Mashg‘ulot 1.Texnologik xarita O‘pka infiltratlari. Turli genezli infiltratlarning klinik-rentgenologik va morfologik xarakteristikasi. O‘pka tuberkulyozining infiltrativ shakllarini qiyosiy tashxisi. № Amaliymashg‘ulotbosqichlari Mashg‘ulot turi O‘tkaziladigan joy Mash-t dav-gi 250 1 Kirish qismi(mavzuni tushuntirish) 10 2 YAngi pedagogik texnologiyalar («uchbosqichli intervyu», «aqliy xujum»), shuningde ko‘rgazma materiallarni (balg‘am surtmasi, tibbiy hujjatlar majmui, jadvallar, plakatlar, rentgenorammalar), qo‘llagan holda amaliy mashg‘ulot mavzularini muhokama qilish, boshlang‘ich bilim darajasini aniqlash. So‘rov, muhokama O‘quv xonasi 30 3 Muhokama xulosasi 20 4 Mashg‘ulotning amaliy qismini bajarish – Rentgenogrammalarda infiltratlarni baholash va bayonnoma yozish. Muhokama TKD rentgen bulimi 40 5 O‘qituvchi nazorati ostida amaliy qismni o‘zlashtirish (klinik-laborator, rentgenologik tekshiruv va tibbiy kartani to‘ldirish) Rentgenogrammalarni baholash va bayonnoma yozish. VSKKD terapevtik bo‘limi 30 6 O‘zbekistonda tuberkulyoz va O‘SNK bilan kasallangan bemorlar vaziyatini baholash va tashqi muhit omillarining ta’sirini o‘rganish. Kasallik tarixi, laborator ma’lumotlar, rentgenogramma, vazyatli masalalar VSKKDning terapevtik bo‘limi 40 7 Referativ dokladlar prezentatsiyasi, talabalarni nazariy va amaliy bilimlarini muhokama qilish, mashg‘ulotlarni o‘zlashtirish darajalarini baholash Og‘zaki so‘rov, testlar, amaliy ko‘nikmalarni aniqlash O‘quv xonasi 70 8 Amaliy mashg‘ulot xulosasi. 100 balli tizim asosida baholash, kelgusi darsning uy vazifasi (savollar tuzish) Ma’lumot, mustaqil ish uchun savollar O‘quv xonasi 20 Mashg‘ulotning davomiyligi – 5 soat Mashg‘ulot o‘tkazish joyi, jixozlanishi -ftiziatriya kafedrasi; VSKKD terapevtik bo‘limlari va klinik laboratoriyasi; -jadvallar majmuasi, negatoskop,uslubiy qo‘llanmalar, videofilm; -TSO: negatoskop, 10-mashg‘ulotning kompyuter prezentatsiyasi. Mashg‘ulotning maqsadi: O‘pka qorayishi-o‘pka infiltrat sindromi rentgenologik surati interpretatsiyasiga asoslangan holda o‘pka tuberkulyozi va O‘SNK kasalligi diagnostikasi va qiyosiy tashxisni talabalarga (UASH) o‘rgatish. Hamda “o‘pka infiltratlari” sindromida davolash, epidemiologiya xolatini baholash, xisobga olish va profilaktka tadbirlarni amalga oshirish. Pedagog vazifalari - Tuberkulyoz va o‘pkaning surunkali nospetsifik kasalliklarida turli ko‘rinishdagi yo‘tal va balg‘am ajralishini farqlashni o‘rgatish. - Balg‘amni laborator tekshirish metodlarini o‘rgatish. - Isitma turlari, harorat oshish mexanizmini farqlashni o‘rgatish. - Noaniq genezli isitmani qiyosiy tashxislash metodlarini o‘rgatish - Tuberkulyoz va o‘pkaning surunkali nospetsifik kasalliklarini «yo‘tal, isitma» sindromlarini hisobga olgan holda qiyosiy tashxislashning umumiy tamoyillarini o‘rgatish. O‘quv mashg‘uloti natijalari: Umumiy amaliyot shifokori (UASH) bilishi zarur: - Tuberkulyoz va o‘pkaning surunkali nospetsifik kasalliklarida yo‘tal, balg‘am ajralishi simptomlarining patogenetik mexanizmi; - Isitma simptomi kelib chiqishining patogenetik, bioqimyoviy mexanizmi. - Yo‘tal va isitma bilan birga kuzatiladigan klinik, laborator va rentgenologik belgilar. - Simptomlar bo‘yicha qiyosiy tashxislash - Turli ko‘rinishdagi yo‘tal va isitma fonida tuberkulyoz kechishining o‘ziga xosligi va asoratlari. UASH bajara olishi lozim: - Tibbiyot muassasalariga yo‘tal, balg‘am ajralishi va isitma bilan murojaat qiluvchi bemorlarda silga klinik skrining o‘tkazishni. - Yo‘tal, balg‘am ajralishi va isitmaga shikoyat qiluvchi bemorlarni tekshirishni. - JSST tavsiyasiga binoan bemorlar tipini, terapevtik kategoriyasini aniqlash va davolash rejasini tuzish; - Aholining silga nisbatan qarashlarini o‘zgartirish va tushuntirish ishlarini o‘tkazishni. UASH amaliy ko‘nikmaga ega bo‘lishlari kerak: - Kasbiy so‘rov, bemorni ko‘rish, qarindoshlar bilan suhbat. - Balg‘amni bakterioskopik tekshirish. - Klinik va bioqimyoviy analizlarni interpretatsiya qilish. - Rentgenogrammani baholash. - Tuberkulin sinamasi - Simptom va sindromlarning qiyosiy tashxislash. - Maxsus profilaktika, xavf guruhidagi profilaktika, ximioprofilaktika. - Epidemiologik rejimni boshqarish. - Tuberkulyoz bilan kasallangan bemorlarning tibbiy kartasini to‘ldirish va JSST tomonidan tavsiya qilingan rasmiylashtirishni o‘tkazish Ta’lim usuli va vositalari Ma’ruza, insert, aqliy xujum, uch bosqichli, «o‘rgimchak turi» usuli, demonstratsiya, videoko‘rik, munozara, suxbat, keys-stadi Ta’lim jarayoni tashqil qilish shakllari Individual ishlash, gurux, jamoa, auditoriya va auditoriyadan tashqaridagilar bilan ishlash Ta’lim vositalari Tarqatma o‘quv materiallari, viziual materiallar, videofilmlar, mulyajlar, grafik organayzerlar, balg‘am surtmasi, tibbiy kartalar majmuasi, jadvallar, stendlar, rentgenogrammalar majmuasi Baholash usullari va vositalari Blits-so‘rov, test o‘tkazish, o‘quv mashg‘ulotlari natijasi prezentatsiyasi, tibbiy kartalarni to‘ldirish, 2 TB bilan mantu sinamasi amaliy ko‘nikmasini bajarish 2. Motivatsiya Ma’lum klinik, laborator-instrumental va rentgenologik belgilar bilan tavsiflanuvchi “O‘pka infiltratlari” sindromi tuberkulyoz bilan kasallanish ko‘rsatkichlarida etakchi o‘rinni egallaydi. Mintaqada tuberkulyoz bo‘yicha epidemiologik holatni baholash, o‘pka infiltratlarida klinik, laborator-instrumental va rentgenologik o‘zgarishlarni bilish UASHga yallig‘langan tuberkulyozni qiyosiy yondashish, o‘z vaqtida aniqlash va taqqoslama tashxislashga imkon beradi, bu esa o‘z navbatida tarqalgan, destruktiv tuberkulyoz shakllari rivojlanishining oldini oladi. 3. Fanlararo va fan ichida bog‘liqlik Ushbu mavzuni o‘qitish talabalarning o‘pka va boshqa a’zolarning anatomik tuzilishi, normal va patologik fiziologiyasi, yuqori nafas yo‘llari va boshqa a’zolar funksiyasi xaqida bilimlari; mikrobiologiya – tuberkulyoz mikobakteriyasini aniqlash va xususiyatlarini o‘rganish, shuningdek, terapiya, xirurgiya, ginekologiya, rentgenologiya, yuqumli kasalliklar, endokrinologiya, gematologiya, urologiya, teri-tanosil kasalliklari, oftalmologiya kabi fanlar bilan bir qatorda tuberkulyoz kasalligini boshqa kasalliklar bilan qiyosiy tashxislashga asoslanadi. 4. Darsning mazmuni O‘pka to‘qimasining infiltrativ zichlashish sindromi. O‘pka infiltratsiyasi – bu o‘pka to‘qimalariga, alveola devoriga suyuqliklar, hujayra elementlari, turli kimyoviy moddalarni kirishi va to‘planishi bilan bog‘liq patologik holat.O‘pka to‘qimasining hujayra elementlarsiz faqat biosuyuqliklar bilan to‘yinishi o‘pka shishiga tegishli. O‘pka to‘qimasining infiltrativ qalinlashish sindromi, morfologik, klinik, laborator va rentgenologik sindromlardan kelib chiqadi. Amaliyotda u ko‘pincha klinik va rentgenologik ma’lumotlar asosida tashxis qilinadi. Bioptat olish yo‘li bilan o‘tkaziladigan morfologik izlanishlar infeksiya etiologiyasini aniqlash uchun ko‘rik zaruriyatida o‘tkaziladi. O‘TIKS sababi ko‘pincha bakterial, zamburug‘li, parazitar infeksiyalarda o‘pka to‘qimasiga invaziyani (tuberkulyoz, kandidoz, askaridoz) tasir etishi, keyingi sababi - bu o‘pkani shishishi allergik genezli kasallikda, leykozlar va biriktiruvchi to‘qimalarning kasallanishida. Terapevt shifokor o‘tkir pnevmoniyada kuzatiladigan o‘pka to‘qimasining nospetsifik infiltratsiyasi bilan to‘qnash keladi. Pnevmoniya-bu o‘pka to‘qimasidagi alveolalarning zararlanishi bilan bog‘liq yallig‘lanish jarayoni. Morfologik jihatdan to‘rt bosqich farqlanadi. 1. Quyilish bosqichi- alveola devori shishishi bilan bog‘liq. Alveola qalinlashadi va zichlashadi, biroq o‘pka to‘qimasidagi holat oz bo‘lsada saqlanib qoladi. Alveolalarda kam bo‘lsa ham havo bo‘ladi. YAllig‘lanish rivojlanganda ekssudat alveola bo‘shlig‘ini to‘liq to‘ldiradi. 2. Qizil jigarlanish bosqichi-o‘pka o‘z holatini yo‘qotadi. O‘pka qalinlashadi, morfologik jihatdan havosiz jigarni eslatadi. Bu bosqichda o‘pkaning zararlangan qismi kesib ko‘rilganda xira qizil rangda bo‘ladi. 3. Kulrang jigarlanish bosqichi- o‘pka avvalgidek havosiz, lekin kulrangda bo‘lishi alveolalarning leykotsitlar bilan to‘yinganligi sababli yuzaga keladi. Keyinchalik alveolalarda bir qator spetsifik jarayonlar bo‘lib o‘tadi, shu jumladan proteolitik fermenlar ta’siri ostida ekssudatsiya kechadi. Suyuq ekssudat alveolalardan oqib chiqib bronxiolalarga boradi, keyin bronxlarga o‘tadi. Ulardagi yo‘tal reflekslarini qo‘zg‘atadi va yo‘tal yuzaga keladi. Bemor balg‘am tuflaganda ekssudat yo‘qoladi. 4. Tuzalish bosqichi. Klinik jihatdan 3 bosqichi mavjud. a) boshlang‘ich bosqich morfologik bosqichga mos keladi, bu bosqichida o‘pkaning havosi kamayadi. b) Rivojlanish bosqichi- qizil va kulrang jigarlanish morfologik bosqichni birlashtiradi. Uni klinik, fizikal usul bilan aniqlash mumkin emas. Bu bosqichning o‘ziga xos tomoni o‘pkaning zararlangan qismida havoning yo‘qligi. s) Tiklanish va tuzalish bosqichi. O‘pkaning zararlangan qismi avvalgi holatida va o‘pkaning sog‘lom, zararlanmagan qismiga nisbatan yaxshi kechadi. Klinik ko‘rinishlar yuzaga kelish sabablari, uning bosqichiga, yallig‘lanish jarayonining faolligiga, infiltrat maydoniga va tarqalishiga bog‘liq. Bemorlar asosan yo‘tal, qon tuflash, ko‘krakdagi og‘riq, hansirashdan shikoyat qiladilar. Bakterial infeksiya tufayli yuzaga kelgan yallig‘langan infiltratsiyada balg‘am shilliq yiringli, krupoz pnevmoniyaning jigarlanish bosqichida balg‘am qonli bo‘ladi. Krupoz pnevmoniya davrida qon ketishining sababi qon tomir devorlarining o‘tkazuvchanligi oshishi hisoblanadi. Qon tuflash ko‘pincha virus etiologiyali infeksiyalarda, shuningdek tuberkulyozda infiltrat o‘chog‘i ichida o‘pka to‘qimasining chirish hollari, o‘pka o‘smasida yuzaga keladi. Yo‘tal: o‘pka to‘qimasi infiltratsiyasida sog‘lom tomonga yotganda kuchayadi, kasal tomonga yotganda kamayadi. Balg‘am sog‘lom tomonda yotganda yaxshi ko‘chadi. Ko‘krak qafasida og‘riq sezuvchi retseptorlar joylashgan bo‘lib, og‘riq parietal pardada yallig‘lanish jarayoni sodir bo‘lganda yuzaga keladi. Ular qo‘zg‘alganda og‘riq sindromi yuzaga keladi, bu og‘riqlar bir joyda bo‘ladi, chunki bemor og‘riyotgan joyni aniq ko‘rsata oladi. Ular chuqur nafas olganda va yo‘talganda, sog‘ tomonga yotganda kuchayadi va kasal tomonida kamayadi. Agar patologik jarayonga o‘pkaning diafragmal yuzasini qoplagan o‘pka pardasi qo‘shilsa, og‘riqlar qorinning yuqori qismida bo‘ladi.Hansirash: faqat krupoz pnevmoniyada harakat qiluvchi alveolalarni soni kamayishi tufayli o‘pka to‘qimasining nafas yuzasi kamayishi yuzaga keladi, restruktiv havo almashishining buzilishi va nafas etishmasligi darajasi bilan aniqlanadi. Nafas olish va nafas chiqarish fazasi buziladi. Tana harorati oshishi, titrash, terlash, umumiy holsizlikdan shikoyat qiladi. Jarayon surunkali kechganda tana vazni kamayib ketadi. Ob’ektiv tekshirish ma’lumotlari: Umumiy ko‘rikda o‘pka to‘qimasining zichlashish sindromida infiltratsiya maydonining tarqalganligi, pnevmoniya bosqichi, patologik jarayonning mavjudligi aniqlanadi. Kasallikning emirilish bosqichida bemorning ahvoli qoniqarli va krupoz pnevmoniyada og‘ir bo‘ladi. Krupoz pnevmoniya bilan kasallanganlarda es-hushning buzilishi kuzatilib, intoksikatsiya tufayli yuzaga kelgan isitmada alahlash, gallyusinatsiya ko‘rinishidagi es-hush buzilishi kuzatiladi, ko‘p hollarda alahlash, motor qo‘zg‘aluvchanlik bilan o‘tadi. Toksinlarning miyaga ta’siri ostida es -hush stupor, sopor yoki koma holatigacha tushishi mumkin. Kasallik holati kasallangan yonboshda, yuzining shamollagan tarafi qizargan, labi va burni chetlarida uchuq toshgan bo‘ladi. Teri: namligi oshgan, rangi qizargan, yurak faoliyatidagi etishmovchilikdan xabar beruvchi sianoz paydo bo‘ladi. Ba’zi kasallikda arterial gipotenziya kuzatiladi. Ko‘krak qafasini kuzatish va palpatsiya: nafas olganida shikastlangan tarafning orqada qolishi, nafas olish yuzaki va tez, bir minutda 40 ta nafas olish harakati va nafas olishda qo‘shimcha muskullar qatnashishi kuzatiladi. Nafas olish turi aralash. Palpatsiyada infiltratsiya sohasi ustiga qattiq bosilganda agar parietal plevra ishtirok etsa, lokal og‘riqni ko‘rish mumkin. SHikastlangan qismning palpatsiyasida ko‘krak qafasi rigidligi oshadi va ovoz tebranishni kuchayishi kuzatiladi. Ko‘rsatilgan perkussiya va auskultatsiyalar pnevmoniyaning bosqichiga bog‘liq. 1-bosqichda o‘pkaning infiltratsiya maydonida o‘pka ovozining pasayishi,keyin esa ovozning timpaniq bo‘lishi kuzatiladi. Timpaniq ovoz alveolalarni ekssudat bilan to‘yinishi natijasida ulardagi kuchlanishni pasayishi bilan tushuntiriladi, ular kuchlanish va tebranish xususiyatlarini yo‘qotadi. SHikastlangan tarafda ventilyasiyani pasayishi natijasida o‘pkaning pastki qismidagi harakatchanlik pasayadi. SHikastlangan maydon ustida auskultatsiyada susaygan vezikulyar nafas eshitiladi. Bu bir qism alveolalarni nafas olishdan chiqishi va yallig‘langan maydonda ventilyasiyani pasayishi natijasida yuzaga keladi. Qo‘shimcha nafas shovqinlari (tovushli ishqalanish) alveolalarni ochilishi va plevrani ishqalanishidan kelib chiqadi. Ko‘krak qafasining sog‘lom tarafida nafas olishda ishtirok etayotgan alveolalarni kompensator ko‘payishi va ventilyasiyani kuchayishidan vezikulyar nafas olishni kuchayishi kelib chiqadi. Kasallikni 2-bosqichida alveolalarda havoni yuqolishi tufayli shikastlangan qism ustida perkutor sust tovush eshitiladi va o‘pkaning pastki qismini harakatchanligi pasayadi. Auskultatsiyada bronxial nafas eshitiladi, plevraning ishqalanish ovozi saqlanib qoladi. Krepitatsiya bo‘lmaydi, chunki alveolalar to‘liq ekssudat bilan to‘ladi va harakatlana olmaydi. Sog‘lom tarafda kuchaygan vezikulyar nafas olish eshitiladi. 3-bosqichda, ekssudat so‘rilib alveolalardan yana havo o‘tadi va bo‘g‘iq, timpaniq perkutorlik paydo bo‘ladi, chunki o‘pka to‘qimasining zichligi oshadi, alveola devorlari esa shishganicha qoladi. Auskultatsiyada krepitatsiya paydo bo‘ladi. U boshlang‘ich krepitatsiya va ozod bo‘lish krepitatsiyasiga bo‘linadi. YAllig‘lanish jarayonida o‘pkadagi krepitatsiya shovqinli bo‘ladi, chunki alveolalar atrofida zich to‘qima bo‘lib, u tovushni yaxshi o‘tkazadi. Auskultatsiyada esa bu bosqichda mayda pufakchali nam xirillashlar eshitiladi. CHuqur nafas olishdan so‘ng yoki yo‘taldan so‘ng xirillashlar balandroq va ko‘proq bo‘ladi. CHunki bu paytda ekssudat alveoladan bronxlarga o‘tadi. Laborator tekshiruv ma’lumotlari. UQT- leykotsitozlarni 20-30 minggacha o‘sishi, leykotsitar formulaning yaqqol chapga siljishi- segment yadroli leykotsitlar sonining o‘sishi, yosh turlarning paydo bo‘lishi, eozinofiliya, ECHT ni 40-50 mm\soat gacha tezlashishi, UST: oliguriya, proteinuriya, funksional, sutkasiga 1 grammgacha. Balg‘amning umumiy tahlili: ko‘rinishi kasallikni bosqichiga bog‘liq. Qizil jigarlanish bosqichida zangsimon balg‘am quyuq, unda fibrin bo‘lgani uchun. Mikroskopiyada ko‘p sonli yangi eritrotsitlar, lekin ko‘p hollarda siderofaglar, ya’ni tarkibida gemoglobin bo‘lgan makrofaglar, makrofaglar esa ko‘pincha kokkli . Kulrang jigarlanish bosqichida ko‘p leykotsitli, makrofagli shilliq, yiring ajraladi. Asboblar bilan tekshiruv usuli : Ko‘prok spirografiya va rentgenografiya ahamiyatga ega.Spirografiya (pnevmotaxometriya, pnevmoskopiya) havo almashinuvi buzilishining restruktiv tipida ishlatiladi,yani O‘TS, MNV kamayishi va MNX, NCH ko‘tarilishi bilan bog‘liq bo‘lgan holatlarda kuzatiladi. Rentgenografiya 3 proeksiyada o‘tkaziladi, o‘pka infiltratining rentgenologik belgilari uni chaqirgan omillarga bog‘liq. Xarakterli belgilari: pastki bo‘lagiga lokalizatsiyasi aniq bo‘lmagan shakldagi infiltrat, soyaning past intensivligi,bir tomonlama emasligi, o‘pka suratining kuchayishi, o‘pka ildiziga tomon yo‘lakcha paydo bo‘lishi , jarohatlangan tomonda o‘pka faolligining susayishi. Tuberkulyoz infiltratining rentgenologik belgilari o‘ziga xos ahamiyatga ega , ya’ni u nospetsifik o‘pka infiltratidan farqlanadi .Tuberkulyoz infiltratining xarakterli belgisi aniq konturli,yumaloq fokusli soyaga , o‘pka ildizi tomon yo‘lakcha paydo bo‘lishi va o‘pka suratining o‘zgarishi kuzatiladi. O‘pkaning yallig‘langan tuberkulyozi Tuberkulyozning bu shakli o‘pka to‘qimasining maxsus yuqori sezuvchanligi va yallig‘lanish soxasida ekssudativ to‘qima reaksiyasining kuchayshi asosida rivojlanadi. YAllig‘langan tuberkulyozning klinik-morfologik xususiyati o‘pkalarning tarqalgan jaroxatlanishi va tuberkulyoz jarayonining tez avjlanib borishiga moyilligidir. YAllig‘langan tuberkulyoz bilan asosan kattalar, ko‘pincha yoshi katta bo‘lmaganlar kasallanadilar. YAllig‘langan tuberkulyozning rivojlanish extimoli tuberkulyozning erta shakllarini aniqlashni yomon tashqil etish natijasida oshadi. Birinchi bor aniqlangan o‘pka tuberkulyozi bemorlarining 65-75% ida yallig‘langan tuberkulyoz tashxisi qo‘yiladi. Tuberkulyozga qarshi kurashuvchi dispanserlarda kuzatiluvchi faol tuberkulyoz shaklli bemorlarning 45-50%ini tuberkulyozning bu shakli tashqil qiladi. Tuberkulyozdan o‘lim ko‘rsatkichi bo‘yicha yallig‘langan tuberkulyoz taxminan 1%ni tashqil qiladi. Kasallikning letal xolati kazeoz pnevmoniya, o‘pkadan qon ketish kabi asoratlar bo‘lganda kuzatiladi. Infiltratlarning quyidagi klinik-rentgenologik turlari farqlanadi: - bronxolobulyar; - bulutsimon (segmentar, polisegmentar, perississurit); - yumaloq infiltrat; - lobar infiltrat (lobit). Patogenez va patologik anatomiya. YAllig‘langan tuberkulyozning rivojlanishi o‘choqli tuberkulyozning avjlanishi – yumshoq o‘choqlar yoki eski tuberkulyoz o‘choqlari atrofida yallig‘lanish soxasining tez ortib borishi bilan bog‘liq. Perifokal yallig‘lanishning tarqalib borishi o‘pka to‘qimasidagi spetsifik jaroxatlanish hajmining kengayishi va jarayon xarakterining sifat jixatdan o‘zgarishiga olib keladi – tuberkulyozning o‘choqli shakli yallig‘langan shakliga aylanadi. Tuberkulyoz infiltrati keng perifokal yallig‘lanish soxasiga ega bo‘lgan yangi yoki eski tuberkulyoz o‘choqlar kompleksidan iborat bo‘ladi. Infiltratlar ko‘pincha I, II va VI segmentlarda, ya’ni odatda tuberkulyoz o‘choqlari uchraydigan o‘pka soxalarda joylashadi. O‘choq atrofida yallig‘lanish reaksiyasining kuchayishiga massiv tuberkulyoz superinfeksiyasi, yondosh kasalliklar (qandli diabet, alkogolizm, narkomaniya, OITS), och qolish, psixiemotsional jaroxatlar, tabiiy gormonal o‘zgarishlar sabab bo‘ladi. Bu muxim omillar immun reaksiyalarning effektivligini susaytiradi va SMBning tez o‘sishi va ko‘payishiga muxit yaratadi. Mikrob populyasiyasini son jixatdan ortishi unda yuqori virulentli, shu jumladan dorilarga turg‘un mikobakteriyalar shtammining paydo bo‘lish extimolini oshiradi. YUqori virulentli SMB tarkibiga kiruvchi faol birikmalar (sulfatidlar, lipoarabinomannan, fenolikoglikolipid-1, mikolilarabino-galaktan-peptidoglikan kompleksi) SMBlarini makrofaglarda yashab qolish uchun qulay sharoit yaratadilar. SHuningdek ular mikrob xujayralarining antigenlariga sekin-asta riojlanuvchi yuqori sezuvchanlikni birdan oshishiga sabab bo‘ladilar. Natijada tuberkulyoz o‘chog‘i atrofida yaqqol rivojlangan ekssudativ komponentli yallig‘lanish reaksiyasi rivojlanadi. Spetsifik yallig‘lanish o‘pka bo‘lakchasidan tashqari soxalarga tarqalib, jaroxatlanishning umumiy hajmi orta boradi. SHu yo‘l bilan bronxolobulyar infiltrat shakllanadi.YAllig‘lanish reaksiyasining yaqqolliligi va keyingi dinamikasi immunologik reaktivlik va mikrob populyasiyasining o‘sish tempiga qarab o‘zgarib boradi. Immunologik reaktivlikning nisbatan yaqqol bo‘lmagan o‘zgarishlarda SMBlarining son jixatdan oshishi sekinlashadi, to‘qimalarning mikobakteriyalarga nisbatan sezuvchanligi sekin-asta ortib boradi. Bunday xolatlarda ekssudatsiyaning intensivligi va xujayralar infiltatsiyasi kuchli namoyon bo‘lmaydi. Alveolalar makrofaglar, epitelioid va plazmatik xujayralar hamda nisbatan oz miqdordagi ekssudat bilan to‘lgan bo‘ladi. YAllig‘lanish jarayoni aralash ko‘rinishda, ya’ni ekksudavtiv va proliferativ o‘zgarishlarni o‘z ichiga olib, sekin–asta tarqalish xususiyatiga ega. Tuberkulyozning yallig‘lanish soxasi odatda segment ichida chegaralanib, unda yumaloq infiltrat nomini olgan jarayon shakllanadi. Maxalliy va umumiy immunitetning sezilarli pasayishi mikrob populyasiyasining yuqori tempda o‘sishini ta’minlaydi. O‘pka to‘qimasining virulent va tez ko‘payuvchi SMBlarining katta populyasiyasiga giperergik reaksiyasi yaqqol namoyon bo‘luvchi ekssudatsiyani ta’minlaydi. Perifokal yallig‘lanish «splenopnevmoniya» xarakteriga ega bo‘ladi. U xujayra tarkibining kamligi va spetsifik yallig‘lanish belgilarining kuchsiz rivojlanganligi bilan ajralib turadi. Alveolalar asosan polinuklearlar va kam sonli makrofaglardan tashqil topgan to‘qima suyuqligi bilan to‘lgan bo‘ladi. Tuberkulyoz jarayoni o‘pkaning ko‘p segmentlarini tez orada jaroxatlanishiga yaqqol moyillik bilan kechadi (bulutsimon infiltrat). Immunollogik o‘zgarishlarning tuberkulyoz kasalligidagi keyingi avjlanishi T-supressorlar faolligini oshishi va asta-sekin rivojlanuvchi yuqori sezuvchanlikni susayishi bilan xarakterlanadi. Makrofag xujayralari nobud bo‘lib kazeoz nekroz soxasini tashqil qiladi. Kazeoz massalari asta-sekin suyulib drenajlovchi bronxga ajraladilar. SHu yo‘l bilan avj olib boruvchi tuberkulyoz yallig‘lanishi soxasida yallig‘langan o‘pka to‘qimasi bilan chegaralangan destruksiya qismi paydo bo‘ladi. Sekin-asta parchalanish bo‘shlig‘i shakllanib u keyinchalik SMBlarining bronxogen va limfogen yo‘l bilan tarqalish manbai bo‘lib xizmat qiladi va ilgari zararlanmagan o‘pka soxalarida yangi o‘choqlar va infiltratlar paydo bo‘lish xavfini tug‘diradi. Patologik jarayonga deyarli butun o‘pka bo‘lagining qo‘shilishi va bu erda ko‘pgina parchalanish bo‘shlig‘larini xosil bo‘lishi lobit shakllanganidan darak beradi. Infiltratlar rivojlanish xususiyatlariga qarab asosan shakllanish davrida farqlanadilar. Keyinchalik xar xil infiltratlar orasidagi tafovut deyarli yo‘qolib boradi. Lokalizatsiyasi va o‘pka to‘qimasining jaroxatlanish hajmiga qarab odatda ikki-uch o‘pka bo‘lakchalarini egallaydigan bronxolobulyar infiltrat, bitta segment soxasini egallaydigan – segmentar, hamda polisegmentar, yoki bo‘lak infiltratlari farqlanadi. Asosiy yoki bo‘laklararo plevra varag‘i bo‘ylab rivojlanadigan infiltratlar perississurit deb ataladi. YAllig‘langan tuberkulyoz avj olib borganda kazeoz pnevmoniya yoki kovakli tuberkulyozga aylanishi mumkin. YAllig‘langan tuberkulyozning so‘nib borishi yallig‘lanish o‘zgarishlarining so‘rilishi bilan xarakterlanadi. Jaroxatlangan o‘pka ustidagi plevrada lokal yallig‘lanishning rivojlanishi nafas mushaklarining taranglanishiga, yallig‘lanish jarayoni o‘pkaning cho‘qqisida joylashib avjlanib borganida esa – elka usti mushaklarining tarangligi va og‘riqligiga sabab bo‘ladi (Vorobev-Pottendjer simptomi). Bulutsimon infiltrat, perississurit va ayniqsa lobitli bemorlarda nafas a’zolarining ob’ektiv tekshiruv ma’lumotlari yaqqolrok o‘zgarishlarni aniqlash imkoni beradi. Jaroxat soxasi ustida o‘pka tovushining bo‘g‘iqlashishi, ovoz dirillashishining kuchayishi, vezikobronxial nafas aniqlanadi. Ayrim xollarda kam sonli mayda pufakli nam xirillashlar eshitilib, bu yallig‘lanishning ekssudativ komponenti ustun turishidan darak beradi. Parchalanish bo‘shlig‘i ustida doimiy bo‘lmagan o‘rta pufakli nam xirillashlar aniqlanib, ular ko‘pincha yutaldan sung nafas olish cho‘qqisida eshitiladi. Effektiv davo olib borilganda xirillashlar qisqa vaqt (2-3 xafta) ichida yo‘qolib ketadi. Kattalarda aytib o‘tilgan manzara odatda tuberkulyoz o‘choqlari va infiltratlar ko‘p uchraydigan, xatarli soxalar nomini olgan joylarda aniqlanadi. Bu soxalarga o‘mrov usti va o‘mrov osti, kurak usti, kuraklar orasi hamda qo‘ltiq osti maydonlari kiradi. Ayrim xollarda patologik o‘zgarishlar kurakning pastki burchagida aniqlanadi. Diagnostika. YAllig‘langan tuberkulyoz tashxisi uning kechish xususiyatlariga qarab qo‘yiladi. Odatda, bemorlar kasallikning boshlanishini payqamaydilar. Ular yuqori tana xaroratini yaxshi ko‘tara oladilar, kasallikning klinik belgilarini og‘irligiga baho bermaslikka moyil bo‘lib, umuman kam shikoyat qiladilar. Ko‘pincha bemorlar kasallikning birinchi belgisi deb aslida tuberkulyoz jarayonining xatarli asorati xisoblangan qon tuflash deb xisoblaydilar va shu munosabat shifokorga murojat qiladilar. Bu xolda anamnestik ma’lumotlarni inobatga olish hamda tuberkulyoz rivojlanishining mumkin bo‘lgan ijtimoiy va tibbiy-biologik xavfli omillarini o‘rganib chiqish muxim xisoblanadi. Tuberkulyoz bemori bilan muloqotda bo‘lganligi va avval tuberkulyoz bilan kasallanganligi haqidagi ma’lumotlarga katta axamiyat berish kerak. Bemorni fizikal tekshirish vaqtida yaqqol o‘zgarishlarning yo‘qligi o‘pkadagi yallig‘lanish jarayoni tuberkulyoz etiologiyali ekanliligini inkor etmasdan balki u xakidagi taxminni mustaxkamlaydi. Tuberkulyoz bemorlarida auskultatsiya vaqtida «kam eshitiladi» degan atama yaxshi ayon va xattoki buyuk ftiziatrlar tomonidan ta’kidlab o‘tilgan. Bu muxim diagnostik belgiga ko‘pchilik tajribali klinitsistlar – G.A.Zaxarin, A.A.Ostroumov, V.A.Vorbev, G.R.Rubinshteyn, A.E.Rabuxin, A.G.Xomenkolar katta axamiyat berishgan. 2 TB saqlagan tuberkulin bilan o‘tkazilgan Mantu sinamasi axamiyatli ma’lumot berishi mumkin. Bronxolobulyar va yumaloq infiltratli bemorlarda tuberkulinga javob reaksiya odatda musbat, normergik bo‘ladi. Tuberkulinga keskin va ayniqsa giperergik javob reaksiyani avj olib boruvchi bulutsimon infiltrat hamda lobitning boshlanishida aniqlash mumkin. Bunday bemorlarda samarali ximioterapiyani olib borish tuberkulinga nisbatan sezgirlikni normergikgacha pasayishi bilan kuzatiladi. YAllig‘langan tuberkulyozni kazeoz pnevmoniya bilan asoratlanib kechishi manfiy anergiyaga olib kelishi mumkin. O‘pkaning yallig‘langan tuberkulyozi diagnostikasida bakteriologik tekshiruv usullari muxim va ko‘pincha xal qiluvchi axamiyatga ega. Balg‘am bilan SMBlarini ajralishi yallig‘langan tuberkulyoz bemorlarining ko‘pchiligida ro‘y beradi. Xattoki balg‘am kam mikdorda bo‘lganida xam SMBlari balg‘am surtmasini Sil-Nilsen usuli bo‘yicha bo‘yab to‘g‘ridan-to‘g‘ri bakterioskopiya orqali aniqlanadi. Bakteriya ajralishining massivligi infiltratning klinik- rentgenologik tipiga bog‘liq. Bronxolobulyar va yumaloq infiltratli bemorlarda ajralayotgan mikobakteriyalar mikdori unchalik ko‘p emas va bakteriya ajralishi ko‘pincha lyuminessent mikroskopiya usuli va yoki ekish orqali aniqlanadi. Bulutsimon infiltrat, ayniqsa lobitda ko‘pgina parchalanish soxalari paydo bo‘lishiga moyillik bo‘ladi, shuning uchun bakteriya ajralishi massiv bo‘ladi. YAllig‘langan tuberkulyozda balg‘amni kultural yo‘l bilan tekshirish bakteriologik diagnostikaning zaruriy qismi xisoblanadi. U aniqlangan mikobakteriyalarning qaysi turga oidligini oydinlashtirib qolmasdan ularning ximiopreparatlarga sezuvchanligini tekshirish imkonini ham beradi. Ayrim tuberkulyozga qarshi preparatlarga nisbatan kuzatiladigan turg‘unlik yallig‘langan tuberkulyoz bilan ogrigan bemorlarning taxminan 18%ida kuzatiladi. Bu ma’lumotlarni davolash taktikasini aniqlashda va bemorning epidemiologik xavfini baholashda inobatga olish zarur. YAllig‘langan tuberkulyoz bilan xastalangan bemorlar balg‘amini tekshirganda ko‘pincha yangi elastik tolalar aniqlanadi. Ularning mavjudligi o‘pka to‘qimasida parchalanish bo‘shliqlari paydo bo‘lganligidan darak beradi. Oxaklashgan elastik tolalar, xolesterin kristallari, kalsiy tuzlarining aniqlanishi parchalanayotgan infiltratning oxaklashgan eski tuberkulyoz o‘chog‘lari atrofida joylashganligidan dalolat beradi. Rentgenologik tekshiruv infiltratning klinik-rentgenologik turi va jaroxat haqida ayrim ma’lumotlarni aniqlash imkonini beradi. Bronxolobulyar infiltrat odatda o‘pka maydonining kortikal qavatida, ko‘pincha I, II yoki IY segmentlarda, asosan kam intensivli, diametri 3 sm.gacha bo‘lgan, chegaralangan soyalanish (fokusli soya) mavjudligi bilan xarakterlanadi. Infiltrat poligonal shaklga ega bo‘lib, o‘pka ildizi tomon cho‘zilgan va tashqi konturlari noaniq bo‘ladi. Kompyuter tomografik tekshiruv atrofida infiltrat shakllangan mayda bronxning bo‘linishi va yorigini aniqlash imkonini beradi. Ayrim xollarda bronx yorigi zich kazeoz massalar bilan to‘lgan bo‘ladi. Tomogrammada bronxolobulyar infiltrat ko‘pincha perifokal yallig‘lanish soxasi bilan o‘ralgan, zich yoki ozroq zichlikka ega bo‘lgan bir nechta mayda o‘choqlarning konglomerati ko‘rinishida bo‘ladi. YUmaloq infiltrat chegaralangan (fokusli), yumaloq shakldagi, o‘rta intensivli aniq ko‘rinib turadigan, lekin chegaralari noaniq soyalanish ko‘rinishida namoyon bo‘ladi. Old tomondan olingan rentgenogrammada soyalanish ko‘pincha o‘mrov ostida joylashadi (Assman-Redeker infiltratining klassik turi). Soyalanishning medial qismidan o‘pka ildizi tomon yallig‘langan yo‘lcha tortilgan bo‘lib, unda ayrim xollarda drenajlovchi bronxning proeksiyasi aniqlanadi («tennis raketkasi» simptomi). Infiltrat parchalanganda odatda uning markaziy qismida parchalanish bushliqlari ko‘rinadi. O‘pkaning pastki qismlarida ko‘pincha bronxogen tarqalish o‘choqlari aniqlanadi. Tomogrammada ayrim xollarda infiltratda tuberkulyoz etiologiyasini tasdiqlovchi muxim belgi - zich va kalsinatsiyalashgan o‘choqlar aniqlanadi. Bulutsimon infiltrat rentgenogrammada bir yoki bir nechta segmentlar chegarasida joylashgan bir tekis bo‘lmagan soyalanish xolida ko‘rinadi. Soyalanishning tashqi chegarasi yaqqol chegaraga ega bo‘lmagan xolda atrofdagi o‘pka to‘qimasida xuddi erib ketgandek yo‘qolib ketadi. Bulutsimon infiltrat bo‘laklararo plevra bo‘ylab joylashganda (perississurit) uchburchaksimon shaklga yakinlashadi. (Serjan uchburchagi). Bunday uchburchakning yuqori chegarasi noaniq, pastki chegarasi esa bo‘laklararo plevra bo‘ylab joylashgani uchun ancha aniq bo‘ladi. Uchburchakning uchi o‘pka ildizi tomoni, asosi esa tashqariga yunalgan bo‘ladi. KT bir necha o‘choqlar qo‘shilishi natijasida paydo bo‘lgan infiltratning strukturasini ko‘rib chiqish imkonini beradi. Bulutsimon infiltrat uchun jaroxat soxasida yallig‘langan o‘pka to‘qimasi bilan o‘ralgan bir qancha katta bo‘lmagan parchalanish bo‘shliqlarining mavjudligi xosdir. Biroq, yirik parchalanish bo‘shlig‘lari xam paydo bo‘lishi mumkin. Jarayon avjlanganda infiltratdan yirokroq bo‘lgan o‘pka soxalarida, hamda qarama-qarshi o‘pkada yumshoq o‘choqli soyalar aniqlanishi mumkin. Lobar infiltratning (lobit) rentgenologik tasviri tarqalgan soyalanish sindromiga mos keladi. Soyalanishning joylashishi va shakli o‘pkaning qaysi bo‘lagi jaroxatlanganligiga bog‘liq. YUqori bo‘lak jaroxatglanganda soyalanish o‘pkaning yuqori maydonida joylashadi. Lobitning chegarasi zichlashgan plevra varaqlari bilan ajralib turadi. YOnboshdan olingan proeksiyada soyalanishning shakli uchburchaksimon bo‘ladi. KT da lobit ayrim xollarda yaxlit, deyarli bir xil (jinsli) zichlashgan o‘pka bo‘lagi xolida ko‘rinadi. Jaroxatlangan bo‘lakda deformatsiyaga uchragan va qisman kazeoz massalar bilan obturatsiyalangan bronxlar, hamda bir qancha kichik va o‘rta diametrdagi parchalanish bo‘shliqlari aniqlanadi. Bunday jaroxatlanagan o‘pka bo‘lagini ayrim xollarda asalari ini yoki nonning mag‘iziga qiyoslanadi. Lobitning avjlangan davrida ko‘pincha qarama-qarshi o‘pkada, asosan IY va Y segmentlarda tarqoq o‘choqlar aniqlanadi. Rentgenologik tasvirning taxlili tuberkulyoz jaroxatini katta ishonchlilik bilan tasdiqlab, infiltratning klinik-rentgenologik turini va jarayon bosqichini aniqlash imkonini beradi. Ilgari boshdan kechirgan tuberkulyozning qoldiq o‘zgarishlari – endogen tuberkulyoz infeksiyasi manbalari topilishi mumkin. YAllig‘langan tuberkulyoz bemorlarining rentgenogrammalarida ko‘pincha klinik belgilar va fizikal ma’lumotlar kamligiga qaramay «ko‘p narsa ko‘rinadi». Bu kuzatuv xolati diagnostik axamiyatga ega. YAllig‘langan tuberkulyoz bemorlarida bronxoskopiyaga ko‘rsatma o‘pka to‘qimasida destruksiya shakllanganda paydo bo‘ladi. Bu xollarda taxminan 5% bemorlarda drenajlovchi bronxning tuberkulyoz bilan jaroxatlanganligi aniqlanadi. Ko‘pincha nospetsifik drenajlovchi endobronxit kuzatiladi. Ayrim xollarda bronxoskopiyaga ko‘rsatma bo‘lib tashxisni bakteriologik yoki morfologik verifikatsiyasi uchun diagnostik materialni olish xisoblanadi. Umumiy kon taxlili ko‘rsatkichlarining o‘zgarishi infiltratning hajmi va yallig‘lanish reaksiyasining xarakteriga bog‘liq. O‘pka to‘qimasida yaqqol rivojlangan ekssudatsiya kuzatilganda leykotsitlar mikdori 15,0-25,0 •109/l gacha oshadi. Tayokcha yadroli neytrofillarning foiz ko‘rsatkichining oshishi, limfopeniya, monotsitoz, ECHTning 20- 40 mm/s gacha ko‘tarilishi kuzatiladi. Bu o‘zgarishlar ko‘pincha faol tuberkulyoz yallig‘lanishida aniqlanadi. Xarakterli bioximik o‘zgarishlar (gipoalbuminemiya, alfa-2 va gamma- globulinlarning oshishi) tuberkulyoz intoksikatsiyasi yaqqolliligiga bog‘liq. Umumiy siydik taxlilida yaqqol namoyon buluvchi intoksikatsiyada oqsil, gialin silindrlar paydo bo‘ladi. O‘pka to‘qimasida chegaralangan infiltratlarning shakllanishi odatda TNF va qon aylanish ko‘rsatkichlarining sezilarli o‘zgarishlariga olib kelmaydi. YAllig‘langan tuberkulyozning keng tarqalgan shakllarida, hamda kasallikning avjlanib borishi va intoksikatsiya sindromining ortishi kuzatilganda nafas va qon aylanish funksiyasi etarlicha o‘zgarishi mumkin. Regionar ssintigrafiya yordamida jaroxat soxasida ventilyasiyaning erta buzilishlarini aniqlash mumkin. Balg‘amda SMBlari mavjud bo‘lganda yallig‘langan tuberkulyoz tashxisini verifikatsiyasi (aniqlanishi) aytarli qiyinchilik tug‘dirmaydi. Bakteriya ajralishi kuzatilmagan diagnostik mushkul xollarda molekulyar-biologik tekshirish usullariga murojat etiladi (tuberkulyoz quzgatuvchisiga maxsus bo‘lgan praymer bilan PZR). Ko‘pchilik bemorlarda yallig‘lanishning nospetsifik tabiatga ega ekanligini noto‘g‘ri talqin etilib keng spektrdagi antibiotiklar bilan o‘tkazilgan terapiyaning muvaffakiyatsizligini xam inobatga olish darkor. Taqqoslama tashxis. YAllig‘langan tuberkulyozni ko‘pincha nospetsifik zotiljam (pnevmoniya), o‘pkaning periferik raki, eozinofil infiltratlar, pnevmokoniozlar, o‘pka infarkti yoki zotiljam bilan asoratlangan atelektazdan taqqoslama tashxislashga to‘g‘ri keladi. Taqqoslama tashxislash mobaynida yallig‘langan o‘pka tuberkulyozga xos bir qator umumiy belgilarni inobatga olish kerak. U SMB bilan ancha ilgari zararlanib, ko‘pincha oxaklashgan o‘choqlar, petrifikatlar, fibroz o‘zgarishlar kabi tuberkulyozning qoldiq o‘zgarishlari mavjud shaxslarda rivojlanadi. Rentgen tasvirda tuberkulyoz infiltratining soyasi bir jinsli bulmaydi (neodnorodnaya), atrofdagi o‘pka to‘qimasida limfogen va bronxogen tarqalish o‘choqlarini, aksariyat xollarda perivaskulyar va peribronxial hamda fibroz o‘zgarishlar tufayli o‘pka ildizi tomon «yo‘lcha» tortilganligini aniqlash mumkin. Tuberkulyoz infiltrati bakterial va virus etiologiyali zotiljamga qaraganda sekinroq, lekin o‘sma va zamburug‘ tabiatli zotiljam jarayoniga qaraganda tezrok rivojlanish xususiyatiga ega. YAllig‘langan tuberkulyoz tashxisini tasdiqlashda bakteriologik tekshiruvning axamiyati katta. Nospetsifik pnevmoniyaning boshlanishi yallig‘langan tuberkulyozdan farqli ravishda o‘tkir bo‘lib, tana xaroratining tezda 39-400S gacha oshishi, bosh ogrishi, qaltirash, adinamiya, ko‘krak kafasi va bo‘g‘imlarda og‘riq kabi belgilar bilan kuzatiladi. Ko‘pincha yuqori nafas yo‘llari zararlanadi. Bemorlar quruq yoki shilliq xarakterli balg‘amli yutalga shikoyat qiladilar. O‘pkada quruq va nam xirillashlarni eshitish mumkin. Gemogrammadagi o‘zgarishlar tuberkulyoznikiga qaraganda yaqqolrok bo‘ladi. Balg‘am yoki bronx yuvindisi tekshirilganda nospetsifik zotiljamli bemorlarda nospetsifik bakterial mikroflora aniqlanadi. Rentgenologik tekshiruvda ko‘pincha o‘pkaning pastki bulimlarida tuberkulyozga qaraganda bir jinsli (odnorodnaya), noaniq chegarali infiltrat soyasi aniqlanadi. O‘pka rasmi kuchaygan va deformatsiyaga uchragan. O‘pka bo‘lagining intensiv va nisbatan gomogen soyalanish bilan kuzatiluvchi va plevra varag‘i tomonidan javob reaksiya bilan namoyon buluvchi lobar zotiljamdagi rentgenologik manzara bulutsimon yoki lobar tuberkulyoz infiltratiga o‘xshash bo‘ladi. Belgi YAllig‘langan tuberkulyoz Nospetsifik zotiljam Markaziy rak Periferik rak. YOshi, jinsi Kattalar, asosan erkaklar. YOsh va jinsning axamiyati yuk. Ko‘pincha 40 yoshdan oshgan chekuvchi erkaklar. Ko‘pincha 40 yoshdan oshgan chekuvchi erkaklar. Periferik limfa tugunlari Kattalashmagan. O‘zgarmaga n Metastaz ro‘y berganda kattalashadi Metastaz ro‘y berganda kattalashadi Kasallikning boshlanishi va kechishi Asta-sekin, avj olib boruvchi, ko‘pincha intoksikatsiya sindromining ustunligi bilan O‘tkir, kam xollarda asta-sekinlik bilan, avj olib boruvchi, yaqqol intoksikatsi ya va o‘pka jaroxatla- nish simptomlari ustunligi bilan, lab va burunning gerpesi Asta-sekin, avj olib boruvchi, bronxit belgilarning ustunligi bilan YAshirin yoki asta- sekin avj olib boruvchi. Rentgenologi Ko‘pincha Ko‘pincha O‘pka ildiz yoki Ko‘pincha k belgilar o‘pkaning I, II, VI segmentlarida joylashgan bir jinsli bo‘lmagan (neodnorodnay a), chegaralangan yoki tarqoq soyalanish aniqlanib, o‘pka ildizi tomon yo‘lchaning mav- judligi, bronxo- gen tarqalish o‘choqlari. o‘pkaning VIII, IX, X segmentlari da joylashgan nisbatan bir jinsli (gomogen) chegaralang an yoki tarqoq soyalanish aniqlanib, adekvat terapiya natijasida tez orada so‘rilishi kuzatiladi. ildiz oldi soxada chegaralangan soyalanish aniqlanib uning atrofidagi o‘pka suratining lokal kuchayishi yoki deformatsiyasi; bronx o‘tkazuvchanligini ng buzilishi belgilari, limfa tugunlarining kattalashganligi. o‘pkaning III, IV, V segmentlarid a joylashgan chegaralanga n soyalanish; o‘pka suratining lokal kuchayishi mumkin; mtataztaz ruy berganda regionar limfa tugunlarining kattalashganli gi Bronxoskopi ya CHegaralangan kataral endobronxit, ayrim xollarda chandiqli o‘zgarishlar. Diffuz endobronxit, bronx bo‘shlig‘ida shilliq- yiringli sekret mavjud. Endo- yoki peribronxial o‘syotgan o‘sma; bronx xarakatchanliginin g buzilishi, bronxning tashqaridan ezilishi. Me’yorida. Balg‘amni bakteriologik Ko‘pincha SMB+ Nospetsifik mikroflora, Ayrim xollarda nospetsifik Ayrim xollarda tekshirish SMB- mikroflora, SMB- nospetsifik mikroflora, SMB- Tuberkulinga sezuvchanlik Giperergik yoki normergik Kuchsiz musbat yoki manfiy Kuchsiz musbat yoki manfiy Kuchsiz musbat yoki manfiy Bronx yo‘llari ajralmasini morfologik tekshirish Ayrim xollarda elastik tolalar, limfotsitlar sonining ko‘pligi Neytrofillar, plazmotsitla r, eozinofillar sonining oshishi Ko‘pincha o‘sma xujayralari Ayrim xollarda o‘sma xujayralari SHunday qilib yallig‘langan tuberkulyoz va nospetsifik zotiljamni kasllikning avvalida taqqoslama tashxislash kasallik anamnezi va klinik namoyon bo‘lishiga asoslangan. Rentgenologik ma’lumotlarni taxlili ko‘pincha etarli bo‘lmaydi. Muximi, zotiljam bilan xastalangan bemorlarni keng spektrli antibiotiklar bilan davolash ularning umumiy axvoli tez orada yaxshilanishiga va bir qatorda musbat rentgenologik o‘zgarishlarga olib keladi. Keyinchalik diagnostik axamiyatga ega bo‘lgan ikki omil muxim o‘rin tutadi. Ulardan biri – balg‘amni bakteriologik tekshirishning natijasi. Ikkinchi omil – keng spektrli preparatlar bilan o‘tkazilgan antibakterial terapiyaning samaradorlik darajasi hamda barcha klinik-rentgenologik manzaraning dinamikasi. YAllig‘langan tuberkulyoz va periferik rakni taqqoslama tashxislashda chekishni davomiyligi, kasbiy zararli odatlar, retsidivlanuvchi bronxit va zotiljamlar, ilgari tuberkulyozni boshdan o‘tkazganligi va uning qoldiq o‘zgarishlari mavjudligiga axamiyat berish kerak. Periferik rak uzok vaqt klinik aloamatlarsiz kechishi mumkin. Xattoki ayrim xollarda diametri 5-7 sm va undan katta bo‘lgan yumaloq periferik o‘smalar to‘satdan flyurografik yoki boshqa rentgenologik tekshiruv usulida aniqlanadi. Bunday xolllarda ilgari rentgenologik tekshiruvlar o‘tkazilganligi va avvalgi suratlar mavjudligi surishtiriladi. Eski va yangi rentgenogrammalarni taqqoslash jarayonning dinamikada o‘zgarishi haqida ma’lumot beradi. Periferik rakning turli variantlaridan ko‘pincha uchraydigani tugunli rakdir(uzlovoy rak). Rentgentomogrammada u konturlari tekis yoki g‘adir-budir o‘rta intensivlikdagi nisbatan gomogen soya ko‘rinishida xarakterlanadi.. O‘sma soyasidan plevra varagi va o‘pka to‘qimasi tomon yo‘l tortilgan bo‘ladi, «o‘sma toji». Periferik rakning klinik belgilari o‘sma parchalanishi boshlaganidan, yirik bronxlarni siqishi va ularni hamda ko‘krak kafasini ezishi, metastaz berishidan keyingina namoyon bo‘ladi. Bunda periferik rakning rentgenologik ko‘rinishi markaziy raknikiga o‘xshab ketadi. Jumladan gipoventilyasiya belgilari – «elkan simptomi». Rak tuginining parchalanishi natijasida ichki yuzasi g‘adir-budir va notekis bo‘lgan qalin devorli parchalanish bo‘shlig‘i paydo bo‘ladi. Rakning kavakli shakli shakllanadi. Parchalanishga xam kichik xam juda katta o‘sma tugunlari moyil bo‘ladi. O‘smadagi prachalanish bo‘shlig‘i xar xil kattalikda va shaklda bo‘lishi mumkin. Ayrim xollarda bo‘shliq ekssentrik joylashib uncha katta bulmasa, boshqa xollarda – yupqa devorli kista ko‘rinishiga ega bo‘ladi. Kam kuzatiladigan zotiljamsimon rakda rentgenologik o‘smaning tuguni emas balki aniq shaklga va chegaraga ega bo‘lmagan infiltrat aniqlanadi. Bunday infiltrat asta-sekin kattalashib butun o‘pka bo‘lagini egalashi mumkin. O‘pka cho‘qqisida joylashgan o‘sma plevra varag‘iga, qovurg‘alarning orqa qismlariga, umurtqalarga, elka nerv chigaliga, simpatik o‘zanga tezda (kupol) o‘sib kiradi. Bunda klinik Penkost triadasi kuzatiladi: elkadagi kuchli og‘riqlar, qo‘l mushaklarining atrofiyasi, Gorner sindromi. Juda kam xollarda o‘smaning kovakli shakli avvaldan mavjud bo‘lgan bo‘shlik – kista, abssess, tuberkulyoz kovagi devorining yomon sifatli o‘sishi natijasida bo‘lib xisoblanadi. YAllig‘langan tuberkulyozda tuberkulyozga qarshi terapiyaning ijobiy ta’siri ko‘rinsa, o‘pka rakida o‘zgarishlar orta boradi. Biroq, rakning nospetsifik zotiljam bilan asoratlanishida antibakterial davo vaqtinchalik sub’ektiv va ob’ektiv o‘zgarishlarning yaxshilanishiga va tashxis quyishda xatoliklarga sabab bo‘lishi mumkin. O‘pkaning yallig‘langan tuberkulyozi va periferik rakini taqqoslama tashxisida ko‘p xollarda balg‘am yoki bronx ajralmasini bakteriologik va sitologik tekshirish muxim o‘rin tutadi. Tuberkulyoz bemorida SMBlarini, o‘pkaning kovakli rakida esa – xavfli o‘sma xujayralarni aniqlash mumkin. Balg‘am ajralmaganda yoki uni tekshirish natijasi manfiy natija berganda transbronxial yoki transtorakal ignali biopsiya o‘tkaziladi va keyinchalik bioptatni morfologik tekshiriladi. Eozinofilli zotiljam xar xil allergenlar ta’sirida rivojlanadi va o‘tkir, o‘tkir osti kechishi yoki xech qanday klinik belgilarsiz tasodifan rentgenologik tekshirish vaqtida aniqlanishi mumkin. Kasallik ko‘pincha quruq yoki oz mikdordagi balg‘amli yo‘tal bilan kuzatiladi. Intoksikatsiya belgilar kuchli namoyon bo‘lmaydi. O‘pkalarni auskultatsiyasida kam sonli quruq yoki mayda pufakli nam xirillashlar eshitiladi. Gemogrammada eozinofillar sonini 30-90%ga oshganligi aniqlanadi. Rentgenogrammada eozinofilli infiltrat o‘pkadan turli soxalarida joylashishi mumkin. U kam intensivli, konturlari noaniq, ko‘pincha noto‘g‘ri shakldagi fokusli soya ko‘rinishida bo‘ladi. Atrofdagi o‘pka to‘qimasi o‘zgarmagan bo‘ladi. Eozinofilli zotiljamga tegishli allergen bilan qo‘yilgan teri sinamasining musbatligi va xatto davo o‘tkazilmagan taqdirda xam kasallikning klinik-rentgenologik belgilarining bir necha kun ichida yo‘qolib ketishi xarakterli. O‘pka aktinomikozi (ko‘krak yoki torakal shakli) xam yallig‘langan tuberkulyoz bilan taqqoslama – tashxis o‘tkazilishi kerak bo‘lgan kasalliklar jumlasiga kiradi. Birlamchi va ikqilamchi o‘pka aktinomikozi farqlanadi. O‘pkaning birlamchi aktinomikozida aktinomitsetalar bronx yo‘llari va o‘pkaga aerogen yo‘l orqali kiradi. Ikqilamchi aktinomikozga o‘pkaning limfogen va gemotogen zararlanishi hamda surunkali yiringli jarayonning rivojlanishi xosdir. Aktinomikozli bemorlarni ko‘krakdagi kuchli og‘riqlar bezovta qiladi. Ko‘krak qafasi a’zolarini rentgenologik tekshiruvida o‘pkada noaniq konturli fokusli soyalar aniqlanadi. Keyinchalik fokus soyalarining konturlari aniqroq bo‘lib, ularning atrofidagi o‘pka to‘qimasida fibrozli o‘zgarishlar kuchayib boradi, kistalar paydo bo‘ladi. Kasallikning avjlanganda va o‘pkada infiltrativ o‘zgarishlar zurayib borganda destruksiya soxalari paydo bo‘lib, fibrinoz yoki ekssudativ plevrit rivojlanadi. Jarayon ko‘krak kafasi devoriga o‘tganda unda zich infiltratlar va yiring ajralishi bilan kuzatiluvchi ko‘pgina torakal oqma yaralar paydo bo‘ladi. Tashxis balg‘amda yoki oqma yaradan ajralayotgan yiringda aktinomitsetalarning aniqlanishi bilan tasdiklanadi. Agar aktinomitsetlar balg‘amda yoki oqma yiringda aniqlanmasa aktinomikozning yallig‘langan tuberkulyozdan asosiy farqi bo‘lib SMBlarining balg‘amda yo‘qligi, bronxogen o‘choqlarning mavjud emasligi va tuberkulyozga qarshi olib borilayotgan davoga karamasdan kasallikning avj olib ketishi xioblanadi. Zotiljam bilan asoratlangan o‘pka infarkti va atelektazini ayrim xollarda yallig‘langan tuberkulyoz bilan taqqoslashga to‘g‘ri keladi. Atelektazga bronx yo‘llari o‘tkazuvchanligining buzilishi sabab bo‘ladi, buning natijasida ma’lum bronx bilan ventilyasiyalanuvchi segmentlar yoki o‘pka bo‘lagi xavosiz bo‘lib hajm jigatdan kichrayadi. Atelektaz sababi bo‘lib bronx obturatsiyasi yoki uni tashqaridan ezilishi xisoblanadi. Tuberkulyoz kasalligida o‘pka ventilyasiyasining buzilishi va atelaktazning rivojlanishi ko‘pincha asoratlanib kechuvchi bronxoadenitda kuzatiladi. Kam xollarda atelektaz tuberkulyoz bronxitida yoki tuberkulyozdan keyingi chandiqli bronxostenozda paydo bo‘ladi. Segmentar yoki subsegmentar atelektaz nafas olish faoliyatini buzmaydi. Bo‘lak va ayniqsa butun o‘pka atelektazi sekin – asta yoki birdan qo‘zatiluvchi xansirash, sianoz, yurak faoliyatining buzilishi bilan namoyon bo‘ladi. Rentgenogrammada atelektazda o‘pkaning tegishli qismi hajmining kichrayishi va uning bir tekis intensiv soyalanishi aniqlanadi. Me’yorida ventilyasiyalanuvchi o‘pka soxalari, karama-qarshi o‘pka va ko‘ks a’zolari xavosiz o‘pka bo‘lagi tomon siljishi mumkin va doim atelektazga uchragan o‘pka tomon siljiydilar. Rentgenogrammada atelektaz soxasi soyasi gomogen, aniq konturli bo‘lib bu uni nogomogen tuberkulyoz infiltratidan farqlaydi. Atelektazning yakuniy tashxisi bronxoskopiya o‘tkazilgandan so‘ng qo‘yiladi. Bunda bronx obturatsiyasi sababi aniqlanib davo muolajalari o‘tkazish imkoni xam tug‘iladi. Zotiljam bilan asoratlangan o‘pka infarktiga uchragan bemorlar anamnezida flebit hamda tos va oyoq tomirlari trombozi, miokard infarkti, yurak-qon tomir etishmovchiligi mavjudligi inobatga olinadi. Infarkt o‘pkaning xoxlagan soxasida joylashishi mumkin, lekin ko‘pincha o‘ng o‘pkaning pastki bo‘lagida kuzatiladi. U o‘tkir boshlanib, ko‘krak kafasida og‘riq, balg‘amli yutal, xansirash, qon tuflash, tana xaroratining oshishi bilan namoyon bo‘ladi. Atrofdagi o‘pka to‘qimasida yallig‘langan tuberkulyozga xos bronxogen tarqalish o‘choqlari uchramaydi. Jaroxat soxasi sinchkovlik bilan tekshirilganda okklyuziyaga uchragan o‘pka arteriyasi tarmog‘i va tomir suratining susayishi aniqlanishi mumkin. Zotiljam bilan asoratlangan o‘pka infarktida o‘pkaning jaroxatlangan soxasida yiringli jarayon rivojlanishi mumkin. O‘pka infiltratining taqqoslama tashxisi. O‘pka infiltratining rivojlanishi, kelib chiqishi patogenezi 200 dan ortiq kasalliklardan farqlanadi. SHifokor amaliy jihatdan o‘pkadagi infiltrativ jarayonni tez-tez taqqoslab turishi kerak. O‘pka infiltrati kasalligini bir necha guruhga ajratish mumkin. 1. YUqumli : pnevmoniyaning kelib chiqish turi (pnevmokokk hamma turi, shuningdek strepto- va stafilokokk, grammanfiy bakteriya (ichak tayoqchasi, Pfeyfer tayoqchasi, protey, ko‘k yiring tayoqchasi)- shifoxonada keng tarqalgan, ichki kasalliklar chaqiruvchi, pnevmoniya, gramm manfiy tayoqchasi, suv tarkibidagi klibsielalar (Frindler pnevmoniyasi), virusli pnevmoniya (gripp, adenovirus, sitomegalovirus), bakteriya-virusli pnevmoniya, mikoplazma, pnevmotsitli pnevmoniya (bemor immunitetining buzilishi, ayniqsa OITSda, zamburug‘ chaqiradigan pnevmoniya, xlamidiyalar, rikketsiyalar va boshqalar. Atipik ko‘zg‘atuvchilardan xlamidiya, legionella, mikoplazmalarning ham inobatga olish zarur. 2. YAllig‘langan o‘pka tuberkulyozi 3. O‘pka abssessi 4. O‘pkaning interstitsial kasalliklari - bu bir turga mansub bo‘lmagan kasalliklar guruhi. O‘pka interstitsial to‘qimalarining yallig‘lanishi va diffuz shikastlanishi tarqoq fibrozni rivojlantiradi. a)malum etiologiyali: pnevmokoniozlar, miliar o‘pka tuberkulyozi, ekzogen allergen alveolit, radiatsion pnevmonit, o‘pkaning dorilardan shikastlanishi (tuberkulyozga qarshi vositalar, bleomitsin, oltin vositalari) yangi malumotlarda (alveola hujayra o‘smasi, bronxogen o‘sma, limfosarkoma) o‘pkada dimlanish (o‘pka shishi). b) nomalum etologiyali. Bu guruh kasalliklar immunopatiyaning buzilishi bilan kechadi: idopatik fibrozli alveolit (Xamman –Rich kasalligi), sarkoidoz (Ben-Bek- SHauman kasalligida), o‘pka biriktiruvchi to‘qimasining diffuz jarohatlanishi (revmatoidli artrit, sistemali sklerodermiya, sistemali qizil bo‘richa), tizimli vaskulit (tugunli periartrit, Vegener granulyomatozi, gemorragik vaskulit), Gudpascher sindromida (gemorragik pnevmonit va glomerulonefrit ko‘rinishdagi o‘pka va buyrakning tizimli kapillyariti), limfogranulyomatoz, o‘pka gemosiderozi (“temir” o‘pka, o‘sib boruvchi pnevmo-gemorragik anemiya). 5. O‘pkaning eozinofilli infiltrati –parazitli (askaridoz, trixinella, lyamblioz, Marfan sindromi), dorivor (antibiotiklar-penitsillin, sulfanilamidlar, nitrofuran, V guruh vitaminlari), o‘sma, aspergillez, o‘pka bronx allergiyasi (mog‘orli zamburug‘lar –Aspergillus fumitatus), bronxial astma kasallarida. 6. Tug‘ma yurak kasalligining rivojlanishi va irsiy kasalliklar: fibrozli kistoz, o‘pka mikrolitiazi, alveolyar proteinoz. 7. Kattalarda respirator- distress sindromi (o‘pka “shoki”) -o‘pka shishi, o‘pka kapillyarlari o‘tkazuvchanligining shartli ortishi (shok bo‘lganda gipovolemiya, zaharli gazlardan bo‘g‘ilish, septitsemiya, meda shirasining aspiratsiyasi ( nafas olish paytida nafas olish yo‘llariga ovqat parchalari,to‘qima qismlari,qon,bakteriya,kimyoviy moddalar va turli begona narsalar kirib qolishi ),bakteriyali pnevmoniya, kuyish kasalliklari,uremiya,DVS-sindromi). 8. O‘pka infarkti. Infiltratlarining qiyosiy tashxisi muammolari, o‘pkadagi katta miqdordagi infiltrativ jarayon ko‘rinishida kechuvchi o‘tkir pnevmoniya qiyosiy tashxisi bilan bog‘liq . Infiltrat –yallig‘lanishning markaziy nuqtasi bo‘lib, yallig‘lanishning ekssudativ bosqichini qamrab oladi.Demak bunda infiltratsiya tez o‘sadi, yani yallig‘lanish nuqtasi atrofida limfotsit va leykotsitlar kelishi davom etadi .Ftiziatrlar shu kabi bir necha infiltrat turlarini ajratadilar. Ularga:Dumalok (o‘mrov osti infiltrati)1920 yillarda Assman ifodalab bergan. O‘mrov osti sohasida yumaloq infiltratlar,lekin o‘choqli tuberkulyozdan farqli ravishda 10 mm katta (15 -25 mm chegarasida), infiltrat aniq chegaraga ega bo‘lmagan yumaloq shaklli bo‘lib, yangi yallig‘lanish jarayoni ekanligi haqida bilish mumkin. Bulutsimon-nogomogen 1 yoki 2 segmentni qamrab oladi .Ular o‘pkani butun bir qismini ham egallab olishi mumkin –lobit, o‘pkaning 1 yoki 2 segmentiga tarqaladi , lekin to‘qimalar aro yorik yo‘lida (yani plevra chegarasi tugallanganda) peritsissuritlanadi. Nospetsifik pnevmoniyadan farqli ravishda hamma simptomlar infiltrat o‘lchamiga bog‘liq bo‘ladi. Bu tuberkulyoz shakli bazida infiltrativ pnevmoniya deb nomlanib, 1973 yil bu tur klassifikatsiyada bo‘lgan, bazida klinik ko‘rinishi o‘tkir boshlanib, bemor tana harorati 1-2 kun ichida 39 S°ga etadi . Bemor yotoq rejimida, faolligi susaygan, og‘ir vaziyatda bo‘ladi. Bu tuberkulyoz o‘choqli tuberkulyozdan farqli ravishda tezlik bilan destruksiyaning buzilishi –juda tezlik bilan bu infiltrat o‘pka to‘qimasi emirilishiga olib keladi, natijada bo‘shliqlar paydo bo‘ladi. Bu tuberkulyoz shaklida organizmda giperergik holat, yani bemorda infeksiyaga qarshi o‘ta sezuvchanlik paydo bo‘ladi. SHuning uchun ekssudativ faza kelib chiqadi. Hujayralar mikobakteriyalarni fagotsitoz qilib, kazeoz massani lizis qiluvchi proteolitik fermentlar ajratadi. Kazeoz massa so‘riladi, o‘choqlar 1-3 bronxlar bilan drenajlanadi va bemorlar balg‘am ajratib tashlaydilar, uning o‘rnida bo‘shliqlar paydo bo‘ladi. Bunday bemorlar massiv bakteriya tarqatuvchi bo‘ladilar. Bu esa atrofdagilar uchun xavfli. Asosan lobit turli infiltrativ tuberkulyozda kazeoz massa katta miqdorda bo‘lsa, u lizislanib bemorning yo‘talishi natijasida bu massa boshqa o‘pkaga ham tarqaladi (bronxogen tarqalish ), juda tezlik bilan ikkala o‘pkaga tarqaladi. Bunday holatdarda adekvat terapiya zudlik bilan o‘tkazilmasa bemorni juda tez yo‘qotib qo‘yishimiz mumkin. Infiltrativ tuberkulyozning yakuni – to‘liq davolash (iloji boricha tezroq). O‘mrov ostidagi yumaloq infil’tratlar o‘tkazilgan terapiya oqibatida iz qoldirmasdan so‘riladi. Kam hollarda fibroz o‘choqli joylari qolishi mumkin. Bulutsimon (1-2 segment+destruktiv o‘zgarishlar) ko‘rinishda, davolashdan keyin keng fibroz o‘choqli maydon o‘pka to‘qimasi deformatsiyasi bilan asoratlanadi (umri oxirigacha ro‘yxatga qo‘yiladi). Lobit (keng kazeoz o‘zgarishlar) juda katta o‘zgarishlar ro‘y berib, surunkali kasalga aylanadi. CHunki bu qatlamni yopib bo‘lmaydi. Agar tezlikda jarrohlik amaliyoti o‘tkazilmasa, surunkali kavernoz, keyin esa fibroz-kavernoz shaklga o‘tadi. O‘pkani alveolar raki isitma, yo‘tal, nafas siqishi va ko‘krakda og‘riq paydo bo‘lishi bilan ajralib turadi. Qon tarkibida leykotsit ko‘payishi, ECHT tezlashishi kuzatiladi. O‘pka soyasi bir-biri bilan tez-tez qo‘shilmaydi, go‘yo bronxopnevmoniya o‘pka bo‘laklarining yallig‘lanishi kabi taassurot qoldiradi. Ayrim o‘sma tugunlari ba’zida pnevmoniyaning kuchayishi bilan emirilishi mumkin. Bunday hollarda bakteriyaga qarshi davolash samara bermaydi. Kichik bronxda o‘sma borligi uchun ham bunday holatlarda bronxoskopiya ham natija bermaydi. Bunda faqat tomografiya va balg‘amni sinchiklab tekshirish usuli ko‘prok foyda beradi. O‘pkaning o‘tkir pnevmoniyasi ostida kechuvchi limfogranulyamatoz (Xojkin kasalligi)- ya’ni limfa tugunlarining birlamchi o‘sma kasalligidan kelib chiqadi yoki shunga sabab bo‘ladi. Bronxda limfa tugunchalarining kattalashuvi bosimi oqibatida o‘pkaning bujmayishi va yallig‘lanishning rivojlanadi, limfa tugunlarining birlamchi o‘smasi dastlabki klinik ko‘rinish bo‘lishi mumkin. Bakteriyaga qarshi davolash samara bermaydi. Qiyosiy tashxis mezonlari bunday hollarda anamnez yig‘ib o‘pkadan tashqarida kasallik paydo bo‘lishi tomografik tekshiruvlar va limfa tugunlarining biopsiyasi hisoblanadi. O‘pka va plevraning bir vaqtda yallig‘lanishi ko‘pincha kasallik belgilari to‘satdan paydo bo‘lishi bilan xarakterlanadigan o‘pka infarktiga olib keladi. Bu esa ko‘pincha qon tuflash, o‘pkada to‘lish o‘choqlari paydo bo‘lgani alomatlaridir,o‘pka bazal segmentlari shikastlanishi bilan xarakterlanadi. O‘pka infarkti to‘g‘risida quyidagilar asosida taxmin qilish mumkin: agar bemor o‘pkasidagi arteriyalardan birida vena yallig‘lanib tromb hosil bo‘lishi kasalligi tufayli operatsiya bo‘lganligi yoki qattiq shikastlangan bo‘lsa, shuningdek yurak nuqsoni, yurak urish ritmining buzilishi, turli dorilarni uzoq muddat qabul qilish natijasida kelib chiqadi. Plevropnevmoniya. Ko‘pchilik hollarda o‘pka infarkti bilan tashxislash kerak bo‘ladi, chunki o‘pka infarkti ham to‘satdan kuchli og‘riq yuzaga kelishi, ba’zan qon tuflash o‘pka to‘qimasida zichlashgan o‘choqlarning paydo bo‘lishi bilan xarakterlanadi. O‘pka infarkti uchrashi bemorlarning ilgari travma yoki operatsiya boshdan kechirish yoki o‘pka arteriyasining biror - bir shoxlarining tromboemboliyasidan, ya’ni yurak nuqsoni, hilpillovchi aritmiya, tromboflebit, kontratseptiv moddalarni qabul qilishi oqibatida yuzaga keladi. Agar o‘pka infarkti bitta segmentni qamrab olgan bo‘lsa, u holda uchburchak shaklidagi gomogen qorayish ko‘rinadi. Bu uchburchak asosi visseral plevraga, cho‘qqisi o‘pka darvozasiga qaragan bo‘ladi. Tashxis qilish qiyin bo‘lgan hollarda radioizotop tekshiruv o‘tkaziladi. Pastki bo‘laklarining infiltrativ o‘zgarishlarida ko‘pincha o‘pka shishishi kuzatiladi. Bunda infiltratsiya jarohatlangan ildiz oldi maydonlarida «kapalak qanoti» shaklida bo‘ladi. O‘pka alveolalarining shishini qiyosiy tashxislash qiyinchilik tug‘dirmaydi va klinik kechishi bo‘yicha aniqlanadi. Bundan tashqari uremik pnevmoniya va o‘pka shishi bakteriyali pnevmoniyadan farqlanishi qiyin. Bu holat ko‘pincha giperazotemiya fonida kelib chiqadi. Bunda ildiz atrofi maydonida infiltratsiya kuchaygan va kapalak qanoti shaklini olgan bo‘ladi. O‘tkir pnevmoniya infiltrlangan o‘pka to‘qimasida miliar o‘choqlarning yuzaga kelishi bilan kechadi. Miliar soya ko‘pincha to‘rsimon ko‘rinishga ega bo‘ladi. O‘choqlarning kichik bo‘lishiga qaramay kasallik og‘ir kechadi. YUzdan ortiq kasalliklar isitmalash, yo‘talish, hansirash va o‘pkada miliar soyalar bo‘lishi bilan kechadi. Miliar pnevmoniyani qiyosiy tashxisda birinchi o‘rinda tuberkulyozning gematogen tarqalgan turi kiradi. Miliar soyalarning hosil bo‘lishi sarkoidoz uchun xarakterli. Sarkoidoz- sistemali yaxshi kechuvchi kasallik bo‘lib, uning asosida kazeozsiz epitiloid hujayrali granulyoma va tuberkulyoz mikobakteriyasi qatnashmagan perifokal yallig‘lanishni hosil bo‘lishida retikuloendotilial sistemaning jarohati yotadi. Sarkoidozda 80-90% hollarda bronxopulmonal limfa tugunlarining jarohatlanishi kuzatiladi. O‘pkada bu jarohatning tarqalishi isitmalash, xirillashlarning paydo bo‘lishi bilan kechadi. I-bosqichda rentgen tekshiruvida (ko‘krak ichi limfa tuguni turi) bronxopulmonal limfa tugunlarining ikki tomonlama kattalashuvi ko‘rinadi. II-ko‘ks oralig‘i o‘pka turida kattalashgan bronxopulmonal limfa tugunlari fonida mayda o‘choqli soyalarning paydo bo‘lishi, 1 yoki 2la o‘pkaga diffuz tarqalishi kuzatiladi. Bunday hollarda o‘pka tuberkulyozini qiyosiy tashxislash qiyin, shuning uchun sarkoidoz bilan kasallangan bemorlar ftiziatrlar nazoratida uzoq vaqt bo‘ladilar. III-bosqich (o‘pka turida soyalar yumaloq, noaniq shakldagi konglomeratlar hosil qilib bakterial pnevmoniyadagi o‘zgarishlarni eslatadi. Sarkoidoz boshqa joylarda va sistemalarda patologik jarayonning kechishi bilan pnevmoniyadan farq qilinadi. Bunday limfa tugunlari, jigar taloq jarohatlanadi. Artrit va tugunli eritimalar yuzaga keladi. Tashxis qo‘yishda Kveym sinamasi va limfa tugunlarining biopsiyalaridan foydalaniladi. Diffuz fibrozlanuvchi alveolit (Xammen-Rich sindromi)—idiopatik rivojlanuvchi fibroz) – ko‘pincha alveolalarda ekssudat hosil bo‘lishi (limfotsit, plazmotsit hujayralarini saqlaydi) retikulyar va kollagen tolalar o‘sib ketishi bilan xarakterlanadi. Fibroz bronxiolalarga tarqalib o‘pka arxitektonikasini buzadi va mayda kistalarni hosil qiladi. Kasallik turli immunopatologik fenomenlarni yuzaga kelishi bilan xarakterlanadi. Vaqt o‘tishi bilan alveolyar – kapillyar blok yuzaga keladi (patogenetik mexanizm asosida yotib, nafas etishmovchiligi bilan yuzaga keladigan klinik ko‘rinishlarni ifodalaydi), bu esa gazlar diffuziyasini susayishini gipoksiya, o‘pka gepertenziyasini (Eyler – Lilesteraid refleksi) va o‘pka yuragi rivojlanishini ta’minlaydi. Klinik belgilari: hansirash, quruq yo‘tal, ko‘krak qafasida og‘riq, tana haroratining ko‘tarilishi; auskultativ tekshirganda krepitatsiya va quruq xirillashni yuzaga keltiradi. Rengenologik tekshiruvda o‘pka suratining kuchayishi, o‘choqli soyalar, kistoz o‘zgarishlar, ayniqsa o‘pkaning pastki bo‘lagida (asalari uyasi o‘pkasi) aniq ifodalangan. YAkuniy tashxis biopsiya ma’lumotlariga asoslaniladi. Alveolitlarning rivojlanshida turli ekzogen allergenlar- ekzogen allergik alveolit, interstitsial granulyomatoz pnevmonit, ekzogen o‘pka granulyomatozi, pnevmoniyaga yuqori sezuvchanlik ham kuzatiladi. Ekzogen allergik alveolit uchun xarakterli- organiq va noorganiq changlarga yuqori sezuvchanlik kuzatilib, maxsus antitelo va immunokompleks hosil bo‘lishi xarakterli, surunkali o‘pka kasalliklarida bronxlar o‘tkazuvchanligini buzilishi va nafas etishmovchiligining yuzaga kelishi xarakterli. Klinik belgilari: tana haroratini ko‘tarilishi, yo‘tal, hansirash. Klinik tekshiruvda infiltrativ pnevmonik o‘zgarishlar kuzatiladi. Aspergillez-o‘pkaning Aspergillus zamburug‘i bilan jarohatlanishi bo‘lib, bronxit, pnevmoniya( o‘tkir va surunkali), alveolit (quruq va ekssudatli), eozinofilli infiltrat, bronxial astma, aspergillyomaga o‘xshab kechadi. Aspergillyomaning rivojlanishi simptomsiz kechib ba’zan qon tuflash, tana vaznining kamayishi, taloq kattalashuvi va isitmaning paydo bo‘lishi bilan xarakterlanadi. Rengenologik belgilarda o‘pka maydonining gomogen qorayishi kuzatiladi. Aspergillyoz pnevmoniyada infarktning chirishi va kaverna hosil bo‘lishi bilan kechadi. Tashxis balg‘amda aspergillalarning topilishi bilan (maxsus serologik reaksiya) qo‘yiladi. O‘pkaning eozinofilli infiltrati. Unga: A) oddiy o‘pka eozinofilli (Lefler– uchuvchi) infiltrati 7-10 kundan keyin kiradi. Klinik ko‘rinishi simptomsiz yoki ozgina yo‘tal, ko‘krak qafasida og‘riq bilan kechadi. Qonda eozinofillar miqdori 7-70% ni tashkil etadi. Uzoq davom etuvchi o‘pka eozinofiliyasi bir oydan ortiq davom etadi. Belgilari kuchli isitmalash, balg‘am bilan ajraluvchi yo‘tal, hansirash, kortikoid terapiya ta’sirida klinik rentgenologik belgilar yo‘qoladi. B) Eozinofillli infiltrat, gijjalarni migratsiyasi tufayli yuzaga keladi, oddiy o‘pka eozinofiliyasi xos. V) Dori vositalari chaqirgan infiltrat – furadonin antibiotiklarni kiritish orqali yuzaga keladi. O‘pka eozinofilli sistemali vaskulit tufayli yuzaga kelib, xususan tugunli periarteritda kuzatiladi. Qon tomirli pnevmoniya. Klinikada kam balg‘am ajraluvchi yo‘talning yuzaga kelishi, ba’zan qon tuflash, isitmalash hisoblanadi. Asosiy qiyosiy tashxis belgisi antibiotik ta’sirining kamligidir. Rentgenologik belgisi: qon tomirlar rasmini kuchayganligi, o‘pka dimlanishini eslatuvchi hamda o‘pkaning pastki bo‘lagida infiltratsiya hosil qilishi bilan ifodalanadi . Interstitsial pnevmoniya. Kam uchrovchi kasallik hisoblanadi. Rengenogrammada o‘pka rasmining kuchayishi va deformatsiyasi aniqlanadi. Vegener granulyomatozi.Gigant hujayrali granulyomatoz- nekrotik sistemali vaskulit bo‘lib ko‘pincha o‘pka,yuqori nafas yo‘llarining jarohatlanishi va buyraklarning jarohatlaninishi bilan asoratlanadi. Klinikada ko‘pincha isitmalash,qon oqishi bilan kechadagan sinusit belgilari va burundan qon ketishi bilan xarakterlanadi. O‘pkada destruktiv jarayonlarning kechishi, kavernalarning hosil bo‘lishi, o‘pkadan qon ketishi bilan ifodalanadi. Rentgenologik tekshiruvda yumaloq infiltratlarning chirish jarayonini kechishi ko‘rinadi. Autoimmun buzilishlarning asosida Gudpascher sindromi yotadi. U gemorragik pnevmonit va glomerulonefrit ko‘rinishidagi o‘pka va buyrak sistemali kapillyaritini o‘z ichiga oladi. Ko‘pincha 13-30 yoshli erkaklar kasallanadilar. Klinik ko‘rinishi rivojlangan qon tuflash, hansirash, ozib ketish kuzatiladi. Auskultativ tekshirganda nam jarangli xirillashlar o‘pkaning pastki bo‘lagida eshitiladi. Rentgenologik tekshirganda ko‘p sonli o‘choqlarning paydo bo‘lishi, o‘pka rasmining to‘rsimon deformatsiyasi aniqlanadi. O‘pkadagi infiltrativ jarayon. Biriktiruvchi to‘qimaning diffuzli kasalliklarida (sistemali sklerodermiya, sistemali qizil yugurik) fibrozlanuvchi alveolit ko‘rinishida kechadi. Fibrozlanuvchi alveolit rentgenogrammada deformatsiyalashgan va o‘pkaning tasviri kuchaygan holda ko‘rinadi, bu holat interstitsial komponent hisobiga bo‘ladi. Nekrozli qon tomir pnevmoniyalarida va bo‘shliqlar hosil bo‘lishi bilan o‘zgarishlar ham kuzatilishi mumkin. Pnevmofibroz tizimli sklerodermiyada ko‘prok o‘pkaning bazal qismlarida kuzatiladi.Tipik fibrozlanuvchi alveolit surati kuzatilishi mumkin; Rentgenologik:o‘pka suratining kuchayishi va o‘pka deformatsiyasi, ba’zida «asal katakchasi»li kistoz o‘zgarishi bilan kuzatiladi. Diffuz infiltratsiya, fibrozlanuvchi o‘pka surunkali kasalliklari yonma-yon keladi, ko‘p chang hidlash mobaynida yuzaga keladigan pnevmokoniozlar,silikoz – kremniy ikki oksidi, bissinoz- paxta changi bilan nafas olish natijasida kelib chiqadi. Diffuz o‘zgarishlar o‘pkada kamdan- kam uchraydi.O‘pka gemosiderozi (avj oluvchi pnevmogemorragik anemiya) kam uchrovchi kasallik,bolalarda va katta yoshdagilarda uchraydi. Klinikasi: o‘pka diffuz infiltratsiyasi, ko‘p yo‘talish, anemiya, balg‘amda gemosiderin tutuvchi makrofaglar topiladi. O‘pka to‘qimasiga kam qon quyiladi. Bemor profuz qon ketishidan, nafas etishmovchiligidan o‘lishi mumkin. Alveolar proteinozi kamdan - kam uchrovchi kasallik, bunda alveola va bronxlarda mikoproteinlar yig‘ilish mumkin, tarkibi bo‘yicha surfaktantga o‘xshaydi. Kasallik sekin rivojlanadi, yo‘tal oshib boradi, nafas qisilishi, subfebril isitma, bemor ozadi.Auskultativ: susaygan vezikulyar nafas,krepitatsiya eshitiladi. Rentgenologik: kichkina o‘choqli soyalar,bir –biri bilan qo‘shiluvchi va ildizga yaqin bazal joylashadi. Restriktiv o‘pka ventilyasiyasi buziladi,tashxis o‘pka biopsiyasi orqali qo‘yiladi. Kattalardagi respirator distress sindromi –bu o‘pkaning har xil shikastlanishining oxirigi fazasi. SHikastlovchi faktorlar o‘pkaga nafas yo‘llari orqali ta’sir qilishi mumkin (aspiratsion sindrom, zichlashish, toksik gazlar) yoki o‘pka tomirlari (bakterial toksinlar, qon hujayralari agregatlari, immun komplekslar, mikroembollar). Kattalardagi respirator distress sindromida o‘pka kapillyarlari endoteliylarida diffuz buzilishlar kuzatiladi . Klinikasida o‘tkir nafas etishmovchiligi,hansirash,yo‘tal, qonli balg‘am,o‘pkada mayda pufakli nam xirillashlar, sianoz kuzatiladi. Erta bosqichlarda giperventilyasiya kuzatiladi. Erta bosqichi tugagandan so‘ng o‘pkaning interstitsial shishi kuzatiladi, bu mikrotsirkulyasiya buzilishiga olib keladi. Rentgenologik surat diffuzli ikki tomonlama infiltratsiya kuzatiladi. O‘pka infarkti-asosiy kasalliklarining asorati yoki bir turi, o‘pka tomirlar sistemasida tromboembolik jarayonlar natijasija yuzaga keluvchi . emboliya ko‘pincha yurak nuqsoni bor odamlarda, miokard infarkti, tromboflebiti bor odamlarda yuzaga keladi.O‘pka arteriyalarining shoxlari trombozi uning devorining aterosklerotik jarohatida kuzatiladi, yana kichik qon aylanish sistemasida qon oqimi sekinlashuvi va ivuvchanlikka qarshi sistemalarning buzilganida kuzatiladi. Katta shoxlar emboliyasi ko‘krakda birdaniga og‘riq bilan boshlanadi, taxikardiya, sianoz, kollaps belgilari kuzatiladi. 24-28 soatdan keyin o‘pka infarkti shakllanadi, ko‘p qon yo‘qotadi, tana harorati oshadi, sklera sarg‘ayadi. Perkutor ovoz bo‘g‘iq, mayda pufakchali xirillashlar, plevra ishqalanish shovqini eshitiladi . Rentgenologik simptomlar – uch burchak soya, uchi ildizga qaragan, oval va yumaloq shaklda. Tashxis qo‘yish qiyinroq,chunki uning simptomlari krupoz pnevmoniya va miokard infarktiga o‘xshab ketadi. Krupoz pnevmoniyadan farqi shundaki, bunda biqindagi og‘riq qaltirash va isitmadan oldin boshlanadi, qon tuflash og‘riqdan keyin paydo bo‘ladi. Qiyosiy tashxislashda EKG natijalari hisobga olinadi. Ushbu mashg‘ulotda qo‘llaniladigan yangi texnologik usullar: “Uch bosqichli intervyu”, “Aqliy xujum”. “Uch bosqichli intervyu” usul Bosqichlar: Barcha talabalar 3 guruxga bo‘linadi: - birinchi gurux talabalari – bemorlar; - ikkinchi gurux talabalari – vrachlar; - uchinchi gurux talabalari – ekspertlar. Xar bir gurux uchta talabadan iborat bo‘lib, quyidagi rollarni ijro etishadi: «vrach», «bemor», «ekspert – umumiy amaliyot shifokori». «Bemorga» anonim ravishda diagnoz aytiladi, xar bir gurux 10-15 daqiqa davomida muxokama qilinadi. «Ekspert» - ham “vrach”xarakatlarini, ham “bemor” xarakatlarini baholaydi va quyidagi jadvalga kiritadi: - qaysi xarakt to‘g‘ri bajarilgan; - qaysi xarakat noto‘g‘ri bajarilgan; - qanday qilishi kerak edi. Vrach – so‘rab-surishtirish usuli orqali shikoyatlari, anamnezini yig‘ishi; bemorni ko‘zdan kechirishi, palpatsiya, perkussiya, auskultatsiya qilishi kerak. Yig‘ilgan ma’lumotlarga asoslanib, to‘g‘ri tashxis qo‘yishi, qiyosiy tashxishlash va yakuniy tashxisni asoslay olishi kerak. SHuningdek, vrach kasallikning xayotdagi ijtimoiy tomonlari, ovqatlanishni axamiyati va uzoq muddat davolanishi xaqida ma’lumotlar berishi kerak. Ekspert konsultatsiya kartasida o‘tkazilgan muxokama bosqichlari va vaqtni qayd etadi. Ekspert ishni tugatgandan so‘ng o‘tkazilgan muxokamani baholaydi. Xulosa gurux oldida e’lon qilinadi. 55 yoshli bemor 15 yil davomida oshqozon yaryasi kasalligi bilan og‘riydi. Alkogolni ko‘plab iste’mol qiladi. SHikoyatlari: tana xaroratini 38- 39°gacha ko‘tarilishi, kechalari terlash, xolsizlik, balg‘amli yo‘tal, tinch xolda xansirash, qon tuflash, ozib ketish va epigastral soxada og‘riqka. Ob’ektiv: bemorning xolati majburiy, rangpar, akrotsianoz, teri qoplamlari nam, ozg‘in, oyoqlarida biroz shish bor. Nafas olish soni – 40ta 1 daqiqada. Perkutor- chap o‘pka soxasi ustida o‘pka tovushining bo‘g‘iqligi, auskultatsiyada – shu soxalarda xar xil kalibrdagi nam xirillashlar eshitiladi. Taxikardiya. Tomir urishi – 102ta bir daqiqada. Jigar +3 sm. Gemogramma: Nv -90g/l, erit.- 3,5 mln., leyk. –16200, tayoq.yadroli neyt.-13%, segm.yadroli neyt. -56%, limf.-14%, mon.-17%, eoz.-0%, ECHT – 56 mm/s. Balg‘amda VK + 10-15 1 ko‘ruv maydonida. Peshobda – oqsil 0,33 promilli, leyk.-5-6, erit. – 10-15. Mantu sinamasiga manfiy javob reaksiya. Rentgenologik: CHap o‘pkada nogomogen, o‘rtacha intensivlikda, ko‘plab 2- 3 sm.gacha yorug‘lanish soxalariga ega bo‘lgan soya aniqlanmokda, chap o‘pka ildizi atrofida o‘rta intensiv o‘choqli soyalar. 1.Sizning taxminiy tashxisingiz? 2.Mantu sinamasiga manfiy javob reaksiyaning sababini aytib bering? 3.Ushbu kasallikning salbiy oqibatlarini aytib bering? 4.Qaysi kasalliklar bilan taqqoslama tashxis o‘tkazish kerak? № Javob Maks. ball To‘liq javob Noto‘liq javob Qoniqar- siz javob 1 Asos: CHap o‘pkaning yallig‘langan sili (kazeoz pnevmoniya tipida), parchalanish va tarqalish davri.BK + YOndosh: Oshqozon yaryasi avjlanish davri. Surunkali alkogolizm. Asor.- O‘YUE 2 dar.Qon tuflash. 30 20-30 5-19 0-4 2 Immunitetning keskin pasayib ketishi va tuberkulinga teri 20 10-20 5-9 0-4