Ilmiybaza.uz OMMAVIY QIRG‘IN QUROLLARINING TASNIFI. JABRLANISH O’CHOG‘INING TIBBIY TAKTIK TAVSIFI. YO‘QOTISHLAR. YADROVIY QUROL. TROTIL EKVIVALENTI. YADROVIY PORTLASH OMILLARI. Ommoviy qirg’in qurollari - ulkan darajadagi talofatlarni keltirib chiqarishga mo’ljallangan qurilmalar yig’indisi hisoblanadi.Ularni qo’llashda qisqa vaqt ichida katta yo’qatishlar kuzatiladi.moddiy boyliklar, aholi, o’simliklar dunyosi,hayvonot olami qiriladi. Shkastlashning eng qudratli vositasi bo’lgan yadro quroli portlash yo’li bilan ta’sir etadigan qurol bo’lib, yadrolarning parchalanishidan ajralib chiqadigan energiyadan foydalanishga asoslangan. Shkastlash usullarini qo’llash ballistik raketalardan, bombardimonchi samolyotlar (yadro quroli tashuvchi) va artilleriyadan, yadro zaryadi raketalar bilan qurollangan kemalardan foydalanish orqali amalga oshirish mumkin. Ommoviy qirg’in quroli bo’lishi mumkin: 1.yadroviy, 2.kimyoviy, 3.bakteriologik Yadro quroli portlaganda, hatto havo ochiq kunda ham osmonni va bir necha o’n kilometr atrofidagi joylarni yoritib turadigan darajada ravshan chaqnash paydo bo’ladi, momaqaldiroqqa o’xshash, quloqni kar qilarli darajada qattiq tovush chiqadi. Bu tovush bir necha o’n kilometr uzoqlikdan ham eshitiladi.Agar yadro quroli havoda portlatilgan bo’lsa, chaqnash paydo bo’lgandan keyinroq olov shar (agar yerda portlatilgan bo’lsa, yarim shar) paydo bo’ladi. Olov shar tez kattalashib, yuqoriga ko’tariladi va sovib, qo’ziqorin shakliga o’xshab ketadigan bulutga aylanadi. Yadro Ilmiybaza.uz quroli- bu qirg’in qurollarning asosiylaridan biri hisoblanadi. Yadro quroli o’ziga turli yadro aslahalari, ularni boshqarish vositalari va ularni tashish vositalarini biriktiradi. Xozirgi zamonda yadro qurolini 1.atom bombasi. 2.vodorod bombasi 3.neytron bombasi 4. lazer bombasi turlari mavjud. Yadro quroli portlaganda o’ta yuqori darajada quvvat ajralib uni odatda trotil deb ataladigan portlovchi moddaning ekvivallenti bilan belgilanadi.Bu yadro quroli portlaganda qancha energiya ajrab chiqsa portlaganda shuncha energiyani hosil qiladigan trotil miqdoridir. Trotil ekvivalenti tonnada (kilotonna, megotonna) o’lchanadi. Yadro zaryadi portlatilganda soniyani milliondan bir qismida juda katta energiya miqdori ajralib chiqadi va bu yerga harorat bir necha million gradusga, maksimal bosim esa milliard atmosferaga yetadi.Portlash yuz bergan nukta markaz, uning yer yuzasidagi sohasi epidmarkaz deb ataladi.Yadroviy kurollarni tashib beruvchi vositalarga raketalar, samolyot,zambaraklar ,tarpedalar kiradi . Yadroviy portlashning shikastlovchi omillariga quyidagilar kiradi: 1.portlash to’lqini. 2.yorug’lik nurlanishi. 3.ionlovchi nurlanish. 4.radiofaol qurum. 5.elektr kahrabo impulslari . 6.kuchli harorat. Yuqori harorat va yuqori bosim qudratli zarb to’lqinini va yorug’lik nurlanishini keltirib chiqaradi Zarb to’lqini - yadro portlashining asosiy shikastlovchi omilidir. Juda ko’p bino va inshootlarning vayron bo’lishi, odamlarning shikastlanishi zarb to’lqinining hissasiga to’g’ri keladi. Zarb to’lqini portlash markazidan har tomonga tovush tezligidan ham yuqori tezlikda tarqaluvchi, juda katta bosimda siqilgan havo zonasidir. Siqilgan havo zonasining oldingi zonasi zarb to’lqinining fronti deyiladi.Zarb to’lqinining shikastlovchi ta’siri ortiqcha bosimning kattaligi bilan xarakterlanadi. Zarb to’lqini himoyalanmagan kishilarni shikastlaydi, binobarin, texnika va ishlab chiqarish asbob – uskunalarini vayron qiladi yoki shikastlaydi. Odamlar buzilgan Ilmiybaza.uz binolar hamda inshootlarning parchalaridan, otlib chiqayotgan tosh, shisha bo’laklari va boshqalardan ham jabrlanishi mumkin. Zarb to’lqinining shikastlash va buzish darajasi qurolning quvvatiga, portlashning turiga, portlash markazidan bo’lgan masofaga, binolarning, odamlarining, texnikaning zarb to’lqini ta’sir etayotgan vaqtidagi vaziyatga joyning relefiga va boshqalarga bog’liqdir. Zarb to’lqini odamni bir necha o’n metr nariga uloqtirib tashlashi, uning lat yeyishiga, suyaklarini sinishiga, miyaning chayqalishiga va boshqa xil shkastlanishiga sabab bo’ladi. Yorug’lik nurlanishi- portlash natijasida hosil bo’lgan ultrabinafsha, ko’rinadigan va infraqizil nurlardan iborat nurlanish energiyasi oqimidir. Uning manbai - portlashda hosil bo’ladigan olovli shardir. Yorug’lik nurlanishi lahza ichida tarqaladi va portlash quvvatiga qarab 10-20 soniyagacha davom etishi mumkin. U terini kuydirishi, ko’rish organlarini shikastlashi va quruq narsalarni yondirib yuborishi mumkin . Yorug’lik nurlanishi tananing ochiq joylarini kuydirishi, odam va hayvonlarni ko’r qilishi, har xil materiallarni ko’mirga aylantirishi yoki o’t oldirib yuborishi mumkin. Yorug’lik nurlanishi aholi yashaydigan punktlarda, o’rmon, dashtlar, dalalarda ko’plab yong’in chiqishiga sabab bo’ladi. Yorug’lik nurlanishdan yorug’ o’tkazmaydigan har qanday to’siq, yashirin joy, qalin daraxt, devor va shu kabilar himoya qila oladi. Yorug’lik nurlani-shining intensivligi meteorologik sharoitlarga bog’liq. Tuman, yomg’ir va qor yorug’lik nurlanishi intensivligini zaiflashti-radi va aksincha, ochiq va quruq bo’lgan ob – havo yong’inlar chiqishiga va kuyishlarga qulay sharoit yaratadi. Havoni tiniq bo’lmasligi va soya beruvchi narsalar nurlanishni kamaytiradi, bu esa chora-tadbir ishlab chiqishda yordam beradi Ilmiybaza.uz O’tib-kirib boruvchi radiatsiya - bu gamma nurlar va neytronlar oqimidir. U 10-15 soniya davom etadi. Gamma nurlar va neytronlar tirik to’qimalardan o’tayotib xujayra tarkibiga kiruvchi molekulayarni ionlashtiradi. Ionlashish natijasida organizmda nurlanish kasalligini rivojlantiradigan va ba’zi a’zolarning funksiyalarini buzilishiga olib keladigan biologik jarayonlar yuz beradi. Ionlantiruvchi nurlanish-gamma nurlari va neytronlar oqimi bo’lib u yadro portlagan joydan tarqaladi (5% ni tashkil qiladi.).bu nurlanish 10-15 minut ichida namoyon bo’ladi.( nurlanish kasalligi kelib chiqadi) Qurum-portlash natijasida hosil bo’lib bulutdan to’kiladigan radiofaol moddalardir. Joylarning radioaktiv zaharlanishi yadro portlashi natijasida hosil bo’ladi. Bunga portlash energiyasining taxminan 10% sariflanadi. Radiaktiv zarrachalar bulutdan yerga to’kilib radiaktiv zaharlanish zonasini paydo qiladi, uning uzunligi bir necha yuz kilometrni tashkil etishi mumkin. Elektromagnit impuls - bu yadro qurolli portlaganda hosil bo’ladigan qisqa davrli elektromagnit to’lqindir. Ommoviy qirg’in quroli ishlatilganda FM tibbiy xizmati taktikasi 1.shikastlangan hududni talofat darajasini bilishi. 2.Jabrlanganlar sonini bilish. 3.Kerakli kuchlarni aniqlash. 4.Kerakli vosita-larni aniqlash va xisob kitob qilish. 5.Vazifalarni belgilab berish. 6.Davolash va evakuatsiya ishlarini yo’lga qo’yish.