1 OLTINCHI SINFDA MUSIQA O‘QITISHNI MAZMUNI VA XUSUSIYATLARI REJA: 1. Oltinchi sinf o’quvchilarini psixologik-pedagogik xususiyatlari. 2. Oltinchi sinfda musiqa o’qitishni mazmuni. 3. Oltinchi sinfda dars mavzusi va uning o’quvchilar bilim va malakasiga mosligi. Ma’ruza matni Oltinchi sinfda musiqa o’qitishning maqsad va vazifalari, oldingi sinflarda olgan bilim va malakalarini darajasiga asoslanib belgilandi. Oltinchi sinfda amalga oshirilishi lozim bo’lgan maqsadlar, musiqa tarbiyasining bosh mezoni – o’quvchilarning ma’naviy boyligining tarkibiy qismi bo’lgan musiqaviy madaniyatini shakllantirishga qaratiladi. Mazkur maqsadlarni quyidagicha amalga oshirish belgilanadi: 1. Darsning barcha faoliyatlari vositasida doimiy ravishda o’quvchilarning musiqaviy iqtidorini rivojlantirib borish. 2. Vokal-xor malakalarini rivojlantirib, yakka jamoa bo’lib kuylash, ikki ovozli kuylashga o’rgatish. 3. Musiqa idrokini rivojlantirish va asarlarni tuzilishi, shakli, ladi, tempi, mualliflari haqida fikr юritishga o’rgatish. 4. Musiqa savodidan, oddiy musiqa terminlarini va atamalarini mohiyatini musiqa amaliyotida bilish va har bir musiqa asarida kuylab borish. Oltinchi sinf o’quvchilarining ovoz diapazoni (Do1-Fa2) bo’ladi. Oltinchi sinfda o’quvchilarni o’spirinlik davri boshlanadi. Buning natijasida organizmda 2 aktiv o’zgarishlar ro’y beradi. Fiziologik-psixologik jihatdan o’quvchilarni ovozini o’zgarishi, bo’yning o’sishi, fanlarga qiziqishi, mustaqil fikr юrita olishi qobiliyatlari rivojlana boshlaydi. Natijada bosh miya, yetarli darajada ozuqa ololmay, horg’inlik holatlari ro’y beradi. YA’ni, dars davomida o’quvchilarni diqqat-e’tibori tarqaladi. Ularni jalb etish qiyinlashadi. Bu davrda ularga jiddiy, mehribona munosabatda bo’lish, do’stona suhbatlar o’tkazish talab etiladi. SHuning uchun o’qituvchi har bir o’quvchini kuzatib, uni o’rganishi lozim. CHunki, o’quvchilar kattalarni munosabatiga jiddiy e’tibor beradilar, ular ko’proq kattalar bilan muomalada bo’lishni istaydilar. Bolalarning intizomida ayrim o’zgarishlar paydo bo’ladi, ularning istagi va qobiliyati orasida tafovutlar sodir bo’lib turadi. Bularning hammasi o’qituvchidan юqori malaka va tarbiyachitlikni talab etadi. Bunday holatda o’qituvchi o’quvchilarni quyi sinflarda olgan bilim va malakalariga va hayotiy dalillarga suyanib ish tutishi yaxshi natija beradi. Buning uchun dars mazmunini hayot bilan bog’lab olib borish zarur. Qo’shiq o’rgatish va musiqa tinglash jarayonida asarlardan parchalar kuylab ovozlarini sozlashi bolalarda qiziqish uyg’otadi. Bunda ijro uslublarini batafsil tushuntirish lozim. Asarlarni tahlil etishda bolalarni aktiv qatnashtirish maqsadga muvofiqdir. Har bir xalqning o’z milliy musiqa san’ati mavjudligi, musiqa har bir tarixiy davrning badiiy aksi ekanligi haqida bolalarda aniq tushuncha hosil qilishi lozim. SHu asosda o’zbek musiqasining qisqa tarixi cholg’u asboblari va o’zbek xalq musiqa janrlari, maqomlari, mumtoz qo’shiqlari, zamonaviy qo’shiqlarini taqqoslab ko’rsatish mumkin. Masalan: «SHashmaqom», tojik va o’zbek xalqlarining azaliy birodarlik ramzi ekanligi, ularning ko’p cholg’u asboblari bir xilda ekanligi va boshqa xalqlar foydalanishi mumkinligi haqida, xalq musiqasi asosida yaratilgan kompozitorlik asarlar va zamonaviy musiqa bilan tanishtirish, taqqoslash lozim. Musiqa savodidan o’lchovlar, ladlar, ton va yarim ton, alьteratsiya belgilari, dinamik belgilari, intervallar, reprizalar bilan tanishtirib musiqiy asarlarni tahlil qilish yaxshi natija beradi. Oltinchi sinfda o’quvchilarni ovoz diapazoni 1-ovozlar uchun (Do1-Fa2). II-ovozlar uchun (Sikich-Re2), bu davrda o’quvchilarga qo’shiqlarni ikki ovozlik qilib o’rgatish maqsadga muvofiqdir. CHunki bu paytda, mutatsiya 3 davri boshlanadi. Mutatsiya davridan oldin o’g’il va qiz bolalar ovozi o’rtasidagi farq uncha sezilmaydi. Mutatsiya paytida qo’shiq o’rgatish o’qituvchidan katta mas’uliyatni talab etadi. Qo’shiqlar bolalarning ovoz imkoniyatlariga mos tushishi va dars davomida ularning ovozlarini asrab avaylash ishlariga yordam berishi lozim. Darsning asosiy qismini ashula aytishga sarf etib, ovozlarini charchatmaslik kerak. O’quvchilarni ikki ovozga ajratib qo’shiqlarni ikki ovozlik qilib, ularning ovozlariga moslash ovoz tarbiyasining muhim vositasidir. Xor bo’lib kuylash, musiqa savodi, musiqa tinglash faoliyatlari, asarlarni tahlil qilishda mavzular asosida mantiqan bog’lanadi. YAngi dastur asosida yil mavzusi chorak mavzusi va dars mavzusi bir- biri bilan bog’lanadi. Oltinchi sinfda yil mavzusi: «Mumtoz musiqa». I-chorak: Mumtoz musiqa haqida ma’lumot II-chorak: Zamonaviy musiqa va uning asosiy xususiyatlari. III -chorak: SHarq xalqlari mumtoz musiqasi. IV-chorak: «Evropa mumtoz musiqasi bilan tanishuv». TEKSHIRISH SAVOLLARI: a. Oltinchi sinfda musiqa o’qitishni ish mazmuni nimadan iborat? b. YAngi dastur asosida musiqa darslarida olib borishning o’ziga xos qulayliklari va muammolari nimalardan iborat? c. Oltinchi sinfda musiqa o’qitishning ish mazmuni qanday printsiplar va metodlarga asoslanadi? d. Oltinchi sinfda vokal-xor ishlarini va musiqa tinglashning ish mazmuni qanday? e. Musiqa o’qitish bo’yicha ta’limning yangi o’quv dasturi va standartlari musiqa darslarida qanday ahamiyatga ega? Tayanch tushunchalar: Mumtoz musiqa –etuk, namunaviy degan ma’noni anglatadi. SHoshmaqom – o’zbek va tojik xalqlari musiqa merosining yetuk mukammal asari. Zamoaviy musiqa – hozirgi kunda o’z mohiyatini va qadrini yo’qotmagan musiqa asarlarga aytiladi. Janr – musiqaning turi. 4 Diapazon – ashulachilar ovozini kengligi, hajmi.