda koʻrib chiqish tartibi Oʻzbekiston Respublikasi Oliy Majlisi Senatining qoʻmitalari tomonidan Oʻzbekiston Respublikasi Oliy Majlisi Qonunchilik palatasi qabul qilgan qonunlarni dastlabki tarzda koʻrib chiqish tartibi toʻgʻrisidagi Nizom ― Oʻzbekiston Respublikasi Oliy Majlisining Senati toʻgʻrisida‖gi Oʻzbekiston Respublikasi Konstitutsiyaviy Qonuniga, ― Oʻzbekiston Respublikasi Oliy Majlisi Senatining Reglamenti toʻgʻrisidagi Oʻzbekiston Respublikasi Qonuniga hamda Oʻzbekiston Respublikasi Oliy Majlisi Senatining Reglamentiga muvofiq ishlab chiqilgan. 1 O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi. — Yangi tahrir, 2023-yil 1-may kuni e’lon qilingan elektron manba. 17 qamoqqa olinishi yoki sud tartibida beriladigan maʼmuriy jazo choralariga tortilishi mumkin emas”, O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi, 104-modda.6 2.2. Oʻzbekiston Respublikasi Oliy Majlisi Senatining qoʻmitalari tomonidan Oʻzbekiston Respublikasi Oliy Majlisi Qonunchilik palatasi qabul qilgan qonunlarni dastlabki tarzda koʻrib chiqish tartibi Oʻzbekiston Respublikasi Oliy Majlisi Senatining qoʻmitalari tomonidan Oʻzbekiston Respublikasi Oliy Majlisi Qonunchilik palatasi qabul qilgan qonunlarni dastlabki tarzda koʻrib chiqish tartibi toʻgʻrisidagi Nizom ― Oʻzbekiston Respublikasi Oliy Majlisining Senati toʻgʻrisida‖gi Oʻzbekiston Respublikasi Konstitutsiyaviy Qonuniga, ― Oʻzbekiston Respublikasi Oliy Majlisi Senatining Reglamenti toʻgʻrisidagi Oʻzbekiston Respublikasi Qonuniga hamda Oʻzbekiston Respublikasi Oliy Majlisi Senatining Reglamentiga muvofiq ishlab chiqilgan. 1 O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi. — Yangi tahrir, 2023-yil 1-may kuni e’lon qilingan elektron manba.