O‘qitish metodlari va ularning klassifikatsiyasi Reja: 1. O‘qitish metodlarining tavsifi. 2. Tabiiy fanlarni o‘qitishda foydalaniladigan metodlar. 3. Og‘zaki metodlar. 4. Ko‘rgazmali metodlar. 5. Interfaol metodlar 6. Dars strukturasi (tuzilishi) Butun ta’lim-tarbiya tizimi, mazmuni, metodlar va tarbiyaning barcha murakkab kompleksi darsda amalga oshadi. Dars – о‘qituvchining yoshi va tayyorgarligi bir xil bо‘lgan doimiy о‘quvchilar jamoasi, sinf bilan davlat dasturi va qat’iy jadval bо‘ytcha olib boradigan, ta’lim-tarbiya ishlarini tashkil etishning asosiy shaklidir. Tabiiy fanlar darslarida о‘quvchilar о‘qituvchi rahbarligida davlat dasturiga muvofiq muayyan tizim va izchillikda nazariy bilim va amaliy o’quv hamda kо‘nikmalarga ega bо‘lib boradilar. Darslar davomida ekskursiyalarga borishga, tirik tabiat burchagida kuzatish va tajribalar о‘tkazishga, biologik kechalar tashkil qilishga, sinfdan tashqari о‘qishlarga zarurat tug‘iladi. Ta’lim-tarbiya vazifalari asosan darsda hal qilinadi. О‘qituvchining butun pedagogik faoliyati dars bilan bog‘liq holda boradi, uning barcha ish tizimi hamdarsda yaqqol namoyon bо‘ladi. Shuningdek biologiya о‘qitishning hamma asosiy qoidalari darslarda о‘z tadbiqini topadi. Hozirgi zamon darsi uchun uning vazifalarini keng kо‘lamda talqin qilinishi xarakterlidir. Har bir dars dasturda mо‘ljallangan ma’lumotlar yig‘indisini о‘quvchilar ongiga yetkazish bilan birga, bola shaxsini shakllantirishga, unda ilmiy dunyoqarashni rivojlantirishga va sog‘lom ahloqni tarbiyalashga, uni har tomonlama rivojlantirishga, ayniqsa о‘quvchining bilish (idrok qilish) qobiliyati hamda ijodiy mustaqilligini о‘stirishga qaratilgan bо‘lishi kerak Dars metodikasida uning mazmuni asosiy о‘rinni egallaydi. Odatda dars mazmuni uning kо‘p qirrali vazifalariga mos bо‘lishi lozim. Bunda о‘quvchi tafakkuri va ijodiy mustaqillini rivojlantirilishi uchun mо‘ljallangan muammoli masalalar alohida ahamiyat kasb etadi. Dars strukturasi. Dars strukturasi bu darsdagi biri-biriga uzviy bog‘langan asosiy bosqichlarning joylanish tartibi va mavzu mazmunidagi muhim masalalarning mantiqiy izchilligidir. Dars strukturasi о‘qitish metodlariga bog‘liq. Shuning uchun u dars mazmuni, undagi asosiy qismlar va bu qismlarda qо‘llaniladigan metodlarni aks ettirishi kerak. Strukturasi jig‘atdan tabiiy fanlardagi darslar g‘oyat xilma-xildir, shunga qaramay umumiylikka ega. Didaktikada dars strukturasining quyidagi elementlari qaror topgan: 1. Tashkiliy qism. 2. Oldingi dars materiallari bо‘yicha sо‘rash. 3. Dars mavzusini о‘rganish. 4. О‘tilganlarni mustahkamlash 5. Uyga vazifa berish. Tashkiliy qismda о‘qituvchi salomlashish vositasida sinf о‘quvchilari bilan bog‘lanish о‘rnatadi; davomatni aniqlaydi;о‘quvchilarning darsga tayyorligini kо‘zdan kechiradi; zarurat bо‘lsa, sinfda tinchlik va tartib о‘rnatadi. Oldingi dars materiali bо‘yicha sо‘rash darsning qiyin qismidir, chunki qisqa vaqt ichida oldingi dars materiallari bо‘yicha о‘quvchilar bilimini aniqlash, mustahkamlash kerak bо‘ladi. Dars mavzusini о‘rganish shu darsning markaziy qismidir. Bunda о‘quvchilarning bilimni asosan о‘zlashtirib olishlari ta’minlanadi (15-25 daqiqa). О‘tilganlarni mustahkamlash ham darsning metodik jihatdan ancha qiyin qismi hisoblanadi. Mustahkamlash kо‘pincha suhbat metodi bilan va ba’zan amaliy ishlar bilan amalga oshiriladi (10 daqiqa). Uy vazifa berish bilan dars yakunlanadi. Tabiiy fanlar darslarining tiplari va turlari. Qо‘yilgan didaktik maqsadga qarab biologiya darslari uch tipga bо‘linadi: 1. Kirish darsi. 2. Mavzu mazmunini ochib beruvchi darslar. 3. Umumlashtiruvchi darslar. Kirish darslarining maqsadi о‘quvchilarni kurs bо‘yicha yangi axborotlarni qabul qilib olishga tayyorlash, xususan ularda yangi о‘quv materialiga qiziqish uyg‘otishdir. Mavzu mazmunini ochib beruvchi darslarda kursning asosiy masalalari о‘rganiladi, mustahkamlanadi, о‘quvchilar bilimi tekshiriladi va baholanadi Umumlashtiruvchi darslar о‘quvchi bilimini takrorlash, mustahkamlash, bir tizimga solish vazifasini bajaradi. Bilim manbai va shunga muvofiq qо‘llaniladigan metodlarga qarab tabiiy fanlarda darslarning turlari belgilanadi: 1. Bayon va namoyish bilan о‘tkaziladigan dars. 2. Laboratoriya mashg‘ulotlari bilan о‘tkaziladigan dars 3. Ekskursiya darsi 4. Maktab о‘quv-tajriba uchastkasida amaliy ishlar bilan о‘tkaziladigan dars 5. Kino darsi Bayon va namoyish bilan о‘tkaziladigan darslar Bunday darslarda og‘zaki (ayniqsa hikoya, tushuntirish va suhbat) va kо‘rgazmali vositalarni namoyish qilish metodlari yetakchidir. Odatda dars tashkiliy ishlar bilan boshlanadi. Zaruratga qarab, oldingi dars materiali bо‘yicha sо‘rash о‘tkaziladi. Keyin о‘quv materiali bayon qilinadi. О‘rganilayotgan о‘quv materiali uning mazmuniga о‘arab, u yoki bu og‘zaki metodlar vositasida yoritib boriladi, tayyorlab qо‘yilgan tegishli kо‘rgazmali vasitalar namoyish qilinadi. Keyin mо‘ljallangan tartibda mustahkamlash о‘tkazilib, uyga vazifa beriladi. Darsning bayon va namoyish bilan о‘tkazilishida о‘quvchilar tinglash, qо‘yilgan savollarga javob berish, namoyish qilinayotgan kо‘rgazmalarni kо‘rish bilan faoliyatda bо‘ladilar. Bunday darslarda о‘quvchilarning bilish (idrok о‘ilish) faoliyatlarini faollashtirish uchun о‘qituvchidan g‘oyat katta mahorat talab etiladi. Tabiiy fanlarni o‘qitish metodlari. Tabiiy fanlarni о‘qitishda foydalaniladigan metodlar. Metod - о‘qituvchi ma’lum fan bо‘yicha bilimlarini о‘quvchilar ongiga yetkazishi va bu bilimlarni о‘quvchilar tomonidan о‘zlashtirib olish usulidir. О‘qitish metodi orqali о‘qituvchi va о‘quvchi ma’lum maqsadga erishishi lozim. О‘qitish metodlari aynan pedagogik jarayonda qо‘llaniladi va turli о‘qitish vositalari bilan uzviy bog‘liq holda olib boriladi. Quyida keltirdik: Metod tasnifi. Amaliy metod. Kо‘rgazmali metod. Og‘zaki metod. Kitob bilan ishlash. Video metod. Tajriba о‘tkazish, mashq va masalalar yechish, о‘quvchilarning ishlab chiqarish mehnati. Illyustratsiya, demonstratsiya (namoyish kilish). О‘quvchilarni kuzatish. Tushuntirish, tushuncha berish, hikoya, suhbat, yо‘l- yо‘riq kо‘rsatish. Ma’ruza, bahs-munozara, disput. О‘qish, о‘rganish, referat yozish, kо‘z yugurtirish, qayd etish, bayon qilish, reja tuzish, konspekt yozish. Kо‘rish, о‘qish, elektron о‘qituvchi nazoratida mashq va masalalar yechish Tabiiy fanlarni о‘qitishda og‘zaki metodlar. Ekologiyani о‘qitishda qо‘llaniladigan metodlardan og‘zaki metod asosiy о‘rinlardan birini egallaydi. Og‘zaki bayon metodlari guruhi о‘z ichiga tushuntirish, hikoya, suhbat, ma’ruza, bahs-munozara kabilarni oladi. Quyida ushbu metodlarning tarkibiga kiruvchi metodik uslublar haqida tushuncha keltiramiz. Tushuntirish metodi deganda, muayyan о‘rganilayotgan obyektni ayrim tushunchalar va hodisalar, qonuniyatlarini og‘zaki talqin etish tushuniladi. Tushuntirish - monologik shaklda bayon etishdir. Tushuntirish kо‘pincha turli farqlarni nazariy materiallarini о‘rganishda kimyoviy, fizik, matematik teorema va masalalarni yechishda, shuningdek, tabiat va jamiyatdagi hodisalarning sabab va oqibatlarini ochib beradi. Ekologiyani о‘qitishda ushbu metoddan ekologik qonuniyatlar, matematik modellashtirish, gipoteza, biotsenoz va ekotizim, landshaftlardagi о‘zgarishlar hamda ijtimoiy ekologiya kursida: tabiat, jamiyat tizimi, tabiat va jamiyat о‘rtasidagi munosabatlar, insonning tashqi muhit va boshqa mavzularda foydalaniladi. Hikoya metodi о‘quv materialini jonli, ob’yektlarga xos xususiyatlarini bayon qilish, axborotning ilmiyligi, tushunarliligi, nutqning ravonligi va ifodaliligi uslubi. Hikoya yangi mavzuning ifodali izchil bayon qilinishidir. Odatda, hikoya darsni uncha katta bо‘lmagan qismini tashkil qilib, boshqa metodlarda suhbat, ekran vositalarini namoyish qilish, kitob bilan ishlash va boshqalar bilan uygunlashib ketadi. Suhbat metodi suhbat savollarini ketma-ketlikda qо‘yish yordamchi va qо‘shimcha savollarni о‘z vaqtida berish, о‘quvchilarni faollashtirish, о‘quvchilar javobidagi xatolarni tо‘g‘rilash, xulosa va umumlashtirishni tarkib toptirish uslubi. Ushbu metod о‘quvchilarga bilim berishda muhim rol о‘ynaydi. О‘qituvchi о‘quvchilar oldiga savol va topshiriqlar qо‘yadi, suhbatning izchilligi va rejasini belgilaydi. О‘quvchilar javoblarni tayyorlar ekan, berilgan savollar haqida fikr yuritadi, mavjud bilimlarni safarbar qiladi, faol ijodiy fikr yuritadi. Suhbat metodi yakunlovchi, umumlashtiruvchi va yangi mavzular о‘tgan materillar bilan bog‘lovchi darslarda muhim ahamiyatga ega. Uqituvchining savoli о‘rganilayotgan mavzudan kelib chiqqan holda о‘quvchilar e’tiborini eng muhim bilimlarini о‘zlashtirib olishga yо‘naltirilgan bо‘ladi. О‘qituvchi о‘quvchilarni suhbatda ishtirok etish darajasini ularga beriladigan savollarni murakkablashtirib berish vositasida oshirib bordi. О‘qituvchining savoli kо‘proq о‘quvchilarni mustaqil ishlatiig‘ga, mustaqil fikr yuritishga yо‘naltirilgan bо‘lishi lozim. Ma’ruza metodi katta hajmdagi materialni monologik usulda bayon etish hisoblanadi. Ushbu uslub odatda о‘rta maxsus о‘quv yurtlari va kasb-hunar kollejlarida foydalaniladi hamda darsning asosiy qismini egallaydi. Ma’ruzaning afzalligi shundaki, mavzu materialini talabalar tо‘liqligicha, ya’ni о‘zaro tugallangan holda о‘zlashtiradilar. Ma’ruza kirish, umumlashtiruvchi hamda mavzuviy ma’ruzalarga ajratiladi. Bahs-munozara bu muayyan muammo bо‘yicha о‘z fikr-mulohazalariga va qarashlariga ega bо‘lgan, boshqalar bilan о‘zaro almashish imkonini beradigan о‘qitish metodidir. Ushbu metoddan talabalar ancha yetuk, о‘z nuqtai nazariga ega bо‘lgan, teran fikrlay oladigan, о‘z mulohazalariii erkin ayta oladigan hollarda foydalanishi mumkin. Bu metodning ta’lim-tarbiyaviy ahamiyati juda katta. Unda tala- ba muammoni chuqur anglab yetishga, о‘zini fikrini himoya qilishga о‘rganadi, shuningdek, о‘zgalar fikrlari bilan hisoblashadi. Baxs-munozara-bu muayyan muammo bo‘yicha o‘z fikr-muloxazalariga va qarashlariga ega bo‘lgan, boshqalar bilan o‘zaro almashish imkonini beradigan o‘qitish metodidir. Ushbu metoddan talabalar ancha yetuk,o‘z nuqtai nazariga ega bo‘lgan, teran fikrlay oladigan, o‘z muloxazalarini erkin ayta oladigan hollarda foydalanish mumkin. Bu metodning ta’lim-tarbiyaviy ahamiyati juda katta. Unda talaba muammoni chuqur anglab yetishiga, o‘zini fikrini himoya qilishga o‘rganadi, shuningdek o‘zgalar fikrlari bilan hisoblanadi. Ekologiyani о‘qitishda kо‘rgazmali metodlar. Ekologiyani о‘qitish jarayonida kо‘rgazmali metodlardan foydalanish, о‘quv materialini mazmunini yoritishda keng imkoniyat yaratadi. Ushbu metod orqaly о‘quvchilar о‘qitiladigan mavzuning mazmunidan kelib chiqqan holda obyekt va hodisalarni idrok etish, ularning о‘ziga xos xususiyatlarini aniqlash va xulosa qilish imkoniga ega bо‘ladilar. Kо‘rgazmali metodlar о‘qitish jarayonida og‘zaki, amaliy, mantiqiy, muammoli metodlar bilan hamohang holda qо‘llaniladi. Kо‘rgazmali metodlarning og‘zaki va amaliy metodlar bilan uyg‘unlashishi va ulardan о‘z о‘rnida foydalanish, ekologiyani о‘qitishda yaxshi samara beradi. Masalan: о‘kuvchilarning bilish faoliyati takomillashadi, о‘rganayotgan nazariy materiallarini aniqlashtiradi, olingan nazariy bilimlarni turli ekologik obyektlar orqali kuzatish va tajribalar qо‘yish imkoniyatiga ega bо‘ladi, shuningdek, о‘rganayotgan nazariy materialini turli sxema, jadvallar asosida aniqlaydi va tasniflaydi. Ekologiyani о‘qitishda kо‘rgazmali metodlarni shartli ravishda illyustratsiya va demonstratsiya (namoyish etish) hamda kuzatish metodlariga ajratish mumkin. Illyustratsiya metodi о‘quvchilarga har bir mavzuga oid plakatlar, rasmlar, jadvallar va doskadan foydalanish va boshqalar orqali ifodalanadi. Demonstratsiya (namoyish etish) metodi. Ushbu metod turi asboblarni namoyish etish, tajribalar qо‘yish, texnik qurilmalar, kinofilmlar, diafilmlar va boshqalarning kо‘rsatish bilan bog‘liq. Kuzatish metodi bu tirik organizmlarning tashqi muhit ga’sirida yuzaga keladigan turli hodisalarni kо‘rish va idrok etish qamda о‘rganish demakdir. Ushbu metodda о‘quvchilar uz kuzatishlari bо‘yicha tо‘plagan ma’lumotlari aqlan va his- tuyg‘u orqali idrok eta olishlari orqali bilimga ega bо‘ladilar. Kuzatish metodi orqali о‘quvchilar har bir mavzularga oid materiallarni, kо‘rgazmali vositalarni, shuningdek, tirik organizmlarning tashqi muhitning о‘zgarishi bilan boradigan munosabatlarini, organizm va muhit orasidagi о‘zaro bog‘liqlikni mustaqil kuzatadilar va о‘rganadilar. Ushbu metod ham boshqa о‘qitish metodlari kabi о‘quvchi va talabalarning olgan nazariy bilimlarini mustahkamlashda muhim hisoblanadi. Ekologiyani о‘qitishda videometoddan foydalanish. Videometod. Bu metod hozirgi vaqtda о‘quv yurtlari amaliyotiga jadal ravishda kirib kelmoqda (kodoskop, proyektlar, kinoapparatlar, о‘quv televideniyasi, videoplastinkalar va videomagnitofonlar, shuningdek, kompyuter displeylari). Videometod nafaqat bilimlarni berib qolmay, balki ularni nazorat qilish, mustahkamlash, takrorlash, umumlashtirish, sistemalashtirish, ya’ni barcha didaktik funksiyalarni muvoffaqiyatli bajarishi mumkin. Videometoddan о‘quv jarayonida foydalanish quyidagilarni ta’minlaydi: 1. О‘quvchilarga о‘rganilayotgan hodisa, jarayonlar haqida tо‘liq va ishonchli ma’lumotlar beradi. 2. О‘quv jarayonida kо‘rgazmalilikning rolini oshiradi. 3. О‘quvchilarning istak va qiziqishlarini qondiradi. 4. О‘qituvchini о‘quvchilarning bilim, kо‘nikma va malakalari hamda boshqa ishlarini nazorat qiladi. 5. Muloqot samaradorligini oshiradi. 6. Nazoratni tо‘liq va sistemali tashkil etish hamda о‘zlashtirishni tо‘gri baholashga imkon beradi. Videometodning didaktik va tarbiyaviy vazifalari. Videometodning didaktik va tarbiyaviy vazifalari quyidagilarda namoyon bо‘ladi: 1. Yangi materiallarni bayon qilish, xususan (juda sekin ketadigan jarayonlar, masalan biror ekologik omilning obyektga ta’sir etishi, hamjamoalarda suksessiyalar, shuningdek, tez kuzatiladigan jarayonlar, ma’lum bir populyatsiyalar sonining ortib ketishi, ekologik halokatlar va boshqalar). 2. Harakatlarning dinamikasini о‘zgarishlarni tushuntirish, (populyatsiyalarning dinamikasi, ekotizimlarning dinamikasini misol qilish mumkin). 3. Video hujjatlarni ekologiya darslarida kо‘rsatish (ijtimoiy ekologiya, inson ekologiyasi bо‘limlari). 4. Test nazoratlarini tashkil etish. 5. Turli jarayonlarni modellashtirish, mashq masalalarni va boshqalarni bajarish. Videometoddan foydalanish, urganiladigan materillarni eng muhim tomonlarini о‘rganishga imkon beradi, о‘zlashtirishning qulay sharoitlarini yaratadi, ayniqsa, multiplikatsiyaga ega bо‘lib, qiyin о‘zlashtiriladigan mavzularni о‘rganish imkonini beradi. Ushbu metodning samardorligi о‘qituvchining mahoratiga uncha bog‘liq emas, aksincha, video materialni texnik vosita yordamidagi sifatiga bog‘liq. Videometod о‘quv jarayonini tashkil etishga katta talablar kо‘yadi, ya’ni bunda maqsadga yо‘naltirilganlik, mantiqiylik va aniqliklar talab etiladi. Ekologiyani о‘qitishda darslik va kitob bilan ishlash. Ushbu metod eng muhim metodlardan biri hisoblanib, u asosan talabalarni kitob bilan mustaqil ishlashga о‘rgatadi. Darslik va kitob bilan mustaqil ishlashning bir qator usullari mavjud bо‘lib, ulardan eng muhimlari: 1. Konspekt olish. 2. Matn rejasini tuzish. 3. Tezis yozish. 4. Matndan sitata keltirish. 5. Qisqacha mazmunini bayon qilish 6. Taqriz qilish. 7. Ma’lumotnoma tuzish. 8. Rasmiy, mantiqiy model tuzish 9. Mavzuviy tezaurus tuzish 10. Nusxalar g‘oyasini tuzish. 1. Konspekt olish-о‘qilgan materialni mazmunini qisqacha yozish, bayon etish. 2. Matn rejasini tuzish - reja oddiy yoki murakkab bо‘lishi mumkin. Reja tuzish uchun о‘qib chiqilgan matnni bir necha qismlarga bо‘lib, sarlavha qо‘yib chiqiladi. 3. Tezis yozish - о‘qib chiqilgai fikrlarni qisqacha bayon etish. 4. Matndan kо‘chirma (sitata) keltirish - matndan sо‘zma-sо‘z kо‘chirish (albatta, bu yerda muallif, ishning nomi, nashriyoti, nashr) berilgan yili va betlarni kо‘rsatilishi kerak). 5. Qisqacha mazmunni (annotatsiya) bayon qilish - о‘qilgan materialni mazmunini saqlagan holda qisqacha bayon etish. 6. Taqriz yozish (retsenziya) - о‘qilgan materialga qisqacha yozma taqriz berish. 7. Ma’lumotnoma tuzish - tо‘plangan material asosidagi ma’lumotlar. Ma’lumotlar sarhisob, biogeografik tushunchalar bо‘yicha lug‘aviy, geografik bо‘lishi mumkin. 8. Rasmiy mantiqiy model tuzish. О‘qilgan materialni og‘zaki sxematik tasviri. 9. Mavzuviy (tezaurus) tuzish. Mavzuning biror bо‘limi bо‘yicha tayanch tushunchalarining tartiblashtirilgan majmui. 10. Nushalar goyasini tuzish. Turli mualliflarning asarlaridagi bir xil narsalar va hodisalarning qiyosiy tavsifi. Darslik va kitob bilan ishlash metodining о‘ziga xos xususiyatlari shundan iboratki, ushbu metod orqali о‘quvchi va talabalar о‘quv topshiriqlarini mustaqil о‘zlari bajaradilar. Ekologiyani o‘qitishda ko‘rgazmali metodlar. Ekologiyani o‘qitish jarayonida ko‘rgazmali metodlardan foydalanish, o‘quv materialini mazmunini yoritishda keng imkoniyat yaratadi. Ushbu metod orqali o‘quvchilar o‘qitiladigan mavzuning mazmunidan kelib chiqqan holda obyekt va hodisalarni idrok etish, ularning o‘ziga xos xususiyatlarini aniqlash va xulosa qilish imkoniga ega bo‘ladilar. Ko‘rgazmali metodlar o‘qitish jarayonida og‘zaki, amaliy mantiqiy, muammoli metodlar bilan hamoxang holda qo‘llaniladi. Ko‘rgazmali metodlarning og‘zaki va amaliy metodlar bilan uyg‘unlashishi va ulardan o‘z o‘rnida foydalanish, ekologiyani o‘qitishda yaxshi samara beradi. Masalan: o‘quvchilarning bilish faoliyati takomillashadi, o‘rganayotgan nazariy materiallarini aniqlashtiradi, olingan nazariy bilimlarni turli ekologik obyektlar orqali kuzatish va tajribalar qo‘yish imkoniyatiga ega bo‘ladi, shuningdek o‘rganayotgan nazariy materialini turli sxema, jadvallar asosida aniqlaydi va tasniflaydi. Tabiiy fanlarni o‘qitishda ko‘rgazmali metodlarni shartli ravishda illyustratsiya va demonstratsiya (namoyish etish) hamda kuzatish metodlariga ajratish mumkin. Illyustratsiya metodi o‘quvchilarga har bir mavzuga oid plakatlar, rasmlar, jadvallar va doskadan foydalanish va boshqalar orqali ifodalanadi. Demonstratsiya (namoyish etish) metodi. Ushbu metod turi asboblarni namoyish etish tajribalar qo‘yish, texnik qurilmalar, kinofilmlar, diafilmlar va boshqalarning ko‘rsatish bilan bog‘liq. Kuzatish metodi - bu tirik organizmlarning tashqi muhit ta’sirida yuzaga keladigan turli hodisalarning ko‘rish va idrok etish hamda o‘rganish demakdir. Ushbu metodda o‘quvchilar o‘z kuzatishlari bo‘yicha to‘plagan ma’lumotlari aqlan va his tuyg‘u orqali idrok eta olishlari orqali bilimga ega bo‘ladilar. Kuzatish metodi orqali o‘quvchilar har bir mavzularga oid materillarning ko‘rgazmali vositalarni, shuningdek tirik organizmlarning tashqi muhitning o‘zgarishi bilan boradigan munosabatlarini orgnizm va muhit orasidagi o‘zaro bog‘liqlikni mustaqil kuzatadilar va o‘rganadilar. Ushbu metod ham boshqa o‘qitish metodlari kabi o‘quvchi va talabalarning olgan nazariy bilimlarini mustahkamlashda muhim hisoblanadi.