8-sinflar uchun “O’tkazgichlarda elektr zaryadini taqsimlanishi” mavzusida tayyorlagan taqdimoti slaydi 1. Salomlashish 2. Davomatni aniqlash 3. Ma’naviyat daqiqasi o’tkazish Tashkiliy qism O’QUVCHILARNI RAG’BATLANTIRISH VA BAHOLASH TARTIBI MA’NAVIYAT DAQIQASI Bugun kitob o’qiyotgan 1 ta bola, ertaga telivizor ko’rib o’tirgan 10 ta bolani boshqaradi. Shavkat Mirziyoyev O’TGAN DARSNI TAKRORLASH 1. Musbat va manfiy zaryadlar elektr maydon kuch chiziqlarini zaryadlarga joylashtiring 2. Ikki musbat zaryadlar yonma-yon joylashganda ular atrofidagi elektr maydon kuch chiziqlari qanday ko’rinishda bo’lishini chizing. 3. Musbat va manfiy zaryadlar yonma-yon joylashganda ular atrofidagi elektr maydon kuch chiziqlari qanday ko’rinishda bo’lishini chizing. 4. Vakuum va muhit uchun elektr maydon kuchlanganligi formulasini yozing. 5. Zaryadli zarralar qanday maydon orqali ta’sirlashadilar? 6. Elektr maydon qayerda paydo bo’ladi? 7. Zaryadli zarralar elektr maydon orqali ta’sirlashishini qaysi fizik olim tushuntirib bergan? Tezkor va muammoli savollar Barcha uchun umumiy muammoli savol Rasmdagi 1-zaryad 2-zaryadga qaysi kuch yo’nalishida ta’sir ko’rsatadi? Barcha uchun umumiy muammoli savol Rasmdagi 2-zaryad qaysi zaryadni o’ziga tortadi? 1-va 2-rasmdagi nuqtaviy zaryaddan r masofadagi elektr maydon kuch chiziqlari zaryadga kiruvchimi yoki chiquvchi? 1 2 Elektr maydon kuch chiziqlari musbat zaryaddan chiquvchi bo’ladi Elektr maydon kuch chiziqlari manfiy zaryadga kiruvchi bo’ladi Do’skadagi o’quvchilar savollari javobi Ikki musbat zaryad yaqinlashtirilgandagi elektr maydon kuch chiziqlari yo’nalishi Musbat va manfiy zaryad yaqinlashtirilgandagi elektr maydon kuch chiziqlari yo’nalishi Elektr maydon kuch chiziqlari musbat zaryadda boshlanib manfiy zaryadda tugaydi. Reja: 1. O’tkazgichda zaryadning joylashishi 2. Faradey qafasi 3. O’tkazgich sirtida zaryadlarning taqsimlanishi 4. Elektr shamoli YANGI MAVZU BAYONI Mavzu: O’tkazgichlarda elektr zaryadining taqsimlanishi 2. O’quvchilar aytingchi! yakkalangan o’tkazgich musbat yoki manfiy zaryadlansa, zaryad uning qayerida joylashadi deb o’ylaysiz? 1-reja. O’tkazgichda zaryadlarning joylashishi Muammoli savollar 1. Jismlar qanday manfiy va musbat zaryadlanadi? Jism tarkibidan elektronlar chiqib ketsa, chiqib ketgan elektron miqdoricha jism musbat zaryadlanadi. Agar elektron qabul qilsa, qabul qilgan elektron miqdoricha jism manfiy zaryadlanadi. Jismlar zaryadlanganda qarama-qatshi ishorali zaryadlar o’zaro birlashib neytral holatga keladi. Ortib qolgan musbat yoki manfiy zaryadlar o’zaro itarishganliklari sababli bir-birlaridan imkon qadar uzoqroqda joylashishga harakat qiladi. Shu sababli zaryadlar jismning sirti bo’yicha taqsimlanadi (1-rasm). 1-rasm. Yakkalangan o’tkazgichda zaryadning taqsimlanishi Elektr maydon kuchlanganlik chiziqlari esa shar radiusi bo’ylab, musbat shar uchun chiquvchi manfiy zaryadlangan shar uchun kiruvchi yo’nalishda bo’ladi (2-rasm). R R 2-rasm. Zaryadangan shar sirtidagi elektr maydon kuchlanganlik chiziqlarining yo’nalishi. Sharni ichida zaryad yo’qligini tekshirish 1 2 Yakkalangan o’tkazgichda elektr zaryadlari uning sirti bo’ylab taqsimlanadi. O’tkazgich ichida zaryad bo’lmaydi. 2-reja: Faradey qafasi M.Faradey o’tkazgich ichida elektr zaryadlari bo’lmasligini isbotlash uchun yasagan qurilmasi bilan tanishamiz (4-rasm). U yog’ochdan yasalgan qafasning tashqi sirtini yupqa folga bilan qoplangan. Faradey qo’liga elektraskop olib, qafas ichiga kirib olgan. Uning yordamchilari qafasni ipak arqonlar bilan osishgan, so’ngra qafasga elektr zaryadlar berishgan. Qafas ichidagi elektraskop qafasning zaryadlanishini sezmagan. Demak, metall qafas ichida elektr maydoni mavjud bo’lmas ekan. Savolga javob topish uchun quyidagi videorolikni tamosha qilamiz. 3-reja: O’tkazgich sirtida zaryadlarning taqsimlanishi Nima deb o’ylaysizlar! o’tkazgichning geometrik shakliga qarab jismning sirtida zaryadlar tekis taqsimlanadimi yoki notekis? Muammoli savol O’tkazgichning o’tkir uchida zaryadlar zich ekanligini elektr shamoli orqali ham ko’rish mumkin 4-reja: Elektr shamol Yakuniy xulosalar  Zaryad jismni to’la sitri bo’yicha zaryadlab, tekis yoki notekis taqsimlanadi  Shar zaryadlanganda zaryad uni to’la sirtida tekis taqsimlanadi  Shardan tashqari jismlar zaryadlanganda zaryad ularning to’la sirtlari bo’ylab notekis taqsimlanadi  Jismning gorizontal sirtida zaryad siyrak, qavariq qismida o’ta siyrak, botiq qismida (o’tkir joyida ham) zich joylashadi.  Jism zaryadlanganda uning ichida zaryad bo’lmaydi. Kompyuterning “AutoPley”dasturi yordamida tuzilgan test asosida YANGI MAVZUNI MUSTAHKAMLASH Darsda faol ishtirok etgan o’quvchilarni baholash O’QUVCHILARNI BAHOLASH Biz “5” bahoga o’qiymiz!  Uyga vazifa mavzuni o’qib, o’rganish, yangi tushunchalar qoidalarini yod olgan holda mazmunan tushunish.  O’tkazgich sirtida zaryadlarni taqsimlanishi yoki Faraday qafasiga doir ko’rgazmalar yasab kelish. UYGA VAZIFA BERISH