Matematika 5-“A” sinf
Mavzu: O’nli kasrlarni qo’shish va ayirish
Maqsad:
1.Ta’limiy maqsad
a) O’quvchilarga DTS talablari asosida ta’lim berish .
b ) O`quvchilarga o’nli kasr haqida ma`lumot berish;
2. Tarbiyaviy maqsad .
a) O’quvchilarga axloqiy estetik tarbiya berish;
3.Rivojlantiruvchi maqsad
a) Oquvchilarning mustaqil fikrlshga, o’nli kasrlarni ustin
shaklida qo’shish va ayrish malaka va ko’nikmalarini shakillantirish ;
Tayanch kompetensiyalar:
Axborot bilan ishlash kompetensiya elementi: mavzu doirasida ko’rsatilgan
multimedia ilovalariga ongli munosabat bildirish.
Fanga oid kompetensiyalar:o’quvchilar natural sonlarni qo’shish bilishlari kundalik
hayotda hisob – kitoblarni mustaqil bajara olishlari uchun juda zarur.
4. Dars turi: Aralash
5.Dars uslubi : Musobaqa , amaliy
6. Darsning jihozi: elektron darsligi, tarqatmali materiallar ,ko’rgazmalar
Darsni lug’ati Minus-minus , plus-plyus,mark-baxolamoq , revision-takrorlash ,
lesson- dars,how much-qancha,hov many-nechta, homework- uyga vazifa
Darsning texnologik xaritasi
T/ r B o s q i c h l a r Qo'llaniladiganmetodlar
O'quvchilardarivojlanadiganko'nikmavamalakalar V a q t i
1
T a s h k i l i y q i s m Nazorat metodi Javobgarchilik hissi 2 daqiqa
2
O'tilgan mavzuni takrorlash
( m u s t a h k a m l a s h )
"Kosmosgauchish"didaktiko'yini (guruhlardaishlash), savol-javob
Geometrikprogressiyagaoidmisollaryechaolish, geometrikprogressiyaqoidalariniamaldaqo'llayolishko'nikmalarinirivojlanadi
7 daqiqa
3
Yangi mavzu bayoni
Kichik ma'ruza
Savol-javob
m u n o z a r a
Ijodiymantiqiytafakkurinioshirish, mustaqilfikrlashqobiliyatinirijovlantirishko'nikmalaririvojlanadi 17 daqiqa
4
Yangi mavzuni mustahkamlash
Tahlilqilish, kichikguruhlardaishlash, "Bilimdonlarmaydoni"mashqi
Geometrikprogressiyaningdastlabki n ta hadiningyig'indisinihisoblashbo'yichahayotiymisollardaqo'llayolishko'nlikmalarioshadi
15 daqiqa
5
O'quvchilarni baholash Nazorat metodi R a g ' b a t l a n t i r i s h
2 daqiqa
6
Uyga vazifa berish Dialog metodi Javobgarchilik hissi 2 daqiqa
Darsning borishi:
I. Tashkiliy qism.-Salomlashish. Psixologik trening tashkil etiladi. O’quvchilarni
o’zida ishonch hissini tuyish maqsadida, psixologik trening tashkil etiladi.
-Navbatchining hisobotini tinglash. (Ingliz va o’zbek tilida) Navbatchi hisobotida
fasl, oy, hafta, kun, o’sha soatdagi dasrga qatnashayotgan va qatnashmayotgan
o’quvchilar, qatnashmayotgan o’quvchining sababi, uyga berilgan topshiriq haqida
ma'lumot beradilar.
Matematika darsida o’z-o’zini baholash usulidan foydalaniladi. Har bir
o’quvchining oldida 8 yaproqli moychechak bor. O’quvchilar har bir to’g’ri javob
uchun bittadan yaproqni bo’yab borishadi.
Matematika tarixi haqida nimalarni bilasiz? O’quvchilarning har bir
javoblari uchun terminlar ortidagi harflar ochilib boradi.
-0, 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9 bular 10 raqamlar.
Hisob ilmin boyitdi 10 dona mashhur raqam,
Sonlar raqamlar ila ma’nolidir bu olam,
Raqamlar erur o’nli sistemaning yuragi,
Odamlar uchun xizmat qilmoq erur tilagi.
-Mana shu raqamlardan foydalanib o’nlik sanoq sistemasini Al-Xorazmiy
bobomiz ishlab chiqqanlar
-Al-Xorazmiy. U matematika rivojlanishiga ulkan hissa qo’shgan buyuk
olimdir.
Al-Xorazmiy noldan to’qqizgacha bo’lgan arab raqamlaridan foydalanib,
sonlarning o’nlik sanoq sistemasida xona birliklariga ajratib yozishni ko’rsatib
bergan. Sonlar ustida amallarning qo’llanishini tushuntirib bergan. Xozirgi kunda
ham ana shu sonlar ustida amallar bajarib kelmoqdamiz.
II. Otgan mavzuni so’rash va mustahkamlash.
O`tilgan darsda 129-betdagi 6-7-misol va masalalar yuzasidan savol-javob
o`tkazish, no`to`g`ri bajarilgan misollar yuzasidan ko`rsatma berish.
Bunday sonlar qanday ma’noni bildiradi?
Bunday ko’rinishdagi sonlarni kasr sonlar deyiladi.
Kasr (arabcha-bo’lak, parcha) degan ma’noni anglatadi. Kasr sonlar surat
va maxrajdan iborat. Maxraj chiziqning ostiga, surat esa ustiga yoziladi.
Maxraj bir sonning necha bo’lakka bo’linganini ko’rsatadi. Surat shu kasrda
shunday ulushlardan nechta borligini ko’rsatadi. Masalan: da 2-surat, 5
maxraj. Bo’linuvchi kasrning surati, bo’luvchi uning suratidir.
O’qituvchi o’quvchilar bilan siyosiy jarayonlar va Prezidntimizning 5 ta
tashabbuslari haqida savol–javob o’tkaziladi.
III. Yangi mavzuning bayoni:
Shunday kasr sonlar borki , ular ustida amallar xuddi natural sonlardagidek oson
bajarish mumkin.
Maxraji 10;100;1000 bo’lgan kasrlar yani maxraji bir va undan keyin nollar bo’lgan
kasrlar o’nli kasrlar deyiladi.Masalan 10
7 ; 100
13 ; 1000
17 ; 1100
31 .
va ko’plab o’nli kasrga misol keltirishimiz mumkin.O’nli kasrlar maxrajsiz
quyidagicha yoziladi: 0,7 0,13 0, 017 1,31.
Yani 10
7 =0,7; 100
13 =0,13 ; 1000
17 =0, 017;1100
31 =1,31……
va bunday o’qiladi : nol butun o’ndan yeti ; nol butun yuzdan o’n uch ; nol butun
mingdan o’n yeti ; bir butun yuzdan o’ttiz bir .
Maxraji
...
1000,
10, 100,
bo'lgan
1000
2 117
,
100
119
,
100
71
,
10
5 7
,
10
3
,
10
17
kabi kasrlarni kasr chizig'isiz, ixcham qilib yozish mumkin. Buning uchun, kasrning
butun qismini kasr qismidan vergul yordamida ajratish kifoya:
7,1
10
1 7
10
17
(o'qilishi: bir butun o'ndan yetti);
,0 71
100
71
(o'qilishi: nol butun yuzdan yetmish bir).
O'nli kasrlarning butun qismi verguldan chap tomonda kasr qismi esa o'ng
tomonda yoziladi.
Yuqoridagi kasrlarning maxraji 10 ning darajasidan iborat ekaniga e'tibor
bering:
10 ;...
10 ; 1000
10 ; 100
10
3
2
1
Demak, 10
1 7
va 7,1 ; 100
71
va
,0 71
kabi yozuvlar ayni bir sonning turli ko'rinishda
yozilishidir.
Maxraji 10 ning darajasidan iborat oddiy kasrlarni o'nli kasr shaklida yozish qoidasi:
,0173
1000
,012; 173
100
12
;7,0
10
7
.
,0 003
1000
0003
1000
3
;7,0
10
07
10
7
,1 007
1000
1 007
1000
7
,3 05; 1
100
3 05
100
3 5
;8,7
10
7 8
.
,2 004
1000
2 004
1000
4
2
1000
,119; 2004
100
1 19
100
119
;8,1
10
1 8
10
18
.
Yuqorida ko'rilgan qoida va misollarning o'zi o'nli kasrlarni oddiy kasrga
aylantirish yo'llarini ko'rsatadi.
1)
100
12
,012
10;
7
7,0
;
3)
1000
7
1
,1 007
;
100
7
100
07
,0 07
;
2)
5
7 4
10
7 8
8,7
;
4)
100
119
100
1 19
5 ; ,119
9
10
18
10
1 8
8,1
.
O'NLI KASRLARNING XONA BIRLIKLARI
O'nli kasrda verguldan keyingi birinchi xona o'ndan birlar xonasi deyiladi.
Masalan, 3,7 soni 3 ta bir 7 ta o'ndan birlardan tashkil topgan.
