Oqsil biosintezi

Yuklangan vaqt

2025-09-05

Yuklab olishlar soni

1

Sahifalar soni

28

Faytl hajmi

909,0 KB


Mavzu: Oqsil biosintezi REJA:  1.Oqsillar biosintezi Translatsiya  2. Genetik kod  3. Translatsiyaning initsiаtsiyasi  4. Translatsiyaning elongatsiyasi  5. Oqsil sintezinig boshqarilishi  6. Oqsil sinteziga toksin va dorivor moddalarning tasiri Mavzu: Oqsil biosintezi REJA:  1.Oqsillar biosintezi Translatsiya  2. Genetik kod  3. Translatsiyaning initsiаtsiyasi  4. Translatsiyaning elongatsiyasi  5. Oqsil sintezinig boshqarilishi  6. Oqsil sinteziga toksin va dorivor moddalarning tasiri Logotip
Zamonaviy tabiatshunoslik fanining ikkita muhim muomolaridan biri- tirik xujayrada oqsillar biosintezidir. Ikkinchisi esa noorganik tabiatda insoniyat uchun kelgusida energeya ajratish elementar zarralarning fizikavay tadqiqoti asosida amalga oshishi mumkin. Tirik tabiatda xayotiy jarayonlarni boshqarish oqsillarni o’rganish asnosida sodir boladi. Organizmning tiriklik belgisi muayyan oqsil DNK RNK OQSIL BELG I Zamonaviy tabiatshunoslik fanining ikkita muhim muomolaridan biri- tirik xujayrada oqsillar biosintezidir. Ikkinchisi esa noorganik tabiatda insoniyat uchun kelgusida energeya ajratish elementar zarralarning fizikavay tadqiqoti asosida amalga oshishi mumkin. Tirik tabiatda xayotiy jarayonlarni boshqarish oqsillarni o’rganish asnosida sodir boladi. Organizmning tiriklik belgisi muayyan oqsil DNK RNK OQSIL BELG I Logotip
Ma’lumki sochimiz va terimizning rangi melonin degan pigmentga bog’liq bo’lib, albinoslarda u bo’lmaydi. Melonin sintezi oqsil-ferment tirozinazaga bog’liq. Mazkur oqsilning mutatsiyasi yoki inaktivatsiyasi albinoslarning paydo bolishiga sababchi boladi. Oqsillarga bog’liq bunday jarayonlarni organizmda juda ko’p kuzatish mumkin. Oqsillar sintezi organizmda intensiv ravishda amalga oshadi. Odam jigarida 10 kun davomida oqsillarning yarmi yangilanadi Qon ardobida 20 30 kundaoqsillar Ma’lumki sochimiz va terimizning rangi melonin degan pigmentga bog’liq bo’lib, albinoslarda u bo’lmaydi. Melonin sintezi oqsil-ferment tirozinazaga bog’liq. Mazkur oqsilning mutatsiyasi yoki inaktivatsiyasi albinoslarning paydo bolishiga sababchi boladi. Oqsillarga bog’liq bunday jarayonlarni organizmda juda ko’p kuzatish mumkin. Oqsillar sintezi organizmda intensiv ravishda amalga oshadi. Odam jigarida 10 kun davomida oqsillarning yarmi yangilanadi Qon ardobida 20 30 kundaoqsillar Logotip
Oqsil sinezlavchi strukturalar  Ribosomalar  Matritsa RNK;  Transport RNK;  Oqsil sintezidagi bosqichlar bo’lmish initsiatsiya, elongatsiya, terminatsiya va translatsiya jarayonlarini amalga oshiruvchi oqsillar va fermentlar;  Proteinogenli aminokislatalar;  Aminoatsil t RNK larni xosil qiluvchi aminoatsil t RNK sintetaza fermentlari;  Mg, Ca, K, NH4 ionlari; Oqsil sinezlavchi strukturalar  Ribosomalar  Matritsa RNK;  Transport RNK;  Oqsil sintezidagi bosqichlar bo’lmish initsiatsiya, elongatsiya, terminatsiya va translatsiya jarayonlarini amalga oshiruvchi oqsillar va fermentlar;  Proteinogenli aminokislatalar;  Aminoatsil t RNK larni xosil qiluvchi aminoatsil t RNK sintetaza fermentlari;  Mg, Ca, K, NH4 ionlari; Logotip
Oqsil biosintezi mexanizmi Oqsil biosintezi mexanizmi Logotip
Ribosomalar- nukleoprotein zarralari bo’lib, tarkibida 60% ribosom RNK va 40% oqsil mavjud. Uzunligi 160 A,diametri 250A molyar massasi 4 mln. Bir qancha ribosomalar to’plami poliribosoma yoki polisomalar deyiladi. Oqsil biosintezida 200dan ortiq makromalekulalar ishtirok etadi. Ribosoma 60 xil makromolekuladan tashkil topib, translatsiyada 10 dan ortiq oqsil turlari ishtirik etadi. H C R NH2 COOH + O P~O OH OH P~O P O OH O OH O CH2 H H OH OH Аденин H H O Аминокислота АТФ Аминоацил-т-РНК-синтетаза АТФ H2N C R H CO~O O H H Аденин OH OH H H CH2 O OH O P + PP Пирофосфат Аминоациладенилат Ribosomalar- nukleoprotein zarralari bo’lib, tarkibida 60% ribosom RNK va 40% oqsil mavjud. Uzunligi 160 A,diametri 250A molyar massasi 4 mln. Bir qancha ribosomalar to’plami poliribosoma yoki polisomalar deyiladi. Oqsil biosintezida 200dan ortiq makromalekulalar ishtirok etadi. Ribosoma 60 xil makromolekuladan tashkil topib, translatsiyada 10 dan ortiq oqsil turlari ishtirik etadi. H C R NH2 COOH + O P~O OH OH P~O P O OH O OH O CH2 H H OH OH Аденин H H O Аминокислота АТФ Аминоацил-т-РНК-синтетаза АТФ H2N C R H CO~O O H H Аденин OH OH H H CH2 O OH O P + PP Пирофосфат Аминоациладенилат Logotip
Aminokislataning faollashishininig 1- bosqichi Aminokislataning faollashishininig 1- bosqichi Logotip
Aminokislataning faollashishining 2- bosqichi Aminokislataning faollashishining 2- bosqichi Logotip
Aminokislataning faollashishi Aminokislataning faollashishi Logotip
Hosil bo’lgan aminoatsil-t-RNK o’z aminokislatasini ribosomaga yetkazib, u yerda peptidlanish jarayoni ketadi. Xujayrada oqsilning sitoplazmatik sintezi aminokislataning faollashishi, transport RNK bilan bog’lanishi va ribosomaga ko’chirilishidan iborat. ГТФ АТФ Амино- кислота оксил транспорти Фаолланиши рибосома т-РНК фермент пептидланиши Hosil bo’lgan aminoatsil-t-RNK o’z aminokislatasini ribosomaga yetkazib, u yerda peptidlanish jarayoni ketadi. Xujayrada oqsilning sitoplazmatik sintezi aminokislataning faollashishi, transport RNK bilan bog’lanishi va ribosomaga ko’chirilishidan iborat. ГТФ АТФ Амино- кислота оксил транспорти Фаолланиши рибосома т-РНК фермент пептидланиши Logotip
Oqsillarning biosintezi oqsil sintezlovchi mikrofabrika bo’lmish ribosomalarda sodir bo’ladi. Ribosomalar ko’p komponentli oqsil sintezlovchi tizimni o’zida qamrab, genetik informatsiya to’liq o’qilishi va realizatsiyasini bexato amalga oshiradi. Ribosomalar katalitik xususiyatga ega bo’lib, peptid bog’larni hosil qilib, peptidli tRNK ni mexanik ravishda ko’chirilishini xam ta’minlaydi. Ular o’zlarining asosiy vazifalari oqsillarni sintezlashdan tashqari, ribosomalar xususiy Biogenezlarini xam amalga oshiradi. Ribosomalar faol holatda oqsillarni genetik kod asosida sintezlaydi. Oqsillarning biosintezi oqsil sintezlovchi mikrofabrika bo’lmish ribosomalarda sodir bo’ladi. Ribosomalar ko’p komponentli oqsil sintezlovchi tizimni o’zida qamrab, genetik informatsiya to’liq o’qilishi va realizatsiyasini bexato amalga oshiradi. Ribosomalar katalitik xususiyatga ega bo’lib, peptid bog’larni hosil qilib, peptidli tRNK ni mexanik ravishda ko’chirilishini xam ta’minlaydi. Ular o’zlarining asosiy vazifalari oqsillarni sintezlashdan tashqari, ribosomalar xususiy Biogenezlarini xam amalga oshiradi. Ribosomalar faol holatda oqsillarni genetik kod asosida sintezlaydi. Logotip
Genetik kod Sintezlanadegan oqsil molekulasidagi aminokislatalarning joylanish tartibi to’g’risidagi informatsiya DNK molekulasidagi 4 xil mononukleotidlar yordamida ifodalanishiga genetik kod deb ataladi. DNK molekulasidagi nukleotidlar soni faqat 4ta bo’lganligi uchun bitta nukleotid yagona aminokislatani ifoda eta olmasligi ma’lum. Xuddi shunga o’xshash, ikkita nukleotiddan tashkil topgan juft to’plami xam 20 ta aminokislatani ifodalash uchun kifoya qilmaydi. G.Gamov genetik kod 3ta nukleotid to’plamidan tashkil topgan bo’lishi kerak degan g’oyani ilgari suradi. Tajribalar tufayli oqsil tarkibida uchraydegan barcha aminokislatalarni ifodalovchi tripletlar aniqlandi. Genetik kod Sintezlanadegan oqsil molekulasidagi aminokislatalarning joylanish tartibi to’g’risidagi informatsiya DNK molekulasidagi 4 xil mononukleotidlar yordamida ifodalanishiga genetik kod deb ataladi. DNK molekulasidagi nukleotidlar soni faqat 4ta bo’lganligi uchun bitta nukleotid yagona aminokislatani ifoda eta olmasligi ma’lum. Xuddi shunga o’xshash, ikkita nukleotiddan tashkil topgan juft to’plami xam 20 ta aminokislatani ifodalash uchun kifoya qilmaydi. G.Gamov genetik kod 3ta nukleotid to’plamidan tashkil topgan bo’lishi kerak degan g’oyani ilgari suradi. Tajribalar tufayli oqsil tarkibida uchraydegan barcha aminokislatalarni ifodalovchi tripletlar aniqlandi. Logotip
Genetik kod Genetik kod Logotip
GENETIK KOD  Bitta aminokislatani uchta nukleotid kodlaydi  Tripled kodlari o’ziga hos spetsifik hususiyatga ega  Bitta aminokislata bir nechta tripletlar orqali kodlanadegan ‘aslidan chekinish’ xususiyatiga ega  Genetik kod barcha tirik organizmlar uchun bir hil universaldir  Genetik informatsiyaning boshlanish va oxirgi nuqtalariga ega  Triplet kodlar o’rtasida ularni bir biridan ajratuvchi nuqta, vergul, tirelar bo’lmaydi. GENETIK KOD  Bitta aminokislatani uchta nukleotid kodlaydi  Tripled kodlari o’ziga hos spetsifik hususiyatga ega  Bitta aminokislata bir nechta tripletlar orqali kodlanadegan ‘aslidan chekinish’ xususiyatiga ega  Genetik kod barcha tirik organizmlar uchun bir hil universaldir  Genetik informatsiyaning boshlanish va oxirgi nuqtalariga ega  Triplet kodlar o’rtasida ularni bir biridan ajratuvchi nuqta, vergul, tirelar bo’lmaydi. Logotip
Translyatsiyaning initsiatsiyasi CH2 S CH3 CH2 HC NH2 CO~O AMФ Аминоацил- метионил + т-РНК f Met АМФ CH2 S CH3 CH2 HC N CO~O AMФ C O H H N-формилметионил- т-РНК Translyatsiyaning initsiatsiyasi CH2 S CH3 CH2 HC NH2 CO~O AMФ Аминоацил- метионил + т-РНК f Met АМФ CH2 S CH3 CH2 HC N CO~O AMФ C O H H N-формилметионил- т-РНК Logotip
Translatsiyaning initsiatsiyasi oqsil sintezining asosiy yo’nalishi bo’lib, aminokislatalarni birin ketin bog’lanishlari I-RNK dagi reja asosida sodir bo’ladi. Translatsiyaning initsiatsiyasi oqsil sintezining asosiy yo’nalishi bo’lib, aminokislatalarni birin ketin bog’lanishlari I-RNK dagi reja asosida sodir bo’ladi. Logotip
Translatsiyaning initsiatsiyasi Translatsiyaning initsiatsiyasi Logotip
Translyatsiyaning elongatsiyasi  To’liq shakillangan ribosomada polipeptidning xosil bo’lishi va uning uzunasiga ko’payish jarayoni sodir bo’ladi. Bu jarayonda uchlik elongatsiya omili ishtirok etadi. Translyatsiyaning elongatsiyasi  To’liq shakillangan ribosomada polipeptidning xosil bo’lishi va uning uzunasiga ko’payish jarayoni sodir bo’ladi. Bu jarayonda uchlik elongatsiya omili ishtirok etadi. Logotip
Translatsiyaning elongatsiyasi Translatsiyaning elongatsiyasi Logotip