OVQATDAN ZAHARLANISHLAR
Ovqatdan zaharlanishlar haqida tushuncha Ovqatdan zaharlanish- ko‘p
hollarda o‘tkir va ayrim hollarda surunkali ko‘rinishda bo‘lib, sanitariya nuqtai-
nazardan sifatsiz, ya’ni ayrim turdagi mikroorganizmlar yoki ularning ishlab
chiqargan toksinlar, yoki boshqa tabiatga ega bo‘lgan kimyoviy moddalar bilan
zararlangan ovqat mahsulotlarini iste’mol qilish natijasida kelib chiqadi. Ovqatdan
zaharlanishlar asosan ommaviy harakterga ega, ba’zi hollarda sporadik holatlarda
uchraydi. Ovqatdan zaharlanishlarni tasniflash asosida ularning etiologik va
patogenetik prinsipi yotadi. Quyida ovqatdan zaharlanish turlari va ularni oldini
tadbirlari qisqacha tarzda keltirilgan.
Guruh
Guruhcha
Asosiy uzatish
omillari
Asosiy profilaktik
choratadbirlar
1.toksikoinfek-
siyalar
Go‘sht,submahsulo
tlar, parranda
mahsulotlari, sut
Chorvachilikda veterinariya
nazo-
ratini o‘tkazish, mollarni
I.Mikrobga
oid
so‘yish-dan tortib toki
tayyor mahsulot
holiga keltirishdagi barcha
bos-qichlardan qat’iy nazar
sanitariya nazoratini
o‘tkazish, mahsulotlar- ni
saqlash, tashish, ovqat
tayyorlash,
tayyor ovqatlarni tarqatish,
mahsu-
lotlarga yetarlicha termik
ishlov berish
2.Intoksikatsiya
botulizm
Konservalangan
mahsulotlar,
surlangan
va
dudlangan baliq va
go‘sht
mahsulotlari
Mahsulotlarni
konservalashdan oldin
to‘g‘ri
ishlovdan
o‘tkazish, kislotali muhit
yoki sho‘r muhitni yaratish,
ist’emoldan puxta termik
ishlovdan o‘tkazish
3.Stafilokokk
li intoksikatsiya
Go‘sht, sut va
sut mahsulotlari,
kon-diter
mahsulot- lari
yog‘li baliq
konservalari
Tashuvchilarni
sanatsiya
qilish
shaxsiy
gigiyenaqoidalariga
rioya
qilish,mahsulotlatlargatermik
ishlov berish,
4.Mikotoksikozlar Yeryong‘oq,
arahis, don
mahsulotlari,
Dukkaklilar, sut,
tuxum
Agrotexnik mahsulotlarni
saqlash qoidalariga
rioya qilish
5.Mikstlar
Zaharlanishning
aralash turi
II.Mikrobga
oid
bo‘lmagan
1.Tabiati bo‘ yicha
zaharli
bo`lgan zaharlanishlar:
mahsulotlar orqali
A)Qo‘ziqorinlar
Oq
poganka,
strochok,
muxomor, oq
Qo‘ziqorinlarni terish
qoidalari-
salla, sarg‘ayuvchi
shampinonlar,
ni bilish va unga kat’iyan
rioya
qilish, saralash, sotish va
sotib
olishda ist’emol uchun
yaroqsiz
bo‘lganlarini
farqlashni
aholiga o‘rgatish
B)Zaharli
o‘simliklar
(begona o‘tlar)
Geliotrop
trixodesma
bangidevona,
mingdevona,
belladona
Agrotexnik tadbirlar,
aholining
sanitar
bilimdonligini
oshirish
Hayvonlar va
baliqlarning zaharli
organlari
Marinka balig‘ini
ng ikrasi, usach
balihining tux-
umlari,
buyrak usti
bezi,
oshqzon osti
Aholining sanitar
bilimdonlini oshirish
2.Ayrim sharo-
itlarda zaharlilik
xususiyatlari
ni namoyon qiluv-
chi mahsulotlar
Pishib yetilmagan
no‘hotlar,
noto‘g‘ri saqlanish
natija-
sida aynib qolgan
danak
mag‘izlari,
kartoshkalarning
o‘sib ketishi
kabilar (kartoshka
salonini)
Aholining sanitar
bilimdonlini oshirish
3.Kimyoviy
zaharli moddalar
orqa- li
zaharlanish- lar
Har qanday
Mahsulotlar
Pestitsidlar va
ovqat
qo‘shimcha-
larini qo‘llashni nazorat
qilish,
ovqat mahsulotlarini to‘g‘ri
saqlash
III.
Etiol ogiyas
i
Gaff, Urov
kasalliklari va
alimentar toksik
Yilning
ayrim
vaqtlarida
baliq
zaharli
bo‘lib
qoladi
Kasallik holati dastlab aniq-
langan
vaqtdan
boshlab
baliqni iste’lmol
qilishni taqiqlash
aniq
bo‘lma gan
zahar lani
sh-lar
aleykiya
kasalliklari
Mikrobga oid ovqatdan zaharlanishlar.
BOTULIZM. Hayvon va baliq chiqindilari tarkibida botulizm tayoqchasi tuproq va
suv muhitiga tushadi. Botulizm toksinining to‘planishi uchun eng muvofiq sharoit –
anaerobli muhitidir. Shuning uchun botulizmning kelib chiqishida go‘sht
mahsulotlari (kolbasa, konservalar), baliq mahsulotlari (surlangan va dudlangan
baliq),
mevali
hamda
sabzavotli
uy
sharoitida
tayyorlangan
konserva
mahsulotlarmini iste’mol qilish bilan bog‘liqdir.
Kasallikninginkubatsiondavri: Ikkisoatdan 10 kungacha, ko‘pincha 12-36
soatkasallikklinikasidaasosannervoparalitikholatlarko‘proqkuzatiladi.Ko‘rishfunksi
yasiningbuzilishi:
ko‘zoldikorang‘ilashishi,
ko‘zdato‘rpardahosilbo‘lishsezgisi,
buyumningikkitabo‘libko‘rinishi,
yorug‘likkabo‘lganrefleksningyo‘qolishi,
ko‘zqorachig‘iningkattalashishivaharxilligi, yumshoqktanglayningfalajlanishi, til,
yutqun,
hiqildoqlarningfalajlanishi,
so‘zlarnichaynash,
yutishjarayonlariningizidanchiqishi,
oshqozon-ichakyo‘limushaklariningparezi
(ichqotish, meteorizm) kuzatiladi. Tana harorati me’yorida bo‘lib, puls tezligining
ortishi.
Davolanishning maxsus usuli bo‘lib, bemorga polivalentli zardob yuboriladi.
Botulizm zaharining borligini aniqlash uchun biologik sinama quyiladi. Bu
maqsadda dengiz cho‘chqasi yoki sichqonlardan foydalaniladi.
STAFILOKOKKLI TOKSIKOZlar – kasallik manbai – odam (angina, yuqori
nafas yo‘llarining yallig‘lanishi, yiringli kasalliklar, teri yarasi, sigirlarda mastit
kasalligi) hisoblanadi. Stafilokokk toksinining to‘planishi uchun qulay sharoitlar
quyidagilardan iborat: sut, sut mahsulotlari, konditer mahsulotlari, ayniksa yog‘li
baliq konservalar. Kasallikning yashirish davri 1-6 soat. Tana harorati sufebril
bo‘lib, ko‘ngil aynish, qusish, oshqozon sohasida og‘riq, ich ketish hollari
kuzatiladi. Kasallikga tashhis quyish uchun shubhali ovqat mahsuloti muhitiga
o‘xshaganida ko‘p miqdorda enterotoksin ishlab chiqarilishiga va uning gemolitik
xususiyatiga ko‘ra qo‘yiladi. Enterotoksin xususiyatini aniqlash uchun biologik
sinama qo‘yiladi.
Salmonella guruhiga kiruvchi tirik mikroorganizmlarni, patogen serotipiga
kiruvchi ichak tayekchasi mikroblari, protey, spora xillari kuchli ifloslangan
sharoitda kelib chikadi. Salmonellarning manbai bo‘lib, hayvonlar, suvda suzuvchi
qushlar (o‘rdak, g‘oz), tovuqlar, odam (bakteriya tashuvchi) hisoblanadi. Shartli
patogenlik guruhiga kiruvchi mikroblarning manbai odam va hayvonlardir.
Taksikoinfeksiyalar ko‘pincha go‘shtdan tayyorlangan mahsulotlarni iste’mol
qilganda, kolbasaning tez buziluvchan turlaridan kelib chiqadi. Bundan tashqari
taksikonfeksiyaning kelib chiqishiga sut mahsulotlari ham sababchi bo‘lishi
mumkin (agar u sterilizatsiya qilinmasdan tayyorlangan bo‘lsa), baliq mahsulotlari,
tuxum, ayniksa suvda suzuvchi parranda tuxumlari, muzqaymoq, kerakli konditer
mahsulotlari.
Taksikoinfeksiyalar uchun quyidagi belgilar xosdir:
1.Qisqa, yashirin davrga ega bo‘lgan va to‘satdan sodir bo‘ladigan (4-6 soatdan 24
soatgacha), va shu mahsulotni iste’mol qilganlarning barchasining kasallashi;
2.Mahsulot tarqatilgan hududning o‘zidagina kuzatilishi.
3.Mahsulotni iste’moldan chetlashtirilishi bilan kasallik tez pasayadi.
