O‘simliklar karantinida fitosanitar sertifikatini berish yoki fitosanitar sertifikatini berishni rad etish, fitosanitar sertifikatining amal qilishini tugatish va uni bekor qilish tartiblari Reja: 1. Fitosanitar sertifikatini berish va uni rad etish 2. Fitosanitar sertifikatini qayta rasmiylashtirish va dublikatini berish 3. Fitosanitar sertifikatlari reyestri 5.1. Fitosanitar sertifikat — eksport qilayotgan mamlakatning vakolatli davlat organlari tomonidan o‘simliklar karantini nazoratidagi mahsulotlarning har bir transport birligiga beriladigan va o‘simliklar karantini nazoratidagi mahsulotlarning o‘simliklar karantinidagi ob’ektlar bilan zararlanmaganligini tasdiqlovchi hujjat. Fitosanitar sertifikatini berish yoki berishni rad etish to‘g‘risidagi qaror ariza beruvchilar tomonidan ariza kelib tushgan kundan boshlab yetti ish kuni davomida qabul qilinadi. Hududiy inspektsiya fitosanitar sertifikatini berish yoki berishni rad etish to‘g‘risidagi qaror qabul qilingan sanadan e’tiboran bu haqidagi tegishli hujjatni bir ish kunidan kechiktirmay ariza beruvchilarga berishi (yuborishi) yoki bunday hujjatni berish rad etilganligi to‘g‘risida uni yozma shaklda, shu jumladan, axborot tizimi orqali elektron shaklda xabardor qilishi shart. Fitosanitar sertifikati berilgan kundan boshlab o‘simliklar karantini nazoratidagi mahsulotlar O‘zbekiston Respublikasidan importyor mamlakatga yetib borgan kungacha amal qiladi. Quyidagilar fitosanitar sertifikatini berishni rad etish uchun asos hisoblanadi: fitosanitar sertifikati berilishi uchun zarur bo‘lgan hujjatlarning ariza beruvchilar tomonidan to‘liq bo‘lmagan hajmda taqdim etilganligi; ariza beruvchilarning ruxsat berishga doir talablar va shartlarga muvofiq emasligi; ariza beruvchilar tomonidan taqdim etilgan arizada noto‘g‘ri yoki buzib ko‘rsatilgan ma’lumotlarning mavjudligi; o‘rganishlar, tadqiqotlar, tekshirishlar yoki boshqa ilmiy va texnik baholashlarning yakunlari bo‘yicha asoslantirilgan salbiy xulosa olinganligi. Ushbu bandda nazarda tutilmagan boshqa holatlarda fitosanitar sertifikati berishni rad etishga yo‘l qo‘yilmaydi. Fitosanitar sertifikatini berishning rad etilganligi haqidagi xabarnoma ariza beruvchiga yozma shaklda, rad etish sabablari, qonun hujjatlarining aniq normalari va ariza beruvchi ko‘rsatilgan sabablarni bartaraf etib, takroran ko‘rib chiqish uchun hujjatlarni taqdim etishi mumkin bo‘lgan muddat ko‘rsatilgan holda yuboriladi (topshiriladi). Ariza beruvchi rad etish sabablarini bartaraf etib va hujjatlarni takroran ko‘rib chiqish uchun taqdim etishi mumkin bo‘lgan muddat fitosanitar sertifikatini berish rad etilganligi haqidagi yozma xabarnoma olingan kundan e’tiboran o‘n ish kunidan kam bo‘lmasligi kerak. Ariza beruvchi fitosanitar sertifikatini berishni rad etish uchun asos bo‘lgan sabablarni belgilangan muddatda bartaraf etgan taqdirda, hujjatlar takroran ko‘rib chiqish, fitosanitar sertifikati berish yoki uni berishni rad etish ariza beruvchidan rad etish sabablari bartaraf etilganligini tasdiqlovchi tegishli hujjatlar olingan kundan e’tiboran besh ish kuni ichida tegishli hududiy inspektsiya tomonidan takroran ko‘rib chiqiladi. Ariza takroran ko‘rib chiqilganligi uchun yig‘im undirilmaydi. Hujjatlarni takroran ko‘rib chiqishda ariza beruvchiga ilgari yozma xabarnomada bayon qilinmagan rad etish sabablarining tegishli hududiy inspektsiya tomonidan keltirilishiga yo‘l qo‘yilmaydi, ilgari ko‘rsatilgan sabablar bartaraf etilganligini tasdiqlovchi hujjatlar bilan bog‘liq rad etish sabablarining keltirilishi bundan mustasno. Fitosanitar sertifikatini berish rad etilganligi haqidagi xabarnomada ko‘rsatilgan muddat o‘tgandan keyin ariza beruvchi tomonidan topshirilgan ariza yangidan topshirilgan hisoblanadi va tegishli hududiy inspektsiya tomonidan umumiy asoslarda ko‘rib chiqiladi. Ariza beruvchi fitosanitar sertifikatini berishning rad etilganligi, shuningdek tegishli hududiy inspektsiya mansabdor (vakolatli) shaxsining harakati (harakatsizligi) yuzasidan belgilangan tartibda shikoyat qilish huquqiga ega. 5.2. Fitosanitar sertifikatini qayta rasmiylashtirish va dublikatini berish Fitosanitar sertifikatini olgan yuridik shaxs qayta ro‘yxatdan o‘tganda, uning nomi yoki joylashgan joyi (pochta manzili) o‘zgarganda, yetti ish kuni davomida tegishli hududiy inspektsiyaga fitosanitar sertifikatini qayta rasmiylashtirish to‘g‘risidagi arizani, ko‘rsatilgan ma’lumotlarni tasdiqlovchi hujjatlarni ilova qilgan holda topshirishi shart. Fitosanitar sertifikatini olgan jismoniy shaxs davlat ro‘yxatidan o‘tkazilganligi haqida berilgan guvohnomada ko‘rsatilgan familiyasi, ismi, otasining ismi yoki faoliyat ko‘rsatadigan joyi o‘zgargan taqdirda yetti ish kuni davomida tegishli hududiy inspektsiyaga fitosanitar sertifikatini qayta rasmiylashtirish to‘g‘risidagi arizani, ko‘rsatilgan ma’lumotlarni tasdiqlovchi hujjatlarni ilova qilgan holda topshirishi shart. Fitosanitar sertifikati qayta rasmiylashtirilguniga qadar, uni qayta rasmiylashtirish to‘g‘risida ariza bergan yuridik va jismoniy shaxslar yoki ularning huquqiy vorisi (merosxo‘ri) fitosanitar sertifikatini qayta rasmiylashtirish to‘g‘risida berilgan, qabul qilib olingan sanasi haqida tegishli hududiy inspektsiyaning belgisi qo‘yilgan ariza asosida unda ko‘rsatilgan harakatni va (yoki) faoliyatni amalga oshiradi. Fitosanitar sertifikati qayta rasmiylashtirilganda tegishli hududiy inspektsiya tomonidan fitosanitar sertifikatlari reyestriga tegishli o‘zgartirishlar kiritiladi. Fitosanitar sertifikatini qayta rasmiylashtirish arizaga tegishli hujjatlar ilova qilingan holda hududiy inspektsiya tomonidan qabul qilib olingan ish kuni davomida amalga oshiriladi. Fitosanitar sertifikatini qayta rasmiylashtirish uchun ariza beruvchilarning fitosanitar sertifikatini berish to‘g‘risidagi arizasi hududiy inspektsiya tomonidan ko‘rib chiqilganda va fitosanitar sertifikati qayta rasmiylashtirib berilganda mazkur Nizomning 15-bandida nazarda tutilgan summaning yarim miqdorida yig‘im undiriladi. Hududiy inspektsiyalar fitosanitar sertifikati yo‘qolgan yoki yaroqsiz holga kelgan taqdirda, yig‘im to‘langanligini tasdiqlovchi hujjat olingan kundan e’tiboran bir ish kunidan ko‘p bo‘lmagan muddatda fitosanitar sertifikatining dublikatini berishi shart. Hududiy inspektsiyalar tomonidan fitosanitar sertifikatining dublikatini berganlik uchun mazkur Nizomning 15-bandida nazarda tutilgan summaning yarim miqdorida yig‘im undiriladi. Fitosanitar sertifikatining amal qilishini to‘xtatib turish, tugatish va uni bekor qilish Fitosanitar sertifikatining amal qilishini to‘xtatib turish, tugatish hamda uni bekor qilish «Tadbirkorlik faoliyati sohasidagi ruxsat berish tartib-taomillari to‘g‘risida»gi O‘zbekiston Respublikasi Qonunining 22, 23 va 25- moddalarida nazarda tutilgan tartibda amalga oshiriladi. 5.3. Fitosanitar sertifikatlari reyestri Hududiy inspektsiyalar Fitosanitar sertifikatlari reyestrini yuritadi va ularni o‘z rasmiy veb-saytlariga joylashtiradi. Fitosanitar sertifikatlar reyestrida yuridik va jismoniy shaxslar to‘g‘risida quyidagi ma’lumotlar ko‘rsatiladi: fitosanitar sertifikati berilgan yuridik shaxslar to‘g‘risidagi asosiy ma’lumotlar: nomi, ularning tashkiliy-huquqiy shakli, joylashgan joyi (pochta manzili), telefon raqami; fitosanitar sertifikati berilgan jismoniy shaxslarning familiyasi, ismi, otasining ismi, joylashgan yeri (pochta manzili), telefon raqami; fitosanitar sertifikatining berilgan sanasi va raqami; fitosanitar sertifikatining amal qilish muddati; fitosanitar sertifikatini qayta rasmiylashtirishning asosi va sanasi, amal qilishini to‘xtatib turish yoki tiklash; fitosanitar sertifikatining amal qilishini to‘xtatish uchun asos va sana; fitosanitar sertifikatini bekor qilishning asosi va sanasi; fitosanitar sertifikatini to‘xtatib turish, tugatish, qayta rasmiylashtirish hamda bekor qilishning asoslari va sanasi; fitosanitar sertifikati dublikatini berishning asoslari va sanasi. Fitosanitar sertifikatlar reyestridagi ma’lumotlar yuridik va jismoniy shaxslar uchun ochiq hisoblanadi hamda O‘zbekiston Respublikasi Davlat bojxona qo‘mitasining «Ruxsatnoma hujjatlari avtomatlashtirilgan axborot tizimi»ga «real vaqt» rejimida ikki ish kunidan kechiktirilmagan muddatda joylashtirib boriladi. Mazkur Nizom talablari buzilishida aybdor shaxslar qonun hujjatlarida belgilangan tartibda javob beradilar. Savollar: 1. Fitosanitar sertifikati muddati qancha? 2. Qanday hollarda fitosanitariya sertifikati rad etiladi? 3. Fitosanitariya sertifikatini dublikatini olish tartibi qanday? 6-mavzu: Chetdan kirib kelish xavfi bo‘lgan zararli organizmlarni hisobga olish uslublari va kimyoviy vositalar bilan zararsizlantirish (2soat) Reja: 1. Karantin ostidagi yuklardan nuqtali namunalar olish 2. Kochatlardan namuna olish 3. Oziq-ovqat va texnik maqsadlar uchun mo‘ljallangan mahsulotlar dan namunalarni olish 4. Zararsizlantirish tartibi 6.1. O‘zbekiston Respublikasiga chetdan keladigan, chetga chiqariladigan, hududidan tranzit orqali o‘tadigan va mahalliy, mamalakat ichkarisida tashiladigan, yetishtiriladigan qishloq ho‘jalik mahsulotlarini karantin tekshiruvida, ekspertizaida namunalarni tanlashda qo‘llaniladigan usullari va asosiy tushuncha mohiyati qanday? Mahsulotning karantin holati, barcha mahsulotlarni ko‘zdan kechirish va undan olingan namunalarni ekspertiza qilish asosida aniqlanadi. Tekshirib ko‘rish-avtoulovlarni, qishloq xo‘jalik mahsulotlarni, idishlarni tashqi nazoratdan o‘tqazish, karantinga loyiq materiallardan aniq miqdordagi namunalarni tanlash, zararkunandalarni, aniqlash uchun, ularni joyida ko‘zdan kechiriladi. Karantin ob’ektlari yoki boshqa xavfli qishloq hojalik zararkunandalari aniqlangan taqdirda tekshirish to‘htatiladi va zararlangan to‘plar zararsizlantiriladi. Bunday materiallardan namunalarni tanlash, zararsizlantirilgandan keyin bajariladi. Namunalarni ekspertiza qilish zararkunandalarning, o‘simliklarning va begona o‘tlarning turlarini aniqlashga, karantin materiallarning to‘plaridan olingan namunalarning laboratoriya tahlili asosida amalga oshiriladi. Ba’zi bir karantin materiallarni (charm, jun, to‘qima-tolalar madaniy o‘simliklarning tolalari, quruq mevalar, ta’m beruvchilar, mahsus qo‘shimchalar, dorivor va efir beruvchi o‘simliklar, shuningdek transport vositalari, idishlar, o‘rab joylash vosialari, idishlar, o‘rab joylash vositalari) tashqi karantin tekshiruvidan o‘tkaziladi, qolgan karantin materiallarni tekshirib ko‘rish va ekspertizadan o‘tkaziladi. To‘p-bir vaqtda qabul qilishga va jo‘natishga mo‘ljallangan yoki bitta silosda, omborda, hirmonda saqlanayotgan, bir turdagi materialning har qanday miqdori. Bunday to‘plardan nuqtali namunalar olinadi. Nuqtali namuna – birlashtirilgan namunani hosil qilish uchun, bir yo‘la to‘pdan bir qancha joyidan olingan, karantin materiallarning ozgina miqdori. Nuqtali namunalar umumlashtirilib birlashtirilgan namuna deyiladi. Bu laborortoriya ekspertizasini o‘tkazish uchun ajratilgan, birlashtirilgan namunaning qismi. Namuna- tekshirib ko‘rishda va ekspertizada tanlab olingan, karantinli- hasharotlarning, parazit nematodalarning turlari, begona o‘tlarning urug‘lari, kasalliklarni va zararkunandalarni qo‘zg‘atuvchi mikropreparatla, zararkunandalar va kasalliklar bilan shikastlangan, o‘simliklarning qismlarini mahsulotning karantinli holatini tasdiqlovchi namuna. Qishloq xo‘jalik mahsulotlarining urug‘lik materiallaridan urug‘lik materiallaridan karantin tekshiruvi va ekspertizasi uchun nuqtali namunalarni, tekshirilayotgan har bitta vagondan, avtomashinadan, kemadan, ombordan va uyumdan olinadi. Yirik urug‘li madaniy o‘simliklardan olingan har bitta nuqtali namuna kamida 20-25 gr, mayda urug‘liklardan – kamida 10gr miqdorda bo‘lishi kerak. Jo‘natishga tayyorlangan yoki yoyib saqlanayotgan urug‘lardan namunalar olishda uning yuzasining hajmi va qalinlig-i e’tiborga olinishi kerak. Avtomashinalardagi urug‘larning nuqtali namunalarni, yoyma yuzasining beshta nuqtasidan konusli shup bilan burchaklaridan va markazdan (A nushasi) olinadi. Har bitta ko‘rsatilgan nuqtalardan namunalarni uchta qatlamdan: ustki qismini -10 sm chuqurlikda, o‘rtachasini va pastkisini, kuzov tubidan 10-15sm maasofada olinadi. Vagonga to‘la ortilgan yuklardan nuqtali namunalarni, har bir tonna urug‘ga, namunalarning umumiy massasi kamida 100gr ni tashkil qiladigan hisob bilan bir hil vaqt oraliqlarida, mahsus kovsh bilan, transportyordan tushayotgan oqimdan olinadi. Yuk vagonga to‘liq ortilmaganda, nuqtali namunalarni quyidagi tarzda konusli shup bilan aynan vagonning o‘zidan olinadi; 16-20 t sig‘imli vagonlarda yoyma yuzasidan beshta nuqtasidan (A sxemasi); ikki hissa ko‘p yuk ko‘taruvchanlik bagonlarda 33-40 t yoyma yuzasining sakkizta nuqtasidan (B sxemasi); X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X A B V Har bitta ko‘rsatilgan nuqtalardan nuqtali namunalarni, uchta qatlamdan olinadi: Ustki namunani 10 sm chuqurlikda, o‘rtachasini va pastkisini –vagon polidan 10-15 sm masofadan olinadi. Urug‘lardan olinadigan nuqtali namunalarning umumiy og‘irligi, ikkita o‘qli vagondan 2 kg ga yaqin va to‘rtta o‘qli vagondan 3-4,5kg bo‘lish kerak. To‘plardan urug‘larning nuqtali namualarini, urug‘ning har bir tonnasiga, olingan nuqtali namunalarning umumiy og‘irligi kamida 100 gr ni tashkil qiladigan hisobda, bir hil vaqt oralig‘ida mahsus kovsh yoki namuna tanlagich bilan tushayotgan oqimdan olinadi. Omborlarda urug‘larning yuzasini har qaysisi tahminan 20m2 bo‘lgan seksiyalarga bo‘linadi. Har bir seksiyalardan nuqtali namunalarni uchta qatlamdan (ustki, o‘rta va polda) beshta nuqtalardan olinadi. Vagonlarda joylashgan makkajo‘hori urug‘larining nuqtali namunalarni, bir hil vaqt oralig‘ida tushirish (ortish) vaqtida olinadi. Tanlangan so‘talarning umumiy soni, har qaysi 15 tonnadan 30 donani tashkil qilishi kerak. Idishlarda tashilayotgan yoki saqlanayotgan urug‘lardan namunalar tanlash. Qoplarga solingan mayda urug‘li o‘simliklardan nuqtali namunalarni, keyinchalik qoplardagi teshiklarni tikib, qop shupi, ochilgan qoplardan konusli shup bilan olinadi. Nuqtali namunalar tanlanishi kerak bo‘lgan qoplarning sonini (donalarda) to‘pning kattaligiga qarab aniqlanadi. To‘pdagi qoplarning soni Nuqtali namunalar olinadigan qoplarning soni 10ta gacha 11tadan 100 tagacha 101dan 1000 tagacha 1000tadan ko‘p Har bir qopdan uchtadan (tepasi, o‘rtasi va tubi) Har beshinchi qopdan bittadan namuna olinadi Har 10 qopdan bittadan nuqtali namuna olinadi Har 25 qopdan bittadan nuqtali namuna olinadi Vagonlarda joylashgan qoplardan, yuzaroqdagilardan nuqtali namunalarni tanlash amalga oshiriladi. Izoh: Qopdan bittadan nuqtali namuna olingan taqdirda, ularni olish joylari almashtiriladi (ustki, o‘rtasi va pastdagisi). Kichkina qopchalarga yoki 1kg dan 3 kg gacha haltalarga joylangan urug‘larning to‘pida, qopchaning yoki haltaning butun ichidagisi ko‘rib chiqiladi. To‘pdagi ko‘rib chiqiladigan qopchalarning (haltalarning ) soni Nuqtali namunalar olinadigan qoplarning soni 25ta gacha 26 tadan 100 tagacha 101tadan 500 tagacha 500 tadan Hamma qopchalardan va Har to‘rtinchisi Har o‘ninchisi Har yigirmanchisi 6.2. Ko‘chatlik materialning tupidan, tupning o‘lchmiga bog‘liq holda (ko‘chatlar, qalamchalar, ildizbachkilar, to‘plar, piyozboshlar, ildiz poyalar) ko‘rib chiqiladi: 500 ta gacha 501dan 100 tagacha 101tadan 3000 tagacha 1000 tadan lщez Barcha ekiladigan material Har beshinchisi Har yigirmanchisi Har yuzinchi Qoplarga joylangan (yashiklarga) piyozboshdan nuqtali namunalarni, har bitta qopdan (yashikdan) 80-100 grammdan, taraning butun chuqurligi bo‘yicha bir me’yorda, qo‘l bilan olinadi. Namunalar tanlanishi kerak bo;lgan qoplarning (yashiklarning) donalardagi sonini, to‘pning kattaligiga qarab aniqlanadi. Tupdagi qoplarning (yashiklarning soni) Namunalar olinadigan qoplarning (yashiklarning soni) 500 tadan ko‘p 500 tadan 1000 tagacha 1000 tadan ko‘p Har yigirmanchisidan Har o‘ttizinchidan Har qirqinchisidan 6.3. Vagonlarda joylangan qoplardan (yashiklardan), yuzaroqda joylashganilaridan nuqtali namunalarni tanlash amalga oshiriladi. Yoyib saqlanayotgan yoki transportga tashilayotgan urug‘lik kartoshkadan nuqtali namunalarni, oldindan tahminan 20m2 seksiyalarga bo‘lingan to‘pdan, 11ta nuqtasidan olinadi (G sxemasi) ustidan va 40sm chuqurlikdan. Vagonlardan, kemalardan tushirilayotgan yoki ortayotgan yuklardan nuqtali namunalarni, har qaysi 10 t dan 200 ta to‘p olinadigan hisob bilan, teng vaqt oralig‘ida tanlanadi. Kartoshkani taralarda (korzina, mesh, qop) tashiganda va saqlanganda, nuqtali namunalarni, butun chuqurlikda har joyning kamida 5% da tanlanadi. Har bir alohida nuqtali namuna 5-8 to‘pni tashkil qilishi kerak. Ekspertiza uchun toplardan to‘kilgan tuproq namunasini ham olish kerak X X X X X X X X X X X G sxema Kartoshka to‘plaridan to‘kilgan tuproqni (smetkani) tanlash uchun saqlanayotgan kartoshkaning to‘pidan (burtlar, omborlar) smetkalarni ustki qatlamidan (30 sm gacha) olinadi. Tashilayotgan kartoshkaning to‘pidan, har bitta transport birligidan smetkalarni, kartoshka tushirilgandan keyin, to‘pning pastki qatlamidan yoki polidan tanlanadi. Saqlanayotgan yoki tashilayotgan kartoshkadan smetkalarni, teng vaqt oralig‘ida, yoymaning butun yuzasidan 5-10 joylaridan tanlanadi. Smetkalarning o‘rtacha namunasi, to‘plardan to‘kilgan yoki tozalangan tuproqning 200 ml hajmidan oshmasligi kerak. 50 t gacha massali ortilmasdan tashiladigan kartoshkadan olinadigan o‘rtacha namunalarning miqdori, kartoshkaning massasini 0,05 koeffitsiyentga ko‘paytirish yo‘li bilan aniqlanadi. 100 tadan ko‘p joylar soni bo‘lgan ortib tashiladigan kartoshkadan olinadigan o‘rtacha namunalarning soni, to‘pdagi joylar sonini 0,003 koeffitsiyentga ko‘paytirish yo‘li bilan aniqlanadi. Vagonlarda va avtomashinalarda tashilayotgan yoki yoyib saqlanayotgan don mahsulotlarining nuqtali namunalarini tanlash, urug‘lardan nuqtali namunalarni tanlashga o‘hshab bajariladi. Buning uchun nuqtali namunalar olinishi kerak bo‘lgan, vagonlarning (avtomashinalarning ) soni, to‘pning kattaligiga qarab aniqlanadi. Bug‘doyni tushirguncha, kemalarning tryumida uning yuzasini har qaysi tahminan 100 m2 bo‘lgan seksiyalarga bo‘linadi. Bug‘doyning nuqtali namunalarini, to‘kilgan bug‘doyning 1 va 2 m chuqurligida tashqi qatlamida, A sxemasi bo‘yicha bashta nuqtasidan olinadi. Bug‘doy tryumlardan tushirishda (ortishda) nuqtali namunalarni, bug‘doyni butun harakat vaqti davomida, bir hil vaqt oralig‘ida oqimni kesib o‘tish yo‘li bilan, mexanik namuna tanlagich yoki mahsus kovsh yordamida, qiya joylaridan, to‘kilayotgan bug‘doyning oqimidan olinadi. Nuqtali namunalarni tanlashning davriyligini, to‘p massasini harakat tezligiga qarab o‘rtaniladi. Har bitta nuqtali namunalarning massasi, bug‘doyning har qaysi 5 tonnasiga kamida 100 g bo‘lishi kerak. To‘pdagi vagonlarning (avtomashinalarning) soni Nuqtali namunalar olinayotgan vagonlarning (avtomashinalarning) soni 5tagacha 6 tadan 15 tagacha 15 tadan kop Har qaysi vagondan Har uchinchisidan Har beshinchisidan Tryumdagi yoyilgan bitta qatlamdan (bitta seksiyadan) olingan nuqtali namunalarning umumiy massasi, tahminan 4,5 kg bo‘lishi kerak. Kemalarning tanklaridan (tankerlardan), nuqtali namunalarni yuzaning 3ta nuqtasidan va ko‘rsatilgan nuqtalarning har biridan-ikki qatlamda: yuzadan 10 sm masofada va 1 m chuqurlikda olinadi. Tushirish vaqtida har qaysi 4 m da bu jarayon qaytariladi. Uyumlardan bug‘doyning nuqtali namunalarini oqayotgan oqimdan, to‘kish vaqtida, har qaysi 5 t bug‘doyga tanlangan nuqtali namunalarning umumiy massasi kamida 100g ni tashkil qiladigan hisob bilan teng vaqtlar oralig‘ida, mahsus kovsh yoki namuna tanlagich bilan tanlanadi. Omborlardan A sxema bo‘yicha olinadi.yangi uzilgan mevalardan va sabzavotlardan nuqtali namunalarni, to‘pdagi joylarning soniga qarab olinadi. To‘pdagi joylarning soni Nuqtali namunalar olinayotgan vagonlarning (avtomashinalarning) soni 100 tadan 5000 tagacha 501 tadan 1000 tagacha 1000tadan ko‘p Har qaysi yigirmanchidan Har elliginchisidan Har yuzinchisidan Har qaysi joydan nuqtali namunalarning o‘lchami kartoshkada 5-10 dona, mevalar, piyozlarda 200-300g ni tashkil qilishi kerak. 6.4. Karantin materiallarni zararsizlantirish fizik va kimyoviy (fumigatsiya) usullaridan foydaalniladi. Fizik usulda termik ishlov berish (quruq bug‘ bilan, qaynoq suvda ivitish, issiq ug‘ bilan ishlov berish), mikroto‘lqinli ishlov berish va gamma nurlarida nurlash usullari keng qo‘llaniladi. Kimyoviy usulda brom metil, fosfin, formalin va ko‘mir uglerodidan foydalaniladi. Respublika miqyosida o‘tlaziladigan karantin tadbirlariqatoriga zararli hasharot va kasalliklarni o‘zida saq;agan horijiy mamlakatlardan keltirilgan qishloq xo‘jalik ekinlarining ko‘chatlarini, urug‘larini, o‘simlik mahsulotlarini, transport vositalarini zararsizlantirish tadbiri hisoblanadi. Yuklarni karantin zararsizlantirish usullari: pestitsidlarning eritmalari bilan ishlov berish, yuqori va past haroratda termik ishlov berish, bosimli vs bosimsiz fumigatsiya, zaharli gazlar bilan ishlov berish. Karantin zararsizlantirish usullari qo‘llanilgan yuklar 100% zararli organizmlardan tozalangan bo‘lishi kerak. Issiq nam bug‘da va quruq bug‘da ishlov berish yog‘och materiallarini hashaoratlardan tozalashda ishlatiladi. Quruq bug‘ harorati 71°S bo‘lganda 4,5-9 cm hajmdagi yog‘och materiallar 1 soat, 14x14sm bo‘lganda 4soat ishlov beriladi. Quruq bug‘ harorati 82°S bo‘lganda yog‘och materiallar 30 minut davomida ishlov beriladi. Mikroto‘lqinli ishlov berish yog‘och materiallarini 500dan bir necha ming megogerts ul’trato‘lqinida magnit maydonida ishlov beriladi. Ko‘pchilik hashoratlar 50°S haroratda 1500 vattda to‘liq nobud bo‘ladi. Gamma nurlarida nurlatish usuli 1m2 yog‘ochga ishlov berilganda harajatlar 80 sentni tashkil qiladi. Fumigatsiya usuli mamlakatimizda 1926 yildan buyon qo‘llanib kelinmoqda. 1950 yilga kelib brom metil gazini qo‘llashni boshlanishi bilan bu usulni samarasi yanada ortib bordi. Savollar: 1. B sxemada nechta nuqtadan namunalar olinadi? 2. Yoyma holda omborlarda saqlanayotgan bug‘doydan namuna olish qaysi tartibda bo‘ladi? 3. Ho‘l mevalardan qanday tartibda namuna olinadi?