O’mrov osti arteriyasi. Qo’l osti arteriyasi O’mrov osti arteriyasi, a.subclavia - o’ng tomonda yelka-bosh poyasidan, chap tomonda aorta ravog'idan boshlanadi. Shu sababli o’mrov osti arteriyasi chap tomonda o’ng tomonga nisbatan 4 sm uzunroq bo’ladi. O’mrov osti arteriyasi ko’krak qafasining ustki aperturasidan chiqib narvonsimon mushak oralig’idan lateral tomonga yo’naladi. So’ngra I qovurg’aning shu nomli egati orqali o’tadi va o’mrov suyagi ostidan qo’ltiq osti chuqurchasiga yo’nalib qo’ltiq osti arteriyasiga davom etadi. O’mrov osti arteriyasi uch qismga bo’lib o’rganiladi. I.Narvonsimon mushakning oldingi chekkasigacha. II.Narvonsimon mushaklar oralig’i. III.Narvonsimon mushak oralig’idan chiqqanidan 1 qovurg’aning lateral chekkasigacha. I.O’mrovosti arteriyasining birinchi qismi tarmoqlari: 1.Umurtqa arteriyasi, a. vertebralis - VII bo’yin umurtqasi sohasida boshlanadi va VI bo’yin umurtqadan boshlab bo’yin umurtqalarninig ko’ndalang o’simta teshiklari orqali yuqoriga ko’tariladi. So’ngra Atlantning ko’ndalang o’simta teshigi va shu nomli egat orqali o’tib. ensa suyagining katta teshigi orqali orqa atlant-ensa pardasini teshib kalla ichiga kiradi. Ensa nishabligi sohasida ikkala umurtqa arteriyalar o’zaro qo’shilib asosiy arteriya, a. basillarisni hosil qiladi. Ushbu arteriya miya ko’prigi oldingi yuzasida o’z nomidagi egat bo’ylab joylashgan bo’lib o’z navbatida o’ng va chap tomonga tarmoqlanib bosh miyaning orqa arteriyasi, a. cerebri posterior ni hosil qiladi. Asosiy arteriya, a. basillaris - tarmoqlari: - miyachaning oldingi pastki arteriyalari, aa. cerebelli inferiores anteriores bo’lib undan ichki eshituv yo’liga ichki quloq arteriyalari aa. labyrinti chiqadi. - ko’prik arteriyalari - aa. pontis - o’rta miya arteriyalari - aa. mesencephalici -miyachaning ustki arteriyalari - aa. cerebelli superiores Umurtqa arteriyasining bo’yin qismi, pars servicalis tarmoqlari: - orqa miya tarmoqlari, rr. spinales umurtqalararo teshik orqali o’tib orqa miyaning bo’yin segmentlarini qon bilan ta’minlaydi. - mushak tarmoqlari, rr. muscularis bo’yinning chuqur mushaklarini qon bilan ta’minlaydi. Umurtqa arteriyasining kalla ichi qismi, pars intracranialis, tarmoqlari: - miyachaning pastki orqa arteriyasi, a. cerebelli inferior posterior - uzunchoq miyaning medial va lateral shoxlari rr.medullares medialis et lateralis - orqa miyaning orqa arteriyasi a.spinalis posterior o’ng va chap umurtqa arteriyalaridan chiqib orqa miyaning orqa yon yuzalari bo’ylab pastga davom etadi - orqa miyaning oldingi arteriyasi, a. spinalis anterior, uzunchoq miya sohasida o’ng va chap umurtqa arteriyalaridan chiqib o’zaro birlashadi so’ngra oldingi o’rta yoriq bo’ylab pastga davom etadi. Aynan shu sohada ya’ni uzunchoq miyaning ensa nishabligiga qaragan oldingi yuzasida a.vertebralis, a. basillaris hamda a. spinalis anterior qon tomirlari o’zaro halqa hosil qiladi va u Zaxarchenko arterial halqasi deb nomlanadi. 2. Ko’krak ichki arteriyasi, a. thoracica interna - umurtqa arteriyasining qarshisidan boshlanib to’sh suyagi chekkasidan 1-1,5 sm tashqariroqda I-VII qovurg’a tog’ayi bo’ylab pastga yo’naladi. VII qovurg’aning pastki chekkasida ikkiga bo’linib mushak-diafragma va qorin ustining yuqori arteriyasiga davom etadi. Ko’krak ichki arteriyasi tarmoqlari: - ko’ks oralig’i shoxlari, r. mediastinales - ayrisimon bez shoxlari, r. thymici - perikard-diafragma arteriyasi, a.pericardiacophrenica, I qovurg’a sohasida boshlanib, diafragma nervi bilan diafragmagacha tushadi. - to’sh shoxlari, rr. sternales - teshib o’tuvchi shoxlar, rr.perforantes, 5-6 qovurg’a oralig’ini teshib o’tib, katta ko’krak mushagi va terisini qon bilan ta’minlaydi,ayollarda sut bezi tarmoqlari, rr.mammarii ni hosil qiladi. - oldingi qovurg’alararo tarmoqlar, rr. intercostales anteriores yuqoridagi I-V qovurg’alararo mushaklarga tarmoqlanadi. - mushak - diafragma arteriyasi, a. musculophrenica lateral tomonga qiya yo’nalib diafragmaga va pastki VI-X qovurg’alararo mushaklarga tarmoqlanadi. - qorin ustining ustki arteriyasi, a.epigastrica superior qorin to’g’ri mushagi qinining orqa devorini teshib o’tib shu mushakni qon bilan ta’minlaydi va kindik sohasida shu nomli pastki arteriya bilan anastomoz hosil qiladi. 3. Qalqonsimon-bo’yin poyasi, truncus thyrocervicalis, oldingi narvonsimon mushakning medial chekkasidan boshlanib uning uzunligi 1,5 sm. Qalqonsimon-bo’yin poyasi tarmoqlari: - qalqonsimon bezning pastki arteriyasi, a. thyroidea inferior - qalqonsimon bezni qon bilan ta’minlaydi shu jumladan halqum, qizilo’ngach va kekirdak tarmoqlari, rr.pharyngeales,esophageales et tracheales va hiqildoqning pastki arteriyasi, a. larynges inferiorni hosil qiladi - ko’tariluvchi bo’yin arteriyasi, a. cervicalis ascendens, yuqoriga ko’tarilib bo’yinning chuqur mushaklari va orqa miyaga tarmoqlanadi - kurak usti arteriyasi, a. suprascapularis, orqa tomonga yo’nalib kurak o’ymasi orqali o’tadi va qirra usti, qirra osti chuqurchasi sohasidagi mushaklarni qon bilan ta’minlaydi hamda kurak suyagini aylanib o’tuvchi arteriya bilan anastomozlashadi. - bo’yinning yuza arteriyasi, a. cervicalis superficialis, yuqoriga narvonsimon mushaklarni old yuzasi bo’ylab ko’tarilib narvonsimon mushakka tarmoqlanadi. Lateral tomonga burilib, o’mrov ustidan o’tib trapetsiyasimon, rombsimon va orqaning yuqorigi tishsimon mushaklarini qon bilan ta’minlaydi. II.O’mrov osti arteriyasining ikkinchi qismi tarmoqlari 4.Qovurg’a - bo’yin poyasi, truncus costocervicalis, narvonsimon mushaklar oralig’idan boshlanib ikki tarmoqni hosil qiladi: - bo’yinning chuqur arteriyasi, a.cervicalis profunda, orqa tomonga yo’nalib, bo’yin va boshning yarim qirrali mushagini qon bilan ta’minlaydi. - qovurg’alararo ustki arteriya a. intercostalis suprema, pastga yo’nalib I va II qovurg’lararo sohaning orqa aeteriyasi, a.intercostalis posterior prima et secundaga tarmoqlanadi. III.O’mrov osti arteriyasining uchinchi qismi tarmoqlari Bo’yinning ko’ndalang arteriyasi, a. transversa coli, oldingi narvonsimon mushakning lateral chekkasi sohasida boshlanib, kurak o’simtasining medial uchi sohasida ikki tarmoqqa bo'linadi: - yuza tarmoq, r. superficialis, kurakni ko’taruvchi, bo’yinning tasmasimon va trapetsiyasimon mushaklarini qon bilan ta’minlaydi - chuqur tarmoq, r. profundus, pastga yo’nalib rombsimon, orqaning yuqori tishsimon, kurak osti va orqaning keng mushaklarini qon bilan ta’minlaydi. Qo’ltiq osti arteriyasi Qo’ltiq osti arteriyasi, a. axillaris, - o’mrov osti arteriyasining bevosita davomi bo’lib, qo’ltiq osti chuqurchasida yelka chigali poyalari o’rtasida joylashgan. Katta ko’krak mushagining pastki chekkasida u yelka arteriyasiga o’tib ketadi. Qo’ltiq osti arteriyasi uch qismga bo’lib o’rganiladi. Qo’ltiq osti arteriyasining birinchi qismi, ko’krak-o’mrov uchburchagi sohasida joylashib quyidagi tarmoqlarni hosil qiladi - Ko’krakning yuqorigi arteriyasi, a. thoracica superior, I-II qovurg’a oralig’iga yo’naladi va qovurg’alararo mushaklar, o’mrov osti, katta, kichik ko’krak, oldingi tishsimon mushaklarga tarmoqlanadi. - akromion ko’krak arteriyasi, a. thoroco-acromialis, kichik ko’krak mushagining yuqori chekkasi sohasida boshlanib, to’rtta tarmoqqa bo’linadi: akromion tarmog’i, r. acromialis, akromion-o’mrov bo’g’imi, qisman yelka bog’imi xaltasini, o’mrov tarmog’I, r. clavicularis, o’mrov suyagi va o’mrov osti mushagini, deltasimon tarmog’i, r. deltoideus, deltasimon va katta ko’krak mushagi sohasini, ko’krak tarmoqlari, rr. pectorales, katta va kichik ko’krak mushaklarini qon bilan ta’minlaydi. Qo’ltiq osti arteriyasining ikkinchi qismi, ko’krak uchburchagi sohasida joylashib quyidagi tarmoqlarni hosil qiladi: - ko’krakning lateral arteriyasi, a. thoracica lateralis, chiqib oldingi tishsimon mushakni tashqi yuzasi bo’ylab tarmoqlanadi. Undan sut bezlariga rr. mammaria lateralis chiqadi. Qo’ltiq osti arteriyasining uchinchi qismi, ko’krak osti uchburchagi sohasida quyidagi tarmoqlarni hosil qiladi: -kurakosti arteriyasi, a .subscapularis, qo’ltiq osti arteriyaisining eng yirik tarmog’i bo’lib ikkiga bo’linadi a, ko’k rak orqa arteriyasi a.thoroco dorsalis kurakning lateral chekkasi bo’ylab yo’nalib, oldingi tishsimon, kurak osti, katta yumaloq va orqaning serbar mushagini qon bilan ta’minlaydi b, kurak suyagini aylanib o’tuvchi arteriya a.sircumflexa scapulae, uch tomonli teshik orqali kurakning orqa yuzasiga o’tib, kurak qirrasi usti, kurak qirrasi osti, hamda kichik yumaloq mushaklarni va shu soha terisini qon bilan ta’minlaydi. - yelka suyagini oldidan aylanib o’tuvchi arteriya ,a. circumflexa humeri anterior, yelka suyagining xirurgik bo’ynini oldidan aylanib o’tib, yelka bo’g’imi va deltasimon mushakni qon bilan ta’minlaydi. - yelka suyagini orqadan aylanib o’tuvchi arteriya ,a. circumflexa humeri posterior, to’rt tomonli teshik orqali kurakni orqa yuzasiga o’tib, oldingi shu nomli arteriya bilan anastomoz hosil qilib yelka bo’g’imini va uning atrofida joylashgan mushaklarni qon bilan ta’minlaydi. Yelka arteriyasi Yelka arteriyasi, a. brachialis, qo’ltiq osti arteriyasining bevosita davomi bo’lib, katta ko’krak mushagining pastki chekkasi sohasida boshlanadi. Yelka sohasida sulcus bicipitalis medialis bo’ylab tirsak chuqurchasiga yo’naladi. So’ngra bilak suyagi bo’yni sohasida bilak va tirsak arteriyalariga bo’linadi. Yelka arteriyasi tarmoqlari: - mushak tarmoqlari r. muscularis yelka mushaklariga tarmoqlanadi. - yelkaning chuqur arteriyasi, a. profunda brachii, boshlanish sohasida yelka suyagi va mushaklariga aa. nutricae humeri, r.deltoideus tarmoqlarini hosl qiladi. So’ngra bilak nervi bilan yelka-mushak kanali bo’ylab yo’nalib ikkiga bo’linadi. Birinchisi yelkaning uch boshli mushagini qon bilan ta’minlovchi o’rta yonlanma arteriya, a. collateralis media, tirsak egati bo’ylab yo’nalib orqaga qaytuvchi suyaklararo arteriya bilan anastomozlashadi. Ikkinchisi bilak tomondagi yonlama arteriya, a.collateralis radialis, oldingi lateral bilak egati bo’ylab yo’nalib orqaga qaytuvchi bilak arteriyasi bilan anastomozlashadi. - tirsak tomondagi yuqori yonlama arteriya, a. collateralis ulnaris superior, yelkaning o’rta qismidan boshlanib tirsak nervi bilan pastga yo’naladi. So’ngra orqa tirsak egati orqali o’tib orqaga qaytuvchi tirsak arteriyasi orqa shoxi bilan anastomozlashadi. - tirsak tomondagi pastki yonlama arteriya, a. collateralis ulnaris inferior, yelka suyagining medial o’simtasi sohasidan boshlanadi va yelka mushagi medial chekkasi bo’ylab yo’naladi. So’ngra orqaga qaytuvchi tirsak arteriyasining oldingi shoxi bilan anastomozlashadi. Yonlama arteriyalarning barchasi tirsak bo’g’imi atrofida arterial to’r hosil qilishda ishtirok etadi va shu bo’g’imni, atrofidagi mushaklar va terini qon bilan ta’minlaydi. Bilak va qo’l panjasi arteriyalari Bilak arteriyasi, a. radialis, yelka arteriyasining bevosita davomi bolib, yumaloq pronator va yelka-bilak mushaklari orasidan o’tib pastga yo’naladi. Bilakning distal qismida kvadrat pronator mushak birikish sohasida teri va fassiya ostida yuza joylashgan bo’lib ushbu sohadan puls aniqlanadi. So’ngra bilak suyagi bigizsimon o’simtasini aylanib qo’l kaftining orqa tomoniga yo’naladi bosh va ko’rsatkich barmoqni qon ta’minlovchi tarmoqlarni hosil qiladi. Shu sohada tirsak arteriyasining chuqur kaft tarmog’i bilan anastomozlashib arcus palmaris profundusni hosil qiladi. Bilak arteriyasi tarmoqlari: - mushak tarmoqlari, rr . muscularis, arteriyaning bor bo’yicha chiqib atrofidagi mushaklarni qon bilan ta’minlaydi. - bilakdan orqaga qaytuvchi arteriya, a.recurrens radialis, bilak arteriyasining boshlanish qismidan chiqib yuqoriga va lateral tomonga yo’nalib, oldingi lateral bilak egatida bilak tomondagi yonlama arteriya bilan anastomozlashadi. - kaft usti-kaft tarmog’i, r. carpalis palmaris, bigizsimon o’simta sohasidan boshlanib medial tomonga yo’nalib tarmoqlanadi va tirsak arteriyasining shu nomli tarmoqlari bilan anastomozlashib retecarpi palmareni hosil qiladi.