1 O‘QUVCHI-YOSHLAR JAMOASIGA PEDAGOGIK RAHBARLIK Reja: 1. Jamoaning rivojlanishi - jamoa hayotining qonuni ekanligi; 2. jamoani dastlabki jipslashtirish; 3. jamoani shakllantirish - uning har bir a’zosini individual rivojlantirishning asosidir. Bugungi kunda pedagog olimlar bolalar jamoasi rivojlanishi jarayonini tahlil qilar ekan, uni quyidagi ikki bosqichga bo‘ladi: Jamoa hayotidagi har bir bosqichni ajratib ko‘rsatish yuqorida bayon etilgan fikrlarga zid emas, balki shaxsning rivojlanishida jamoaning yetakchi ahamiyatini ta’kidlaydi. Rus pedagogi A.S.Makarenko jamoa munosabatlarining ichki jihatlariga katta ahamiyat bergan edi. U jamoada shakllangan quyidagi eng muhim belgilami ajratib ko‘rsatgan edi: 1. Doimiy tetiklik, tarbiyalanuvchilaming faoliyatga tayyorligi; 2. o’z jamoasi qadriyatlarining mohiyatini tushunish, uning uchun g‘ururlanish asosida o‘z qadr-qiymatini anglash; 3. Uning a’zolari o‘rtasidagi do‘stona birlik; 4. Jamoaning har bir a’zosidagi do‘stona birlik; 5. Tartibli, ishchan harakatga yo‘llovchi faollik; 6. o’z hissiyot va so‘zlarini boshqara olish ko‘nikmasi Xo‘sh, bolalar jamoasining olg‘a harakat qilib borishiga nima yordam beradi? Uning rivojlanishiga nima imkon beradi? Bunday kuch istiqboldir. Hayot shuni ko‘rsatadiki, kishining kelajakka umid va ishonch bilan intilishi, hayotiy istiqbolini 2 yurtimizning taqdiri bilan bog‘lab, mustaqil diyorimizning bugungi jamiyat sharoitida m a’naviy va ma’rifiy qiyofasini yaratishda hissa qo‘shgan kishi va jamoa tobora shakllanib, rivojlanib boradi. Bu intilish va hayotiy istiqbolda kishining m a’naviy va madaniy ehtiyojlarining jami, uning rivojlanganlik darajasi, butun ma’naviy qiyofasi aks etadi. «Istiqbolning eng muhim pedagogik xususiyatlaridan biri shuki, degandi A.S.Makarenko, u oldinga qo‘yilgan maqsad sifatida bolani istagan natijaga erishish imkoniyati bilan qiziqtiradi, unda kelajakni barpo etishda qatnashish istagini uyg‘otadi. Quvnoq kayfiyat va olg‘a intiluvchilikni vujudga keltiradi». Pedagogik nuqtai nazardan istiqbol deganda, shaxsning bolalar guruhini, umuman jamoani rivojlantirishning ichki ehtiyojlarigajavob beruvchi, uning a’zolarini rivojlanish darajasiga, ularning yosh va individual xususiyatlariga hamda jamiyatimiz vazifalariga mos keladigan vazifalar, maqsadlar, ishlari tushuniladi. Jamoani vujudga keltirish va talaba-yoshlarni tarbiyalash maqsadi bilan tashkil etiladigan istiqbollar ularning hammasi uchun xarakterli bo'lgan ayrim umumiy xususiyatlarga ega bo‘ladi: 1. Bevosita bolalarning qiziqishiga hamda vazifani bajarish uchun birgalikda jamoa bo‘lib kurash olib borishning quvonchli manzarasiga asoslangan ishlarning maroqli bo‘lishi; 2. Ishlarning ijtimoiy foydali qiymati va ularning butun xalqimiz olib borayotgan kurash bilan bog‘liqligi; 3. Istiqbol uchun kurashning borishini aniq tashkil etish; 4. Talaba-yoshlarda konkret axloqiy sifatlarni tarbiyalashda pedagogik maqsadga muvofiqlik. Har xil istiqbollarni tashkil etishdagi asosiy metodik usul bolalarni birorta istiqbolga erishish uchun kurashga tayyorlashdan iboratdir. Bu tayyorgarlikka ish rejalari, loyihalar va boshqalarni muhokama qilish kiradi. So‘ngra istiqbol sari harakat qilishga yordam beradigan amaliy ish bajarilishi lozim. Bu ish jamoani tashkil etish va jipslashtirish jarayonidagi eng muhim bosqichlaridan biridir. Shunga erishish kerakki, barcha yoshlar umumiy faoliyatda ishtirok etsin va bu ishtirok etish faol, ijobiy xarakterga ega bo‘lsin. Topshiriqlarni jamoaning barcha a’zolari 3 o‘rtasida to‘g‘ri taqsimlash bolalarni qiziqarli ishlarni bajarishga jalb qilishning asosiy yo‘lidir. Bolalarning aql-idroki emas, balki ularning xis-tuyg‘ulariga ham ta’sir ko‘rsatish uchun har qanday ish aniq tashkil etilishi, chiroyli jihozlanishi kerak. Ayniqsa, bayramlarni chiroyli va tantanali qilib tashkil etmoq kerak. Bu bayramlarda ota-onalar va mehmonlar ishtirok etsa, bayram davomida bolalar mukofotlansa, musobaqa yakunlari e’lon qilinsa, yaxshi bo‘ladi. Bolalarning tayyorgarlikda jamoa maqsadiga erishish jarayoniga jalb qilishning tarbiyaviy ahamiyati shu v jihatdan kattaki, bu yo'l bilan bolalarni maqsadga qaratilgan jamoa axloqiy xulq-atvorini egallashga mashq qildirish uchun shart-sharoit yaratiladi. Jamoa hayotining m e’yori umumiy maqsadga intilishga va qiziqarli ishlar bilan shug‘ullanishga emas, balki jamoada bolalar o‘rtasidagi munosabatlar usuliga, ularning tevarak-atrofdagi vaziyatga bo‘lgan munosabatlariga, jamoadan tashqaridagi aloqalariga ham bog‘liqdir. Har bir talaba-yoshda o‘z jamoasi uchun faxrlanish tuyg‘usini, shaxsiy qadr- qimmat hissini tarbiyalash zarur. Mazkur usul va uslublar jamoani shakllantirishga asosiy yo‘l va vosita sifatida asos bo‘ladi. Jamoani shakllantirishda jamoa a’zolari va ularning faoliyatlariga qo‘yiladigan yagona talablar muhim ahamiyat kasb etadi. Yagona talab bolalarning dars jarayonidagi tanaffus, jamoat joylari hamda uydagi xulq-atvor qoidalarini o‘z ichiga oladi. Puxta o‘ylab qo‘yilgan talablar tizimining muntazam amalga oshirilishi o‘quv muassasasida muayyan tartibning o‘matilishini ta’minlaydi. Pedagoglar tomonidan qo‘yiladigan talablar quyidagi sharoitlarda ijobiy natija beradi: 1. Qo‘yilayotgan talablar ta’lim oluvchi shaxsini hurmat qilish bilan qo‘shilishi kerak; 2. Qo‘yilayotgan talablar muayyan o‘quv muassasasidagi mavjud sharoitni hisobga olgan holda qo‘yilishi lozim; 3. Qo‘yilayotgan talablar aniq boMishi kerak; 4 4. Talaba-yoshlarning tashqi qiyofasi, kiyinishi, yurish-turishi hamda muomalasiga nisbatan qo‘yilayotgan talablar ularda ma’naviy madaniyatni shakllantirishga xizmat qilishi shart. • Jamoani uyushtirish va jipslashtirish unda faollarni tarbiyalas bilan chambarchas bog‘liq. Har bir o‘qituvchining jamoani shakllantirish borasidagi harakati jamoaning tayanch yadrosini tanlashdan boshlanadi. Jamoa faollarini shakllantirish jamoaning u yoki bu faoliyatiga nisbatan ehtiyoji mazmunidan kelib chiqadi. Ishonchli, ishchan faollarni yaratish uchun o‘qituvchi talabalar faoliyatini, ularning jamoa ishlaridagi ishtiroki, xulq-atvorini kuzatib borishi har bir talabaning ijtimoiy faoliyatini tashkil etish layoqatini aniqlashi zarur. Jamoa faollarini shakllantirishda talabalarning jamoadagi obro‘sini inobatga olish lozim. Jamoa faoli tarkibini bolalarning o‘zlari, albatta, pedagog ishtirokida va rahbarligida tanlasa, maqsadga muvofiq bo‘ladi. Pedagog jamoa faoli bilan maslahatlashib, olib boradi. Jamoa faollarining har bir a’zosi zimmasiga muayyan vazifa yuklash, ma’lum davrda ana shu vazifalar yuzasidan hisobot berib borishlariga erishish lozim. Pedagog ayni shu faolga oshirilgan talab qo‘yadi. Talabalar jamoasida faol rahbarligida o‘z-o‘zini boshqarish jamoa a’zolaridan ayrimlarining boshqasi ustidan ustun kelishiga olib kelmasligi kerak. Shu bois, pedagog faolni maqsadga muvofiq ish yuritishini nazorat qilib borishi lozim. Talabalarning o‘z-o‘zini boshqarish - bu pedagoglar tomonidan tashkil qilinadigan jamoa ishini uyushtirish va boshqarishda talabalarni faol ishtirok etishidir. o’z-o‘zini boshqarishning shakllari orasida jamoa a’zolarining yig‘ilishi, konferensiyasi hamda turli komissiyalar faoliyati muhim o‘rin tutadi. • Talabalar jamoasini shakllantirishda an’analar muhim ahamiyakasb etadi. Jamoa an’analari - bu barqarorlashgan odat bo‘lib, ularni jam oa a’zolari birdek qo‘llab-quvvatlaydilar. Jamoa an’analari mazmunida munosabatlar xususiyati hamda jamoaning ijtimoiy fikri yorqin ifodalanadi. Jamoa an’analari shartli ravishda ikkiga bo‘linadi: 1) Kundalik faoliyat an’analari; 5 2) Bayram an’analari. Kundalik faoliyat an’analari talabalarning o‘quv faoliyati (o'zaro yordam) hamda mehnat faoliyati (ko‘chatlar o‘tkazish, hasharlar uyushtirish va boshqalar)ni o ‘z ichiga oladi. Bayram an’analariga turli voqea-hodisalar bilan bog‘liq sanalarni nishonlash, xususan, «Mustaqillik bayrami», «Navro‘z bayrami», «Xotira va qadrlash kuni» va boshqalar kiradi. A n’anaviy bayramlar o‘quv muassasalarda turlicha o ‘tkaziladi. Talabalar an’analar mohiyatini anglasalar, ularga nisbatan ongli munosabatda bo‘lsa, tadbirning ta’sir kuchi yuqori bo‘ladi. An’analami yuzaga kelishida talaba-yoshlarning unga nisbatan munosabati katta ahamiyatga ega. Shunday qilib, o‘quvchi-talabalar jamoasini boshqarish uchun o‘qituvchilarda maxsus tayyorgarlik, pedagogik va hayotiy tajribalar asqotadi. Ular bunday tarbiyaviy ahamiyatga ega bo‘lgan vazifaga jiddiy va ilmiy-metodik asosda yondashishlari zarur. Barcha talablarga javob beradigan yoshlar guruhini tayyorlash ta’lim va tarbiyaviy tadbirlarni amalga oshirishda juda qo‘l keladi.