O‘RTA QULOQ KASALLIKLARI O‘rta quloq kasalliklari muhim klinik va ijtimoiy ahamiyatga ega. Ularning patogenetik mexanizmi o‘rta quloqning anatomik va fiziologik xususiyati, etiologik omil va organizmning immun holati bilan belgilanadi. Patologik jarayon odatda o‘rta quloqning uch asosiy qismini qamrab oladi: nog‘ora bo‘shlig‘i, eshituv nayi va so‘rg‘ichsimon o‘siqning patologik o‘zgarishlari bir-biridan keskin farq qiladi. Masalan, o‘rta quloq yallig‘lanishida patologik o‘zgarishlar ko‘proq nog‘ora bo‘shlig‘ida, kamroq eshituv nayida va juda kam hollarda - so‘rg‘ichsimon o‘siq soxasida rivojlanadi. Tashxis qo‘yishda patologik jarayon o‘rta quloqning qaysi qismida ko‘proq rivojlanganligi e’tiborga olinadi. Yallig‘lanish ko‘proq nog‘ora bo‘shlig‘ini qamrab olganda kasallik “o‘tkir o‘rta otit”, eshituv nayida joylashganda - ”yevstaxeit“, so‘rg‘ichsimon o‘sik sohasida rivojlanganda esa ”mastoidit” yoki “antrit” deb nomlanadi. Kechimi bo‘yicha o‘rta quloq kasalliklari o‘tkir va surunkali, yallig‘lanish jarayonining xarakteri bo‘yicha - kataral, seroz va yiringli o‘rta otitga bo‘linadi. Ba’zan o‘rta quloq kasalliklari birlamchi kasallik sifatida namoyon bo‘lib, ularning rivojlanishida eshituv nayining o‘tkazuvchanlik faoliyatini buzilishi muhim rol o‘ynaydi. Bunday kasalliklarda davolash tadbirlari birinchi navbatda eshituv nayining faoliyatini tiklashga qaratiladi. Patologik jarayonni baholashda yallig‘lanishning qaysi morfologik shakli yetakchilik qilishi e’tiborga olinadi: alterativ, ekssudativ, proliferativ. O‘rta quloqning anatomik va morfologik xususiyatlari ekssudativ yallig‘lanish jarayoni yetakchilik qilishini taqozo qiladi. Qon tomirlar o‘tkazuvchanligining buzilish darajasiga qarab ekssudat turli xarakterga ega bo‘lishi va bir-biridan tarkibidagi oqsil miqdori va hujayralarining soni bilan farq qiladi. O‘rta quloq shilliq pardasining yallig‘lanishi ko‘proq kataral, serozli va yiringli shakllarda kechadi. Kam hollarda fibrozli, gemorragik va aralash yallig‘lanish shakllari kuzatiladi. O‘TKIR O‘RTA OTIT (otitis media acuta) - o‘rta quloqning o‘tkir yallig‘lanishi nog‘ora bo‘shlig‘i shilliq pardasining o‘tkir yallig‘lanishi bo‘lib, unda patologik jarayon o‘rta quloqning barcha qismlarini qisman yoki to‘liq qamrab oladi. O‘tkir o‘rta otit barcha quloq kasalliklarining 25-30% ni tashkil etadi va uch yoshgacha bo‘lgan bolalarda ko‘proq uchraydi. Etiologiyasi. Kasallik organizmning umumiy va mahalliy immunitetining susayishi va infeksiyani nog‘ora bo‘shlig‘iga tarqalishi natijasida rivojlanadi. O‘rta quloqning o‘tkir yallig‘lanishini turli patogen mikroblar: streptokokk, stafilokokk, pnevmokok, ichak va difteriya tayoqchalari, sil mikobakteriyasi, viruslar, og‘iz bo‘shlig‘i spiroxetasi ko‘zg‘atadi. 80% hollarda kasallikni rivojlanishiga S. pneumoniae va H. influenzae, kamroq hollarda M. catarrhalis, S. pyogenes, S. aureus yoki aralash mikroflora sabab bo‘ladi. Virusli o‘rta otit esa asosan virusli kasalliklar epidemiyasi paytida uchraydi. O‘tkir o‘rta otitning rivojlanishida organizmning umumiy va mahalliy immun holati muhim ahamiyatga ega. Sog‘lom va immuniteti me’yorda bo‘lgan shaxslarda kasallik yengil kechadi va qisqa vaqt davom etadi, immuniteti susaygan shaxslarda esa u og‘ir kechib, tez-tez qaytalanib turadi. Nog‘ora bo‘shlig‘iga infeksiya ko‘pincha eshituv nayi orqali kiradi. Bunga burun va burun yondosh bo‘shliqlarining yallig‘lanishi, ularda bajarilgan jarrohlik amallari, old va orqa burun tiqmalari (tamponada) sabab bo‘ladi. Me’yorda eshituv nayi shilliq pardasining ko‘p qavatli silindrik hilpillovchi epiteliysining faoliyati tufayli o‘rta quloq bo‘shliqlarida mikroblar bo‘lmaydi, chunki eshituv nayida mikroblarga qarshi ajralma ishlab chiqariladi, hilpillovchi epiteliy tuklari esa bu ajralmani burunhalqum tomon siljitib turadi. Yuqori nafas yo‘llarining o‘tkir va surunkali kasalliklarida hamda organizmning turli yuqumli kasalliklarida eshituv nayi epiteliy qavatining himoya faoliyati buzilib, buning natijasida burunhalqumdagi mikroflora nog‘ora bo‘shlig‘iga tarqaladi. Ba’zan infeksiya nog‘ora bo‘shlig‘ining shilliq pardasiga jarohatlangan nog‘ora parda orqali, ya’ni tashqi eshituv yo‘li orqali kiradi. Bunday hollarda bemorda jarohatdan so‘nggi o‘rta otit rivojlanadi. Turli yuqumli kasalliklarda (gripp, skarlatina, qizamiq, ich terlama, sil) infeksiya o‘rta quloqqa gematogen yoki limfogen yo‘l bilan, juda kam hollarda (bosh miya ho‘ppozi, yiringli meningit, yiringli labirintit) infeksiya dahliz-chig‘anoq, yuz asab tolalari kanallari hamda so‘rg‘ichsimon o‘siq kataklari, ya’ni retrograd yo‘l bilan tarqaladi. Patogenezi va patologoanatomik o‘zgarishlar. O‘tkir o‘rta otitning rivojlanishida burun va burunhalqum fiziologik holatining buzilishlari muhim ahamiyatga ega. Bundan tashqari, so‘rg‘ichsimon o‘siqni anatomik tuzilishining hususiyati ham (pnevmatik, diploetik, sklerotik, aralash) o‘tkir o‘rta otitning kechishiga ta’sir ko‘rsatadi va mastoidit, sub-periostal ho‘ppoz hamda kalla ichi asoratlarining rivojlanishida ahamiyati katta. Nog‘ora bo‘shlig‘ining shilliq pardasi mukoperiostdan, ya’ni suyak usti pardasidan tashkil topganligi sababli uni yallig‘lanishi o‘ziga xos xarakterga ega. Kasallik eshituv nayi va nog‘ora bo‘shlig‘i shilliq pardalarining yallig‘lanishi bilan boshlanadi. Nog‘ora bo‘shlig‘i shilliq pardasida mukoid shish, leykotsitli (neytrofilli va limfotsitli) infiltratsiya, arteriya qon tomirlarini kengayishi sodir bo‘lib, shilliq parda 20-30 marta qalinlashadi. Eshituv nayi faoliyatining buzilishi natijasida esa nog‘ora bo‘shlig‘i dastlab serozli yoki gemorragik, keyin yiringli ekssudat (suyuq, quyuq yoki yopishqoq) bilan to‘ladi. Shilliq pardaning maydonlarida epiteliy qavati ko‘chib, yuzasida yaralar hosil bo‘ladi. Eshituv nayining chiqarish faoliyatini buzilishi natijasida nog‘ora bo‘shliqda to‘plangan patologik suyuqlik nog‘ora pardani tashqi eshituv yo‘li tomon bo‘rttirib chiqaradi; yiringli ajralma to‘plangan nog‘ora bo‘shlig‘ida bosimni oshishi va qon aylanishining buzilishi natijasida nog‘ora pardaning ayrim maydonlari teshilib,bemorda otoreya, ya’ni quloqdan qon aralash yiring oqishi kuzatiladi. Dastlab quloqdan ko‘p miqdorda qon aralash shilimshiq-yiringli ajralma oqadi, keyin ajralma quyuqlashib, yiringli ajralmaga aylanadi. O‘tkir yallig‘lanish jarayoni tugagandan so‘ng nog‘ora bo‘shlig‘ining shiliq pardasida tiklanish jarayoni boshlanadi; ajralma miqdori kamayib, quloqdan yiring oqishi to‘xtaydi, nog‘ora pardaning teshigi asoratsiz bitib ketadi; otoskopiya manzarasi me’yorlashib,bemorning eshitish qobiliyati to‘liq tiklanadi. Tiklanish jarayoni sust kechgan hollarda nog‘ora bo‘shlig‘ida chandiqlar hosil bo‘ladi. Infiltrat va ekssudat to‘liq so‘rilmay qolganda nog‘ora bo‘shlig‘ining shilliq pardasida, nog‘ora pardada va eshituv suyakchalarida chandiqli bitishmalar hosil bo‘ladi, natijada eshituv suyakchalarning harakatchanligi buzilib, bemorning eshitish qobiliyati har xil darajada pasayadi. Patologoanatomik o‘zgarishlar bir tomondan organizmning immun holatiga, ikkinchi tomondan mikrofloraning biologik xususiyatlariga bog‘liq bo‘ladi. Masalan, streptokokk qo‘zg‘atgan o‘tkir o‘rta otit sust kechadi, yallig‘lanish jarayoni chakka suyagi sohasiga tarqalib, ko‘pincha mastoidit asorati rivojlanishiga olib keladi. Sil kasalligining mikobakteriyalari o‘pka va limfa tugunlaridan nog‘ora bo‘shlig‘iga gematogen yo‘l orqali tarqalishi natijasida rivojlangan yiringli o‘rta otit og‘riqsiz kechadi, bemorning qulog‘idan badbo‘y hidli yiringli ajralma oqadi, nog‘ora pardada esa bir nechta teshiklar hosil bo‘ladi. Sil kasalligining og‘ir kechimida nog‘ora bo‘shlig‘ining devorlari va eshituv suyakchalari yemiriladi. Allergik kasalliklarga moyil bemorlarda o‘tkir o‘rta otit o‘ziga xos kechadi. Kasallik to‘satdan boshlanib, bemorning tana harorati me’yorda yoki subfebril bo‘ladi. Otoskopiyada nog‘ora parda shishganligi, tashqi eshituv yo‘lida tiniq shilimshiq ajralma to‘planganligi aniqlanadi. Qon va patologik ajralmalarda eozinofillar soni ko‘payadi. Klinik belgilari. Odatda o‘tkir o‘rta otitning klinik kechimida o‘ziga xos bosqichlar kuzatiladi. Kasallikning mahalliy va umumiy belgilari uning bosqichi va jarayonning og‘irligiga bog‘liq. O‘tkir o‘rta otitning klinik manzarasida uch bosqich tafovut qilinadi: 1-bosqich – nog‘ora pardani teshilishidan oldingi bosqich bo‘lib, o‘rta quloqda yallig‘lanish jarayonini boshlanishi, nog‘ora bo‘shlig‘ida ekssudat to‘planib, bemorda yallig‘lanishga xos umumiy va mahalliy belgilar kuzatiladi; 2- bosqich - nog‘ora pardani teshilishi bosqichi bo‘lib, bunda nog‘ora parda teshilib, bemor quloqdan yiringli ajralma oqib, kasallikning umumiy va mahalliy belgilari nisbatan cusayadi; 3-bosqich - reparatsiya yoki tiklanish bosqichida yallig‘lanish jarayoni asta- sekin tugaydi va quloqning eshitish faoliyati tiklanadi. Kasallikning birinchi, ya’ni nog‘ora pardani teshilishidan oldingi boskichi keskin rivojlangan mahalliy va umumiy belgilar bilan namoyon bo‘ladi. Bemor qulog‘i og‘rishiga va shang‘illashiga shikoyat qiladi. Tobora zo‘rayib borgan og‘riq chakka va ensa sohalariga, tishlarga tarqaladi. Yutinganda, aksirganda, yo‘talganda og‘riq chidab bo‘lmas darajada kuchayadi. Bunday og‘riq nog‘ora pardaning yallig‘lanish infiltratsiyasi, nog‘ora bo‘shlig‘ida to‘plangan ekssudat hamda uchshoxli va til halqum asab tolalari shoxchalarini ta’sirlanishi natijasida yuzaga keladi. Ba’zan paypaslanganda yoki perkussiya qilinganda bemor so‘rg‘ichsimon o‘siq sohasida og‘riq sezadi. Yuz asab tolasi ta’sirlanishi natijasida yuz asab tolasi qisman falaji yoki falaji, bosh miya po‘stlog‘ining ta’sirlanishi natijasida bolalarda meningizm yoki meningit belgilari kuzatiladi. Nog‘ora bo‘shlig‘ida to‘plangan suyuqlik uning ichki devorini bosishi va zaharli moddalarni qonga so‘rilishi natijasida bemorda bosh aylanishi, muvozanatni buzilishi kabi belgilar ham kuzatilishi mumkin. Bemornig umumiy ahvoli og‘irlashadi, uyqusi buziladi, tana harorati 38-390C ga ko‘tariladi, tomir urishi tezlashadi, holsizlik, darmonsizlik, ishtahani pasayishi kuzatiladi. Qonda neytrofilli leykotsitoz (leykotsitlar soni 12-15.10-9/l, bolalarda- 20.10-9/l yetadi), leykoformulaning chapga siljishi, eritrotsitlarning cho‘kish tezligi oshganligi aniqlanadi. Bir vaqtning o‘zida nog‘ora parda va eshituv suyakchalari harakatlarining cheklanishi tufayli bemorning eshitish qobiliyati pasayadi. Otoskopiyada dastlab bolg‘acha dastasi va nog‘ora pardaning cheti bo‘ylab joylashgan qon tomirlar kengayganligi, yorug‘lik konusi qisqarganligi, keyinchalik nog‘ora pardaning qizarishi ko‘payib, bilish nuqtalari yo‘qolganligi, nog‘ora parda bo‘rtgan va infiltratsiyalashganligi aniqlanadi (39-rasm). Ba’zan nog‘ora pardaning bo‘rtgan joyi oqish rangli tus oladi. Nog‘ora parda va eshituv suyakchalarining harakati qisman cheklanadi yoki butunlay xarakatsizlanadi. Nog‘ora bo‘shlig‘idagi bosimning oshishi va ikkilamchi nog‘ora pardani bosilishi natijasida uzangichani harakati cheklanadi. 39-rasm. O‘tkir o‘rta otitda nog‘ora pardani teshilishigacha bo‘lgan davrning otoskopiya manzarasi Bu bosqichda bemorda suyak o‘tkazuvchanligining biroz yomonlashishi bilan kechuvchi konduktiv past eshitishlik kuzatiladi. Gripp, ich terlama, skarlatina, qizamiqda rivojlangan yiringli o‘rta otitlarda spiral a’zo va dahliz- chig‘anoq asab tolasining zararlanishi natijasida bemorda tovush to‘lqinini qabul qilish faoliyati ham buzilishi mumkin. Birinchi bochqichning dastlabki kunlarida shilliq pardaning qizirishi va shishi aniqlangan, lekin nog‘ora bo‘shlig‘ida hali yiringli ajralma paydo bo‘lmagan davrda bemorga “o‘tkir kataral o‘rta otit”, nog‘ora bo‘shlig‘ida yiringli ekssudat yig‘ilib, uni bo‘shliq devorlariga bosim ko‘rsatishi natijasida kasallik belgilari kuchaygan davrda - “o‘tkir yiringli teshilmagan o‘rta otit” tashxisi qo‘yiladi. Kasallikning ikkinchi, ya’ni nog‘ora pardani teshilishi bosqichida nog‘ora parda teshilib, bemorning qulog‘idan dastlab ko‘p miqdorda shilimshiq-yiringli, ba’zan qonli ajralma oqadi. Bu bosqichda quloqni og‘rishi kamayadi, bemorning umumiy ahvoli biroz yaxshilanadi, tana harorati pasayadi. Bu davrda bemorga “o‘tkir yiringli o‘rta otit” tashxisi qo‘yiladi. Otoskopiyada tashqi eshituv yo‘lida qon aralash yiringli ajralma borligi, nog‘ora pardaning taranglashgan qismi teshilganligi aniqlanadi. Teshik ko‘pincha nog‘ora pardaning old pastki qismida joylashadi, uning o‘lchamlari turlicha bo‘ladi. Ba’zan otoskopiyada yiringli ajralma nog‘ora parda teshigidan tomir urishiga mos holda ajralib chiqayotganligini ko‘rish mumkin. Ayrim hollarda nog‘ora pardadagi teshik orqali yallig‘lanish tufayli dag‘allashgan nog‘ora bo‘shlig‘ining shilliq pardasi ko‘rinadi va u yallig‘lanish o‘smalarini eslatishi mumkin. Bir necha kundan so‘ng nog‘ora bo‘shlig‘idagi ajralma quyuqlashib, yiringli ajralmaga aylanadi, uning miqdori kamayadi. Quloqdan yiring oqishi odatda 5-7 kun davom etadi. O‘tkir yiringli o‘rta otitning uchinchi, ya’ni reparatsiya (proliferatsiya) bosqichida yallig‘lanish jarayoni tugab, quloqdan yiring oqishi to‘xtaydi, bemorning eshitish qobiliyati asta-sekin tiklana boshlaydi. Nog‘ora pardaning qizarishi va shishi kamayib, bilish nuqtalari asta-sekin ko‘rina boshlaydi. Nog‘ora pardada hosil bo‘lgan kichik teshiklar qisqa vaqt ichida izsiz yopiladi, lekin teshik katta bo‘lgan ayrim hollarda nog‘ora pardaning fibroz qavati tiklanmasligi sababli u tashqaridan epidermis va ichkaridan shilliq parda hisobidan yopiladi. Shuning uchun bu maydon otoskopiyada papiros qog‘oziga o‘xshash bo‘ladi, keyinchalik bu joyda ohaklanish jarayoni rivojlanadi. Odatda nog‘ora pardaning yirik teshiklari o‘z-o‘zidan bitmaydi va nog‘ora pardada doimiy quruq teshik qoladi. Ba’zan o‘tkir yiringli o‘rta otitdan so‘ng nog‘ora bo‘shlig‘ining o‘zida ham fibrozli bitishmalar hosil bo‘lib, eshituv suyakchalarining harakati chegaralanishi mumkin. Kasallikning noaniq sust kechimida ikkinchi bosqich cho‘zilib, quloqdan yiring oqishi 2-3 haftagacha davom etishi mumkin. Ayrim hollarda nog‘ora parda teshilmay, nog‘ora bo‘shlig‘ida quyuq va yopishqoq ajralma to‘planadi. Kasallikni bunday kechishiga davolashda yo‘l qo‘yilgan xatolar, mikroblarning antibiotiklarga sezgirligi aniqlanmay o‘tkazilgan yallig‘lanishga qarshi terapiya, parasentez jarrohlik amalini o‘z vaqtida bajarmaslik sabab bo‘ladi. Qator hollarda nog‘ora bo‘shlig‘ida chandiqlanish jarayoni rivojlanishi mumkin. Ba’zan esa, aksincha, kasallikning birinchi bosqichi o‘ta og‘ir kechadi; bemorning tana harorati keskin ko‘tarilib, kuchli bosh og‘rig‘i, qusish, bosh aylanishi, umumiy ahvolining keskin og‘irlashishi kuzatiladi. Bunday holat nog‘ora parda teshilmaganligi va yiring tashqi eshituv yo‘liga oqib chiqmaganligi natijasida yuzaga keladi. Ayrim hollarda infeksiya qisqa vaqt ichida o‘rta quloqdan kalla bo‘shlig‘iga tarqalib, og‘ir kalla ichi asoratlari rivojlanishiga sabab bo‘lishi mumkin. Ba’zan esa nog‘ora parda teshilganligiga qaramasdan, bemorning tana harorati pasaymaydi, ahvoli yaxshilanmaydi. Kasallikning bunday kechimi so‘rg‘ichsimon o‘siqning yallig‘lanishi, ya’ni mastoidit (antrit) asoratining rivojlanishi bilan izohlanadi. Qator hollarda kasallikning oddiy kechimida nog‘ora parda teshilib, bemorning ahvoli yaxshilangan va tana harorati pasaygandan so‘ng kasallikning klinik belgilari qayta avj olishi kuzatiladi (tana harorati yana ko‘tariladi, quloq og‘rig‘i kuchayadi). Bunday klinik manzara patologik ajralmani chiqarilishi buzilganligi va uni o‘rta quloq bo‘shlig‘ida to‘planib qolishi natijasida yuzaga keladi. Patologik ajralmani nog‘ora bo‘shlig‘ida to‘planishiga dag‘allashgan va shishgan shilliq pardasi yoki so‘rg‘ichsimon o‘siqning yallig‘lanishi sabab bo‘ladi. Uzoq vaqt davomida (3-4 hafta) quloqdan yiring oqishi davom etishi va tozalagandan so‘ng tashqi eshituv yo‘lida tezda yana qayta to‘planishi so‘rg‘ichsimon o‘siq empiemasi (mastoidit) va suyak to‘siqlari yemirilayotganligidan dalolat beradi. Ba’zan yiringli ajralmani uzoq vaqt davomida to‘lqinlanib oqishi bemorda ekstradural ho‘ppoz rivojlanganligini bildiradi. Kasallikning og‘ir klinik kechimida qondagi keskin leykotsitoz (ba’zan 15- 20 . 10 9/l va undan ortiq), leykoformulani keskin chapga siljishi, eozinofillarni yo‘qolishi o‘rta quloqning yiringli yallig‘lanishi so‘rg‘ichsimon o‘siq kataklariga yoki infeksiyani kalla bo‘shlig‘iga tarqalganligidan dalolat beradi. O‘tkir yiringli o‘rta otit odatda 2-3 hafta davom etib, sog‘ayish bilan tugaydi. Boshqa hollarda o‘rta quloqning o‘tkir yallig‘lanishi surunkali shakliga aylanib,asoratlar beradi. Asoratlar rivojlanishiga organizmning mahalliy va umumiy immunitetining susayishi, mikrofloraning virulentliligi va antibiotiklarga chidamliligining yuqoriligi, o‘tkazilgan davolash tadbirlari yetarli darajada bo‘lmaganligi sabab bo‘ladi. Tashxis bemor shikoyatlari, anamnez ma’lumotlari, ko‘zdan kechirish, paypaslash, otoskopiya manzarasi, akumetriya, audiometriya, vestibulometriya, timpanopunksiya va laboratoriya tekshiruvlari natijalari, so‘rg‘ichsimon o‘siq rentgenografiyasi, kompyuter tomografiyasi asosida qo‘yiladi. Qiyosiy tashxis. O‘tkir yiringli o‘rta otit ekssudativ o‘rta otit, salpingootit, va miringit kasalliklaridan farqlanadi. Davolash. Kasallikning birinchi bosqichida bemor uy sharoitida davolanadi. Unga darmondorilarga boy taomlar, burunga qon tomirlarni toraytiruvchi (0,05- 0,1% naftizin, sanorin, galozolin, 0,1% adrenalin gidroxlorid),1-2% protargol eritmalarni tomizish, oyoqlariga issiq vanna qilish tavsiya etiladi. Ushbu tadbirlar eshituv nayining chiqarish faoliyatini yaxshilab, o‘rta quloqdagi ekssudatni burunhalqumga chiqarilishini yengillashtiradi,natijada o‘rta quloqdagi bosim pasayib, og‘riq belgisi kamayadi. Burunning ikki katagini berkitgan holda keskin qoqish, burun ajralmasini og‘izga tortish ham maqsadga muvofiq emas, chunki bunday harakat infeksiyani burundan burun-halqumga va eshituv nayiga tarqalishiga sabab bo‘ladi. Tashqi eshituv yo‘liga 3% borat kislotasining spirtli eritmasi, Aurosan tomchilari tomiziladi yoki shu dorilarga shimdirilgan pilikcha qo‘yiladi. Tashqi eshituv yo‘liga spirtglitserinli aralashma (teng miqdorda olingan borat kilotasining 3% spirtli eritmasi va glitserin) bilan pilikcha kiritish og‘riqni biroz kamaytiradi. Aralashmaga shimdirilgan paxta yoki doka pilikcha tashqi eshituv yo‘liga chuqur kiritiladi va u yerda 2-3 kunga qoldiriladi. Har kuni pilikcha qo‘yilgan tashqi eshituv yo‘liga aralashma 5-6 tomchidan kuniga 3-4 mahal tomizib turiladi. Bemorning og‘riyotgan qulog‘iga va so‘rg‘ichsimon o‘simta sohasiga yarim spirtli issiq boylam qo‘yiladi, UVCh, solluks fizioterapiya muolajalari tavsiya qilinadi. Bemorga og‘riqsizlantiruvchi, tana haroratini pasaytiruvchi va tinchlantiruvchi dorilar beriladi (parasetamol,analgin, baralgin, ketonal, sedalgin). Patologik ajralma mikroflorasining antibiotiklarga sezgirligini e’tiborga olgan xolda bemorga antibiotiklar buyuriladi. Asoratsiz kechgan o‘rta otitlarda bemorga 5-7 kun davomida amoksitsillin ichish tavsiya etiladi ( 0,25-0,5 g dan 3 mahal ovqatdan oldin). Davolash tadbirlari samara bermaganda 3 kundan so‘ng ushbu antibiotik augmentin (0,375 g yoki 625 g dan kuniga 3 mahal ichish) yoki sefuroksim (0,25 g yoki 0,5 g dan kuniga 2 mahal ichish) bilan almashtiriladi. Kasallikning og‘ir kechimida mushak orasiga yoki tomir ichiga kerakli miqdorda ampitsillin, sefamizin, sefazolin va boshqa antibiotik eritmalari yuboriladi. Bemorning ahvoli yaxshilanganligiga qaramasdan antibiotikoterapiya albatta 7-10 kun davom ettirilishi lozim! Antibiotikoterapiyani muddatdan oldin to‘xtatish kasallikni qaytalanishiga, nog‘ora bo‘shliqda bitishmalar hosil bo‘lishiga va eshitishi pasayishiga olib keladi. Antibiotiklar bilan birga disbakteriozni oldini olish maqsadida bemorga nistatin va vitaminlar buyuriladi. Antibiotiklarni meatotimpanal usulda yuborish, ya’ni novokainda eritilgan ampitsillin natriy tuzini yoki boshqa antibiotikni quloq orqasi sohasiga yuborish muolajasi ham samarali davolash usullaridan biri hisoblanadi. Bitta muolajaga 250 000-500 000 TB ampitsillin natriy tuzini 1,5-3 ml 1% novokainda eritilgan xolda ishlatiladi. Nina quloq orqasiga, quloq suprasining birikish chizig‘i sohasidan tashqi eshituv yo‘lining orqa va yuqori devorlarining chegarasiga sanchiladi. Muolaja to‘g‘ri bajarilganda tashqi eshituv yo‘lining orqa va yuqori devorlarining terisi va nog‘ora pardaning orqa qismi oqaradi. O‘rta quloqda yallig‘lanish jarayonini tez bartaraf etish maqsadida degidrotatsiya va giposensibilizatsiya tadbirlari o‘tkaziladi: vena ichiga 5% 3-5 ml askorbin kislotasi, 1% kalsiy xlorid eritmasini kattalarga 400 ml gacha miqdorda bir daqiqada 50 tomchidan vena ichiga tomchilab yuboriladi. Bolalarga 1% kalsiy xlorid eritmasi 7-10 ml/kg hisobida buyuriladi. Masalan, 15 kg vaznli bolaga 105- 150 ml miqdorda 1% kalsiy xlor eritmasi bir daqiqada 40 tomchidan (2 ml dan) yuboriladi. Kalsiy xlorid eritmasi organizga quyidagicha ta’sir ko‘rsatadi: 1) suyuqlik holda yuborilishi tufayli organizmning zaharlanishi kamayadi; 2) to‘qimalararo o‘tkazuvchanlikni mo‘tadillashtiradi; 3) immunitetni oshiradi. Bundan tashqari bemorga pipolfen, suprastin, dimedrol bir tabletkadan 2-3 mahal, ichish tavsiya etiladi. O‘tkir yoki surunkali o‘rta otitlarni rivojlanishida burun yondosh bo‘shliqlaridagi yiringli yallig‘lanishlarning ahamiyati katta. Shuning uchun bemorni nafaqat qulog‘ini, balki burun yondosh bo‘shliqlarini rentgen tasvirini e’tiborga olgan holda tashxis qo‘yish va o‘tkir yiringli o‘rta otit bilan birga sinusitlarni ham davolash lozim. Parenteral usulda ototoksik dori moddalarini yuborish taqiqlanadi! Olib borilgan davolash tadbirlariga qaramasdan bemorning ahvoli yaxshilanmagan, tana harorati pasaymay, quloq og‘rig‘i davom etgan, so‘rg‘ichsimon o‘siq sohasi bosilganda og‘rigan va otoskopiyada nog‘ora parda bo‘rtganligi aniqlanganda bemorga timpanopunksiya - nog‘ora pardani teshib, ekssudat xarakterini aniqlash va parasentez - nog‘ora pardani kesish jarrohlik amallari bajariladi. O‘tkir yiringli teshilmagan o‘rta otitda bajariladigan parasentez jarrohlik amaliga ko‘rsatmalar 2 - jadvalda keltirilgan. 2-jadval Rejali ko‘rsatmalar (Besold uchligi) Shoshilinch ko‘rsatmalar 1) quloqni qattiq og‘rishi; 2) nog‘ora pardani qizarishi va bo‘rtishi, Shvars belgisi musbatligi; 3) tana haroratini keskin ko‘tarilishi. 1) meningizm va meningial belgilar; 2) yuz asab tolasining nimfalaji yoki falaji; 3) labirint faoliyatining buzilish belgilari (quloqni shang‘illashi, eshituvni pasayishi yoki karlik, bosh aylanishi, nistagm, gandi raklab yurish, ko‘ngil aynishi, qusish; g) antrit yoki mastoidit belgilari. Yosh bolalarda nog‘ora parda kattalarnikiga nisbatan qalinroq bo‘lishi, o‘tkir yiringli o‘rta otitda umumiy klinik belgilar keskinrok rivojlanishi, meningizm belgilari, qusish, tutqanoq holatlari kuzatilishi tufayli timpanopunksiya va parasentez amallari ko‘proq bajariladi. Parasentez jarrohlik amali quyidagicha bajariladi: tashqi eshituv yo‘li spirt bilan tozalangandan so‘ng mahalliy usulda og‘riqsizlantiriladi, ya’ni tashqi eshituv yo‘lining tog‘ay-parda bo‘limi suyak bo‘limiga o‘tish joyida orqa devorining terisi ostiga 1,5 - 2 ml 1-2% novokain eritmasi yuboriladi yoki 10% lidokain aerozoli sepiladi. Bolalarda parasentez jarrohlik amali qisqa muddatli umumiy og‘riqsizlantirish ostida bajarilishi mumkin. Yordamchi boshi yostiq ustiga qo‘yilgan, yarim o‘tirgan yoki yotgan bemorning boshini ushlab turadi. Odatda nog‘ora parda orqa yoki pastki qismi sohasida pastdan yuqoriga qarab kesiladi. Parasentez ninasi 1 -1,5 mm chuqurlikka sanchiladi, chunki u haddan tashqari chuqur sanchilganda labirintning ichki devori jarohatlanishi mumkin. Doimiy teshik hosil qilmaslik maqsadida kesim nog‘ora parda halkasiga yetmasligi lozim. Odatda parasentezda hosil qilingan sun’iy teshik nozik chandiq hosil qilib 7-10 kunda batamom bitib ketadi (40-rasm). Parasentez jarrohlik amali bajarilgandan so‘ng tashqi eshituv yo‘lidan qon aralash yiringli ajralma oqadi, shunda unga toza doka yoki paxta pilikcha kiritilib, kuniga 1-2 marta almashtirib turiladi. Quyuq yiringli ajralmaga dastlab 3% vodorod peroksidi tomizilib, so‘ngra tashqi eshituv yo‘li zondga o‘ralgan paxta bilan tozalanadi. O‘z vaqtida bajarilgan parasentez amali og‘riqni va kasallikning umumiy belgilarini kamayishiga, yallig‘lanishni tugashiga, asoratlarni oldini olishga va eshitish qobiliyatini tezda tiklanishiga yordam beradi. Parasentez yoki mikromiringotomiya jarrohlik amalini optik asbob yordamida bajarish juda yaxshi natija beradi. Nog‘ora parda o‘z o‘zidan yoki parasentez, mikromiringotomiya yordamida teshilgandan so‘ng, ya’ni kasallikning ikkinchi bosqichida, tashqi eshituv yo‘lidagi yiringli ajralma bir necha marta paxta bilan tozalanib, nog‘ora bo‘shlig‘iga transtimpanal yo‘l orqali gormon va antibiotik aralashmasi (nog‘ora bo‘shlig‘ida chandiqlar hosil bo‘lishini oldini olish maqsadida aralashmaga tripsin yoki lidaza qo‘shish mumkin) yuboriladi. Tana haroratigacha isitilgan aralashma bemor yotgan holatida tashqi eshituv yo‘liga 1 ml 40-rasm. Parasentez miqdorda qo‘yiladi va quloq do‘mboqchasi tashqi eshituv yo‘lining teshigiga yengil bosiladi, shunda aralashma nog‘ora bo‘shlig‘iga tarqaladi. Aralashma nog‘ora bo‘shlig‘i, eshituv nayi va burunhalqumga tarqalishini yaxshilash uchun tashqi eshituv yo‘liga avval qon tomirlarni toraytiruvchi tomchi (naftizin, adrenalin) tomiziladi. Tashqi eshituv yo‘li yiringdan tozalangandan so‘ng unga birorta antibiotik, naftizin va gidrokortizon emulsiyasidan tayyorlangan aralashma tomiziladi va bemor boshini qarama-qarshi tomonga egib turgan holatida quloq do‘mboqchasi bir necha bor bosiladi. Bunday harakatlar tashqi eshituv yo‘lining havo bosimini o‘zgartirib, nog‘ora bo‘shlig‘idagi dorilarni eshituv nayiga tarqalishini ta’minlaydi. Dorilarni transtimpanal yo‘l orqali yuborish samarali davolash usuli hisoblanadi. O‘tkir yiringli o‘rta otitning ikkinchi bosqichida spirtli eritmalarni qo‘llash mumkin emas, chunki spirt nog‘ora bo‘shlig‘ining shilliq pardasiga salbiy ta’sir ko‘rsatib, og‘riqni kuchaytiradi va shilliq pardani dag‘allashtiradi. Kasallikning birinchi bosqichida bajariladigan barcha muolajalar (og‘riqsizlantirishdan tashqari) uning ikkinchi bosqichida ham davom ettiriladi. Bemorga antibiotiklar va antigistamin dorilar ichish buyuriladi, burniga qon tomirlarini toraytiruvchi tomchilardan so‘ng 1-2% protorgol eritmasi tomiziladi. Qulog‘idan ko‘p miqdorda quyuq yiringli ajralma oqayotgan bemorga mukolitiklar (ambroben, bronxopret), yallig‘lanishga qarshi, gipersekresiyani va shilliq parda shishini kamaytiruvchi hamda eshituv nayining hilpillovchi epiteliy faoliyatini kuchaytiruvchi dorilar, fluimutsil, sinupret buyuriladi. Quloq ajralmasida pH ko‘rsatkichini ishqoriy tomonga siljishi tashqi eshituv yo‘li terisini yallig‘lanishiga olib keladi. Shuning uchun tashqi eshituv yo‘liga birorta indefferent yog‘ (vazelin yoki paxta yog‘i ) surtish foydadan xoli emas. Yiringli ajralmani o‘ziga so‘rib olishi uchun tashqi eshituv yo‘liga nog‘ora pardagacha quruq bintli pilikcha joylanib, ho‘l bo‘lganda almashtiriladi. Fizioterapevtik muolajalardan bemorga UBN, UVCh, SVCh va geliy-neon lazer terapiyasi tavsiya qilinadi. Geliy-neon lazer tashqi quloq orqali 5 daqiqa davomida ta’sir etiladi (lazerning dozasi 24 Dj/sm2 ). Jami 5-6 muolaja o‘tkaziladi (lazerning umumiy dozasi 120-144 DJ/sm2). Kasallikning uchinchi bosqichida nog‘ora pardaning teshigi odatda nozik chandiq hosil qilib yopiladi. Ammo ba’zan nog‘ora bo‘shlig‘ining ichida chandiqli bitishmalar rivojlanishi va eshituv suyakchalarining harakatini cheklab qo‘yishi mumkin. Bu bosqichda bemorning eshitish qobiliyatini to‘liq tiklanishi muhim ahamiyatga ega. Shuning uchun davolash tadbirlari eshituv nayining havoni o‘tkazish faoliyatini tiklashga va organizmning ximoya kuchini oshirishga qaratiladi. Bemorga vitaminlar, biostimulyatorlar (apilak, aktovegin) buyuriladi. Eshituv va muvozanat a’zolarining faoliyati tiklanganligiga ishonch hosil qilish maqsadida akumetriya, audiometriya, vestibulometriya tekshiruvlari o‘tkaziladi. Yashirin yoki sust kechgan yiringli o‘rta otitlarda kasallik belgilarining noaniqligiga qaramasdan parasentez jarrohlik amali mumkin kadar erta bajarilishi foydadan xoli emas. Bunday hollarda parasentezdan so‘ng nog‘ora bo‘shlig‘ining ajralmasi so‘rib olinib, keyin eshituv nayi faoliyati tiklanib, davolash muolajalari o‘tkaziladi. Zamburug‘lar ko‘zg‘atgan o‘rta otit nistatin, levorin va lamizil dori vositalari bilan davolanadi (davolash 10 kunlik tanaffus bilan 2 hafta davomida olib boriladi va 2 marta takrorlanadi). Mahalliy usulda lamizil malhami va nitrofungin eritmasi qo‘llaniladi. Grippdan so‘nggi o‘rta otitni davolashda yuqorida qayd etilgan tadbirlardan tashqari, bemorga virusga qarshi dori vositalar buyuriladi. Grippda rivojlangan o‘tkir o‘rta otit ko‘pincha o‘tkir sensonevral past eshitishlik bilan birga kechadi, shuning uchun bemorda akumetriya, audiometriya tekshiruvlari va shoshilinch davolash tadbirlari o‘tkaziladi. O‘tkir yiringli o‘tra otitning rivojlanishiga allergik omillar sabab bo‘lganda bemorlarga spetsefik va nospetsefik giposensebilizatsiya terapiyasi buyuriladi. O‘rta quloqning o‘tkir yiringli yallig‘lanishi quyidagicha yakunlanishi mumkin: 1. Sog‘ayish - bemorda otoskopiya manzarasi va eshitish kobiliyati to‘liq tiklanadi, nog‘ora pardaning teshigi chandiqsiz bitib ketadi, ba’zan hosil bo‘lgan chandiq ohakli tuzlar (petrifikatlar) bilan qoplanadi. 2. Nog‘ora bo‘shlig‘ida chandiqlanish jarayonini rivojlanishi - nog‘ora pardada quruq teshik hosil bo‘ladi, eshituv suyakchalari orasida hosil bo‘lgan chandiqli bitishmalar tufayli ularning harakatchanligi cheklanadi va bemorda o‘sib boruvchi konduktiv past eshitishlik rivojlanadi. 3. Kasallik surunkali klinik kechimiga (surunkali yiringli o‘rta otitga) aylanishi. Nog‘ora pardada doimiy teshik hosil bo‘lib, quloqdan yiringni qayta- qayta oqishi kuzatilib, uning eshitish faoliyati pasayadi. 4. Bemorlarda u yoki bu asoratlarni rivojlanishi. O‘tkir yiringli o‘rta otitdan so‘ng mastoidit (2 yoshgacha bo‘lgan bolalarda antrit), labirintit, yuz asab tolasi falaji, meningit, bosh miya va miyacha ho‘ppozlari va sigmasimon sinus trombozi, otogen sepsis kabi asoratlar rivojlanishi mumkin. Profilaktikasi. O‘tkir o‘rta otit kasalligini oldini olish tadbirlari quyidagilardan iborat: 1) gigiena qoidalariga rioya qilish; 2) bolani to‘g‘ri ovqatlanish; 3) bola organizmini chiniqtirish; 4)yuqumli kasalliklarga qarshi o‘z vaqtida emlash; 5) yuqori nafas yo‘llari kasalliklarini to‘g‘ri davolash; 6) burun va burun yondosh bo‘shliqlari kasalliklarini o‘z vaqtida aniqlash; 7) burun orqali nafas orlish faoliyatini tiklash; 8) organizmning umumiy va mahalliy immunitetini kuchaytirish. YOSh BOLALARDA O‘TKIR YIRINGLI O‘RTA OTIT ayniqsa ko‘p uchraydi va barcha ambulator va statsionar bemorlarning 15-16% tashkil etadi. Chaqaloqlarda yiringli o‘rta otitning rivojlanishiga Enterobacteriacae oilasiga mansub grammanfiy tayoqchalar (E.coli, S. Pneumoniae va boshk.) sabab bo‘lsa, bir oylik va undan katta bolalarda kasallikni S. pneumoniae va H. influencae qo‘zg‘atadi. Bolalarda o‘rta quloqning o‘tkir yallig‘lanishi ko‘p uchrashini va o‘ziga xos belgilar bilan kechishini quyidagi omillar bilan izohlash mumkin: - yosh bolalarda o‘rta quloqning anatomik tuzilishi va fiziologiyasi o‘ziga xos xususiyatlarga egaligi: a) kichik yoshdagi bolalarda eshituv nayi kalta, keng va biroz gorizontal holatda joylashishi; b) chaqaloqlarda va erta yoshdagi bolalarda nog‘ora bo‘shlig‘ida havo va yupqa shilliq parda o‘rnida mikroblar ko‘payishiga qulay sharoit yaratuvchi yumshoq miksoid to‘qima va homila atrofi suyuqligi qoldiqlarini borligi; - yosh bolalarda o‘rta quloq shilliq padasining mahalliy va organizmning umumiy immuniteti yaxshi rivojlanmaganligi; - chaqaloq ko‘p vaqt davomida gorizontal holatda yotishi va uning eshituv nayi keng va katta bo‘lganligi sababli sut va suyuq ovqat nog‘ora bo‘shlig‘iga kirib, uni yallig‘lanishiga olib kelishi mumkinligi; - yosh bolalarda qizamiq, skarlatina, difteriya kabi yuqumli kasalliklar ko‘p uchraydi va ularda rivojlangan o‘tkir yiringli o‘rta otit og‘ir kechadi. - katta yoshdagi bolalarda o‘tkir tonzillit, halqum murtagi gipertrofiyasi va uni yallig‘lanishi eshituv nayining burunhalqum teshigini yopib qo‘yishi natijasida uning faoliyati buzilib, o‘rta quloqni yallig‘lanishiga sabab bo‘ladi. - homila davrini va tug‘ilish jarayonini og‘ir kechishi, chala tug‘ilish, akusherlik muolajaci paytida jarohat olish chaqaloqda o‘tkir o‘rta otitni rivojlanishiga yordam beradi. - sun’iy ovqatlantirish, gipotrofiya, gipovitaminoz, raxit va boshqa kasalliklar bolalarda o‘tkir yiringli o‘rta otitni noaniq va sust kechishiga sabab bo‘ladi. Klinik belgilari. Yosh bolalarda o‘tkir yiringli o‘rta otit o‘ziga xos kechadi. U ko‘pincha ikkilamchi kasallik sifatida o‘tkir respirator virusli infeksiyalarda, qizamiqda, skarlatinada, difteriyada va sepsisdan so‘ng rivojlanib, to‘satdan boshlanadi. Bolaning tana harorati dastlab subfebril, 1 -2 kundan so‘ng 39,5 - 400C ko‘tariladi. Quloq dumbog‘i bosilganda og‘riq paydo bo‘lishi kasallikning muhim belgilaridan biri hisoblanadi. Qulog‘i og‘rigan bolaning hatti-harakati kattalarnikidan farq qiladi; dastlabki kunlarda u bezovtalanib ko‘p yig‘laydi, ko‘krakni emolmaydi, og‘rigan qulog‘ini onasining qo‘liga ishqalaydi,uyqusi buziladi. 4-5 oylik bola boshini har tomonga tashlab yig‘laydi. O‘rta quloq qon tomirlari kalla ichi bo‘shlig‘i qon tomirlari bilan aloqa hosil qilishi va yosh bolalarda toshsimon-tangacha suyak tirqishi ochiqligi tufayli ularda bosh miya pardalarining ta’sirlanish belgilari, ya’ni meningizm belgilari (qusish, bosh aylanishi, ensa mushagini tortilishi, boshni orqaga tashlab yig‘lash, oyoq-qo‘l mushaklari tonusining oshishi, tutqanoq) paydo bo‘ladi. Bunday belgilar bosh miya pardalarini bakteriya toksinlaridan ta’sirlanishi natijasida yuzaga keladi. Nog‘ora parda teshilib, o‘rta quloq bo‘shliqlari yiringli ajralmadan bo‘shagandan so‘ng meningizm belgilari tez orada yo‘qoladi. O‘tkir o‘rta otit bilan og‘rigan yosh bolalarda ba’zan oshqozon-ichak faoliyatining buzilishi, ya’ni o‘tkir diarreyaning belgilari (qusish, ich ketishi) kuzatiladi. Tashxis bemor shikoyatlari, kasallikni boshlanishi, klinik belgilari, otoskopiya manzarasi, rentgenografiya, kompyuterli tomografiya, timpanopunksiya, antropunksiya, parasentez, bakteriologik va boshqa laboratoriya tekshiruvlari natijasi asosida qo‘yiladi. Yosh bolalarda otoskopiya manzarasiga to‘g‘ri baho berish kasallikni o‘z vaqtida aniqlash uchun muhim ahamiyatga ega. Yosh bolalarda tashqi eshituv yo‘lining shakli tirqishsimon bo‘lishi, unda ko‘chgan epidermis to‘plami mavjudligi, nog‘ora pardaning deyarli gorizontal joylashganligi otoskopiya tekshiruvini ancha qiyinlashtiradi. Bundan tashqari yosh bolalarda nog‘ora parda nisbatan qalin bo‘lib, u quloqni tozalash paytida yoki bola yig‘laganda oson qizaradi. Yig‘layotgan yosh bolalardagi otoskopiya manzarasida nog‘ora pardani qizarishini o‘tkir o‘rta otitdagi yorqin giperemiyadan farqlash uchun bemorni bir necha vaqt kuzatish lozim. Agar yig‘layotgan bola tinchlanib nafas olgan paytida nog‘ora pardani rangi o‘zgarib, biroz oqarsa, u holda o‘rta quloqda yallig‘lanish yo‘q deb hisoblash mumkin. Nog‘ora pardaning tarqoq qizarishi, infiltratsiyasi, bilish nuqtalarining noaniqligi o‘rta quloqning o‘tkir yallig‘lanishdan dalolat beradi. Bolada o‘tkir yiringli o‘rta otitning boshqa klinik belgilari aniqlangan hollarda shoshilinch timpanopunksiya yoki parasentez jarrohlik amali bajariladi. Ayrim hollarda nog‘ora parda xiralashib, kulrang yoki sarg‘ish ko‘chgan epidermis bilan qoplangan bo‘lsa, boshqa hollarda u yupqalashadi, old qismlari orqali xira dog‘ga o‘xshash yiring ko‘rinadi. To‘rt qismlarining birida infiltratsiya va bo‘rtish borligi ham o‘tkir yiringli o‘rta otitga xos belgi hisoblanadi. Yosh bolalarda ham o‘tkir yiringli o‘rta otit uch bosqichda kechadi. Ammo yosh bolalarda nog‘ora parda qalin bo‘lganligi, nog‘ora bo‘shlig‘ining shilliq pardasi ajralmani o‘z ichiga tez singdirib olish qobiliyatiga ega ekanligi va o‘rta quloq ajralmasi keng va kalta eshituv nayi orqali oson chiqarilishi cababli ularda nog‘ora parda ko‘pincha teshilmaydi va jarayon ko‘p hollarda sog‘ayish bilan tugaydi. Qonda leykotsitoz, EChT oshishi, immunologik ko‘rsatkichlarni o‘zgarishi, so‘rg‘ichsimon o‘siq sohasining termometriyasi ham to‘g‘ri tashxis ko‘yishda muhim ahamiyatga ega. Davolashda klinik belgilarning keskinligi, mavjud bo‘lgan asoratlar va bolaning umumiy ahvoli e’tiborga olinadi. O‘tkir yiringli o‘rta otitni kompleks davolashda antibiotikoterapiya muxim o‘rinni egallaydi. Masalan, 2 yoshgacha bo‘lgan va kasallikning klinik belgilari keskin rivojlangan, tana harorati 380C va undan ortiq bo‘lgan bolaga albatta antibiotik buyuriladi. Bolaning yoshi va vazniga qarab kerakli miqdorda antibiotiklar (augmentin, sefuroksim, sefozolin) buyuriladi. Yosh bolalarda o‘tkir yiringli o‘rta otit ko‘pincha burun va burunhalqum kasalliklari bilan birga kechishi sababli eshituv nayi o‘tkazuvchanligini yaxshilash, ajralmani nog‘ora bo‘shlig‘idan chiqarish uchun burun va burun-halqum shilliq pardasi shishini kamaytirish tadbirlari o‘tkaziladi. Buning uchun bolaning burniga 0,05% naftizin, sanorin, nazivin kabi qon tomirlarni toraytiruvchi tomchilar tomiziladi. Bir yoshgacha bo‘lgan bolaning burniga emishidan 10 daqiqa oldin bir tomchi 0,1% adrenalin gidroxlorid qo‘shilgan izotonik eritma tomiziladi. Tomchilarni tomizishdan oldin bolaning burni tozalanadi, yosh bolalarda burun ajralmasi rezina balloncha yordamida so‘rib olinadi. Yallig‘lanishga qarshi tadbirlar bilan bir qatorda burunga 1% protargol yoki kollargol eritmalarini tomizish tavsiya qilinadi. Quloqdagi yallig‘lanish jarayoni tugagandan so‘ng halqum murtagi gipertrofiyasi aniqlansa, u holda adenotomiya jarrohlik amali bajarilib, eshituv nayining faoliyati tiklanadi. Bolalarda otoskopiya manzarasi ishonchli bo‘lmagan, ammo ahvoli tobora yomonlashib borgan hollarda timpanopunksiya yoki parasentez jarrohlik amalini imkon qadar ertaroq bajarish lozim. Bunda nog‘ora parda orqa-pastki kvadrantida kesiladi. Parasentezdan so‘ng tashqi eshituv yo‘lida yiringni paydo bo‘lishi o‘rta otitning eng ishonchli belgisi hisoblanadi. Ba’zan yiring tashqi eshituv yo‘lida bir necha soatdan so‘ng paydo bo‘lishi mumkin. Parasentez jarrohlik amalidan so‘ng bolaning umumiy ahvoli tez orada yaxshilanadi. Ayrim hollarda kasallik bir necha kundan keyin yana avj olishi mumkin, shunda parasentez jarrohlik amalini takroran bajarishga to‘g‘ri keladi. Bu ham kerakli natija bermagan va so‘rg‘ichsimon o‘siq katakchalarining yallig‘lanishi rivojlanganligiga shubha tug‘ilgan hollarda bemorda antrotomiya jarrohlik amali bajariladi. Nog‘ora parda teshilgandan so‘ng yosh bolalarda nog‘ora bo‘shlig‘ida yallig‘lanish o‘smalarini hosil bo‘lishi kattalarga nisbatan ko‘proq uchraydi. Ular nog‘ora parda teshigini yopib, ajralma chiqarilishini qiyinlashtiradi. Shuning uchun bolaning qulog‘iga qon tomirlarni toraytiruvchi tomchi, masalan 0,1% adrenalin gidroxlorid yoki naftizin tomizilib (2 tomchidan kuniga 3 mahal), quloq dumboqchasi bir necha bor yengil bosilgandan so‘ng tashqi eshituv yo‘li tozalanib, nog‘ora bo‘shlig‘iga xuddi shu usulda antibiotik va gidrokortizon emulsiyasi aralashmasi yuboriladi. Profilaktikasi. O‘rta quloq kasalliklarini oldini olish choralari bola tug‘ilgandan boshlab olib borilishi lozim. Gigiena qoidalariga rioya qilish, to‘g‘ri ovqatlantirish, organizm himoya kuchini oshirish, o‘tkir respirator kasalliklarni oldini olish, chiniqtirish, suv muolajalarini qo‘llash tadbirlari bolalarda o‘tkir yiringli o‘rta otitni oldini olishga yordam beradi. Emizikli bolalarda quloq kasalliklari nisbatan kamroq uchraydi. Bolalardagi burun, burun yondosh bo‘shliqlari va halqum kasalliklari ham o‘rta quloqning yallig‘lanishiga olib kelishi mumkinligi sababli ularda ushbu a’zolar kasalliklarini oldini olish tadbirlarini o‘tkazish muhim ahamiyatga ega. O‘tkir respirator kasallik bilan og‘rigan bolada birinchi navbatda burun orqali nafas olish faoliyati tiklanishi lozim. Eshituv nayining anatomik tuzilishini hisobga olib emizikli bolalarni ovqatlantirish paytida boshi biroz yuqoriroq holatda bo‘lgani maqul. Ko‘pincha yosh bolalarda o‘rta quloqning o‘tkir yiringli yallig‘lanishi boshqa umumiy kasalliklarning belgilari ostida yashirin kechadi. Ularda otoskopiya manzarasini noaniqligi, bezovtalik, tana vazninini yo‘qotish, qusish, ich ketish, tutqanoq, boshini orqaga tashlash, ona ko‘kragini ema olmaslik belgilarini kuzatilishi davolashda otorinolaringolog va pediatrni ishtiroq etishini taqozo qiladi. YUQUMLI KASALLIKLARDA RIVOJLANGAN O‘RTA OTIT odatda og‘ir kechadi va organizm himoya kuchining pasayishi hamda qo‘zg‘atuvchi mikroorganizmning virulentligiga bog‘liq bo‘ladi. Infeksiya nog‘ora bo‘shlig‘iga eshituv nayi orqali, ba’zan gematogen yoki limfogen yo‘llar orqali tarqaladi. Yuqumli kasalliklarda yallig‘lanish jarayoni ikkala quloqda bir vaqtda rivojlanib, o‘rta va ba’zan ichki quloq tuzilmalariga tez tarqaladi. O‘rta quloqning o‘tkir yallig‘lanishi yuqumli kasallikning boshlang‘ich davrida rivojlanishi va asosiy kasallikning barcha belgilari bilan birga kechishi mumkin; ba’zan esa u ikkilamchi jarayon sifatida yuqumli kasallikning keyingi bosqichlarida rivojlanadi. Grippdan so‘ng rivojlangan o‘rta otit odatda gripp epidemiyasi paytida kuzatilib, yallig‘lanish jarayoni gemorragik shaklda kechadi. Tashqi eshituv yo‘lining suyak qismi terisining epidermisi ostiga va nog‘ora pardada teri osti qontalashishlari paydo bo‘lib, gemorragik pufakcha yoki bulla deb ataladi. Shuning uchun bunday otit bullyoz otit deb yuritiladi. Otoskopiyada nog‘ora parda va tashqi eshituv yo‘lining terisi tarqoq qizarishi ostida 2-3 dona aylana to‘q-qizil gemorragik pufakchalar ko‘rinadi. Pufakchalar ochilganda kam miqdorda qon aralash suyuq ajralma paydo bo‘ladi. Grippdan so‘nggi o‘rta otitda yallig‘lanish jarayoni ko‘pincha nog‘ora usti chuqurligida (epitimpanumda) joylashadi va og‘ir kechadi. Ba’zan bemorda jarayon ichki quloqqa tarqalishi va bemorda meningit kasalligining rivojlanishiga olib kelishi mumkin. Bunday otitni davolash taktikasi parasentez jarrohlik amalini bajarish va o‘rta quloqdan yiringli ajralmani chiqarish, davolashda antibiotiklarni (amoksiklav, amoksitsilin, klofaran), kortikosteroidlarni, dezintoksikatsiya va desensibilizatsiya tadbirlarini (kalsiy glyukonat, suprastin) hamda vitaminlarni keng qo‘llashdan iborat. Bir vaqtning o‘zida maxalliy usulda burun bo‘shlig‘iga interferon tomizish va ingalyatsiya qilish, eshituv nayi faoliyatini yaxshilash maqsadida naftizin, sanorin eritmalarini tomizish, oyoqlarga issiq vanna qilish, so‘rg‘ichsimon o‘siq sohasiga issiq yoki yarimspirtli boylam qo‘yish va simptomatik davolash tadbirlari (tana haroratini me’yorlashtirish, og‘riqni kamaytirish va boshq.) olib boriladi. Yiringli ajralmaning miqdori ko‘payib, suyak to‘qimasining o‘zgarish belgilari paydo bo‘lgandagina so‘rg‘ichsimon o‘siq sohasida jarroxlik amali bajarilishi lozim. Agar grippdan keyin rivojlangan o‘rta otitda nog‘ora bo‘shlig‘ida yiringli ajralma yo‘qligi isbotlansa, unda bemorda asorat sifatida rivojlangan meningit nima bilan bog‘liqligi aniqlanishi lozim. Grippdan keyin rivojlangan o‘rta otitda bemorning eshitish qobiliyati tekshirilib turiladi, chunki ularda kech rivojlangan konduktiv past eshitishlik bilan birga sensonevral past eshitishlik belgilari paydo bo‘lishi mumkin. Skarlatinadan so‘ng rivojlangan o‘rta otit ko‘proq kichik yoshdagi bolalarda uchraydi. Jarayon o‘rta quloqning suyak va yumshoq to‘qimalarining nekrotik yallig‘lanishi bilan kechadi. Skarlatina va qizamiqdagi nekrotik o‘rta otit odatda yuqumli kasallikning dastlabki kunlarida rivojlanib, ko‘pincha burun va halqumning nekrotik jarayonlari bilan birga kechadi. Nekrotik o‘rta otitda yuzaga kelgan o‘rta quloq qon tomirlarining trombozi nog‘ora bo‘shlig‘ining shilliq pardasi, eshituv suyakchalari va so‘rg‘ichsimon o‘siqning suyak to‘qimasi nekroziga olib keladi. Infeksiya toshsimon - tangacha tirqishi yoki nekrotik jarayon hosil qilgan yo‘l orqali kalla bo‘shlig‘iga tarqalishi va bolada og‘ir kalla ichi asorati (yiringli meningit, sigmasimon sinus trombozi, bosh miya va miyacha ho‘ppozi), ba’zan yuz asab tolasi falaji rivojlanishiga sabab bo‘lishi mumkin. Klinik belgilari. Skarlatinada va qizamiqda o‘rta quloqni yallig‘lanishi klinik belgilarsiz boshlanadi, chunki bu davrda bemorda asosiy kasallikning belgilari yetakchilik qiladi. Quloqning patologik jarayoni yashirin boshlanib, nog‘ora parda tez orada nekrozga uchrashi tufayli bolaning qulog‘i og‘rimaydi. Kasallikning birinchi belgisi - bu quloqdan ko‘p mikdorda badbo‘y hidli yiring oqishi bo‘lib, so‘rg‘ichsimon o‘simta sohasini og‘rishi va eshitish qobiliyatining pasayishi esa bemorda suyak to‘qimasi yallig‘langanligini bildiradi. Otoskopiyada nog‘ora pardada yirik teshik hosil bo‘lganligi, hatto butunlay yemirilganligi aniqlanadi; ba’zan nog‘ora pardani teshilishi bir kun ichida sodir bo‘lishi mumkin. O‘rta quloqning o‘tkir yallig‘lanishi ko‘p hollarda surunkali shaklga aylanadi. Nekrotik jarayon ichki quloqqa tarqalganda bemorda serozli yoki yiringli labirintit rivojlanib, ba’zan quloqning eshituv va muvozanatni saqlash faoliyatlari to‘liq izdan chiqishi mumkin. Ikki tomonlama nekrotik labirintit bemorda sensonevral karlikni rivojlanishiga olib keladi. Davolash tadbirlari yiringli o‘rta otitni davolash tadbirlariga o‘xshash bo‘lib, asosiy kasallikni davolash va o‘rta quloqdagi mahalliy bergilarni bartaraf etishga qaratiladi. Qizamiq va skarlatinada antibiotiklarni o‘z vaqtida va to‘g‘ri qo‘llash nekrotik otit va uning asoratlarini oldini olishga yordam beradi. So‘rg‘ichsimon o‘siq katakchalarining chirishi va kariesi rivojlangan bemorda jarrohlik davolash usuli qo‘llanilib, chirigan va kariesga uchragan to‘qimalar sog‘lom suyak to‘qimasigacha tozalanadi. Quloq ortidagi jarohat maydoni ochiq usulda davolanadi, granulyatsiya to‘qimasi o‘sib borishi bilan minerallardan xoli qo‘zichoq suyagi yoki konservatsiya qilingan tog‘ay to‘qimasi bilan to‘ldirilib (mastoido-plastika), yumshoq to‘qimalar o‘zaro tikiladi. O‘tkir yuqumli kasallik bilan og‘rigan bemorlarda burun, og‘iz va halqum bo‘shliqlarini sog‘lomlashtirish, o‘rta quloq yallig‘lanishining klinik belgilari paydo bo‘lganda tegishli davolash tadbirlarini o‘tkazish zarur. ANTRIT - so‘rg‘ichsimon o‘siq g‘orining shiliq qavati va g‘or atrofi suyak to‘qimalarining yiringli yallig‘lanishi. So‘rg‘ichsimon o‘siq katakchalari uch yoshli bolalarda to‘liq shakllangan bo‘ladi. Chaqaloq va yosh bolalarda esa chakka suyagining so‘rg‘ichsimon o‘siqda yagona bo‘shliq, ya’ni antrum bo‘shlig‘i (so‘rg‘ichsimon o‘siq g‘ori) bo‘lganligi sababli bu yoshdagi bolalarda so‘rg‘ichsimon o‘siqning yallig‘lanishi “antrit” deb nomlanadi. Yosh bolalarda o‘tkir yiringli o‘rta otit va antrit kasalliklari bir vaqtda kechishi mumkin. Bunday hollarda kasallik “otoantrit” deb yuritiladi. Antrit ko‘pincha sun’iy ovqatlanuvchi, gipotrofiya, raxit, dizenteriya, zotiljam bilan og‘rigan bolalarda ko‘proq uchraydi. Antritda subperiostal ho‘ppoz asorati mastoiditdagiga nisbatan ko‘proq uchraydi va ba’zan suyak to‘qimasi yemirilishidan oldin hosil bo‘ladi; yiring bitmay qolgan tirqishlar (tangacha-so‘rg‘ich va nog‘ora-so‘rg‘ich tirqishlar) orqali ichki quloqqa va kalla ichiga tarqaladi. Klinik belgilari. Antrit ayon va yashirin (notipik) klinik shakllarda kechishi mumkin. Kasallikning ayon shaklida bolada o‘tkir yiringli o‘rta otitning barcha belgilari: qulog‘idan yiringli ajralmani oqishi, uyqusini buzilishi, ishtahasini pasayishi, tana haroratini 38-390 S ga ko‘tarilishi, ko‘krakni emmasligi, bezovtalanishi, ko‘p yig‘lashi, meningizm belgilari kuzatiladi. Antritning yashirin klinik kechimida bola karaxt va holsiz bo‘lishi, qulog‘ini biroz og‘rishi (bola qo‘lini qulog‘iga ko‘p olib boradi va uni ushlab, tortadi), tana haroratini subfebril yoki me’yorda bo‘lishi, vaznini kamayishi, tez-tez ich ketishi, qusish belgilari kuzatiladi. Co‘rg‘ichsimon o‘siq sohasining terisi biroz qizarganligi, paypaslanganda va bosib ko‘rilganda og‘rishi aniqlanadi. Otoskopiyada tashqi eshituv yo‘lida quyuq-oqish yiringli ajralma borligi va tozalangandan so‘ng qayta to‘planishi kuzatiladi. Nog‘ora parda to‘q qizil, pushti yoki kulrang, bilish nuqtalari noaniq, ba’zan nog‘ora pardaning orqa yuqori qismini bo‘rtganligi ko‘rinadi. Nog‘ora parda teshilgan xollarda teshik orqali yiringli ajralmani tomir urishiga monand to‘lqinlanib chiqishi kuzatiladi. Bundan tashqari, tashqi eshituv yo‘lining yuqori va orqa devorlari orasidagi burchak tekislanganligi, ba’zan uning orqa yuqori devori osilganligi (Shvars belgisi) ko‘rinadi. Quloq suprasi birikish joyida teri burmasi biroz tekislanib, paypaslanganda og‘riydigan shish borligi (shish barmoq bilan yengil bosilganda barmoq izi qolmaydi) aniqlanadi. Tashxis bemor shikoyatlari, anamnez ma’lumotlari, kasallikni boshlanishi, uning mahalliy va umumiy belgilari, tashqi ko‘ruv, otoskopiya, mikrootoskopiya, timpanopunksiya, parasentez, antropunksiya, rentgenografiya, kompyuterli tomografiya va klinik tekshiruvlarning natijalari asosida qo‘yiladi. Antrit ayon klinik belgilar bilan kechgan hollarda tashxis qo‘yish qiyin bo‘lmaydi, ammo mahalliy belgilari sust rivojlangan notipik shaklini aniqlash ancha qiyin. Chakka suyagi rentgenogrammasi yoki kompyuterli tomogrammasida so‘rg‘ichsimon o‘siq g‘ori xiralashganligi ko‘rinadi. Ammo antrit kasalligida rentgenografiya tekshiruvi hal qiluvchi ahamiyatga ega emas. Shuning uchun tashxis qo‘yish va davolash maqsadida parasentez, timpanopunksiya va antropunksiya jarrohlik amallari bajariladi. Antrotomiya jarrohlik amali umumiy og‘riqsizlantirish ostida konservativ davolash tadbirlari natija bermagan va bemorda periantral maydonning osteomieliti belgilari paydo bo‘lgan hollarda bajariladi. Quloq orqasida, quloq suprasining birikish joyidan 0,5 sm orqada, birikish chizig‘iga parallel ravishda teri 1,5 sm uzunlikda yoysimon kesiladi (43-rasm). Qon oqishi to‘xtatilgandan so‘ng maxsus asbob yordamida yumshoq to‘qima orqaga, oldinga siljitiladi va so‘rg‘ichsimon o‘siq g‘ori sathida joylashgan Shipo uchburchagi maydoni ochiladi. Bu maydon tashqi eshituv yo‘lining orqa-yuqori burchagidan biroz yuqorida va orqaroqda joylashadi. So‘rgichsimon o‘siq g‘orini ochish, ya’ni antrotomiya jarrohlik amali o‘tkir tibbiy qoshiqcha, o‘tkir uchli va novsimon iskana, bolg‘acha, Voyachek iskanasi, parma yoki stomatologik bormashina yordamida bajarilishi mumkin. Bunda bolalarda so‘rg‘ichsimon o‘siq g‘ori nisbatan katta va yuza joylashganligini inobatga olish lozim. So‘rg‘ichsimon o‘siq katakchalari yallig‘langan va yemirilgan suyak to‘qimalaridan, yiring va yallig‘lanish o‘smalaridan tozalanadi. Bolalarda so‘rg‘ichsimon o‘siq g‘ori odatda 1,0-1,5 sm chuqurlikda joylashgan bo‘ladi. Ochilgan bo‘shliq so‘rg‘ichsimon o‘siq g‘ori, ya’ni antrum ekanligiga ishonch hosil qilish uchun bo‘shliq ichiga tugmachali zond kiritiladi. Odatda zond so‘rg‘ichsimon o‘siq tomondan, ya’ni aditus at antrum orqali nog‘ora bo‘shlig‘iga oson kiradi. Bundan tashqari, antrum bo‘shlig‘ining tubida tashqi yarim doira kanal ampulasining bo‘rtish maydoni ko‘rinadi. G‘orga kirish teshigini tozalash paytida uzangichani o‘z o‘rnidan chiqarib yubormaslikka harakat qilish lozim, chunki uning kalta o‘simtasi g‘orga kirish joyining tubida joylashgan bo‘ladi. Bundan tashqari, yuz asab tolasi, sigmasimon sinus va yarim doira kanallar atrofini yallig‘langan suyak to‘qimalaridan tozalash paytida ham asoratlar yuz berishi mumkinligini esda tutish va extiyotkorlik bilan harakat qilish talab etiladi. Jarrohlik amalidan so‘ng bo‘shliq iliq antiseptik eritmalar (furatsilin, dioksidin) bilan yuvilib, bo‘shliq ichiga gipertonik yoki antibiotik eritmasiga shimdirilgan tiqma joylanadi va aseptik boylam qo‘yiladi. Boylam har kuni almashtirib turiladi. Bemorga antibiotikoterapiya, dezintoksikatsiya, desensibilizatsiya,mahalliy davolash tadbirlari va fizioterapiya muolajalari tavsiya qilinadi. Odatda bemor jarrohlik amalidan so‘ng 10-12 kun ichida sog‘ayib ketadi. Bolalarda o‘rta quloqning yallig‘lanishi va mastoiditni oldini olish uchun gigiena qoidalarga rioya qilish, bolani to‘g‘ri ovqatlantirish va yuqumli kasalliklarni oldini olish chora-tadbirlari o‘tkazilishi lozim. Bolani ona suti bilan ovqatlantirish va chiniqtirish uni sog‘lom o‘sishiga yordam beradi. Burun, burun yondosh va halqum kasalliklarini davolash, o‘tkir yiringli o‘rta otitni o‘z vaqtida va to‘g‘ri davolash keyingi asoratlarni oldini olishga yordam beradi. MASTOIDIT (mastoiditis) - so‘rg‘ichsimon o‘siq shilliq pardasi va suyak to‘qimasining yiringli yallig‘lanishi. Kasallik o‘tkir yiringli o‘rta otit va surunkali 43- rasm.Antrotomiyada terini kesish chizig‘i o‘rta otitning asorati sifatida rivojlanadi. Mastoiditning quyidagi shakllari tafovut qilinadi: 1) birlamchi mastoidit - o‘tkir yiringli o‘rta otitni rivojlanishi bilan bog‘liq bo‘lmagan so‘rg‘ichsimon o‘simta kataklarining yallig‘lanishi; 2) ikkilamchi mastoidit: a) o‘tkir yiringli o‘rta otitda rivojlangan oddiy mastoidit, shu jumladan cho‘qqi-bo‘yin (Betseld) mastoiditi; b) notipik mastoidit - nog‘ora parda teshilishidan oldin rivojlangan mastoidit va qaytalanuvchi mastoidit. Zigomatitsit, skvamit va petrozitlar mastoiditning alohida shakllari hisoblanadi. Mastoidit ko‘pincha so‘rg‘ichsimon o‘siq katakchalarining pnevmatik tuzilishida rivojlanadi. Etiologiyasi. Mastoiditning rivojlanishiga o‘tkir yiringli o‘rta otitni qo‘zgatgan mikroblar (streptokokk, stafilokokk, pnevmokokk, ichak va difteriya tayoqchalari, sil mikobakteriyasi, filtrlanuvchi viruslar, og‘iz bo‘shlig‘i spiroxetasi, S. Pneumoniae, H. Influenzae, M.catarrhalis, S.pyogenes, S.aureus yoki aralash mikroflora) sabab bo‘ladi. Patogenezi. Quyidagi omillar yallig‘lanish jarayonini so‘rg‘ichsimon o‘siq kataklariga tarqalishiga yordam beradi: 1) yallig‘lanishga sabab bo‘lgan qo‘zg‘atuvchining yuqori virulentliligi; 2) organizmning umumiy va mahalliy immuniteti sustligi; 3) o‘tkir yiringli o‘rta otitni yetarlicha davolamaslik va parasentez jarrohlik amalini kechiktirilishi; 4) nog‘ora bo‘shlig‘i va so‘rg‘ichsimon o‘siq kataklaridagi patologik ajralmani tashqi eshituv yo‘liga chiqarilmasligi; 5) qandli diabet, kamqonlik, sil, buyrak kasalliklari va boshqalar. Patologoanatomik o‘zgarishlar So‘rg‘ichsimon o‘simtaning yallig‘lanishida rivojlangan patologoanatomik o‘zgarishlar uning klinik bosqichlariga bog‘liq bo‘ladi: 1) kasallikning ekssudativ bosqichida so‘rg‘ichsimon o‘siq katakchalarida mukoperiostit, ya’ni so‘rg‘ichsimon o‘siq katakchalarining shilliq va mukoperiost (suyak usti) pardasining yallig‘lanishi rivojlanadi. Shilliq pardada qon aylanishining buzilishi natijasida qizarish va shish, so‘rg‘ichsimon o‘siq katakchalarida serozli, yiringli va qon aralash yiringli ekssudatni to‘planishi kuzatiladi; 2) alteratsiya bosqichida suyak to‘qimalarining yallig‘lanishi, ya’ni osteit rivojlanadi. Yallig‘lanish jarayoni so‘rg‘ichsimon o‘siq katakchalari orasidagi suyak to‘siqlariga tarqalib, ularni yemiradi; 3) so‘rg‘ichsimon o‘siq empiemasi bosqichida so‘rg‘ichsimon o‘siq katakchalari orasidagi suyak to‘siqlari yemirilib, yiringli ajralma bilan to‘lgan umumiy bo‘shliq hosil bo‘ladi. Suyak to‘qimasining yemirilish jarayoni kallaning o‘rta va orqa chuqurchalari sohasidagi bosh miya qattiq pardasigacha tarqalishi va turli kalla ichi asoratlarini rivojlanishiga olib kelishi mumkin. Klinik belgilari. O‘tkir yiringli o‘rta otitning 2-3- haftasida bemorning ahvoli to‘satdan og‘irlashib, tana harorati ko‘tarilib, boshi og‘rib, qon va siydikda yallig‘lanishga xos o‘zgarishlar paydo bo‘ladi. So‘rg‘ichsimon o‘siq sohasi shishib, paypaslanganda og‘riydi, quloq orti burmasi tekislanib, quloq suprasi old- tashqi tomonga bo‘rtib turadi. Bemor qulog‘i orqasi shishganligiga, og‘rishiga, qulog‘idan yiring oqishiga, tana harorati ko‘tarilishiga, og‘rigan qulog‘i shang‘illashi va past eshitishiga, boshi og‘rishiga shikoyat qiladi. Otoskopiyada quloqdan tomir urishiga mos ko‘p miqdorda quyuq yiring oqayotganligi ko‘rinadi; tashqi eshituv yo‘li tozalangandan so‘ng u tez orada yana yiringga to‘ladi. Ba’zan yiring nafaqat nog‘ora pardadagi teshik orqali, balki tashqi eshituv yo‘lining yemirilgan orqa suyak devori orqali oqib chiqishi mumkin. Ko‘zga tashlangan tashqi eshituv yo‘lining orqa-yuqori devorining osilishi (Shvars belgisi) mastoiditning muhim otoskopik belgisi hisoblanadi (41-rasm). Bu belgi so‘rg‘ichsimon o‘siq katakchalarida rivojlangan yallig‘lanish jarayoni natijasida so‘rg‘ichsimon o‘siqning old devori va g‘orga kirish joyini patologik ajralma bilan bosilishi natijasida yuzaga keladi. Qator hollarda bu maydonda oqma hosil bo‘lib, yiring tashqi eshituv yo‘liga oqma orqali oqib chiqadi va masdoiditning absolyut belgisi hisoblanadi. Ayrim hollarda, masalan, nog‘ora pardaning teshigi yopilib, nog‘ora bo‘shlig‘idan yiringni chiqarilishi buzilgan yoki so‘rg‘ichsimon o‘siq g‘origa kirish joyi yopilib qolgan hollarda bemorning qulog‘idan yiring oqishi to‘xtab qolishi mumkin. Ba’zan yiring so‘rg‘ichsimon o‘siq katakchalari va suyak to‘qimasining yemirilishi natijasida suyak usti pardasi ostida to‘planib, subperiostal ho‘ppozning rivojlanishiga olib keladi; bunda quloq orti terisining shishishi hisobiga burmasi tekislanib, quloq suprasi old tomonga bo‘rtib turadi. Bundan tashqari, yiring o‘z-o‘zidan antrumning tashqi devori sohasiga yoki boshqa maydonlarga tarqalishi mumkin. Masalan, yiring so‘rg‘ichsimon o‘siq cho‘qqisining ichki yuzasidan bo‘yin fassiyalari orasiga tarqalganda cho‘qqi- bo‘yin (Besold) mastoiditi, so‘rg‘ichsimon o‘siq cho‘qqisining tashqi devoriga tarqalganda - Orleanskiy mastoiditi, ikki qorinchali mushakning ichki tomoniga tarqalganda – bo‘yinning chuqur ho‘ppozi, ya’ni Mure mastoiditi deb belgilanadi. Yallig‘lanish jarayoni chakka suyagining yonoq o‘sig‘i asosiga tarqalganda - zigomatitsit, uning tangacha qismiga tarqalganda - skvamit, toshsimon qismiga tarqalganda - petrozit deb ataladi (42-rasm). Cho‘qqi-bo‘yin mastoiditida bo‘yinning yumshoq to‘qimalari shishadi, ba’zan shish so‘rg‘ichsimon o‘siq cho‘qqisidan o‘mrov cuyagi sohasigacha tarqaladi. Boshini yon tomonga burganda keskin og‘riq paydo bo‘lishi sababli bemor boshini majburan yallig‘langan tomonga egib turadi. Ba’zan yiringni bo‘yin bo‘shliqlaridan ko‘ks oralig‘iga tarqalishi natijasida bemorda mediastenit rivojlanishi mumkin. Zigomatitsit va skvamatitda yallig‘langan maydon terisining qizarishi, shish va maxalliy og‘riq kuzatiladi. Petrozitda Gradenigoning uch belgisi (quloqdan yiring oqishi, trigeminit - uch shoxli asab tolasi bo‘ylab tarqalgan kuchli og‘riq va uzoqlashtiruvchi asab tolasi bilan ta’minlangan mushaklarning qisman falaji yoki falaji) kuzatiladi. So‘rg‘ichsimon o‘siq yallig‘lanishida otoskopiyada ko‘pincha nog‘ora pardaning orqa yuqori qismi qizarib, shishganligi aniqlanadi. Yashirin mastoiditning rivojlanishida bemorning yoshi, umumiy va mahalliy immunitetinining holati, mikrobning virulentliligi, co‘rg‘ichsimon o‘siq katakchalarining o‘ziga xos anatomik tuzilishi, davolashda yo‘l qo‘yilgan hatolar muhim ahamiyatga ega. Bunday mastoidit ko‘pincha og‘riqsiz va deyarli doimo so‘rg‘ichsimon o‘siqning suyak tuzilmalarining yallig‘lanishi va yemirilishi bilan kechadi. Tashxis bemor shikoyatlari,kasallikni boshlanishi, anamnez ma’lumotlari, tashqi quloqni ko‘zdan kechirish, paypaslash, otoskopiya, mikrootoskopiya, akumetriya, audiometriya, vestibulometriya, rentgenografiya, kompyuter tomografiya, MRT, timpanopunksiya, parasentez, antropunksiya, klinik va bakteriologik tekshiruvlar natijalari asosida qo‘yiladi. Aniq klinik belgilar bilan kechgan mastoiditda tashxis qo‘yish qiyinchilik tug‘dirmaydi. Kasallik yashirin noaniq belgilar bilan kechgan xollarda tashxis qo‘yishda uning barcha ob’ektiv belgilari e’tiborga olinadi. Shumskiy yoki Shyuller bo‘yicha chakka suyagi rentgenografiyasida yallig‘langan va sog‘lom quloqlar so‘rg‘ichsimon o‘simtalarining tasviri bir-biriga taqqoslanadi; yallig‘langan tomonda rentgen tasvirida so‘rg‘ichsimon o‘siq g‘ori va katakchalarining havo saqlash holati pasayganligi, katakchalar orasidagi suyak to‘siqlari yemirilganligi, yiring va yallig‘lanish o‘smalari bilan to‘lgan bo‘shliq hosil bo‘lganligi ko‘rinadi. Zarur bo‘lsa KT va MRT tekshiruvlari o‘tkaziladi, tashxis qo‘yishda ularning ham natijalari inobatga olinadi. Ba’zan mastoiditni quyidagi kasalliklardan farqlash kerak bo‘ladi: 42-rasm. Mastoiditda yiringni tarqalish yo‘llari