Amaliy mashg’ulot OTOSKOPIYA A) quloqni tekshirishni mashq qilish, kamertonlar yordamida tekshirish; B) audiometriya prinsiplarini o‘zlashtirish; V) o‘zaro bir-birlarida audiometriya qilish. Otoskopiya tekshirish usulini o‘tkazish. Talabaga topshiriq: bir vaqtning o‘zida nima qilayotganligingiz haqida gapiring va ko‘rgan holatni sharxlang : 1.Ko‘rsatma: Quloqni tekshirish va davolash uchun. 2.Kerakli asboblar: peshona reflektori, yorg‘ulik manbai, quloq voronkalari 3.Bemorga bajariladigan usul haqida tushuntiriladi. 4.bemor to‘g‘ri holatda o‘tkaziladi. 5.o‘tkazilayotgan usul haqida va o‘zini qay holatda tutishi haqida ko‘rsatma beriladi. 6.peshona reflektori taqiladi va yorug‘lik yo‘naltiriladi. 7.otoskopiya qilishda quloq suprasi yuqoriga va orqaga tortilib, tashqi eshituv yo‘li to‘g‘rilanadi. Kerakli hajmdagi quloq voronkasi tashqi eshituv yo‘liga kiritiladi 8.yorug‘lik tashqi eshituv yo‘liga yo‘naltiriladi. 9.otosokopiyada ko‘ringan holat izoxlanadi. Izox: tashqi eshituv yo‘lining tog‘ayli va suyakli qismlari,nog‘ora pardaning belgilari ( bolg‘acha dastasi,kindik,yorug‘lik konusi,old va orqa burmalar) ko‘zga tashlanadi. Otoskopiya Sinonimlar. Quloqni ko’zdan kechirish (grek so’zidan: otos — quloq, scopia — ko’rish). Asoslash. Otoskopiya - bu tashxisni aniqlash uchun tashqi eshituv yo’li va nog’ora pardaning anatomik xususiyatlarini va holatini baholash imkonini beruvchi tekshiruv usuli. Maqsad. Tashqi quloqni (quloq suprasini, tashqi eshituv yo’lini, quloq orti maydonini) va nog’ora pardani ko’zdan kechirish Ko’rsatmalar. Bemorning shikoyatlari; Tashqi va o’rta quloqning yallig’lanish kasalliklari; Dispanserizatsiya. Qarshi ko’rsatmalar. Ushbu tekshiruv usulini bajarishga qarshi ko’rsatmalar mavjud emas. Tekshiruvni bajarilishi. Tekshiruv sog’lom quloqdan boshlanadi. Kasallik ikki tomonlama bo’lgan hollarda avval ajralma oqmayotgan quloq tekshiriladi. Birinchi bosqichda quloq suprasi, tashqi eshituv yo’lining tashqi teshigi, quloq orti maydoni ko’zdan kechiriladi va paypaslanadi. Kattalarda o’ng tashqi eshituv yo’lining tashqi teshigini ko’zdan kechirish uchun quloq suprasining buramasi chap qo’lning bosh va ko’rsatkich barmoqlari bilan ushlanadi va quloqsuprasi orqaga va yuqoriga tortiladi. Chap tashqi eshituv yo’lining tashqi teshigini ko’zdan kechirish uchun quloq suprasi xuddi shunday o’ng qo’l bilan tortiladi. Quloq orqasidagi so’rg’ichsimon o’simta sohasini ko’zdan kechirish uchun o’ng quloq suprasi qo’l bilan oldinga tortiladi. Bunda quloq orqasi burmasiga (quloq suprasini so’rg’ichsimon o’simtaga birikish joyi) e`tibor beriladi; me`yorda u aniq ko’rinadi. Keyin quloq do’mbog’i bosh barmoq bilan yengil bosilib, paypaslanadi. Chap so’rg’ichsimon o’simta sohasini paypaslash paytida quloq suprasi chap qo’l bilan tortiladi, paypaslash esa o’ng qo’lning barmog’i bilan bajariladi. Tashqi eshituv yo’lidan oldinda, pastda, orqada joylashgan limfa tugunlarni ham paypaslash lozim. Papaslash o’ng quloq yonida chap qo’lning ko’rsatkich barmog’i bilan, chap quloq yonida – o’ng qo’lning ko’rsatkich barmog’i bilan bajariladi. Me`yorda limfa tugunlar paypaslanmaydi. Tashqi eshituv yo’lining chuqur qismlarini va nog’ora pardani ko’zdan kechirish uchun turli o’lchamdagi quloq ko’zgularidan foydalaniladi. Ular tashqi eshituv yo’lining o’lchamiga qarab tanlanadi. O’ng quloq suprasi chap qo’l bilan orqaga va yuqoriga tortiladi. O’ng qo’lning bosh va ko’rsatkich barmoqlari bilan quloq ko’zgusi tashqi eshituv yo’lining parda- tog’ay qismiga kiritiladi. Chap quloqni ko’zdan kechirish paytida quloq suprasi o’ng qo’l bilan tortiladi, quloq ko’zgusi esa chap qo’lning barmoqlari bilan kiritiladi. Quloq ko’zgusini tashqi eshituv yo’lining bo’yinchasidan ichkariga, uning suyak qismiga kiritish man etiladi, chunki bu org’iqni paydo qiladi. Tashqi eshituv yo’lining barcha qismlarini va nog’ora pardaning barcha qismlarini navbatma- navbat ko’zdan kechirish uchun quloq ko’zgusining tashqi uchi yengil siljitiladi. Natijalar tahlili. Me`yorda quloq orqasi burmasi yaxshi ko’rinadi, so’rg’ichsimon o’simta maydoni paypaslanganda og’rimaydi. Quloq do’mboqchasi ham bosilganda og’rimaydi. Kattalarda og’riq o’tkir tashqi otitda, bolalarda - o’rta otitda kuzatiladi, bu bolalar qulog’ining o’ziga xos tuzilishi bilan bog’liq (ularda tashqi eshituv yo’lining suyak qismi mavjud emas). Quloq ko’zgularidan foydalangan holda bajarilgan otoskopiya tekshiruvi tashqi eshituv yo’li va nog’ora pardaning holatini baholash imkonini beradi (22 rasm). Me`yorda parda-tog’ay qismining terisi tuklarga ega, odatda shu joyda quloq chirki aniqlanadi. Ayrim hollarda quloq chirki ko’p miqdorda to’planib, probka hosil qiladi va nog’ora pardani ko’zdan kechirishga xalaqit beradi, shuning uchun tozalash talab etiladi. Tashqi eshituv yo’lining uzunligi taxminan 2,5 sm ni tashkil qiladi. Tashqi eshituv yo’lining quyidagi patologik holatlari kuzatilishi mumkin: torayishi, yallig’lanishi, ekzema, chipqon, kista, dermatit, suyak o’smalari (osteomalar va ekzostozlar), neoplastik jarayonlar. Tekshiruv paytida quloq poliplari eshituv yo’lining devoridan yoki nog’ora pardadan o’sganligi aniqlanadi. Oxirgi vaziyat surunkali o’rta otitdan dalolat beradi. 22 rasm. Otoskopiya Nog’ora pardaning rangi me`yorda kulrang-yaltiroq bo’lib, unda bilish belgilari ko’rinadi. Bilish belgilariga quyidagilar kiradi: 1- nog’ora pardada yotgan bolg’acha suyakchasining kalta (tashqi) o’simtasi va dastasidan hosil bo’lgan bolg’acha do’mboqchasi; 2- bolg’acha tasmasi; 3- old va orqa bolg’acha burmalari; 4- yorug’lik konusi (refleksi) va 5 - nog’ora pardaning kindigi (umbo membranae tympanicae). Old va orqa bolg’acha burmalari orasida nog’ora pardaning bo’shashgan qismi, ushbu burmalardan pastda - taranglashgan qismi ko’rinadi. Xayolan o’tkazilgan ikki o’zaro perpendikulyar chiziqlar nog’ora pardani shartli ravishda to’rt maydonga bo’ladi. Ularning biri bolg’acha dastasi bo’ylab pastga, boshqasi - unga perpendikulyar holda nog’ora pardaning markazidan (kindigidan) va bolg’acha dastasining pastki uchidan o’tkaziladi. Bunda hosil bo’lgan nog’ira parda maydonlari old-yuqori va orqa-yuqori, old-pastki va orqa-pastki deb nomlanadi. Nog’ora parda o’rta quloqda (nog’ora bo’shlig’i, eshituv nayi va so’rg’ichsimon o’simta kataklarida) sodir bo’layatgan jarayonlarni aks ettiradi. Tekshiruvda nog’ora pardaning rangi (yallig’lanishda u qon tomirlar bo’rtishi bilan birga qizarishi mumkin), teshiklar, chandiqlar, botiqliklar, polip va yosh to’qimalar, xolesteatoma borligi aniqlanadi. Yorug’lik refleksining kalta bo’lishi, o’z holatini o’zgar-tirishi, nog’ora bo’shlig’ining bosimi manfiy bo’lganda (eshituv nayining faoliyati buzilganda) butunlay yo’qolishi mumkin. Nog’ora pardaning harakatchanligini ko’z bilan baholash va chuqur retraktsion cho’ntaklar (botiqliklar) va teshiklarni bir-biridan farqlash uchun otoskopiya tekshiruvi Zigle quloq ko’zgusi yordamida bajariladi. U tashqi eshituv yo’liga havo yuborish (havoni so’rib olish) uchun rezina baloncha ulangan lupa kiydirilgan metal quloq ko’zgusidan iborat. Nog’ora pardada teshik mavjud bo’lgan hollarda uning o’lchamlari, joylashuvi (chetki yoki markaziy), shakli, kvadrantlardagi joylashuvi aniqlanadi. Shakli bo’yicha u aylana, oval, buyraksimon; o’lchami bo’yicha - nuqtali yoki nog’ora pardani butunlay qamrab olgan total bo’lishi mumkin. Chetki teshik suyakkacha yetib borib, ko’pincha xolesteatomaning hosil bo’lishi uchun kirish darvozasi bo’lib xizmat qiladi. Attik maydondagi teshik retraktsion cho’ntakka o’xshashi, epidermal po’stloqcha yoki quloq chirki bo’lakchasi bilan yopilgan bo’lishimumkin va u ko’pincha kattalashtiruvchi optik asboblar yordamida aniqlanadi. Chetki va attik maydoni teshiklarida suyak to’qimasi chirishini va xolesteatomani aniqlash uchun ushbu maydon ehtiyotkorlik bilan Voyachek zondi yordamida zondlanadi. Suyak devorini g’adir-budir bo’lishi chirish jarayonidan dalolat beradi. Otoreyada ajralmaning rangi, hidi (xolesteatomada chirishga xos hid keladi), agregat holati, miqdori baholanadi. Natijaga ta`sir etuvchi omillar. Tekshiruvchining tajribasi. Nog’ora pardani ko’zdan kechirishni qiyinlashtiruvchi o’zgarishlar (eshituv yo’lining torligi, ekzostozlar mavjudligi) yoki tashqi eshituv yo’li kasalliklari (chipqon, diffuzli tashqi otit). Asoratlar. Quloq ko’zgusining chuqur kiritilishi (tashqi eshituv yo’lining bo’yin-chasidan ichkariga, suyak qismiga) tashqi eshituv yo’li terisini shilinishiga, bosh aylanishi va quloqdan qon oqishiga sabab bo’ladi. Alternativ usullar. Alternativ usullar mavjud emas, ammo shuni ta`kidlash lozimki, quloq tekshiruvining eng aniq diagnostik usuli - bu kattalashtiruvchi optika (pnevmatik otoskoplar, endoskoplar va jarrohlik mikroskoplari) yordamida bajarilgan otoskopiya tekshiruvi hisoblanadi. Tashqi eshituv yo‘li va o‘rta quloqni tozalash. 1.Ko‘rsatmalar: davolash maqsadida. 2.Kerakli asboblar: peshona reflektori, yorug‘lik manbai, quloq varonkasi, paxta, zondlar, Janne shprisi iliq furatsilin, buyraksimon tog‘oracha. 3.Bemorga bajarilayotgan usul haqida va o‘zini kay xolatda tutishi haqida tushuntiriladi 4.Tashqi eshituv yo‘lini yiringlan yoki qotgan epiteliy , oltingugurt tiqinidan tozalash ko‘ruv ostida maxsus kesiklik zondiga bo‘lagi mo‘yqalam singari mahkam o‘ralib, quloq suprasidan tortilib tashqi yo‘li to‘g‘rilanib zond ehtiyotkorlik bilan kiritiladi. 5.Tashqi eshituv yo‘lini pilikcha yoki tiqin kiritib tozalash ham mumkin. Muolaja tashqi eshituv yo‘li toza bo‘lib nog‘ora parda ko‘ringuncha tozanaib turiladi. 6.Muolajani juda ehtiyotkorlik bilan qilish kerak, chunki tashki eshituv yo‘lining terisi yupqa jaroxatlanuvchi bundan tashkari yiringli otitda yalliglanigan bulib, tashki eshituv yulining terisini ozgina jaroxatlash qon ketishiga yoki keyinchalik tashqi otitni chiqishiga sabab bo‘la oladi. 7.Bemorning o‘zi yoki hamshira bemorning qulog‘i ostiga buyraksimon tog‘orachani yuzga mahkam ushlab tirab turadi. Quruq ostida tashqi eshituv yo‘li to‘g‘rilanib, kattalarga quloq suprasi yuqoriga orqaga, yosh bolalarda esa pastga orkaga tortiladi, shprisning uchi tashqi eshituv yo‘lining boshlang‘ich qismi orkaga devori bo‘ylab kiritiladi. 8. Yuvilgandan so‘ng bemorning boshi og‘rigan quloq tomoniga egiladi, qolgan suyuqlik yordamida ikkinchi quloq tozalanadi. Bundan tashqari eshituv yo‘lini havoli yoki elektr so‘rg‘ich yordamida ham tozalash mumkin. Tashqi eshituv yo‘liga, burun bo‘shlig‘iga va halqumga dori kukunini purkash. 1.Ko‘rsatmalar: davolash maksadida. 2.Kerakli asboblar: maxsus purkagich. 3.Bemorga bajarilayotgan usul hakida, bemor o‘zini qay xolatda tutishi haqida tushuntiriladi. 4.Dori kukunlarni quloqqa , halqumga yoki burunga purkashdan oldin ularni patologik ajralmalardan yaxshilab tozalash kerak. 5.Kukunlar maxsus kukun purkagich yoki katta bo‘lmagan rezinali balon yordamida purkalanadi. 6.Kukun purgagichning metall uchlari qaynatib zararsizlantiriladi, rezinali yoki polietilenli uchlari esa spirt bilan ishlov berilib zararsizlantiriladi. 7.Kukunni sepishdan oldin bemorga nafas olmaslik buyuriladi , chunki kukun nafas yo‘llariga tushib, yo‘tal xuruji tutishi mumkin. Tashqi eshituv yo‘liga dorilar shimdirilgan pilikchalar qo‘yish. 1.Kursatma: davolash maksadida. 2.Kerakli asboblar: peshona reflektori, yorug‘lik manbai, pinset pilikcha,dori moddalari . 3.Bemorga bajarilayotgan usul haqida va o‘zini qay xolatda tutishi xakida tushuntirish. 4.Tor tashki eshituv yo‘liga quloq tikinini o‘rniga bir kavatni kengligi 1 smgacha va uzunligi 5 smgacha bo‘lgan pilikcha kiritiladi. 5.Ularni tashqi eshituv yo‘li to‘g‘rilanib va quloq pinseti bilan tikini oxirgi undan bir oz qoldirib ushlanadi va ko‘ruv ostida ehtiyotkorlik bilan tashqi eshituv yo‘lining butun chukurligi bo‘yiga yuboriladi. 6.Quloqdan kamrok yiring kelayotgan vaqtda kuniga pilikchalar 1-2 marta almashritilsa, ko‘p yiring keladigan vaqtda 5-6 marta almashtiriladi. Quloq suprasiga malhamlar surtish. 1.Ko‘rsatmalar:davolash maksadida. 2.Kerakli asboblar: paxta, malhamlar, qo‘lkop 3.Bemorga bajarilayotgan usul haqida va bemor o‘zini qay holatda tutishi haqida tushuntirish. 4.Malxamlar quloq suprasi va tashqi eshituv yo‘lining terisining kasalliklarida, jaroxlik amalidan keyingi bo‘shliqlarga qo‘llaniladi. 5.Tashqi eshituv yo‘li avval aytilgan usullar bilan tozalangandan so‘ng quloq zondiga paxta o‘ralib malham surtiladi bemor o‘tirgan holda malhamni surtish mumkin. 6. Malxam tashki eshituv yo‘liga yupqa katlam bilan surkalishi lozim, nimagaki tashki eshituv yo‘lidagi ajralmaga xalaqit kilmasin. 7.Ikkinchi marta malxam surkashdan oldin tashki eshituv yo‘lidagi malxam qoldiklari tozalanishi kerak. 35.Savol: Quloqqa issituvchi va spirtli boylamlar qo‘yish. 1.Ko‘rsatmalar: davolash maksadida. 2. Kerakli asboblar: 10x10 razmerdagi bint yoki doka,70 gradusli spirt, polietilenli plenka, klenka. 3.Bemorga bajarilayotgan muolaja xakida bemor o‘zini qay holatda tutishi haqida tunutiriladi. 4. 10x10 razmerdagi bint yoki doka bir necha qatlam kilinib yig‘iladi. Quloq suprasi uchun teshik kirkib suv, arok. 70 gradusli spirt yoki o‘simlik moyiga botirib quloq suprasining old tomoni bilan so‘rg‘ichsimon o‘simta ustiga qo‘yiladi. 5.Ho‘llangan doka yoki bint ustidan issituvchi qog‘oz, polietilen plenka, klenka qo‘yilib bir vaqtning o‘zida tashki eshituv yo‘liga borat spirtga botirilgan pilikcha kiritilb va vazelinga botirilgan paxta bilan bekiladi. 6.Keyin issikliqni yomon o‘tkazuvchi paxta yoki junli mato qo‘yiladi va bularning xammasi bint bilan o‘raladi. Kompress issiqlikni chiqarishni kamaytiradi. 7.Issituvchi kompress o‘rta quloqning o‘tkir yallig‘lanishida qo‘llaniladi. Tashqi eshituv yo‘lidan oltingugurt tiqinini chiqarish. 1.Ko‘rsatmalar: davolash maqsadida 2.Kerakli asboblar: 100ml shpris, paxta, illiq eritma (furatsilin), zond,buyraksimon tog‘oracha. 3.Bemorga bajarilayotgan muolaja haqida va bemor o‘zini qay holatda tutishi haqida tushuntiriladi. 4.Tashqi eshituv yo‘lidan quloq kirini ishqorli tomchilar yoki o‘simlik moyi iliq xolda kuniga 3 marta 10-15tomchidan 2-3 kun mobaynida tomizilib yumshatilgandan keyin olinadi. 5.Quloq 100 ml shpris yordamida 370 iliq suv bilan yuviladi. 6.Buning uchun chap qo‘l bilan quloq suprasini ushlab orqaga va yuqoriga tortiladi va tashqi eshituv yo‘li to‘g‘rilanib,shpris uchi tashki eshituv yo‘lining kirish qismiga qo‘yiladi,eshituv yo‘lining orqa yuqori devori bo‘ylab bosim bilan suyuqlik yuboriladi. 7.Yuvilgandan so‘ng tashqi eshituv yo‘li zondga o‘ralgan paxta yoki tiqin quritiladi va tashqi eshituv yo‘liga bir necha minutga borat spirtli pilikcha kiritiladi. Tashqi eshituv yo‘lidan yot jismlarni olish. 1.Ko‘rsatmalar: davolash maqsadida 2.Kerakli asboblar: peshona reflektori, yorug‘lik manbai, 100ml li shpris, furatsiliin, uchi tumtoq ilgak, buyraksimon tog‘oracha. 3.Bemorga bajarilayotgan muolaja haqida va bemor o‘zini qay holatda tutishi haqida tushuntiriladi. 4.Quloqdan yot jismlarnining olishning eng oddiy va xavfsiz yo‘li ularni iliq suv, furatsilin (1:5000) yoki kaliy permanganatning kuchsiz eritmasi bilan yuvish. 5.Muolaja bemor o‘tirgan holatida bajariladi, yoki bolalar yo‘rgaklanib, tizzaga o‘tkaziladi va boshi mahkam ushlanadi. 6.Yuviladigan quloq tomondagi yelkaga sochiq tashlanadi va quloq suprasi ostiga buyraksimon tog‘oracha qo‘yiladi. Chap qo‘l bilan quloq suprasi tortilib tashqi eshituv yo‘li to‘g‘rilanadi, shprisga o‘rnatilgan rezinali nayning uchi tashqi eshituv yo‘lining orqa oldingi devori bo‘ylab kiritiladi va turtkisimon kuch bilan suvni eshituv yo‘lining orqa, yuqori devori bo‘ylab yuboriladi. 7.Agar yot jism yuvilganda chikmasa, unda uchi tumtoq ilgak bilan olinadi. Eshituv nayining o‘tkazuvchanligini aniqlash usullari Valsalva, Toynbi, Politser. 1.Ko‘rsatma:Quloqni davolash maksadida. 2.Kerakli asboblar: Politser balloni. 3.Bemorga bajarilayotgan muolaja haqida va bemor o‘zini qay xolatda tutishi xakida tushuntiriladi. 4.Toynbi tajribasi: Tekshiruvchi burun qanotlarini barmog‘i bilan burun to‘sig‘iga qisadi va og‘zni yopib yutinadi, bundan keyin tekshiriladigan kishining qulog‘iga havo borganligi seziladi yoki,otoskopiyada nog‘ora pardaning harakati aniqlanadi. 5. Valsava tajribasi: Tekshiriladigan kishiga quruq nafas olish so‘raladi,keyin burun va og‘izni ko‘li bilan berkitgan holda lunjlarini shishirib va havo chiqarish buyuriladi.Bosim bilan chiqayotgan havo ta’sirida eshituv naylari ochilib havo kuch bilan nog‘ora bo‘shlig‘iga o‘tadi.Vrach otoskop orqali o‘ziga xos shovqinni eshitadi. 6. Politser tajribasi: burun katagining biriga rezinali nay bilan birlashtirilgan ballonli oliva kiritiladi. Burunning ikkinchi tomoniga bosh barmoq bilan burun qanotlarini burun to‘sig‘iga bosib turiladi.Bemorga “paroxod” yoki 1,2,3 deyish buyuriladi. Oxirgi “3” degan so‘zni bemor aytishi zaxotiyoq, vrach qo‘li bilan ballonni tez va kuchli qisadi.Agar eshituv nayining o‘tkazuvchanligi buzilgan bo‘lsa, unda vrach uni sezmaydi. Nog‘ora pardada teshik bo‘lganda havo puflaganda quloqda xushtak eshitiladi. Savol:Eshituv nayini kateterlash. 1. Ko‘rsatma: davolash va diagnostika maqsadida. 2.Kerakli asboblar: kateter,Politser balloni, dikain eritmasi. 3. Bemorga bajarilayotgan muolaja haqida va bemor o‘zini qay xolatda tutishi haqida tushuntiriladi. 4. Kateterning metall nayi bo‘lib,bir uchi qadoqchaga o‘xshab kengaygan. 5. Avval burun bo‘shlig‘ining shilliq qavati 3% dikain eritmasi bilan og‘riksizlantiriladi, otoskopning bir uchini tekshiradigan kishi o‘zini qulog‘iga va 2- chi uchini barmoqlari orqali, ushlab oldingi rinoskopiyada kateter tumshug‘ini pastga qilib burunga kiritiladi va ehtiyotkorlik bilan pastki burun yo‘li bo‘ylab burun halqumning oxirigacha yuboriladi keyin dimoq suyagiga tiralguncha tortiladi. 6. Burun-halqumning yon tomoniga joylashgan eshituv nayining uchiga tushishi uchun, kateterni tekshiriladigan quloqqa qarab pastga va tashqariga 180 gradusga buriladi. Katerning kengaygan qismiga ballonning rezinali uchini kiritib va uni qisqa yengil qisiladi. Eshituv nayiga havo kirishini va undan o‘tishini otoskop orqali eshitiladi. Eshitish o‘tkirligini nutq va kamertonlar yordamida aniqlash. 1.Ko‘rsatmalar: davolash va diagnostika maqsadida. 2.Kerakli asboblar: Kamertonlar, sekundomer 3.Bemorga bajarilayotgan muolaja haqida va bemor o‘zini qay holatda tutishi haqida tushuntiriladi. 4.Veber tajribasi: (tovush laterilizatsiyasini tekshirish tajribasi) Sado berayotgan S128 kamertonini bemorning boshi tepasiga qo‘yiladi va tovushni kaysi qulog‘i bilan yaxshi eshitayotganini so‘raladi. Tovush o‘tkazuvchi apparat zararlangan bo‘lsa (eshituv yo‘lida kir to‘planganda, o‘rta quloq yallig‘langanda) kasal quloq kamerton tovushini yaxshiroq eshitadi. Tovushni qabul qiladigan apparat zararlanganda kamerton tebranishi sog‘ quloqda yaxshirok eshitiladi. 5.Rinne tajribasi: (suyak va havo o‘tkazuvchanligini taqqoslash). So‘rg‘ichsimon o‘siq sohasiga qo‘yilgan S 128 kamertonni tebranish to‘lqinlari eshitilmay qolgach, uni tashqi eshituv yuliga paralel ravishda tutiladi: bunda tovush to‘lqinlari suyakga nisbatan havo orqali uzoqroq eshitilishi ma’lum bo‘ladi. Tovush o‘tkazuvchi apparat zararlanganda suyak orqali eshitish havo orkali eshitish bilan bir xil va xatto undan ko‘ra ancha uzoq davom etishi mumkin. 6.Shvabax tajribasi: bemorning suyak o‘tkazuvchanligi (boshning teppa suyagi yoki so‘rg‘ichsimon o‘sikda) bilan tekshiruvchining suyak o‘tkazuvchanligi taqqoslanadi. Tovushni o‘tkazuvchi apparat zararlanganda suyak o‘tkazuvchanligi uzaygan, tovush qabul qiladigan apparat zararlanganda esa- qisqargan bo‘ladi. AD Tekshirish usullari AS Sub’ektiv sezgilar(shovkin) Shivirlash nutki. So‘zlashish nutki Qichqiriq S 128 xavo ( -50”) S 128 suyak ( -25”) Rinne testini o‘tkazish. Talabaga topshiriq: bir vaqtning o‘zida nima qilayotganligingiz haqida gapiring va ko‘rgan holatni sharxlang. 1.Ko‘rsatma : Eshitish darajasini aniqlash uchun. 2.Kerakli asboblar: kamertonlar to‘plami, (kamerton S 128 ) sekundomer. 3. Bemorga bajarilayotgan tekshirish usulini tushuntiriladi. 4.bemor to‘g‘ri holatda o‘tkaziladi va o‘tkazilayotgan sinama haqida bemorga o‘zini qay holatda tutish uchun ko‘rsatma beriladi. 5. tekshirish uchun kameron S128 tanlanadi. 6.sekundomer tayyorlanadi. 7.kamerton tebratiladi (kamertonni oyoqchasidan ushlab shoxchalari qo‘l kaftiga ohista uriladi). 8. Sekundomer bosiladi . 9.havo o‘tkazuvchanligini aniqlash uchun kamerton to‘g‘ri yo‘naltiriladi (shoxchalari frontal tekstlikda joylashishi kerak quloq suprasiga nisbatan). 10.suyak o‘tkazuvchanligini aniqlash uchun kamertonning oyoqchasi so‘rg‘ichsimon o‘simta sohasiga perpendikulyar qo‘yiladi. 11. O‘tkazilgan akumetriya izoxlanadi. Izox: Suyak o‘tkazuvchanligi normada 18 -20 sekund, havo o‘tkazuvchanligi 55- 60 sekundga teng bo‘ladi. Suyak va havo orqali eshitish darajalari taqqoslanadi. Veber testi o‘tkazish. Talabaga topshiriq: bir vaqtning o‘zida nima qilayotganligingiz haqida gapiring va ko‘rgan holatni sharxlang 1.Ko‘rsatma: Eshitish darajasini aniqlash uchun. 2.Kerakli asboblar: kamertonlar to‘plami. 3. Bemorga bajarilayotgan tekshirish usuli haqida tushuntirish. 4.bemor to‘g‘ri holatda o‘taziladi va o‘tkazilayotgan sinama haqida bemorga o‘zini qay holatda tutishi uchun ko‘rsatma beriladi. 5.tekshirish uchun kamerton tanlanadi. 6.kamertonS128 tebratiladi. (kamertonning shoxchalari qo‘l kaftiga uriladi). 7. kamertonning oyoqchasi bosh va ko‘rsatgich barmoqlar bilan ushlanib teppa suyagi ustiga qo‘yiladi. 8. kamertonning tebranishi qaysi quloq tomonga yo‘nalishi bemordan so‘raladi. 9. Akumetriya natijalari xulosalanadi. Izox: sog‘ odamda laterilizatsiya ikkala tomonda bir xil bo‘ladi. Quloqni Jane shprisi yordamida yuvish. Talabaga topshiriq: bir vaqtning o‘zida nima qilayotganligingiz haqida gapiring va ko‘rgan holatni sharxlang. 1.Ko‘rsatmalar: tashqi quloqni davolash diagnostika maqsadida. 2.Kerakli asboblar: sochiq, buyraksimon tog‘oracha, Jane shpirsi, peshona reflektori, paxtali zond va yorug‘lik manbai. 3. Bemorga bajarilayotgan muolaja haqida va o‘zini qay holatda tutishi haqida tushuntiriladi.  iliq furatsilin yoki ilik fiziologik eritma bilan yuviladi. (agar quloqda yallig‘lanish jarayoni, jaroxat yeki nog‘ora parda quruq tiniq bo‘lsa, vestibulyar o‘zgarishlar bo‘lsa, yuvish mumkin emas. Bemorni to‘g‘ri holatda o‘tkazib nima muolaja bajarilishi haqida tushuntirish:  bemor to‘g‘ri holatda o‘tkazilib qayta otoskopiya qilinadi. Kuloq suprasi pastki qismida buyraksimon tog‘oracha yaqinlashtiriladi va bemor qo‘liga beriladi yoki yordamchi hamshira ushlab turadi. Isitilgan, tana harorati 36 gradusdan past bo‘lmagan suyuklikni Jane shprisiga to‘ldirilib olinadi va issiqligi tekshirilib (kaftni orqa qismiga) ko‘riladi. chap qo‘l bilan quloq suprasi orqa va yuqoriga (bolalarda esa orqa va pastga) tortilib tashqi eshituv yo‘li to‘g‘rilanadi  ung qo‘lga shpris olinadi, bosh barmoq bilan shprisning porsheni ushlanadi, ikkinchi, uchinchi va to‘rtinchi barmoklar bilan porshen harakat qildiriladi, shprisning uchi tashqi eshituv yo‘lining yuqori devoriga asta sekinlik bilan qo‘yiladi va yuqori devor orqali suyuqlik yuboriladi.  quloq yuvilgandan so‘ngra qayta otoskopiya qilinadi.  tashqi eshituv yo‘li pilikcha bilan tozalanadi va quruq paxta qo‘yiladi. Eshituv naylari faoliyatini tekshirish Asoslash. Eshituv (yevstaxiev) nayi nog’ora pardaning tashqi muhit bilan aloqasini ta`minlaydi. U ovqat luqmasini chaynash, yutish paytida va esnashda ochilib, nog’ora bo’shlig’idagi atmosfera bosimini ushlab turishga yordam beradi. Nog’ora bo’shlig’ida havo almashinuvi buzilganda, undagi havo shilliq pardaga so’riladi, eshituv nayining havo almashinuvi va chiqarish faoliyati buzilganda esa undagi havoning miqdori tiklanmaydi. Nog’ora bo’shlig’idagi manfiy bosim nog’ora pardaning ichkariga botishiga olib keladi, natijada uzangi dahliz darchasiga botadi, bu esa tovush o’tkazish faoliyatining buzilishiga va konduktiv past eshitishning rivojlanishiga olib keladi. Eshituv nayi faoliyatining turg’un buzilishi o’rta quloqning ekssudativ yallig’lanishi rivojlanishiga sabab bo’ladi. Bundan tashqari, nog’ora pardadagi bosimning tiklash qobiliyati buzilishi nog’ora pardaning qizarishi, unda qontalashlarning paydo bo’lishi, keyinchalik uning yirtilishiga olib kelishi mumkin. Shuning uchun o’rta quloqning patologik holatlarida eshituv nayi faoliyatini baholash muhim ahamiyatga ega (otit, tubootit). Maqsad. Eshituv nayining havo almashinuvi va chiqarish faoliyatlarini baholash. Ko’rsatmalar. Bemorning eshituv qobiliyati pasayganligi, qulog’i og’rishi, bitishi, autofoniya hodisasiga shikoyatlari. Surunkali yiringli o’rta otitda jarrohlik amalini tanlash, timpanoplastika jarrohlik amalidan oldin bemorni tekshirish. Qarshi ko’rsatmalar. Qarshi ko’rsatmalar har bir sinama haqidagima`lumotlarda bayon etilgan. Tekshiruvni bajarilishi. Eshituv nayi ventilyatsiya faoliyatining tekshiruvi nayni puflash va undan o’tayotgan havoning shovqinini eshitishga asoslangan. Buning uchun ikkala uchida quloq moslamalariga ega maxsus elastik (rezina) naycha (otoskop), uchida olivaga ega rezinali nokcha (Polittser balloni), turli o’lchamlardagi quloq kateterlari (1-chi dan 6-chi gacha) kerak bo’ladi. Eshituv nayini puflashning navbatma-navbat bajariluvchi 5 usuli mavjud. U yoki bu usulni bajarish imkoniyati eshituv nayi o’tkazuvchanligining 5 darajasini aniqlash imkonini beradi. Tekshiruv paytida otoskopning bir uchi bemorning, ikkinchisi – shifokorning tashqi eshituv yo’liga o’rnatiladi. Shifokor otoskop orqali eshituv nayidan o’tayotgan havonining shovqinini eshitib turadi. Oddiy yutinish sinamasi eshituv nayining yutish harakatini bajarish paytidagi o’tkazuvchanligini aniqlash imkonini beradi. Eshituv nayining yorig’i ochilganda, shifokor otoskop orqali o’ziga xos yengil shovqin yoki qirsillashni eshitadi. Bu hol me`yorda kuzatiladi. Toynbi usuli. Bemor og’zini va burnini yopgan holatda yutish harakatini bajaradi (burun qanotlari burun to’sig’iga bosiladi). Agar eshituv nayi o’tkazuvchan bo’lsa, unda bemor qulog’ida turtkini his etadi, shifokor esa o’tayotgan havoning o’ziga xos shovqinini eshitadi. Ushbu sinamani bajarish uchun qarshi ko’rsatmalar yo’q. Valsalva usuli. Bemorga chuqur nafas olish, keyin burun va og’iz zich yopilgan holatida burun orqali kuchli nafas chiqarish harakatini bajarish buyuriladi. Burun bo’shlig’iga chiqarilayotgan havo bosimi ostida eshituv naylari ochiladi va havo kuch bilan nog’ora bo’shlig’iga kiradi, bu esa bemor his etadigan yengil qirsillash bilan kechadi, shifokor esa otoskop orqali o’ziga xos shovqinni eshitadi. Eshituv nayining o’tkazuvchanligi buzilganda, Valsalva sinamasini bajarib bo’lmaydi. Nog’ora parda yupqalashganda, gematotimpanumda, nog’ora pardaga qon quyilganda ushbu sinamani bajarish man etiladi, chunki u nog’ora pardaning yirtilishiga olib kelishi mumkin. Polittser usuli. Quloq ballonining olivasi o’ng burun dahliziga kiritiladi va chap qo’lning qo’rsatkich barmog’i bilan ushlanadi, birinchi barmoq bilan esa chap burun qanoti burun to’sig’iga bosib turiladi. Otoskopning bitta olivasi bemorning tashqi eshituv yo’liga, ikkinchisi – shifokorning qulog’iga kiritilib, bemordan “paroxod”, “bir, ikki, uch” so’zlarni aytish so’raladi. Unli tovushni chiqarish paytida o’ng qo’lning to’rt barmog’i bilan ballon qisiladi, bunda birinchi barmoq tirgak bo’lib xizmat qiladi. Puflash va unli tovushni chiqarish paytida yumshoq tanglay orqaga egilib, burunxalqumni ajratadi. Havo burunxalqumning yopiq bo’shlig’iga kiradi va uning barcha devorlariga bir xil bosim hosil qiladi, bunda havoning bir qismi kuch bilan eshituv nayining xalqum teshiklariga kiradi, bu esa otoskop orqali eshitilayotgan o’ziga xos tovush bilan namoyon bo’ladi. Keyin chap burun dahlizi orqali xuddi shu usulda chap eshituv nayi Polittser bo’yicha puflanadi. Burun bo’shlig’ining o’tkir yallig’lanish kasalliklarida (o’tkir rinit, o’tkir gaymorit) ushbu usulni bajarish man etiladi, chunki burun bo’shlig’ining patologik ajralmasi havo bilan birga nog’ora bo’shlig’iga kirishi va u yerda turli yiringli yallig’lanishni keltirib chiqarishi mumkin. 23 rasm. Eshituv naylarini quloq naychalari orqali havo yuborish. Eshituv naylarini quloq naychalari orqali havo yuborish. Dastlab burun bo’shlig’ining shilliq pardasi anestetiklarning biri bilan og’riqsizlantiriladi (10% lidokain aerozoli, 2% tetrakain eritmasi). Shifokorning va bemorning qulog’iga otoskopning olivalari kiritiladi. Naycha xuddi yozuv ruchkasiday o’ng qo’lga olinadi. Old rinoskopiyada naycha tumshug’i pastga qaratilgan holda burun bo’shlig’ining tubi bo’ylab burunxalqumning orqa devorigacha o’tkaziladi. Keyin tekshiruvchi naychani 90° ga ichkari tomonga buraydi va nachaning tumshug’i dimog’ suyagiga tekkuncha o’zi tomon tortadi. Shundan so’ng, ehtiyotkorlik bilan naychaning tumshug’i pastga va keyin yana taxminan 120° ga tekshirilayotgan quloq tomonga buraydi, bunda naychaning halqasi va uning tumshug’i ham taxminan teshirilayotgan tomondagi ko’zning tashqi burchagiga qaratilgan bo’lishi lozim. Bunday holatda naychaning tumshug’i eshituv nayining xalqum teshigiga tushadi, bu esa odatda barmoqlar bilan his etiladi (23 rasm). Naychaning bir uchi ballonga ulangan bo’lib, u yengil qisiladi. Havo eshituv nayidan o’tayotganda bemorning qulog’ida o’ziga xos shovqin eshitiladi. Eshituv nayining havo almashinuvi faoliyati bilan bir qatorda, uning chiqarish faoliyatini ham tekshirish lozim. Ushbu faoliyat turli rangli suyuqliklarni nog’ora bo’shlig’idan burunxalqumga o’tish vaqti bilan baholanadi, buni esa faqat nog’ora pardada teshik mavjud bo’lgandagina bajarish mumkin bo’ladi. Bunda endoskop yordamida eshituv nayining xalqum teshigi sohasi ko’zdan kechiriladi. Tekshiruvda turli bo’yoqlar, masalan, ko’k metilendan faydalaniladi. Chiqarish faoliyatini bemorning ta'mni his etish qobiliyati yordamida (saxarin bilan sinama) yoki kontrast suyuqliklardan foydalanib bajarilgan eshituv nayining rentgenografiyasi yordamida ham baholash mumkin. Tekshiruv uchun tanlangan suyuqlik nog’ora pardadagi teshik orqali nog’ora bo’shlig’idagi eshituv nayining timpanal teshigiga kiritiladi. Eshituv nayining drenaj faoliyati yaxshi bo’lgan hollarda yuborilgan suyuqlik burunxalqumda 8-10 daqiqadan so’ng, qoniqarli bo’lganda — 10-25 daqiqadan so’ng, qoniqarsiz bo’lganda – 25 daqiqadan ko’p vaqtdan so’ng paydo bo’ladi. Ushbu tekshiruvni rejalashtirilgan jarrohlik amalidan 3-4 haftadan kam bo’lmagan muddatda o’tkazish talab etiladi. Natijalarni baholash. Agar bajarilgan barcha sinamalar musbat natija bersa, unda eshituv nayining o’tkazuvchanligi I darajali deb baholanadi; agar musbat natija faqat naycha orqali havo yuborilganda olingan bo’lsa, unda nayning o’tkazuvchanligi V darajali deb baholanadi. Natijaga ta`sir etuvchi omillar. Tekshiruvchining tajribasi. Burun to’sig’i qiyshiqligi, unda chandiqlar, tishchalar, tikanchalar mavjudligi, burun polipozi, burun yo’llarining tug’ma torligi eshituv nayiga naycha orqali havo yuborish tekshiruvini bajarish paytida qiyinchiliklar tug’dirishi mumkin. Asoratlar. Burunxalqum yon devorlari shilliq pardasining shikastlanishi va oqibatda emfizema. Alternativ usullar. Dinamik timpanometriya tekshiruvi eshituv nayining faoliyatini baholashda ob'ektiv usul hisoblanadi va nog’ora bo’shlig’idagi bosim miqdorini aniqlash, u yoki bu sinamani bajarish paytida uning gradientini hisoblab chiqish imkonini beradi. Eshituvni shivirlash va oddiy ovozdagi nutq yordamida tekshirish Sinonimlari. Akumetriya. Asoslash. Eshituv faoliyatini baholash quloqning turli kasalliklarini aniqlash, jarrohlik amalini bajarish maqsadga muvofiqligi masalasini hal etish, kasbiy tanlov, profilaktik ko’riklarda past eshituvchi bolalarni aniqlab, ularni erta reabilitatsiya qilish maqsadini ko’zlaydi. Eshituv faoliyatini nutq yordamida tekshirish usuli ijtimoiy eshituvni baholash uchun eng adekvat usul hisoblanadi. Ushbu usul oddiy bo’lib, maxsus uskunalarni talab qilmaydi. Maqsad. Bemor qaysi masofadan shivirlab va oddiy ovozda aytilgan nutqni yoki qichqiriqni eshitishini aniqlash. Ko’rsatmalar. Eshituv pasayishiga doir shikoyatlar. Eshituv faoliyatining buzilishi bilan kechuvchi turli kasalliklar. Dispanserizatsiya. Qarshi ko’rsatmalar. Tekshiruvni bajarishga xalaqit berayotgan bemorning umumiy holati (koma, umumiy holatining og’irligi, es-hushining yo’qotilishi, nutqining buzilishi, karlik). Tekshiruvni bajarilishi. Tinch va tovushlarni keraksiz yutilishi yoki aks ettirilishini bartaraf etish uchun ortiqcha jismlardan xoli bo’lgan yetarlicha o’lchamdagi xona bo’lishi maqsadga muvofiq. Bemor tekshirilayotgan qulog’ini shifokorga qaratib, undan 6 metr masofada joylashadi. Uning qarama qarshi qulog’i do’mboqchasini tashqi eshituv yo’liga bosish yo’li bilan zich berkitiladi (buni bemorning o’zi yoki yordamchi bajaradi). II va III barmoqlarni bir-biriga ishqalash bilan shitirlash tovushini hosil qilib, eshituvni “o’chirish” usulidan foydalanishi mumkin. Bemorga eshitgan so’zlarni baland ovozda qaytarish zarurligi tushun-tiriladi. Lablardan o’qish imkonini bartaraf etish uchun bemor shifokor tomonga emas, boshqa tomonga qarab turadi. Tekshiruvchi nafas chiqarilgandan keyin qolgan havodan foydalanibavval shivirlab past basli tovushdagi so’zlarni, keyin baland tovushli so’zlarni aytadi. Buning uchun K.A.Agzamov tomonidan tuzilgan maxsus so’zlar jadvalidan foydalaniladi (Jadval 1). Ushbu so’zlar tabiiy nutqni to’liq aks ettirmasligi tufayli tekshiruvga murakkab so’zlar kiritiladi, masalan: parovoz, aeroport, muvaffaqiyat va boshqalar. Xususiy belgilar bo’yicha so’zlar tanlovini yengillashtirish uchun maxsus jadvallar mavjud, masalan Voyachek jadvali. Agar bemor 6 metrmasofadan eshitmasa, unda shifokor masofani 1 metrga qisqartiradi (taxminan bir qadamga) va tekshiruvni qayta takrorlaydi. Bemor shifokor tomonidan aytilgan barcha so’zlarni takrorlaguncha masofa qisqartirib borilaveradi. Ushbu tekshiruvning miqdoriy natijasi bemor shivirlab aytilgan so’zlarni eshita boshlagan masofani aks ettiruvchi metrlarda ifodalanadi. Oddiy ovozdagi nutq yordamida tekshiruv ham xuddi shu qoidalar bo’yicha bajariladi. Jadval 1 Maxsus so’zlar jadvali (K.A.Agzamov) Shivirlaganda eshitish qobiliyati me’yorda bo’lgan quloqning tahminan 6 metr masofadan eshitiladigan so’zlar Shivirlaganda eshitish qobiliyati me’yorda bo’lgan quloqning tahminan 20 metr masofadan eshitiladigan so’zlar O’n Non aya Archa Un Nor Soya Aziza O’r Omor Ziya Ariza Ur Osmon Yana Jizza Nur O’rmon Yara Jiyda Umr Unvon Yasa Joy Unum O’rov Yasha Choy Umum O’mrov Shisha Soy Mum O’rin Aka Ishchi Nom urin Sirka Yassi Natijalar tahlili. Me`yorda shivirlab aytilgan so’zlarni bemor 6 metr masofadan, odatdagi nutq bilan aytilgan so’zlarni — 20 metr masofadan eshitadi. Tovushni o’tkazish tizimi zararlangan konduktiv past eshitishda bemorlar past tovushlarni, tovushni qabul qilish tizimi zararlangan sensonevral past eshitishda esa bemorlar baland tovushlarni yomonroq eshitadilar. Natijaga ta`sir etuvchi omillar. Tekshiruv sub'ektiv usul bo’lib, bemorning umumiy holati, tekshiruvchi nutqining o’ziga xosligi, tekshiruv o’tkazilayotgan xonaning akustik xususiyatlari kabi qator omillarga bog’liq bo’ladi. Bemorning sub'ektiv holati, aytilayotgan so’zlarning balandligini boshqarib bo’lmasligi, shifokor nutqining o’ziga xos xususiyatlari, begona shovqinlarning mavjudligi kabi omillar tekshiruvni qiyinlashtirishi mumkin. Asoratlar. Yo’q. Alternativ usullar. Nutqiy audiometriya. Eshituvni kamertonlar yordamida tekshirish Asoslash. Eshituvning holatiga doir ma`lumotlar quloq kasalliklari diagnostikasi, jarrohlik amalini tanlash masalasini hal etish, kasbiy tanlov va eshituv apparatini tanlash uchun zarur. Eshituv tekshiruvlari past eshitishlikni erta aniqlash va bemorning ijtimoiy faoliyati tiklanishi uchun muhim ahamiyatga ega. Tovushni o’tkazish va tovushni qabul qilish tizimining zararlanishini aniqlash uchun havo va suyak o’tkazuvchanligi bo’yicha har bir quloqning past, o’rtacha va yuqori to’lqinli tovushlarni qabul qilish darajasini aniqlash. Ko’rsatmalar. Etiologiyasi turlicha bo’lgan eshituv buzilishlari, kasbiy tanlov, dispanserizatsiya, eshituvni yaxshilash jarrohlik amalining hajmini tanlash uchun jarrohlik amalidan oldingi tekshiruv. Qarshi ko’rsatmalar. Yo’q. Tekshiruvni bajarilishi. Tekshiruv kamertonlarning tovush to’lqinlarini tarqatish vaqtini hisobga olgan holda turli sinamalarni bajarishdan iborat. Havo o’tkazuvchanligini tekshirish uchun girkali C-128 va girkasiz C-2048 kamertonlardan foydalaniladi. Pastto’lqinli C-128 kamertoni shoxchalarini kaftning tepachasigaurish orqali tebratiladi. C-2048 kamertoni ikki barmoqlar bilan uzlukli bosish yoki tirnoq bilan chertib urish orqali tebratiladi. Tebranib turgan kamerton tashqi eshituv yo’liga 0,5 sm. masofada shunday ushlab turiladiki, bunda uning branshlari tashqi eshituv yo’li o’qi tekisligi bo’yicha tebranishi lozim. Kamerton urilgan paytidan bemor uning tovushini eshitib turishigacha bo’lgan vaqt o’lchanadi. Bemor kamerton tebranishini eshitmay qolgandan keyin, u qoloqdan uzoqlashtiriladi va qayta tebratmasdan yana yaqinlashtiriladi. Bemorning oxirgi javobiga qarab vaqt belgilanadi. Suyak o’tkazuvchanligi faqat C-128 kamertoni yordamida tekshiriladi, chunki yuqorito’lqinli kamertonlarni quloq havo orqali eshitadi. Tebranib turgan C-128 kamertoni oyoqchasi bilan so’rg’ichsimon o’simta sohasiga qo’yiladi, tebranishining muddati sekundomer yordamida o’lchanadi. Klinik amaliyotda kamertonlar yordamidagi quyidagi sinamalar yoki tajribalar keng tarqalgan:— Rinne, Veber, Jelle, Federichi tajribalari. Ushbu tajribalarni bajarish uchun C-128 kamertonidan foydalaniladi. Ayrim mualliflar C-512 kamertonidan ham foydalanishni tavsiya qiladilar. Rinne tajribasi (R) havo va suyak o’tkazuvchanligi muddatlarini taqqoslashdan iborat. Jaranglab turgan kamerton so’rg’ichsimon o’simta sohasiga qo’yiladi; uning tebranishi to’xtagandan keyin (bemorning javobiga ko’ra) kamerton qayta tebratilmagan holda tashqi eshituv yo’li sohasiga yaqinlashtiriladi. Agar bemor uni havo orqali eshitishni davom etsa, unda test “R+”, ya'ni musbat deb baholanadi. Bu esa havo orqali o’tkazuvchanlik suyak orqali o’tkazuvchanlikdan ko’proq ekanligini anglatadi. Veber tajribasi (W) tovush to’lqinlarining yo’nalishini baholash imkonini beradi. Tebranib turgan C-128 yoki C-512 kamertoni boshning tepa,peshona,burun negizi yoki iyak sohasimarkaziga qo’yiladi. Bunda kamerton yumshoq to’qimali tekislikda joylashishi muhim ahamiyatga ega, chunki aks holda yuqorito’lqinli obertonlar (shovqinlar) hosil bo’lishi kuzatiladi. Tebranib turgan kamertonning branshlari frontal tekislikda joylashishlari lozim. Jelle tajribasi (G) xususan otosklerozdagi uzangichaning harakatsizlanishi bilan bog’liq bo’lgan konduktiv past eshitishlikni aniqlash imkonini beradi. Tebranib turgan kamerton bosh teppasiga qo’yiladi va bir vaqtning o’zida pnevmatik quloq ko’zgusi yordamida tashqi eshituv yo’lidagi havoning zichligi oshiriladi. Kompressiya paytida bemor eshituvi pasayganligini his etadi, bu esa uzangini dahliz darchasi chuqurchasiga botishi hisobidan tovush o’tkazilishining pasayishi bilan izohlanadi. Bunday hollarda tajriba (G+), ya`ni musbat deb baholanadi. Federichi tajribasida (F) tebranib turgan C-128 kamertoni tovushining so’rg’ichsimon o’simta va quloq do’mboqchasi sohalaridan eshitish muddatlari taqqoslanadi, bunda quloq do’mboqchasi tashqi eshituv yo’lini berkitib turgan holatda bo’lishi lozim. Tebranishi tugagandan keyin kamerton oyoqchasi so’rg’ichsimon o’simta sohasidan olinib, quloq do’mboqchasiga qo’yiladi. Natijalar tahlili. Tovushni o’tkazish tizimi zararlanganda (konduktiv past eshitishlik) pastto’lqinli C-128 kamertonini havo orqali eshitilishi yomonlashadi, suyak o’tkazuvchanligi tekshirilganda esa uning tovushi davomliroq eshitiladi. Tovushni qabul qilish tizimi zararlanganda (sensonevral past eshitishlik) yuqorito’lqinli C-2048 kamertoni havo orqali eshitilishi buziladi. Bunda kamerton tebranishining muddati hamhavo, ham suyak orqali proportsional tarzda kamayadi. Ushbu ko’rsatkichlarning nisbati me`yorligicha qoladi (taxminan 2:1). Rinne musbat (R+) natija me`yoriy eshituvda va sensonevral past eshitishlikda kuzatiladi. So’rg’ichsimon o’simtava tashqi eshituv yo’li sohalarida kamerton tebranishini eshitish to’xtagandan keyin (bemor uni eshitmaydi), test manfiy deb baholanadi. Bu holat konduktiv past eshitishlikda kuzatiladi. Ba`zan Rinne testi “musbat” yoki “manfiy” atamalari tekshiruvchini chalkashtiradi. Buni yengillashtirish uchun AC (air conduction – tovushni havo orqali o’tkazuvchanlik) va BC (bone conduction —tovushni suyak orqali o’tkazuvchanlik) belgilari qo’llaniladi. Bu holda test AC > BC ( Rinne musbat) yoki BC > AC ( Rinne manfiy) deb baholanadi. Veber tajribasining natijalari baholanganda shuni ta'kidlash lozimki, me`yorda bemor tovushini boshining o’rtasi yoki ikkala quloq bilan bir xil eshitadi. Bir tomonlama konduktiv past eshitishda tovushto’lqinlarini yo’nalishi zararlangan, ya`ni yomon eshitadigan quloq tomon, bir tomonlama sensonevral past eshitishlikda esa sog’lom, ya`ni yaxshi eshitadigan quloq tomonda bo’ladi. Ikki tomonlama konduktiv past eshitishda tovushni yo’nalishi yomonroq eshitadigan quloq tomonga, ikki tomonlama sensonevral past eshitishda esa yaxshiroq eshitadigan quloq tomonga bo’ladi. Tajriba juda sezgir bo’lib, hatto eshituv bo’sag’asi 5 dB ga oshgan yengil konduktiv past eshitishda tovush to’lqinlarini yo’nalishi kuzatiladi. Ushbu test amaliyotda keng qo’llanilishiga qaramasdan, chunki u diagnostik jihatdan ishonchli va ahamiyatli, uning akustik tabiati yetarlicha tushunarli emas. Jelle musbat (G+) natija, ya`ni kompressiya paytida tovush eshitish qobiliyatining pasayishi me`yorda va sensonevral past eshitishlikda kuzatiladi. Uzangi harakatsizlanganda, tovushning eshitilishida hech qanday o’zgarish kuzatilmaydi, ya'ni Jelle testi manfiy (G-) bo’ladi. Federichi musbat (F+) natija me`yorda va sensonevral past eshitishlikda (quloq do’mboqchasi sohasida kamertonning tebranishi davomliroq eshitiladi), manfiy (F-) natija esa tovushni o’tkazish tizimi zararlanganda kuzatiladi. Tekshiruv imkoniyatlari. Ushbu tekshiruv usullari sub'ektiv bo’lib, kamertonning tebratish paytidagi tovushining kuchiga, uning xususiyatlariga bog’liq bo’ladi. Rinne testining sezgirligi shundan iboratki, otosklerozning boshlang’ich bosqichlarida u faqatgina pastto’lqinli C-128 kamerton yordamida bajarilganda manfiy bo’lsa, jarayon keskinlashgan davrida va 20 dB ortiq konduktiv past eshitishlikda C-128, C-512 va C-1024 kamertonlar yordamida bajarilganda ham manfiy bo’ladi. Veber testining sezgirligi eng yuqori deb baholanadi, chunki eshituv bo’sag’asi 5 dB ga oshgan konduktiv past eshitishlikda ham tovushni og’ishi (lateralizatsiyasi) hodisasi qayd etiladi. Eshituv buzilishining xarakterini (konduktiv yoki sensonevral past eshitishlik) to’g’ri baholanishi faqat yuqorida qayd etilgan testlar natijalari asosida bo’ladi. Natijaga ta`sir etuvchi omillar. Shuni ta`kidlab o’tish lozimki, vaqt o’tgan sari kamertonlar o’z xususiyatlarini o’zgartiradilar. Ularning jaranglashiga havoning namligi, bosimning o’zgarishi ta`sir qilishi mumkin, bu esa olingan natijalarning sub'ektiv xarakterini oshiradi. ESHITUV A`ZOSI FAOLIYATINI TEKSHIRISH USULLARI Asoslash. Eshituv faoliyatini buzilishi bilan kechgan kasalliklar keng tarqalganligi hamda o’z vaqtida davolash va reabilitatsiya tadbirlarini o’tkazish uchun ularni erta aniqlash zarurligi ushbu kasalliklarni aniqlashdamuhim ahamiyatga ega. Hozirgi kunda surdologik markazlar va xonalarning zamonaviy asbob-uskunalar bilan jihozlanishi sub`yektiv va ob`yektiv tekshiruv usullardan foydalanib eshituv buzilishlarini o’z vaqtida aniqlash imkonini beradi. Eshituvni buzilishi eshituv a`zosining tovushni o’tkazish (tashqi eshituv yo’li, o’rta quloq, ichki quloqning perilimfasi) va tovushni qabul qilish qismlariga salbiy ta`sir etuvchi patologik jarayon bilan bog’liq bo’lishi mumkin. Tovushni qabul qilish qismi eshituv tizimining periferik qismi - Korti a`zosi va eshituv retseptorlari (tashqi va ichki tukli hujayralar), spiral gangliy, eshituvni o’tkazish yo’lining turli maydonida joylashgan tuzilmalari (eshituv o’zaklari, tashqi sirtmoq, to’rt tepachaning orqa tepachalari, ichki tizzali tanacha, bosh miyaning chakka bo’lagi (Geshle egati) dan tashkil topgan. Eshitish qobiliyati yomonlashganligiga shikoyat qilgan bemorni tekshirish paytida birinchi navbatda, eshituvni o’tkazish yo’lining topografik anatomiyasiga asoslanib past eshitishning turi (konduktiv, sensonevral, aralash) va eshituvni buzilish darajasi aniqlanadi. Qiyosiy tashxisniesa faqat eshituv va muvozanat qismlaridan tashkil topgan statoakustik a`zoningchuqur tekshiruvidan so’ng bajarish mumkin bo’ladi. Eshituvni tekshirishdan oldin anamnez ma`lumotlari batafsil yig’ish va bemorni ko’zdan kechirish (quloq, tomoq va burunni tekshirish va otomikroskopiya) talab etiladi. Shunday qilib, eshitish qobiliyati buzilganiga shikoyat qilgan barcha bemorlarni audiologik teshiruvdan o’tkazish paytida quyidagi tartibga rioya qilish lozim: 1) anamnez ma`lumotlarini yig’ish (past eshitishni mavjudligi, uning imkoniyatlari, boshdan kechirgan quloqning o’tkir va surunkali kasalliklari va shikastlari bilan bog’liqligi; sub'ektiv shovqinni his etish va uning xarakteri; shovqin sharoitida eshituvni yaxshilanishi; doimiy va xurujli bosh aylanishlar, ko’ngil aynishi; kasallikning davomiyligini aniqlash va h.k.). 2) quloq, tomoq, burunni ko’zdan kechirish va imkon qadar otomikroskopiyani bajarib, burun va burunxalqumning yo’ldosh kasalliklariga alohida e`tibor berish; 3) shivirlash va oddiy ovoz nutqini eshitish qobiliyatini tekshirish; 4) kamerton yordamida tekshirish; 5) audiometriya tekshiruvi. Zamonaviy audiometrik testlar quyidagi asosiy guruhlarga bo’linadi: psixoakustik usullar (tonal bo’sag’ali, bo’sag’austi va nutqiy audiometriya); akustik impedansometriya (timpanometriya va uzangi mushagining akustik refleksini qayd qilish); chaqirilgan eshituv potentsiallarining turli sinflarini va otoakustik emissiyani qayd qilish. Tonal bo’sag’ali audiometriya tekshiruvi Maqsad. Tonal bo’sag’ali audiometriya tekshiruvining maqsadi 50% tovushlar orasida bemor eshitgan eng kuchsiz eshituv bo’sag’alarini (eshitish qobiliyati bo’sag’alarini) aniqlashdan iborat. Ko’rsatmalar. Bemorning eshituvi pasayganligiga shikoyatlari. Tayyorgarlik. Audiometrik testlarni bajarish uchun ma'lum sharoit yaratilishi lozim. Audiometriyani tovush to’lqinlaridan himoyalangan maxsus xonada o’tkazish maqsadga muvofiq. Agar tekshiruv talabga javob bermagan sharoitda o’tkazilsa, unda ma'lum eshituv bo’sag’alarini oshishiga sabab bo’lganatrof shovqinlar audiometriya natijalariga ta`sir etishi mumkin. Buni bartaraf etish uchun tekshiruvni tovush to’lqinlarini so’ndiruvchi kameralarda o’tkazish va maxsus quloq ichi telefonlaridan foydalanish lozim. Quloq ichi telefonlari audiometrik tekshiruv aniqligini oshirish vaatrof shovqinlarni 30-40 dB ga kamaytirish imkonini beradi. Bunda bemorning eshituv qulayligi ko’rsatkichi oshib, niqobli shovqindan foydalanish zarurati 70-100 dB gacha pasayadi va testlarni takrorlash darajasi yuqori bo’ladi. Tekshiruvni bajarilishi. Tonal bo’sag’ali audiometriya tekshiruvi audiometrlar yordamida bajariladi. Audiometrlar ishlashi va boshqaruv imkoniyatlari bilan bir-biridan farq qiladi. Audiometrlarda 125 dan 8000 Gts gacha tovush to’lqinlarining to’plami mavjud (ayrim audiometrlarga qo’shimcha 10 000, 12 000 va 16 000 Gts tovush to’lqinlari kiritilgan bo’lib, tovush to’lqinlarini 67,5 Gts qadam bilan o’zgartirish imkoniga ega). Akustik signal — bu sof ton yoki tortasmali shovqindan iborat bo’lib, yuborilayotgan signalning shiddati me`yoriy eshituv bo’sag’alariga nisbatan 5 dB li qadam bilan O dB dan 110 dB gacha (ayrim audiometrlarda 120 dB gacha) o’zgartirib boriladi. Shiddatni 1 va 2 db qadam bilan o’zgartirish imkoniga ega audiometrlar ishlab chiqilgan. Barcha audiometrlarga esa 125, 250 va 8000 Gts tovush to’lqinlarida shiddatni cheklash imkoni kiritilgan. Audiometrlar ikki havoli telefonlarga ega bosh qismi, suyak o’tkazuvchanligini tekshirish uchun suyak tebratgichi, bemor uchun tugmacha va nutqiy audiometriyada magnitafonga (yoki kompakt disklarni ishlatish uchun asbobni) ulanadigan pastto’lqinli mikrofon bilan jihozlangan (24 rasm). 24 rasm. Audiometriya tekshiruvi Tovushni havo orqali o’tkazuvchanligini tekshirish. Tekshiruv yaxshiroq eshitadigan quloqdan boshlanadi. Agar bemor qaysi qulog’i yaxshiroq eshitishini bilmasa, unda tekshiruv o’ng quloqdan (chapaqaylarda chap tomondan) boshlanadi. Havoli telefonlar orqali bemorning qulog’iga bir to’lqinli sof (sinusoidal) tovush tonlari uzatiladi. Tekshiruv bemor oson aniqlaydigan shiddatdan boshlanib, asta- sekin signalning shiddati 10 dB qadam bilan to eshituv hissiyoti yo’qolguncha pasaytirib boriladi, keyin u eshituv hissiyoti paydo bo’lguncha 5dB qadam bilan oshirib boriladi. Bo’sag’a ko’rsatkichlari audio-grammalarda qayd qilinadi. Tovushni suyak orqali o’tkazuvchanligini tekshirish. Tovushni suyak orqali o’tkazuvchanligini tekshirish chig’anoq sezgirligini baholash va tovush to’lqinlarining har birida konduktiv qism mavjudligini (suyak-havo oralig’i) aniqlash imkonini beradi. Bunda so’rg’ichsimon o’simtada o’rnatilgan suyak tebratgichdan foydalaniladi. Eshituv bo’sag’alarini tekshirish paytidagiuzatilayotgan tovush to’lqinlari havo o’tkazuvchanlik tekshiruviga o’xshash bo’ladi. Tekshiruv 1000 Gts tovush to’lqinlaridan boshlanib, 2000 va 4000 Gts gacha oshirib boriladi va keyin 500 va 250 Gts gacha pasaytirib boriladi. Ko’pgina audiometrlar 125, 6000 va 8000 Gts tovush to’lqinlarida suyak orqali eshitish bo’sag’alarini aniqlash imkoniga ega emas, ayrim zamonaviy asboblarda esa 6000 Gts tovush to’lqinlari mavjud. Niqoblash. Sof tonlar yordamida bajarilgan tekshiruv eshitish qobiliyati me`yorda va ikki tomonlama past eshitish bilan og’rigan insonlarda qo’llaniladi. Ammo bunday tekshiruvni bir tomonlama past eshitishi yoki karlik, simmetrik bo’lmagan ikki tomonlama past eshitish (quloqlararo eshituv bo’sag’alarining farqi ko’p bo’lganda) bilan og’rigan bemorlarda qo’llab bo’lmaydi. Bemorni (yoki yomonroq eshitadigan quloqni) tekshirish paytida uzatilayotgan tovush to’lqinining shiddati shu qadar ulkan bo’ladiki, hatto u kalla suyagi orqali qarama-qarshi (sog’lom yoki yaxshiroq eshitadigan) quloqga tarqalib, u zararlangan quloqga nisbatan ertaroq eshitadi. Shundaeshituv bo’sag’alari qaydqilinishi mumkin. Quloqlararo susayish hodisasi tovush to’lqinlarini kalla suyagi to’qimalaridan qarama-qarshi quloq tomonga o’tayotganda akustik energiyani yo’qotilishini bildiradi. Havo orqali o’tkazuvchanlikdagi quloqlararo susayish xodisasi me`yoriy eshituv bo’sag’alarining 40-60 dB ni tashkil qilsa (tovush to’lqiniga qarab), suyak orqali o’tkazuvchanlikda ushbu ko’rsatkich pastroq bo’lib, 250 Gts to’lqinda 0 dB dan 4000 Gts to’lqinda 15 dB gacha bo’ladi. Quloq ichi telefonlaridan foydalanilganda, quloqlararo susayish hodisasini eshituv bo’sag’alariga nisbatan 70 dB gacha ko’payishiga erishish mumkin, shuning uchun turli darajali past eshitishlarda o’ng va chap quloqlarda “haddan tashqari eshitish” hodisasi xavfi mavjud bo’ladi. Masalan, bir tomonlama sensonevral past eshitishda aniqlangan soxta konduktiv past eshitish qayd qilish mumkin. Tekshirilmayotgan quloqni 60- 70 dB kuchga ega keng yoki tortasmali shovqin yordamida o’chirish (niqoblash) soxta natijalarni bartaraf etishga yordam beradi. Niqoblovchi shovqinlar turlari: - Oq shovqin. U barcha tovush to’lqinlarida bir xil keng tasmali spektrga ega bo’lib, amaliyotda ayniqsa keng foydalaniladi. Oq shovqinni uzatish tonal va nutqiy audiometriyada yetarlicha samara beradi, ammo bunda eshituvni tez toliqishikuzatiladi. Past to’lqinlarda oq shovqinning niqoblovchi ta`siri yuqorida aytib o’tilgan sabablar tufayli pasayadi. - Tor tasmali shovqin. U audiometriyada tanlangan teng kuchli to’lqinlarning tor diapozonidan iborat bo’lib, oq shovqinga nisbatan samaraliroq, ammo nutqiy audiometriyani bajarish paytida uning samaradorligi sezilarli pasayadi. - Nutq tovush to’lqinlarining spektriga ega shovqin. U oq shovqinni past va o’rta tovush to’lqinlarida filtrlash yo’li bilan olinadi va nutqiy audiometriyada qo’llaniladi. Niqoblash usullari samarali, yetarlicha samarali bo’lmagan va haddan tashqari niqoblashlarga bo’linadi. - Samarali niqoblash “haddan tashqari eshitish” hodisasini bartaraf qilib, tekshirilmayotgan yoki yaxshiroq eshitadigan quloqni o’chirish uchun kerakli bo’lgan shovqin sathini aniqlashga yordam beradi. - Yetarli bo’lmagan niqoblash yaxshiroq eshitadigan quloqga uzatilayotgan shovqin “haddan tashqari eshitish” hodisasini bartaraf etish uchun yetarlicha balandlikka ega bo’lmaganda paydo bo’ladi. Bemor tekshirilmayotgan qulog’i bilan tonni niqoblovchi shovqinni ham birga eshitadi. Niqoblovchi shovqin kuchining oshirilishi tekshirilmayotgan quloqda “soxta” eshituv bo’sag’alarinibartaraf etishga va tekshirilayotgan quloqda chin eshituv bo’sag’alarini aniqlashga yordam beradi. - Haddan tashqari niqoblash kuchi har safar 10 dB ga oshirilganda eshituv bo’sag’asini 10 dB ga yoki undan ortiq oshishiga olib kelganda paydo bo’lib, odatda havo o’tkazuvchanligi bo’sag’asini aniqlash tekshiruvida kuzatiladi. Natijalar tahlili. Audiogramma – bu turli tovush to’lqinlari uchun eshituv bo’sag’alarni me`yoriy bo’sag’alardan og’ishini aks ettiruvchi qiyshiq chiziq, ya'ni bemorning turli to’lqinli sof tonlarni eshitish va nutqni aniq qabul qilish qobiliyatining grafik manzarasi. Audiogrammadagi vertikal chiziqlar tovush to’lqinlarini, gorizontal chiziqlar – ularning 0 dB dan (audiogrammaning yuqori qismida), to 110 dB gacha (asosida) bo’lgan shiddatini aks ettiradi. O’rta quloq kasalligida tovush cignallarini tashqi eshituv yo’lidan ichki quloqga o’tkazilishini buzilishi sabali havo orqali o’tkazuvchanlikda eshituv bo’sag’alari u yoki bu darajada oshadi. Bunda suyak orqali o’tkazuvchanlik tekshirilgandatovush signallarni eshitish qobiliyati me`yorda qoladi, chunki chig’anoqning retseptor a`zosi va eshituv yo’lining tuzilmalari saqlanib qolgan bo’ladi. Me`yorda havo va suyak orqali o’tkazuvchanliklarni tekshirish paytida eshituv eshituv bo’sag’alari bir-biriga mos kelib, 5-10 dB orasida jaylashadi (25 rasm). 25 rasm. Me`yoriy audiogramma. 26 rasm. Konduktiv past eshitish bilan og’rigan bemorning audiogrammasi Havo va suyak orqali o’tkazuvchanliklarni tekshirish paytida aniqlangan eshituv bo’sag’alari orasidagi farq audiogrammada suyak-havo oralig’i shaklida namoyon bo’ladi (26 rasm). Konduktiv past eshitishda ko’pincha havo orqali o’tayotgan past to’lqinli tovushlarga nisbatag eshituv bo’sag’alarini oshishi qayd etiladi. Masalan, ekssudativ o’rta otitda eshituv bo’sag’alari past to’lqinlarda 20-40 dB ga oshadi. Aralash past eshitishda eshituv bo’sag’alarini bir xil oshishi kuzatiladi. Shuni ta`kidlash lozimki, suyak orqali o’tkazuvchalik tekshiruvidagi eshituv bo’sag’alarning ko’rsatkichlari havo orqali o’tkazuvchanlikda olingan ko’rsatkichlaridan oshmaydi. Bundan tashqari, havo orqali o’tkazuvchanlik bo’sag’alari ancha yuqori bo’lganda va kalla suyagining ayrim kasalliklarida (masalan, zahm jarayonida suyak to’qimalarini yemirilishida) suyak orqali o’tkazilgan tovushlarni eshitmaslik hollari uchrashi mumkin. Bu telefon (110-120 dB) va suyak tebratkichining (tovush to’lqiniga qarab 45-70 dB) eng yuqori shiddatlarorasidagi tafovut bilan bog’liq. Havo orqali o’tkazuvchanlik bo’yicha eshituv bo’sag’alarini 45 dB atrofida oshishi hamda shu to’lqinlarda suyak orqali o’tkazuvchanlikni yo’qligini aks ettiruvchi audiogramma xato audiogramma,deb baholanadi (27 rasm). Pastda tovush to’lqinlarini o’tkazish tizimining buzilishlarida olingan ayrim audiogrammalar namunalari keltirilgan. 27 rasm. Xato audiogramma. Otoskleroz kasalligida 2 kGts maydonida tovush to’lqinini qabul qilish bo’sag’alarining oshishi bilan kechuvchiqo’shimcha konduktiv past eshitish (audiogrammada suyak orqali o’tkazuvchanlik bo’yicha 500 dan 4000 Gts tovush to’lqinlarini eshitishni pasayishi bilan bog’liq Karxart chuqurchasini paydo bo’lishi) kuzatiladi (28 rasm). 28 rasm. Otoskleroz bilan og’rigan bemorning audiogrammasi. Anamnez ma`lumotlari (eshituvning bir tomonlama asta-sekin pasayib borishi va keyinchalik ikki tomonlama past eshitishlikga o’tishi, quloqlar shang’illashi, shovqin sharoitida nutqni anglash qobiliyatini yaxshilanishi) va otoskopiya natijalari (nog’ora pardalar o’zgarmagan yoki yupqalashganligi) aniq tashxis qo’yishda yordam beradi. Sensonevral past eshitishda (Korti a`zosining sezuvchan hujayralari zararlanganda) va tovush to’lqinini o’tkazish tizimi buzilmagan hollarda havo va suyak orqali o’tkazuvchanliklar bo’yicha bo’sag’alar bir–biriga mos keladi (29 rasm). 29 rasm. Sensonevral past eshitish bilan og’rigan bemorning audiogrammasi. Sensonevral past eshitish 4 kGts maydonida tovushni qabul qilish bo’sag’alarini ikki tomonlama oshishi bilan namoyon bo’lib, ko’pincha shovqin yoki tebranish ta`sirini natijasi hisoblanadi (30 rasm). 30 rasm. Shovqin va tebranish sharoitida mehnat qiluvchi bemorning audiogrammasi. 31 rasm. Labirint gidropsi (Men’er kasalligi) bilan og’rigan bemorning audiogrammasi Mener kasalligida o’ziga xos audiogramma kuzatiladi. Kasallikning asosida tukli hujayralar faoliyatini buzilishiga olib keluvchi labirint gidropsi yotishi tufayli tovush to’lqinini qabul qilish bo’sag’alari ham havo, ham suyak orqali o’tkazuvchanliklar bo’yicha barcha to’lqinlarda 50-60 dB gacha bir xil oshadi. Qator hollarda past to’lqinlar maydonida birozgina suyak-havo oralig’i qayd qilinishi mumkin va ichki quloqda tovush o’tkazilishini buzilishi bilan bog’liq bo’ladi. Audiometrik chiziqlar gorizontal holatda joylashadi (31 rasm). Mener kasal- ligining boshlang’ich bosqichida tukli hujayralarning aksariyat qismi saqlanib qolganligi tufayli eshituvni keskin pasayishi faqat xuruj paytida kuzatiladi. Xurujlar orasida esa labirint ichi bosimi me`yorlashib, eshituv yaxshilanadi. Keyinchalik ichki quloqning retseptor a`zosida chuqur tiklanmas o’zgarishlar sodir bo’lib, bemorning eshitish qobiliyati xurujdan keyingi xurujgacha yomonlashib boraveradi. Balandlik faoliyatini keskin buzilishi Mener kasalligiga xos belgi hisoblanadi. 2 jadvalda nutq tovush to’lqinlarida eshituv bo’sag’alarining o’rtacha ko’rsatkichlariga asoslangan past eshitish darajalarining xalqaro tasnifi keltirilgan. 2 jadval Past eshitishlarning xalqaro tasnifi Past eshitish darajasi Nutq to’lqinlarida eshituv bo’sag’alarining o’rtacha ko’rsatkichlari, dB I II III IY Karlik 26-40 41-55 56-70 71-90 91 dan ko’p Ichki quloq kasalligi bilan bog’liq sensonevral past eshitishda odatda tovush balandligini tezkor oshish fenomeni (TBTOF) yoki rekrutment (recruitment phenomenon), ya'ni zararlangan quloqda sog’lom quloqqa nisbatan eshituv bo’sag’asidan yufori tovush balandligini tezkor oshishi qayd etiladi. Sub'ektiv tarzda tovush balandligining tezkor oshishi fenomeni baland tovush to’lqinlari keltirib chiqaruvchi noxush hissiyotlar bilan kechib, ichki quloqni yallig’lanishi va dorilar ta`sirida zaharlanishi holatlarida hamda labirint gidropsida ko’p kuzatiladi. Retrokoxlear patologiyada (masalan, eshituv asab tolasi nevrinomasi), aksincha, tovush balandligini tezkor oshishi fenomeni qayd qilinmaydi, shuning uchun bir tomonlama sensonevral past eshitish bilan og’rigan bemorlarda ushbu fenomenni aniqlanishi juda muhim ahamiyatga ega. Shuni e`tiborga olish lozimki, qon tomir-asab tolasi to’plami o’sma jarayoni bilan bosilganda va buni oqibatida ichki quloqda qon aylanishi buzilganda tovush balandligini tezkor oshishi fenomeni retrokoxlear zararlanishda ham qayd qilinishi mumkin. Tonal bo’sag’a usti audiometriya tekshiruvi Tovush balandligini tezkor oshishi fenomenini aniqlash uchun umumlashtirib “bo’sag’a usti audiometriya tekshiruvi” sinamalariishlab chiqilgan. Ulardan tovush kuchini farqlash eshituv bo’sag’asini Lyusher bo’yicha aniqlash, tovush kuchini kichik o’sishlari indeksini aniqlash (ko’pincha u SiSi shaklida belgilanadi - Short Increment Sensitivity Index), Fauler bo’yicha balandlikni tenglashtirish (bir tomonlama past eshitishda) va noqulaylik bo’sag’asini aniqlash usullari keng tarqargan. Maqsad. Eshituv faoliyatini teshirish Ko’rsatmalar. Bemorning eshitishi pasayganligiga shikoyatlari Tekshiruvni bajarilishi. Lyusher sinamasida audiometriyada bemor tovush balandligi o’zgarishini his etganakustik signal kuchining minimal ko’rsatkichi, ya'ni tovush kuchini farqlash eshituv bo’sag’asi aniqlanadi. Bunda bemorga kuchi 0,2 dan 6 dB gacha bo’lgan diapo-zonlarda eshituv bo’sag’asidan 40 dB ga yuqori kuchga ega modul tovush signali uzatiladi. Sinamani modul chuqurligini asta- sekinlik bilan oshirib bajarish tavsiya etiladi. Tovush kuchining kichik o’sishlari indeksini aniqlash usuli kuchi eshituv bo’sag’asidan 20 dB ortiq bo’lgan tovush to’lqinlari yordamida aniqlanadi. Har 4 soniyada tonning kuchi 1 dB ga isqa muddatli (200 ms davomli) oshiriladi. Bemordan tovush kuchi o’sishlarini his etganligini aytish so’raladi va to’g’ri javoblarning foizi hisoblab chiqiladi. Bemorga tekshiruvni tushuntirish maqsadida sinamaning boshida tovush kuchining amplitudasi 3-6 dB gacha oshiriladi, keyin 1 dB yetkazilib hisoblashjarayoni boshlanadi. Fauler bo’yicha balandlikni tenglashtirish sinamasi ko’pincha Mener kasalligi va eshituv asab tolasi nevrinomasida qiyosiy tashxisotni o’tkazish uchun ko’llaniladi. Odatda, u bir tomonlama sensonevral past eshitishda bajariladi, ammo ushbu sinamani eshituv bo’sag’alarining quloqlar aro farqi 30-40 dB ortiq ikki tomonlama pasta eshitishda ham bajarsa bo’ladi. Dastlab ikkala quloqlarga kuchi eshituv bo’sag’asi ko’rsatkichlariga teng tovush signaliuzatiladi (masalan, o’ng quloqqa 5 dB va chap quloqqa 45 dB). Keyin zararlangan quloqga uzatilayotgan tovushning kuchi 10 dB ga oshiriladi, sog’lom quloqga esa balandligi bo’yicha teng hissiyot uyg’otuvchi tovush kuchi tanlanadi. Keyin zararlangan quloqga uzatilayotgan tovushning kuchi yana 10 dB ga oshiriladi va sinama takrorlanadi. Ton parchalanishi sinamasi retrolabirint zararlanishlarning qiyosiy tashxisotida muhim ahamiyatga ega. Bunda ton kuchini eshituv bo’sag’asidan to eshitish hissiyoti turg’un bo’lgunicha bosqichma-bosqich (5 dB dan) oshirib boriladi. Noqulaylik bo’sag’asini aniqlash sinamasi. Eshituv noqulayligi sathi 250- 8000 Gts to’lqinlar diapozonida aniqlanadi. Tovushning kuchi eshituv bo’sag’asidan boshlab asta-sekin dastlabki noqulaylik belgilari paydo bo’lguncha, ya`ni bemor o’z sub`yektiv hissiyotlarini “noxush” deb baholaguncha, oshirib boriladi. Tovush kuchini og’riq hissiyotigacha oshirib borish man etiladi. Natijalar tahlili. Me`yorda va konduktiv past eashitishda differentsial bo’sag’ani aniqlash paytida inson taxminan 1,0-1,5 dB modullash chuqurligini farqlasa, tekshirilayotgan tovush to’lqinida eshituv bo’sag’asi 40 dB kam bo’lmagan koxlear past eshitishda - farqlanadigan modullar bo’sag’asi ancha past bo’lib, taxminan 0,4 dB ga teng bo’ladi. Me`yorda va tovush to’lqinini o’tkazish tizimining buzilishlarida tovush kuchining kichik o’sishlari indeksini baholash paytida inson 0 dan 20% gacha tovush kuchining o’sishlarini farqlash qobiliyatiga ega. Balandlik faoliyatini buzilishi bilan kechuvchi sensonevral past eshitishda ushbu ko’rsatkich ancha yuqori bo’lib, eshituv bo’sag’alari taxminan 40 dB ga oshirilganda 100% ga yetishi mumkin. Bemorda tovush balandligining tezkor oshish fenomeni mavjud bo’lganda balandlikni tenglashtirish sinamasida yomonroq eshituvchi quloqda tovush kuchini 20 30 dB oshirilishi sog’lom quloqda tovush kuchini 45-50 dB ga oshirishga to’g’ri kelganda Fauler sinamasi “musbat “deb baholanadi. Me`yorda yoki retrolabirint zararlanishlarida tovushning teng balandligiga ikkala quloqlarda tovush kuchini bir xil oshirish orqali erishiladi. Bu holda sinama “manfiy”, deb baholanadi. Labirint ichi patologiyasida tonning parchalanishi sinamasini bajarish paytida tovushni turg’un eshitishga (1 daqiqa davomida) bo’sag’a usti tovush kuchini 5-10 dB ga yetkazish bilan erishilsa, retrolabirint patologiya bilan og’rigan bemorlarda - turg’un eshitishga erishish uchun bo’sag’a usti tovush kuchini bosqichma-bosqich 35-40 dB gacha oshirish lozim bo’ladi. Me`yorda va tovush balandligini tezkor oshishi fenomeni bilan kechuvchi sensonevral past eshitishda noqulaylik bo’sag’alari 80-90 dB tashkil qiladi. Ammo shuni e`tiborga olish lozimki, sensonevral past eshitish bilan og’rigan bemorlarda eshituv bo’sag’alari yuqori bo’ladi, bu esa noqulaylik va eshituv bo’sag’alarini yaqinlashishiga olib keladi. Konduktiv past eshitishda noqulaylik bo’sag’alari 110 dB va undan ortiq bo’ladi yoki umuman aniqlanmaydi. Tekshiruv imkoniyatlari. Bo’sag’a usti audiometrik cinamalarning har biri o’zi uchun optimal bo’lgan hollarda qo’llaniladi. Bajarilishi oddiy bo’lishi tufayli tovushkuchining kichik o’sishlari indeksi sinamasi keng qo’llaniladi. Agar bemor eshituv bo’sag’asiga yaqin tovushlarini tahlil qilishda qiynalsa, unda farqlash bo’sag’asini aniqlash sinamasi bajariladi. Fauler sinamasi hozirgi kunda nisbatan kam qo’llaniladi, uni bir tomonlama yoki assimetrik past eshitishda qo’llash mumkin. Eshituv noqulayligi bo’sag’asini aniqlash sinamasieshituv maydonining hajmini va shaklini aniqlash imkonini berib, eshituvni protezlash ishlarida muhim ahamiyatga ega. Tonning parchalanish sinamasitovush balandligini tezkor oshishi fenomeni mavjudligini va darajasini aniqlash imkonini bermaydi, ammo u tovushni o’tkazish yo’llarining retrokoxlear buzilishlarida qiyosiy tashxisot uchun muhim ahamiyatga ega. Nutqli audiometriya Asoslash. Nutqni farqlash bo’sag’asi tovush signali sifatida qabul qilingan nutqning eng kichik ko’rsatkichiga to’g’ri keladi. Bemor birov gapirayotganini eshitadi, ammo eshitilayotgan tovush to’lqinlari so’zlarni tushunish uchun yetarli bo’lmaydi. Nutqni farqlash bo’sag’asiga 1000 Gts tonining eshituv bo’sag’asi usti tovush kuchi 5-10 dB ga teng bo’lgan sharoitda erishiladi va nutqni aniq tushunishga bog’liq bo’lmaydi. Shuningdek, bemorda nutqning 20, 50, 80 va 100% ni tushunish bo’sag’alari aniqlanadi. Me`yorda bemor 50% nutqni tushunishi tovush kuchi 25-30 dB, 80% - 35-40 dB, 100% - 45-50 dB teng bo’lgan hollarda aniqlanadi. Noqulaylik bo’sag’asi yuqori chegara deb hisoblanib, me`yoriy eshituvga ega insonlarda tovush bosimining sathi 130 dB teng keladi. Tovush kuchi sathini yuqoriroq bo’lishi tovush noqulayligini, keyin og’riqni keltirib chiqarishi mumkin. Dinamik diapazon yoki tovush to’lqini balandligining qulay diapozoni – bu nutqni eshitish bo’sag’asi va noqulaylik bo’sag’asi orasida foydalanilgan eshituv diapazonining ayirmasi hisoblanadi. Tovush to’lqini va kuchi ushbu diapazonga to’g’ri kelsa, inson bunday tovushlarni eshitadi, qolganini esa eshitmaydi. Me`yorda qulaylik bo’sag’asi tovush bosimi sathining 65 dB ga to’g’ri keladi. Ammo eshituv bo’sag’asi va qulaylik bo’sag’asi orasidagi diapozon ham turli tovush to’lqinlarida bir–biridan farq qiladi. Past tovush to’lqinlarida qulay eshitishga erishish uchun bo’sag’a ustida kamroq bo’lgan tovush kuchlaridan foydalanish lozim (1000 Gts va undan ortiq to’lqinlarga nisbatan). Maqsad. Eshitish qobiliyatini tekshirish Tekshiruvni bajarilishi. Nutqli audiometriya tekshiruvida murakkab shaklga ega va akustik ko’rsatkichlari uzluksiz o’zgarib turuvchi tovush to’lqinlaridan foydalaniladi. Nutqni farqlash bo’sag’asini aniqlashda va boshqa nutq sinamalaridabemorga so’zlar to’plami uzatiladi va javobiga qarab bo’sag’alar yoki to’g’ri javoblar foizi qayd etiladi. Qulaylik va noqulaylik bo’sag’alarini aniqlashda nutq signaliuzluksiz uzatib turiladi, bunda noqulaylik bo’sag’asi har bir to’lqinda boshqa signal yordamida ham aniqlanishi mumkin. Nutqli audiometrda ovoz telefonlaridan yoki erkin tovush maydonida dinamiklardanuzatiladigan jonli ovoz va plyonka yoki kompakt-diskda yozilgan maxsus so’zlar to’plamidan foydalaniladi. Yozuvlardan foydalanilganda, uning kuchi audiometr yordamida boshqariladi. Magnitofon yozuvlari va kompakt-disklar tekshiruvchiga “nol” sathiga keltirish imkonini beruvchi 1000 Gts to’lqinli tonga ega. Nutqli audiometriyada havo orqali o’tkazuvchanlik bo’yicha tonal audiometriya tekshiruviga o’xshash oq shovqin yoki nutq yordamida niqoblash qo’llaniladi. Tor tasmali niqoblash samara bermaydi. Nutqni aniq eshitish qobiliyatiga ega inson foydalanilgan 50 ta so’z ro’yxatidan to’g’ri qaytargan bitta so’zi 2% ni va 25 so’zlardan - 4% ni tashkil qiladi. So’zni takrorlash jarayonida har bir o’zgartirish, masalan, birlik sonini ko’plik songa o’zgartirish noto’g’ri javob, deb baholanadi. Binaural sinama. Ba`zan simmetrik audiogrammalar va boshqa nutq sinamalaribajarilgan bemorlardaikki quloqlarining aniq eshitishibir-biridan farq qiladi. Ikki kanalli audiometr yordamida nutqning binaural aniq eshitish qobiliyatini tekshirish mumkin. Nutqni aniq eshitish sinamalari protezlash usulini tanlashda muhim ahamiyatga ega. Natijalar tahlili. Konduktiv past eshitish bilan og’rigan bemorda havo orqali o’tkazuvchanlik bo’yicha eshituv bo’sag’alariko’pincha past to’lqinlar maydonida baland bo’ladi. Bunda qulaylik va noqulaylik bo’sag’alari ham shu miqdorda oshadi. Konduktiv past eshitishda dinamik diapazon o’zgarmadi, eshituv, qulaylik va noqulaylik bo’sag’alari esa past eshitish darajasiga to’g’ri keladi. 32 rasm. Eshitish qobiliyati me`yoriy bo’lgan inson hamda konduktiv va sensonevral past eshitish bilan og’rigan bemorlarning nutq audiogrammalari. Sensonevral past eshitish bilan og’rigan bemorlarda eshituv bo’sag’alarini yuqori to’lqinlar maydonida keskin oshishi kuzatiladi. Tovush diapozonning pastki chegarasi bilan nisbat eng qulay sathda saqlanib qolinadi, ammo grafik chizig’i pastga tushuvchi harakterga ega bo’ladi. Shu bilan bir paytda eshituv bo’sag’alarini oshishi dinamik diapozonni keskin pasayishi bilan kechadi. Sensonevral past eshitishda nutqni aniq eshitish ko’rsatkichi xech qachon 100% ga yetmaydi. 32 rasmda me`yoriy, konduktiv, aralash va sensonevral past eshitishlardagi nutq audiogrammalari keltirilgan. Tekshiruv imkoniyatlari. Jonli ovoz yordamida bajarilgan tekshiruvlarni kamchiligi shundan iboratki, tekshiruvchi test so’zlarini doimo bir xil kuch bilan ayta olmaydi. Turli talaffuzlar ham tekshiruv natijalariga sezilarli ta`sir ko’rsatadi. Bolalarda audiometriya tekshiruvi Sinonimlar. Xulq-atvor audiometriyasi (4 oylikdan 3 yoshgacha), vizual boyitilgan audiometriya — Visual Reinforcement Audiometry (1 dan 3 yoshgacha), o’yinli audiometriya (3 dan 5 yoshgacha). Tekshiruvni bajarilishi. Xulq-atvor audiometriyada bola ota-onasi bilan tovushlar so’ndirilgan maxsus xonada o’tiradi, ovoz manbalariesa uning ikki tomoniga o’rnatiladi. Tekshiruvchi 30 dB kuch bilan gapira boshlaydi va bolaning tovushlarga javoban hatti-harakatini kuzatadi. Odatda bolaning ismi aytiladi yoki unga qiziqarli bo’lgan tovushlar chiqariladi. Eshituv bo’sag’alarikattalarda qanday aniqlansa, bolalarda ham shunday aniqlanadi. Bolani tekshirish paytida telefondan emas, tovush manbaidan foydalanganligi sababli aniq javob yaxshiroq eshitadigan quloq tomondan olinadi. Vizual boyitilgan audiometriya tekshiruvini bajarish paytida bola ota-onasi bilan tovushlar so’ndirilgan maxsus xonada o’tiradi, ovoz manbalari uning ikki tomoniga o’rnatiladi (33 rasm). Ovoz manbalarining ustida yoki ostida harakatlanuvchi, yonib-o’chuvchi o’yinchoqlar yoki rasmlarni aks etgan monitorqo’yiladi. Erkin tovush maydonida me`yoriy eshituv bo’sag’asida tovush to’lqini 1000 Gts ga, kuchi 50 dB ga teng “huruvchi” ton uzatiladi. Bola dinamik tomonga qaragan paytda o’yinchoqlar harakatga keltiriladi. Bola dinamiklarga e`tibor bermaganda tovush kuchi bolada javob reaktsiyasi paydo bo’lguncha oshirib boriladi. Tekshiruvda bola tovushni eshitishiga va uni o’yinchoqlarni yoki rasmlarni harakatlanishi bilan bog’lashiga erishish talab etiladi. Tekshiruv 2000, 4000, 500 va 250 Gts to’lqinlarda takrorlanadi. Agar tekshiruvda telefonlardan foydalanish imkoni bo’lsa, unda har bir quloqga doir ma`lumot olinadi, agar bunday imkoniyat bo’lmasa (tekshiruv erkin tovush maydonida bajarilsa) unda javob yaxshiroq eshituvchi quloqdan olingan, deb hisoblanadi. 33 rasm. Vizual boyitilgan audiometriya. O’yinli audiometriyada boladan tovushni eshitgan paytda halqani nayzaga ildirish yoki boshqa shunga o’xshash harakatlarni bajarish buyuriladi. Tekshiruv tovush to’lqini 1000 Gts ga, kuchi 30 va 40 dB ga teng diapozonda boshlanadi. Usul an'anaviy audiometriyaga o’xshaydi. Eshitish bo’sag’alari har bir quloq uchun 250- 4000 Gts to’lqinlarda aniqlanadi. Akustik impedansmetriya Sinonimlar. Akustik immidansmetriya. Asoslash. Har qanday tebranuvchi tizimning akustik impedansi uchta tarkibiy qismdan iborat: og’irligi, qattiqligi va ishqalanishi. Og’irlik va qattiqlikning tarkibiy qismlari ushbu tizimga ta`sir etuvchi tovush to’lqiniga bog’liq bo’lib, u qancha yuqori bo’lsa, unga nisbatan ushbu og’irlik ko’rsatgan qarshiligi hamshuncha ko’p bo’ladi. Qattiqlik qismi tovush to’lqiniga nisbatan teskari proportsional. Akustik impedans vektor qiymatidan iborat bo’lib, ikki tarkibiy qismdan tashkil topgan – rezistentlik va reaktivlik. Uni o’lchash uchun ikkala tarkibiy qismi yoki vektor impedansining ko’rsatkichi ma'lum bo’lishi lozim. Ushbu ko’rsatkich esa tovush to’lqinining amplitudasi va fazasidan hosil bo’ladi. Nog’ora pardaga ta`sir etuvchi va uni tebratuvchi tovush to’lqinlari qisman undan o’tib, qisman yuzasidan aks ettiriladi. Bunda aks ettirilgan tovush to’lqinlarining amplitudasi qasqarib, fazasi siljiydi. Fazani siljishi tebranuvchi tizimning qattiqligiga bo’g’liq bo’ladi. Demak, nog’ora pardadan aks ettirilgan tovushning shiddatini (yoki amplitudasini) va fazaci siljishini o’lchab tovush o’tkazuvchi tizimning akustik impedansini aniqlaca bo’ladi. Me`yoriyda qattiqlik yig’indisi nog’ora pardaning tarangligi va o’rta quloqning boshqa tuzilmalaridan (eshituv suyakchalari, boylamlari va mushaklaridan) hosil bo’ladi. Uzangi aylanma boylamining va chig’anoq darchasi membranasining tarangligi, ichki quloq suyuqligi va to’qimalarning akustik qarshiligi ham ma'lum ahamiyatga ega. Oddiy mexanik tizimning og’irlik, elastik va ishqalanish xususiyatlariga ega ayrim qismlarining o’zgarishi tizimning o’tkazuvchanlik va uzatish ko’rsatikichlari orasidagi muvozanatni o’zgarishiga olib keladi. Akustik impedans rezistentlik va reaktivlik qismlaridan tashkil topgan bo’lib, uning rezistentligi asosan chig’anoq bilan, reaktivligi - nog’ora parda va eshituv suyakchalarining og’irligiga va qattiqligiga bog’liq bo’ladi. Impedansning rezistentlik va reaktivlik qismlari alohida aks ettirilganda sandoncha - uzangi bo’g’imini uzilishi rezistentlik qismiga ko’proq ta`sir qilishi aniqlangan bo’lib, u “0” ko’rsatkichiga yaqinlashadi. Ushbu tekshiruv natijalari chig’anoq impedansning rezistentlik (ishqalanishi) qismiga ko’proq, reaktivlik qismiga (qattiqligi va og’irligi) - kamroq ta`sir ko’rsatishini ko’rsatadi. Impedansli audiometriyada eshituv bo’sag’alarini aniqlash usuli uzangi mushagi akustik refleksining sof tonlarga va keng tasmali shovqinlarga nisbataneshituv bo’sag’alarini taqqoslashga asoslangan. Ushbu bo’sag’alar orasidagi “dB” birligida ifodalangan farq eshituvning pasayish darajasini ko’rsatadi. Tekshiruv birinchi navbatda bolalar eshituv bo’sag’alarini va audiometrik bo’sag’alarni aniqlash imkoni bo’lmagan vaziyatlarda qo’laniladi. Akustik refleks bo’sag’alariga qarab eshituv bo’sag’alarini aniqlash uchun ko’pgina formulalar ishlab chiqilgan, ular 500, 1000 va 2000 Gts tovush to’lqinlarida ( qator formulalarda — 500, 1000, 2000 va 4000 Gts to’lqilarda) u yoki bu aniqlik darajasida eshituvning o’rtacha bo’sag’asini aniqlash imkonini beradi. Tekshiruvni bajarilishi. Akustik impedansni aniqlash uchun mo’ljallangan qator asboblar akustik “Om” bilan ifodalanuvchi akustik impedansni emas, hajm “ml” bilan ifodalanuvchi yumshoqlikni o’lchash imkonini beradi. Past tovush to’lqinida yumshoqlik miqdori akustik impedansga (uning reaktivlik qismiga) teskari proportsional hisoblanadi (34 rasm). 34 rasm. Akustik impedansometriya Uchta naychadan iborat impedansmetrning zondi bemorning tashqi eshituv yo’liga kiritiladi. Tashqi eshituv yo’lining zich yopilishi impedansmetriya tekshiruvining asosiy sharti hisoblanadi. Birinchi naychadan zondlovchi tovush toni uzatiladi (turli asboblarda 1 dan 3 va undan ortiq tovush to’lqinlaridan foydalaniladi), uning shiddati esa uzangi mushagining qisqarishiga olib keluvchi shiddatdan kamroq bo’ladi. Ikkinchi naychadan tashqi eshituv yo’lidagi bosim o’lchanadi (qo’l yordamida yoki avtomatik usulda), uchinchi naychadan esa nog’ora pardadan aks etgan tovush to’lqinlari sezuvchan mikrofonga o’tkaziladi. Akustik impedansometriyada quyidagi tekshiruvlar bajariladi: timpanometriya; statik salqilanishni aniqlash; akustik refleksmetriya (uzangi mushagi refleksini aniqlash); fizikaviy hajmni aniqlash. Timpanometriyada tashqi eshituv yo’lida havo bosimi o’zgartirilganda (odatda + 200 dan - 400 mm.suv.ust.) akustik qarshilik yoki akustik yumshoqlik aniqlanadi. Yumshoqlikni bosim bilan bog’liqligini aks ettiruvchi chiziq timpanogramma deb nomlanadi. Yumshoqlik —bu yopiq tashqi eshituv yo’lida havo bosimi oshganda va pasayganda tovush bosimi sathida nisbiy o’zgarishni sodir bo’lishi. Tovush to’lqini nog’ora pardaga ta`sir qilgandatovush energiyasining bir qismi aks etca, bir qismio’rta quloq tizimidan o’tadi va yana bir qismi yutiladi. Bunda aks etgan tovush to’lqini zondlovchi tonning to’lqiniga mos kelsa, ularning fazalari va amplitudalari bir-biridan farq qiladi. Ushbu farq nog’ora parda va o’rta quloq tizimining impedans ko’rsatkichlariga bog’liq bo’ladi. Timpanogrammadagi eng yuqori yumshoqlik nuqtasi nog’ora bo’shlig’idagi havo bosimi yopiq tashqi eshituv yo’lining havo bosimiga mos kelgan sharoitda aniqlanadi. Bosimni Q200 mm suv.ust. gacha oshishi bilan nog’ora pardaning (va o’rta quloq tizimining) qattiqligi keskin oshadi, bu esa tovush energiyasining ko’p qismini aks etishi bilan kechadi – natijada tovush bosimining eng yuqori ko’rsatkichi qayd qilinadi. Bosimni kamayishi esa nog’ora parda yumshoqligini oshishi va tovush bosimi ko’rsatkichlarini pasayishi bilan kechadi. Timpanogrammani +200 mm. suv ust. bosimda aniqlangan me`yoriy ko’rsatkichga nisbatan baholash paytida tashqi eshituv yo’lining hajmi timpanogramma amplitudasiga ta`sir ko’rsatmaydi. Timpanogramma gradienti timpanogrammada cho’qqidan (eng yuqori yumshoqlikdan) bosimlarni musbat (ar) va manfiy (bp) tomondagi 50 mm suv ust. da joylashgan o’rtacha arifmetik yumshoqlik ko’rsatkichini butun yumshoqlik ko’rsatkichiga (ht) bo’lgan nisbatini bildiradi. Statik yumshoqlik- bu o’rta quloq tizimi harakatchanligini ifodalovchi ko’rsatkich bo’lib, u to’liq yumshoqlik va +200 mm suv ust. bosimida o’lchangan yumshoqlik ko’rsatkichlarining ayirmasiga teng. Bunda tashqi eshituv yo’li bilan bog’liq yumshoqlik qismi inkor etiladi. Shuni esda tutish lozimki, statik yumshoqlikning faqat 0,28 ml kam va 2.5 ml dan ortiq bo’lgan ko’rsatkichlari diagnostik ahamiyatga ega. Akustik refleks bo’sag’asi. Akustik signal bitta quloqga uzatilgandaikki tomonda ham uzangi mushagini qisqarishi sodir bo’ladi. Ko’pgina tadqiqotlar shuni ko’rsatadiki, uzangi mushagining akustik refleksini (uni qisqarishini) qo’zg’atish uchun eshituv bo’sag’alariga nisbatan 70 dan 100 dB ga ga teng tovush kuchi kerak bo’ladi. Refleks bo’sag’asining sof tonlarga o’rtacha ko’rsatkichlari taxminan 85 dB ni, oq shovqinga - 63 dB ni tashkil qiladi. Refleksmetriya tekshiruvida uzangi mushagining qisqarishi tufayli o’rta quloq tizimi yumshoqligini kamayishi bilan bog’liq tovush bosimining o’zgarishlari o’lchanadi. Akustik refleks ko’rsatkichiakustik signal uzatilayotgan va zond o’rnatilgan quloq tomonida qayd etiladi. Masalan, zond orqali akustik signal yuborilgandaipsilateral akustik reflekslar qayd etilsa, qarama-qarshi quloqga telefon orqali akustik signal yuborilganda -kontrlateral refleks qayd etiladi. Xatoga yo’l qo’ymaslik uchun, zond o’rnatilgan quloq refleksi emas, balki akustik signaluzatilgan quloq refleksini kontrlateral refleks, deb hisoblash lozim. Akustik refleksmetriya tekshiruvida uzangi mushagini qisqarishida tovush o’tkazish tizimi yumshoqligini o’zgarishi qayd etiladi. Akustik refleksni qo’zg’atish uchun tonal va shovqin akstik signallari adekvat signal bo’lib xizmat qiladi, bunda ularning shiddati bo’sag’a ko’rsatkichidan yuqori bo’ladi (xar bemor uchun alohida). Akustik signal qo’zg’atgan asab impulslari eshituvni o’tkazish yo’llari bo’ylab yuqori olivalargacha yetib borib, u yerda yuz asab tolasining harakat o’zagiga o’tadi. Keyin impuls ushbu asab tolasining poyasi bo’ylab to tizzali tugungacha tarqalib, uzangi asab tolasi bo’ylab o’zagi mushagiga yetib boradi. Ushbu mushaklarning qisqarishi har ikki tomonda sodir bo’ladi. Akustik refleksni ham akustik signaluzatilayotgan (ipsilateral) tomonda, ham unga qarama-qarshi tomonda (kontralateral) qayd qilish mumkin. Fizikaviy hajmni o’lchash. Elektrakustik ko’prikning ish tamoili bo’shliq hajmining faoliyatishiddat ekanligiga asoslangan. Demak, doimiy shiddat paytida hajmi kichik bo’shliqda tovush bosimining sathi ko’proq bo’ladi, hajmi yirik bo’shliqda- kamroq bo’ladi. Me`yorda hajm ko’rsatkichi kattalarda 1,0-1,5 ml ni,bolalarda – 0,7–1,0 ml ni tashkil qiladi. Nog’ora parda teshilganda ushbu ko’rsatkichlar 5,0 ml gacha oshadi. Ammo ushbutekshiruv amaliyotda keng qo’llanilmaydi. Natijalar tahlili. Timpanometriyaga doir birinchi tadqiqotlar u yoki bu kasallikga xos timpanogrammalarni ko’rsatishdan iborat bo’lsa, keyinchalik ularning tasnifi ishlab chiqildi. Jergerva hammualliflari (1970) ishlab chiqgan tasnif amaliyotda keng qo’llaniladi (35 rasm). 35 rasm. Jerger (1970) tasnifi bo’yicha timpanogrammalarning asosiy turlari