“O‘ZBEK TILINING SOHADA QO‘LLANISHI” FANINI O‘QITISHNING MAQSAD VA VAZIFALARI (Til va tafakkur, Davlat tili tushunchasi, O'zbek tili va davlat qonunlari)

Yuklangan vaqt

2024-05-25

Yuklab olishlar soni

1

Sahifalar soni

14

Faytl hajmi

83,5 KB


Ilmiybaza.uz “O‘ZBEK TILINING SOHADA QO‘LLANISHI” FANINI O‘QITISHNING MAQSAD VA VAZIFALARI REJA: 1. Tilning boshqa fanlar bilan aloqasi. 2. Til va tafakkur. 3. Davlat tili tushunchasi. 4. O’zbek tili va davlat qonunlari. Ilmiybaza.uz “O‘ZBEK TILINING SOHADA QO‘LLANISHI” FANINI O‘QITISHNING MAQSAD VA VAZIFALARI REJA: 1. Tilning boshqa fanlar bilan aloqasi. 2. Til va tafakkur. 3. Davlat tili tushunchasi. 4. O’zbek tili va davlat qonunlari. Ilmiybaza.uz Og’zaki va yozma savodxonlik til me’yorlarini puxta o’zlashtirish bilan bog’liq. Har qaysi zamonda, har qaysi makonda savodxonlik insonning yaxshi fazilati sifatida ulug’lanib kelingan. Og’zaki va yozma savodxonlikka erishishni ta’minlovchi tilshunoslikning bo’limi orfoepiya, orfografiya sanaladi. Talaffuz imlo bir-biri bilan uzviy bog’liq. Adabiy til qonuniyati asosida to’g’ri yozish qanchalik muhim bo’lsa, to’g’ri talaffuz qilish ham shunchalik zarur. Ammo so’zning talaffuzi bilan yozilishi doim ham to’g’ri kelavermaydi. Masalan, iztirob, izquvar, bo’zchi, tuzsiz kabi so’zlarda jarangsiz undoshdan oldin “s” aytilsa ham, “z” yoziladi. Yoki baland, Samarqand, poyezd; do’st, g’isht kabi so’zlarda d,t tovushi ba’zan aytilmasa ham, yozuvda yoziladi. Tafakkur arabcha so’z bo’lib, fikr yuritish, o’ylash, fikrlash kabi ma’nolarni ifodalaydi. Tafakkur orqali obyektiv borliqni taniy boshlaymiz. Bu borada mutafakkir Alisher Navoiy shunday yozadi: Ki har ishni qildi odamizod, Tafakkur birla qildi oni bunyod. Ko’rinadiki, inson tafakkuri, zakovati va ongi eng oliy ne’mat hisoblanadi. Tafakkur fikrning ko’pligi hisoblanar ekan, til mana shu fikrlarning voqe bo’lishidir, ya’ni fikr (tafakkur)ning ro’yobga chiqishida til asosiy vosita bo’lib xizmat qiladi. Til va tafakkur uzviy bog’liq. Tilsiz tafakkur va tafakkursiz til mavjud bo’lolmaydi (obrazli qilib aytadigan bo’lsak, tansiz jon, jonsiz tan bo’lolmaganidek). XX asrning buyuk yozuvchilaridan biri Oybek “Navoiy” asarida “Bir soatlik tafakkur bir yillik toatdan afzal” deydi. Buning ma’nosi shuki, kishi qanchalik ko’p o’ylasa, fikr yuritsa, uning qiladigan amali ham, aytadigan so’zi ham shunchalik go’zal bo’ladi, boshqalarga ibrat bo’ladi. Tafakkur, jamiyat, mehnat faoliyati davomida o’sib, rivojlanib boradi. Demakki, til va uning ko’rinishi bo’lgan nutq ham tafakkur bilan bog’liq holda takomillashib boradi. Dunyoda 3mingdan ortiq til bo’lsa-da, hammasi ham Davlat tili maqomiga ega emas (200 ga yaqin yozuv mavjud). Sobiq Sho‘rolar Konstitutsiyasida Ittifoqdagi barcha elat, xalq, millatlar va ularning tillari teng huquqli ekanligi ta’kidlangan Ilmiybaza.uz Og’zaki va yozma savodxonlik til me’yorlarini puxta o’zlashtirish bilan bog’liq. Har qaysi zamonda, har qaysi makonda savodxonlik insonning yaxshi fazilati sifatida ulug’lanib kelingan. Og’zaki va yozma savodxonlikka erishishni ta’minlovchi tilshunoslikning bo’limi orfoepiya, orfografiya sanaladi. Talaffuz imlo bir-biri bilan uzviy bog’liq. Adabiy til qonuniyati asosida to’g’ri yozish qanchalik muhim bo’lsa, to’g’ri talaffuz qilish ham shunchalik zarur. Ammo so’zning talaffuzi bilan yozilishi doim ham to’g’ri kelavermaydi. Masalan, iztirob, izquvar, bo’zchi, tuzsiz kabi so’zlarda jarangsiz undoshdan oldin “s” aytilsa ham, “z” yoziladi. Yoki baland, Samarqand, poyezd; do’st, g’isht kabi so’zlarda d,t tovushi ba’zan aytilmasa ham, yozuvda yoziladi. Tafakkur arabcha so’z bo’lib, fikr yuritish, o’ylash, fikrlash kabi ma’nolarni ifodalaydi. Tafakkur orqali obyektiv borliqni taniy boshlaymiz. Bu borada mutafakkir Alisher Navoiy shunday yozadi: Ki har ishni qildi odamizod, Tafakkur birla qildi oni bunyod. Ko’rinadiki, inson tafakkuri, zakovati va ongi eng oliy ne’mat hisoblanadi. Tafakkur fikrning ko’pligi hisoblanar ekan, til mana shu fikrlarning voqe bo’lishidir, ya’ni fikr (tafakkur)ning ro’yobga chiqishida til asosiy vosita bo’lib xizmat qiladi. Til va tafakkur uzviy bog’liq. Tilsiz tafakkur va tafakkursiz til mavjud bo’lolmaydi (obrazli qilib aytadigan bo’lsak, tansiz jon, jonsiz tan bo’lolmaganidek). XX asrning buyuk yozuvchilaridan biri Oybek “Navoiy” asarida “Bir soatlik tafakkur bir yillik toatdan afzal” deydi. Buning ma’nosi shuki, kishi qanchalik ko’p o’ylasa, fikr yuritsa, uning qiladigan amali ham, aytadigan so’zi ham shunchalik go’zal bo’ladi, boshqalarga ibrat bo’ladi. Tafakkur, jamiyat, mehnat faoliyati davomida o’sib, rivojlanib boradi. Demakki, til va uning ko’rinishi bo’lgan nutq ham tafakkur bilan bog’liq holda takomillashib boradi. Dunyoda 3mingdan ortiq til bo’lsa-da, hammasi ham Davlat tili maqomiga ega emas (200 ga yaqin yozuv mavjud). Sobiq Sho‘rolar Konstitutsiyasida Ittifoqdagi barcha elat, xalq, millatlar va ularning tillari teng huquqli ekanligi ta’kidlangan Ilmiybaza.uz bo‘lsa ham, lekin amalda rus tili davlat tili edi. Barcha ish qog‘ozlari, pochta, telegraf ishlari, turli darajadagi yig‘ilishlar, qurultoylar, simpoziumlar rus tilida olib borilardi. Rus tilini bilmaydigan shaxslar uzoqdagi qarindosh-urug‘lariga, tanish- bilishlariga oddiy bir telegramma ham jo‘nata olmas edilar. Bunday holat rus tilidan boshqa tillar qo‘llanish doirasining cheklanishiga olib keldi va bu til vakillarining haqli ravishda noroziligiga sababchi bo‘ldi. 1988-yildan boshlab o‘zbek ziyolilari ham matbuotda o‘zlarining qator maqolalari bilan tilimiz haq-huquqini tiklash, uni davlat tiliga aylantirish muammosini ko‘tarib chiqdilar. Bu masalaga bag‘ishlangan bir qancha anjumanlar bo‘lib o‘tdi. Nihoyat, 1989-yilning 21-oktabrida o‘zbek tili O‘zbekistonning Davlat tili sifatida rasman e’lon qilindi. Buning natijasida o‘zbek tili respublikamizda o‘tkaziladigan oliy darajadagi davlat anjumanlarida ham qo‘llaniladigan, davlatning rasmiy hujjatlari yuritiladigan, rivojlanish istiqboli qonun bilan belgilangan tilga aylandi. Ana shu nuqtayi nazardan bu qonunning tarixiy ahamiyati kattadir. «Davlat tili haqida»gi Qonun qabul qilingandan ikki yil vaqt o‘tgach, respublikamiz hayotida katta o‘zgarish ro‘y berdi. Ajdodlarimizning asriy orzusi ro‘yobga chiqdi. Mustaqillik qo‘lga kiritildi. Dunyoning bir yuz yigirmadan ortiq davlati mustaqil respublikamizni rasman e’tirof etdi va u bilan diplomatik munosabatlar o‘rnatdi. Ana shunday sharoitda mustaqillik qo‘lga kiritilgunga qadar qabul qilingan «Davlat tili haqida»gi Qonunning ko‘p moddalari o‘z kuchini yo‘qotdi yoki tahrirtalab bo‘lib qoldi. Shuning uchun ham amaldagi Qonunni isloh qilish ehtiyoji paydo bo‘ldi. Natijada 1995-yilning 21-dekabrida O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining IV sessiyasi «Davlat tili haqida»gi Qonunning yangi tahririni qabul qildi. Yangi tahrirdagi Qonunning muhim jihati shundaki, unda o‘zbek tilining bugungi jahon hamjamiyatidagi mavqeyi hisobga olindi. Bu Qonunda O‘zbekiston Respublikasining demokratik, tinchliksevar siyosati o‘zining aniq ifodasini topdi. O‘zbek tili O‘zbekiston Respublikasining Davlat tili sifatida tan olinar ekan, bu narsa respublika hududidagi boshqa tillarning faoliyat ko‘rsatishi, rivojlanishi, Ilmiybaza.uz bo‘lsa ham, lekin amalda rus tili davlat tili edi. Barcha ish qog‘ozlari, pochta, telegraf ishlari, turli darajadagi yig‘ilishlar, qurultoylar, simpoziumlar rus tilida olib borilardi. Rus tilini bilmaydigan shaxslar uzoqdagi qarindosh-urug‘lariga, tanish- bilishlariga oddiy bir telegramma ham jo‘nata olmas edilar. Bunday holat rus tilidan boshqa tillar qo‘llanish doirasining cheklanishiga olib keldi va bu til vakillarining haqli ravishda noroziligiga sababchi bo‘ldi. 1988-yildan boshlab o‘zbek ziyolilari ham matbuotda o‘zlarining qator maqolalari bilan tilimiz haq-huquqini tiklash, uni davlat tiliga aylantirish muammosini ko‘tarib chiqdilar. Bu masalaga bag‘ishlangan bir qancha anjumanlar bo‘lib o‘tdi. Nihoyat, 1989-yilning 21-oktabrida o‘zbek tili O‘zbekistonning Davlat tili sifatida rasman e’lon qilindi. Buning natijasida o‘zbek tili respublikamizda o‘tkaziladigan oliy darajadagi davlat anjumanlarida ham qo‘llaniladigan, davlatning rasmiy hujjatlari yuritiladigan, rivojlanish istiqboli qonun bilan belgilangan tilga aylandi. Ana shu nuqtayi nazardan bu qonunning tarixiy ahamiyati kattadir. «Davlat tili haqida»gi Qonun qabul qilingandan ikki yil vaqt o‘tgach, respublikamiz hayotida katta o‘zgarish ro‘y berdi. Ajdodlarimizning asriy orzusi ro‘yobga chiqdi. Mustaqillik qo‘lga kiritildi. Dunyoning bir yuz yigirmadan ortiq davlati mustaqil respublikamizni rasman e’tirof etdi va u bilan diplomatik munosabatlar o‘rnatdi. Ana shunday sharoitda mustaqillik qo‘lga kiritilgunga qadar qabul qilingan «Davlat tili haqida»gi Qonunning ko‘p moddalari o‘z kuchini yo‘qotdi yoki tahrirtalab bo‘lib qoldi. Shuning uchun ham amaldagi Qonunni isloh qilish ehtiyoji paydo bo‘ldi. Natijada 1995-yilning 21-dekabrida O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining IV sessiyasi «Davlat tili haqida»gi Qonunning yangi tahririni qabul qildi. Yangi tahrirdagi Qonunning muhim jihati shundaki, unda o‘zbek tilining bugungi jahon hamjamiyatidagi mavqeyi hisobga olindi. Bu Qonunda O‘zbekiston Respublikasining demokratik, tinchliksevar siyosati o‘zining aniq ifodasini topdi. O‘zbek tili O‘zbekiston Respublikasining Davlat tili sifatida tan olinar ekan, bu narsa respublika hududidagi boshqa tillarning faoliyat ko‘rsatishi, rivojlanishi, Ilmiybaza.uz O‘zbekistonda yashovchi barcha millat vakillarining o‘z ona tillarida erkin aloqa qilishlari uchun aslo monelik qilmaydi. Qonunning 2-, 4-, 6-, 10-, 14-moddalarida boshqa millat vakillari tillarining amal qilishi himoya qilinadi. Bu esa yangi Qonunning naqadar xolis ekanligini ko‘rsatadi. O’zbek tilining taraqqiyoti va istiqboli to’g’risida bir qancha qarorlar qabul qilindi. 1. 1993-yil 2-sentabrda “Lotin yozuviga asoslangan o’zbek alifbosini joriy etish to’g’risida” qonun qabul qilindi. 2. 1995-yil 24-avgustda “O’zbek tilining asosiy imlo qoidalari” (82 qoida) O’zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi tomonidan tasdiqlandi. 3. Milliy munosabatlarni yaxshilash, davr taqozosi bilan 1995-yil 21-dekabrda “Davlat tili haqida”gi qonun (1989-yil 21-oktabrda tasdiqlangan qonun)ga ba’zi o’zgartirishlar kiritildi. 4. “Davlat tili haqida”gi qonun 24 moddadan iborat bo’lib, 1-moddasida “O’zbekiston Respublikasi Davlat tili o’zbek tilidir”, deb yozilgan. 5. O’zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasining 4-moddasida ham “O’zbekiston Respublikasining Davlat tili o’zbek tilidir”, deb ta’kidlangan. “Sohada o’zbek tilining qo’llanishi” fani “Davlat tili haqida”gi Qonunning quyidagi moddalariga tayanadi: 7-modda. Davlat tili rasmiy amal qiladigan doiralarda o’zbek adabiy tilining amaldagi ilmiy qoidalari va normalariga rioya etiladi. Davlat o’zbek tilining boyitilishi va takomillashtirilishini ta’minlaydi, shu jumladan, unga hamma e’tirof qilingan ilmiy-texnikaviy va ijtimoiy-siyosiy atamalarni joriy etish hisobiga ta’minlaydi. Yangi ilmiy asoslangan atamalar jamoatchilik muhokamasidan keyin va Oliy Majlis tegishli qo’mitasining roziligi bilan o’zbek tiliga joriy etiladi. 9-modda. Davlat hokimiyati va boshqaruv organlarida ish davlat tilida yuritiladi va zaruriyatga qarab boshqa tillarga tarjima qilinishi talab qilinadi. 10-modda. Korxonalar, muassasalar, tashkilotlar va jamoat birlashmalarida ish yuritish, hisob-kitob, statistika va moliya hujjatlari davlat tilida yuritiladi, Ilmiybaza.uz O‘zbekistonda yashovchi barcha millat vakillarining o‘z ona tillarida erkin aloqa qilishlari uchun aslo monelik qilmaydi. Qonunning 2-, 4-, 6-, 10-, 14-moddalarida boshqa millat vakillari tillarining amal qilishi himoya qilinadi. Bu esa yangi Qonunning naqadar xolis ekanligini ko‘rsatadi. O’zbek tilining taraqqiyoti va istiqboli to’g’risida bir qancha qarorlar qabul qilindi. 1. 1993-yil 2-sentabrda “Lotin yozuviga asoslangan o’zbek alifbosini joriy etish to’g’risida” qonun qabul qilindi. 2. 1995-yil 24-avgustda “O’zbek tilining asosiy imlo qoidalari” (82 qoida) O’zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi tomonidan tasdiqlandi. 3. Milliy munosabatlarni yaxshilash, davr taqozosi bilan 1995-yil 21-dekabrda “Davlat tili haqida”gi qonun (1989-yil 21-oktabrda tasdiqlangan qonun)ga ba’zi o’zgartirishlar kiritildi. 4. “Davlat tili haqida”gi qonun 24 moddadan iborat bo’lib, 1-moddasida “O’zbekiston Respublikasi Davlat tili o’zbek tilidir”, deb yozilgan. 5. O’zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasining 4-moddasida ham “O’zbekiston Respublikasining Davlat tili o’zbek tilidir”, deb ta’kidlangan. “Sohada o’zbek tilining qo’llanishi” fani “Davlat tili haqida”gi Qonunning quyidagi moddalariga tayanadi: 7-modda. Davlat tili rasmiy amal qiladigan doiralarda o’zbek adabiy tilining amaldagi ilmiy qoidalari va normalariga rioya etiladi. Davlat o’zbek tilining boyitilishi va takomillashtirilishini ta’minlaydi, shu jumladan, unga hamma e’tirof qilingan ilmiy-texnikaviy va ijtimoiy-siyosiy atamalarni joriy etish hisobiga ta’minlaydi. Yangi ilmiy asoslangan atamalar jamoatchilik muhokamasidan keyin va Oliy Majlis tegishli qo’mitasining roziligi bilan o’zbek tiliga joriy etiladi. 9-modda. Davlat hokimiyati va boshqaruv organlarida ish davlat tilida yuritiladi va zaruriyatga qarab boshqa tillarga tarjima qilinishi talab qilinadi. 10-modda. Korxonalar, muassasalar, tashkilotlar va jamoat birlashmalarida ish yuritish, hisob-kitob, statistika va moliya hujjatlari davlat tilida yuritiladi, Ilmiybaza.uz ishlovchilarning ko’pchiligi o’zbek tilini bilmaydigan jamoalarda davlat tili bilan bir qatorda boshqa tillarda ham amalga oshirilishi mumkin. Ma’lumki, boshlang’ich tashkilotlardan tortib davlatning oliy organlarigacha hujjatlarga tayanib ish yuritadi. Yuqorida ta’kidlanganidek, yaqin vaqtlargacha hujjatlarning aksariyati rus tilida rasmiylashtirilar edi. O’zbek tilida ayrim hujjatlargina yuritilar, ular ham rus tilidagi hujjatlar andozasiga asoslanar edi. Endilikda respublikamizdagi barcha korxonalarda yuritiladigan hujjatlarni o’zbek tili qonun-qoidalariga mos ravishda rasmiylashtirilishiga erishishdek ulkan vazifa hammamizning oldimizda turibdi. Korxonalarda ish qog’ozlarini davlat tilida yuritishga o’tish qiyinchilik bilan kechmoqda. Buning sabablaridan biri davlat tilida ish yuritish bo’yicha tegishli qo’llanmalar, uslubiy ishlarning kamligi bo’lsa, ikkinchisi, bu sohada hali mutaxassislar tayyorlashga kirishilmaganligi, ishlab turgan mutaxassis xodimlarning hujjatchilik bo’yicha malakasini oshirish borasida yetarlicha ish qilinmayotganidir. Mamlakatimizda amalga oshirilayotgan keng ko’lamli islohotlar jarayonida davlat tilining hayotimizdagi o’rni va nufuzi tobora oshib bormoqda. O’zbekiston Respublikasi Prezidenti Sh. Mirziyoyevning 2019-yil 21-oktabrda imzolagan “O’zbek tilining davlat tili sifatidagi nufuzi va mavqeyini tubdan oshirish chora- tadbirlari to’g’risida” Farmonida “Bugun O’zbekistonimiz “Milliy tiklanishdan — milliy yuksalish sari” degan bosh tamoyil asosida taraqqiyotning yangi, yanada yuksak bosqichiga ko’tarilmoqda. Mamlakatimizda amalga oshirilayotgan keng ko’lamli islohotlar jarayonida davlat tilining hayotimizdagi o’rni va nufuzi tobora oshib bormoqda”deb ta’kidlanib, ilmiy asoslangan yangi so’z va atamalarni iste’molga kiritish, zamonaviy atamalarning o’zbekona muqobillarini yaratish va bir xilda qo’llanishini ta’minlash, geografik va boshqa toponimik obyektlarga qonun hujjatlariga muvofiq nom berilishi borasidagi faoliyatni monitoring qilish va muvofiqlashtirish vazifasi yuklatilgan Davlat tilini rivojlantirish departamenti tashkil etildi. Ilmiybaza.uz ishlovchilarning ko’pchiligi o’zbek tilini bilmaydigan jamoalarda davlat tili bilan bir qatorda boshqa tillarda ham amalga oshirilishi mumkin. Ma’lumki, boshlang’ich tashkilotlardan tortib davlatning oliy organlarigacha hujjatlarga tayanib ish yuritadi. Yuqorida ta’kidlanganidek, yaqin vaqtlargacha hujjatlarning aksariyati rus tilida rasmiylashtirilar edi. O’zbek tilida ayrim hujjatlargina yuritilar, ular ham rus tilidagi hujjatlar andozasiga asoslanar edi. Endilikda respublikamizdagi barcha korxonalarda yuritiladigan hujjatlarni o’zbek tili qonun-qoidalariga mos ravishda rasmiylashtirilishiga erishishdek ulkan vazifa hammamizning oldimizda turibdi. Korxonalarda ish qog’ozlarini davlat tilida yuritishga o’tish qiyinchilik bilan kechmoqda. Buning sabablaridan biri davlat tilida ish yuritish bo’yicha tegishli qo’llanmalar, uslubiy ishlarning kamligi bo’lsa, ikkinchisi, bu sohada hali mutaxassislar tayyorlashga kirishilmaganligi, ishlab turgan mutaxassis xodimlarning hujjatchilik bo’yicha malakasini oshirish borasida yetarlicha ish qilinmayotganidir. Mamlakatimizda amalga oshirilayotgan keng ko’lamli islohotlar jarayonida davlat tilining hayotimizdagi o’rni va nufuzi tobora oshib bormoqda. O’zbekiston Respublikasi Prezidenti Sh. Mirziyoyevning 2019-yil 21-oktabrda imzolagan “O’zbek tilining davlat tili sifatidagi nufuzi va mavqeyini tubdan oshirish chora- tadbirlari to’g’risida” Farmonida “Bugun O’zbekistonimiz “Milliy tiklanishdan — milliy yuksalish sari” degan bosh tamoyil asosida taraqqiyotning yangi, yanada yuksak bosqichiga ko’tarilmoqda. Mamlakatimizda amalga oshirilayotgan keng ko’lamli islohotlar jarayonida davlat tilining hayotimizdagi o’rni va nufuzi tobora oshib bormoqda”deb ta’kidlanib, ilmiy asoslangan yangi so’z va atamalarni iste’molga kiritish, zamonaviy atamalarning o’zbekona muqobillarini yaratish va bir xilda qo’llanishini ta’minlash, geografik va boshqa toponimik obyektlarga qonun hujjatlariga muvofiq nom berilishi borasidagi faoliyatni monitoring qilish va muvofiqlashtirish vazifasi yuklatilgan Davlat tilini rivojlantirish departamenti tashkil etildi. Ilmiybaza.uz Davlat tilini rivojlantirish departamenti TUZILMASI AMALIY MASHGʻULOT MATERIALLARI 1-topshiriq. Matnni o‘qing. Matnni so‘zlab bering. O‘zbekiston Respublikasi mustaqillikka erishib, demokratik huquqiy davlat va fuqarolik jamiyati qurish yo‘lidan borayotgan bugungi kunda dunyo andozalari darajasidagi bilimdon, zukko, har tomonlama yetuk mutaxassis kadrlarni tayyorlash muhim ahamiyat kasb etmoqda. Bu esa ta’lim andozalariga yangi, zamonaviy fanlarni kiritish orqali amalga oshiriladi. Bu fanni o‘qitishdan maqsad bakalavrda mutaxassislikka oid nutq asoslarini shakllantirish, iqtisodiy til, iqtisodiy atamashunoslik, kasbiy matnlarni yaratishni Ilmiybaza.uz Davlat tilini rivojlantirish departamenti TUZILMASI AMALIY MASHGʻULOT MATERIALLARI 1-topshiriq. Matnni o‘qing. Matnni so‘zlab bering. O‘zbekiston Respublikasi mustaqillikka erishib, demokratik huquqiy davlat va fuqarolik jamiyati qurish yo‘lidan borayotgan bugungi kunda dunyo andozalari darajasidagi bilimdon, zukko, har tomonlama yetuk mutaxassis kadrlarni tayyorlash muhim ahamiyat kasb etmoqda. Bu esa ta’lim andozalariga yangi, zamonaviy fanlarni kiritish orqali amalga oshiriladi. Bu fanni o‘qitishdan maqsad bakalavrda mutaxassislikka oid nutq asoslarini shakllantirish, iqtisodiy til, iqtisodiy atamashunoslik, kasbiy matnlarni yaratishni Ilmiybaza.uz o’rgatishdan iboratdir. Shunga ko‘ra talabalar uchun “O‘zbek tilining sohada qo‘llanishi”kursining kiritilishi maqsadga muvofiq ish bo‘ldi. “O‘zbek tilining sohada qo‘llanishi”fani boshqa sohalar bilan chambarchas bog‘liqdir. Bakalavr o‘z mutaxassislik fanlari bilan bir qatorda mutaxassislik tili va uslubi, terminologiya va atamashunoslik, ish yuritish va hujjatchilik to‘g‘risida mukammal bilimga ega bo‘lmasdan turib, fikrini o’z sohasiga qo‘yiladigan talablar asosida aniq va ravshan ifoda eta olmaydi. Shunga ko‘ra, bo‘lajak mutaxassis tilining o‘ziga xos xususiyatlaridan puxta xabardor bo‘lmog‘i lozim. Bakalavrlar o‘z ixtisosligidan kelib chiqqan holda, O‘zbekistonni yuksaltirishga, uni jahonda munosib o‘rin egallashiga hissa qo‘shadi, chet mamlakatlarda va yurtimizda davlatimiz manfaatini himoya qiladi, kuch-qudratini namoyish etadi. Shunga ko‘ra, bo‘lajak mutaxassislar davlat tili – o‘zbek tilini mukammal, aniq va ravshan egallashlari shart. Mazkur o‘quv kursining o‘qitilishi muayyan amaliy yo‘nalishga ega bo‘lib, bakalavr mutaxassislik tili bo‘yicha nazariy bilim va amaliy ko‘nikmalarni, o‘z sohasiga oid so‘zlarni va hujjatlarni to‘g‘ri yozish malakasini hosil qilishni ko‘zda tutadi. Mazkur fan talabalarga muloqot va uning turlari, ish faoliyatida samarali muloqot tashkil qilish yo’llari, matnlar, ularning turlari, har bir matnda aks etishi lozim bo‘lgan ma’lumotlar, axborotlar, ijtimoiy-iqtisodiy, siyosiy-ma’naviy hayotimizga oid hamda o‘rganayotgan mutaxassisliklariga doir terminlar,ularni tanlashdagi o‘ziga xos xususiyatlarni o‘rgatish uchun mo‘ljallangan. Ilmiybaza.uz o’rgatishdan iboratdir. Shunga ko‘ra talabalar uchun “O‘zbek tilining sohada qo‘llanishi”kursining kiritilishi maqsadga muvofiq ish bo‘ldi. “O‘zbek tilining sohada qo‘llanishi”fani boshqa sohalar bilan chambarchas bog‘liqdir. Bakalavr o‘z mutaxassislik fanlari bilan bir qatorda mutaxassislik tili va uslubi, terminologiya va atamashunoslik, ish yuritish va hujjatchilik to‘g‘risida mukammal bilimga ega bo‘lmasdan turib, fikrini o’z sohasiga qo‘yiladigan talablar asosida aniq va ravshan ifoda eta olmaydi. Shunga ko‘ra, bo‘lajak mutaxassis tilining o‘ziga xos xususiyatlaridan puxta xabardor bo‘lmog‘i lozim. Bakalavrlar o‘z ixtisosligidan kelib chiqqan holda, O‘zbekistonni yuksaltirishga, uni jahonda munosib o‘rin egallashiga hissa qo‘shadi, chet mamlakatlarda va yurtimizda davlatimiz manfaatini himoya qiladi, kuch-qudratini namoyish etadi. Shunga ko‘ra, bo‘lajak mutaxassislar davlat tili – o‘zbek tilini mukammal, aniq va ravshan egallashlari shart. Mazkur o‘quv kursining o‘qitilishi muayyan amaliy yo‘nalishga ega bo‘lib, bakalavr mutaxassislik tili bo‘yicha nazariy bilim va amaliy ko‘nikmalarni, o‘z sohasiga oid so‘zlarni va hujjatlarni to‘g‘ri yozish malakasini hosil qilishni ko‘zda tutadi. Mazkur fan talabalarga muloqot va uning turlari, ish faoliyatida samarali muloqot tashkil qilish yo’llari, matnlar, ularning turlari, har bir matnda aks etishi lozim bo‘lgan ma’lumotlar, axborotlar, ijtimoiy-iqtisodiy, siyosiy-ma’naviy hayotimizga oid hamda o‘rganayotgan mutaxassisliklariga doir terminlar,ularni tanlashdagi o‘ziga xos xususiyatlarni o‘rgatish uchun mo‘ljallangan. Ilmiybaza.uz O‘zbekiston Milliy ensiklopediyasida muloqot so'ziga quyidagicha ta’rif berilgan: MULOQOT– tilning fikr ifodalash va almashish jarayonlarida amal qilishi, tilning alohida ijtimoiy faoliyat turi sifatidagi muayyan yashash shakli. Muloqot deganda uning og’zaki (ovozli) va yozma ravishda namoyon bo’lishidagi jarayonlar, ya’ni so’zlash jarayoni va uning natijasi (xotirada saqlangan yoki yozuvda qayd etilgan nutqiy fikrlar, asarlar) tushuniladi. Har bir kishining muloqoti individual, o’ziga xos xususiyatlarga ega bo’ladi; vahohlangki, asosiy til unsurlari – lug’at tarkibi va grammatik qurilishi yakka shaxslargagina tegishli bo’lmay, umumnikidir, ya’ni muayyan til jamoasiga umuman taalluqli bo’ladi. Muloqot kishi tafakkuri, uning ongi bilan chambarchas bog’liqdir. Muloqotda kishining o’y – fikrlari shakllanadi va mavjud bo’ladi. Muloqot tufayli va Muloqot asosida borliqni umumlashgan holda mavhumiy aks ettirish, individuallik doirasidan chiqib, jamoatchilik mahsuliga aylanadigan mantiqiy tushunchaviy fikrlash mumkin bo’ladi. Muloqot kishi ruhiyatining boshqa Fanning maqsadi– bilimli, zukko, og‘zaki va yozma savodxonligi yetuk mutaxassisni tayyorlash uchun talabalarda mutaxasslik oid bilimlarini – so‘z va terminlarni qo‘llash, gap va matnlarni to‘g‘ri va mantiqli tuzish, nutqiy etiket va notiqlik mahorati bo‘yicha bilim, ko‘nikma va malakani shakllan- tirishdir. Fanning vazifasi – talabalarga o’z sohasidagi so‘z va terminlarning shakllanish va qo‘llanish, yasalish va kirib kelish xususiyatlarini, matnlarning tuzilishi, matnga so‘z va termin tanlash, matnni tahrir qilish – kengaytirish va qisqartirish, matn va hujjatlarni to‘g‘ri yozish, dastlabki ilmiy ishlarni yozishga o‘rgatish, nutq turlari, nutqiy faoliyat, nutqninig kommunikativ sifatlari, nutqiy etiket, nutqning tarkibiy qismlari, nutq tuzish usullarini o‘rgatishdan iborat. Ilmiybaza.uz O‘zbekiston Milliy ensiklopediyasida muloqot so'ziga quyidagicha ta’rif berilgan: MULOQOT– tilning fikr ifodalash va almashish jarayonlarida amal qilishi, tilning alohida ijtimoiy faoliyat turi sifatidagi muayyan yashash shakli. Muloqot deganda uning og’zaki (ovozli) va yozma ravishda namoyon bo’lishidagi jarayonlar, ya’ni so’zlash jarayoni va uning natijasi (xotirada saqlangan yoki yozuvda qayd etilgan nutqiy fikrlar, asarlar) tushuniladi. Har bir kishining muloqoti individual, o’ziga xos xususiyatlarga ega bo’ladi; vahohlangki, asosiy til unsurlari – lug’at tarkibi va grammatik qurilishi yakka shaxslargagina tegishli bo’lmay, umumnikidir, ya’ni muayyan til jamoasiga umuman taalluqli bo’ladi. Muloqot kishi tafakkuri, uning ongi bilan chambarchas bog’liqdir. Muloqotda kishining o’y – fikrlari shakllanadi va mavjud bo’ladi. Muloqot tufayli va Muloqot asosida borliqni umumlashgan holda mavhumiy aks ettirish, individuallik doirasidan chiqib, jamoatchilik mahsuliga aylanadigan mantiqiy tushunchaviy fikrlash mumkin bo’ladi. Muloqot kishi ruhiyatining boshqa Fanning maqsadi– bilimli, zukko, og‘zaki va yozma savodxonligi yetuk mutaxassisni tayyorlash uchun talabalarda mutaxasslik oid bilimlarini – so‘z va terminlarni qo‘llash, gap va matnlarni to‘g‘ri va mantiqli tuzish, nutqiy etiket va notiqlik mahorati bo‘yicha bilim, ko‘nikma va malakani shakllan- tirishdir. Fanning vazifasi – talabalarga o’z sohasidagi so‘z va terminlarning shakllanish va qo‘llanish, yasalish va kirib kelish xususiyatlarini, matnlarning tuzilishi, matnga so‘z va termin tanlash, matnni tahrir qilish – kengaytirish va qisqartirish, matn va hujjatlarni to‘g‘ri yozish, dastlabki ilmiy ishlarni yozishga o‘rgatish, nutq turlari, nutqiy faoliyat, nutqninig kommunikativ sifatlari, nutqiy etiket, nutqning tarkibiy qismlari, nutq tuzish usullarini o‘rgatishdan iborat. Ilmiybaza.uz jihatlarini, uning sezgilari, idroki, xotirasi, o’y – hayollari, hissiyoti, irodasi va boshqaning namoyon bo’lishi va amal qilishida, kishi ongining rivojlanishida ham katta ahamiyatga ega. MULOQOT MADANIYATI, muloqot odobi – 1) og’zaki va yozma adabiy til me’yorlari (talaffuz, urg’u, so’z qo’llash, grammatika, uslubshunoslik qoidalari)ni egallash, shuningdek, turli aloqa – aralashuv sharoitlarida tilning tasviriy vositalaridan nutqning maqsad va mazmuniga mos ravishda foydalanish mahorati; 2) tilshunoslikning tilni madaniyat quroli sifatida mukammallashtirish maqsadida me’yorlashtirish (tartibga solish) muammolarini o’rganuvchi bo’limi. G’arb tilshunoslishida umumiy ma’noda “til madaniyati” termini ham qo’llanadi. 1 – ma’nodagi “muloqot madaniyati” tushunchasi adabiy tilni o’zlashtirishdagi ikki bosqichni qamrab oladi: a) nutqning to’g’riligi va b. nutqiy mahorat. Nutqning to’g’riligi muayyan tilda so’zlovchilar va yozuvchilar tomonidan “ideal” yoki umum tomonidan qabul qilingan va an’anaviy saqlanib kelayotgan odatlar, ibrat va namunalar tarzida idrok etiladigan adabiy me’yorlarga amal qilishdir. Nutqiy mahorat esa nafaqat adabiy me’yorlarga amal qilish, balki o’zaro mavjud bo’lgan variantlardan mazmunan eng to’g’ri, eng aniq, uslub va vaziyat nuqtai nazaridan eng maqbuli va ifodalanishini tanlab olish mahoratidir (mas., aka – oka – ako; kelyapti – kevotti – kelopti variantlaridan birining adabiy me’yor sifatida tanlanishi). Yuksak muloqot madaniyati kishining umumiy yuksak madaniyatini, fikrlash madaniyatini, tilga nisbatan ongli mehr – muhabbatini namoyon qiladi. Nutq madaniyati nazariyasining asosiy tushunchasi til me’yoridir. 2 – ma’nodagi Nutq madaniyatining asosiy vazifasi ijtimoiy til amaliyotiga faol ta’sir ko’rsatish maqsadida (tilning barcha sathlarida) ob’ektiv til me’yorlarini ularning barqarorlashgan shakllarida, ziddiyatlarida, vujudga keluvchi tamoyillarida va boshqalarda o’rganishdir. Zamonaviy muloqot madaniyati nazariy va amaliy fan bo’lib, u til amaliyotiga ta’sir etish maqsadida adabiy til tarixi, grammatika, uslubshunoslik va boshqa tilshunoslik bo’limlarining yutuqlari va xulosalarini umumlashtiradi. Muloqot madaniyati nazariyasida adabiy til milliy tilning oliy shakli deb e’tirof etiladi; badiiy adabiyot Ilmiybaza.uz jihatlarini, uning sezgilari, idroki, xotirasi, o’y – hayollari, hissiyoti, irodasi va boshqaning namoyon bo’lishi va amal qilishida, kishi ongining rivojlanishida ham katta ahamiyatga ega. MULOQOT MADANIYATI, muloqot odobi – 1) og’zaki va yozma adabiy til me’yorlari (talaffuz, urg’u, so’z qo’llash, grammatika, uslubshunoslik qoidalari)ni egallash, shuningdek, turli aloqa – aralashuv sharoitlarida tilning tasviriy vositalaridan nutqning maqsad va mazmuniga mos ravishda foydalanish mahorati; 2) tilshunoslikning tilni madaniyat quroli sifatida mukammallashtirish maqsadida me’yorlashtirish (tartibga solish) muammolarini o’rganuvchi bo’limi. G’arb tilshunoslishida umumiy ma’noda “til madaniyati” termini ham qo’llanadi. 1 – ma’nodagi “muloqot madaniyati” tushunchasi adabiy tilni o’zlashtirishdagi ikki bosqichni qamrab oladi: a) nutqning to’g’riligi va b. nutqiy mahorat. Nutqning to’g’riligi muayyan tilda so’zlovchilar va yozuvchilar tomonidan “ideal” yoki umum tomonidan qabul qilingan va an’anaviy saqlanib kelayotgan odatlar, ibrat va namunalar tarzida idrok etiladigan adabiy me’yorlarga amal qilishdir. Nutqiy mahorat esa nafaqat adabiy me’yorlarga amal qilish, balki o’zaro mavjud bo’lgan variantlardan mazmunan eng to’g’ri, eng aniq, uslub va vaziyat nuqtai nazaridan eng maqbuli va ifodalanishini tanlab olish mahoratidir (mas., aka – oka – ako; kelyapti – kevotti – kelopti variantlaridan birining adabiy me’yor sifatida tanlanishi). Yuksak muloqot madaniyati kishining umumiy yuksak madaniyatini, fikrlash madaniyatini, tilga nisbatan ongli mehr – muhabbatini namoyon qiladi. Nutq madaniyati nazariyasining asosiy tushunchasi til me’yoridir. 2 – ma’nodagi Nutq madaniyatining asosiy vazifasi ijtimoiy til amaliyotiga faol ta’sir ko’rsatish maqsadida (tilning barcha sathlarida) ob’ektiv til me’yorlarini ularning barqarorlashgan shakllarida, ziddiyatlarida, vujudga keluvchi tamoyillarida va boshqalarda o’rganishdir. Zamonaviy muloqot madaniyati nazariy va amaliy fan bo’lib, u til amaliyotiga ta’sir etish maqsadida adabiy til tarixi, grammatika, uslubshunoslik va boshqa tilshunoslik bo’limlarining yutuqlari va xulosalarini umumlashtiradi. Muloqot madaniyati nazariyasida adabiy til milliy tilning oliy shakli deb e’tirof etiladi; badiiy adabiyot Ilmiybaza.uz tili o’zining eng yaxshi namunalari bilan xalqning madaniyat sohasidagi yutuqlari va an’analarini mustahkamlaydi va boyitadi. Muloqot madaniyati ijtimoiy hodisa bo’lib, u jamiyat, fan va texnika, madaniy va adabiy hayot rivoji bilan chambarchas bog’liq holda taraqqiy etadi. Jamiyat a’zolarining madaniy saviyasi ortgan sari nutqi ham jilolanib, sayqallashib, Muloqot madaniyati qoidalari va me’yorlariga muvofiq holda takomillashib boradi. Muloqot madaniyatining shakllanishi va rivojlanishida adabiyot, san’at, radio, televidenie va davriy matbuotning alohida o’rni bor. Ayniqsa, adabiy tilni me’yorlashtirish va Muloqot madaniyati nazariyasini rivojlantirishda leksikografiya, xususan, izohli, imlo, talaffuz, o’quv va boshqa maxsus lug’atlar muhim ahamiyatga ega. 15 – a.dayoq o’zbek adabiy tilining Nutq madaniyati va uning o’ziga xos me’yorlari bo’lgan – Alisher Navoiy o’zining butun hayotiy va ijodiy faoliyati bilan o’z davri Muloqot madaniyatiga, muloqot odobiga mislsiz hissa qo’shgan bo’lsa, keyingi davrda yashagan Bobur, Muhammad Solih, Gulxaniy, Nodira, Ogahiy, Furqat, Muqimiy va boshqa shoirlarning asarlari tilida ham o’sha davr tili va Muloqot madaniyati ma’lum darajada aks etgan. “Yaxshi so’z – jon ozig’i”, “Bug’doy noning bo’lmasa ham, bug’doy so’zing bo’lsin”, “O’ynab gapirsang ham o’ylab gapir”, “Har neni emak – hayvonning ishi, har neni demak, – nodonning ishi”, kabi maqol va hikmatli so’zlarning paydo bo’lishi ham o’zbek xalqida Muloqot madaniyatiga avvaldan e’tibor kuchli bo’lganidan darak beradi. O’tgan asarning 20 – y.laridan so’ng o’zbek tilining Muloqot madaniyati xalq tiliga yaqinlashtirilgan milliy adabiy til me’yorlariga asoslanadi. Bu me’yorlarni shakllantirish ishiga olimlar (Otajon Hoshim, T.N.Qori Niyoziy, S.Ibrohimov, Olim Usmon va boshqalar), adib-u shoirlar (Qodiriy, Cho’lpon, Avloniy, Fitrat, Oybek, G’afur G’ulom, Abdulla Qahhor va boshqalar) munosib hissa qo’shdilar. 2-topshiriq. Matnni o’qing va so’zlab bering. Muloqotning biznesdagi o‘rni Biznes muloqot shaxsiy va ijtimoiy muloqotga nisbatan rasmiyligi bilan xarakterlanadi. Har qanday biznesning muvaffaqiyati gʻoyatda yaroqli va samarali Ilmiybaza.uz tili o’zining eng yaxshi namunalari bilan xalqning madaniyat sohasidagi yutuqlari va an’analarini mustahkamlaydi va boyitadi. Muloqot madaniyati ijtimoiy hodisa bo’lib, u jamiyat, fan va texnika, madaniy va adabiy hayot rivoji bilan chambarchas bog’liq holda taraqqiy etadi. Jamiyat a’zolarining madaniy saviyasi ortgan sari nutqi ham jilolanib, sayqallashib, Muloqot madaniyati qoidalari va me’yorlariga muvofiq holda takomillashib boradi. Muloqot madaniyatining shakllanishi va rivojlanishida adabiyot, san’at, radio, televidenie va davriy matbuotning alohida o’rni bor. Ayniqsa, adabiy tilni me’yorlashtirish va Muloqot madaniyati nazariyasini rivojlantirishda leksikografiya, xususan, izohli, imlo, talaffuz, o’quv va boshqa maxsus lug’atlar muhim ahamiyatga ega. 15 – a.dayoq o’zbek adabiy tilining Nutq madaniyati va uning o’ziga xos me’yorlari bo’lgan – Alisher Navoiy o’zining butun hayotiy va ijodiy faoliyati bilan o’z davri Muloqot madaniyatiga, muloqot odobiga mislsiz hissa qo’shgan bo’lsa, keyingi davrda yashagan Bobur, Muhammad Solih, Gulxaniy, Nodira, Ogahiy, Furqat, Muqimiy va boshqa shoirlarning asarlari tilida ham o’sha davr tili va Muloqot madaniyati ma’lum darajada aks etgan. “Yaxshi so’z – jon ozig’i”, “Bug’doy noning bo’lmasa ham, bug’doy so’zing bo’lsin”, “O’ynab gapirsang ham o’ylab gapir”, “Har neni emak – hayvonning ishi, har neni demak, – nodonning ishi”, kabi maqol va hikmatli so’zlarning paydo bo’lishi ham o’zbek xalqida Muloqot madaniyatiga avvaldan e’tibor kuchli bo’lganidan darak beradi. O’tgan asarning 20 – y.laridan so’ng o’zbek tilining Muloqot madaniyati xalq tiliga yaqinlashtirilgan milliy adabiy til me’yorlariga asoslanadi. Bu me’yorlarni shakllantirish ishiga olimlar (Otajon Hoshim, T.N.Qori Niyoziy, S.Ibrohimov, Olim Usmon va boshqalar), adib-u shoirlar (Qodiriy, Cho’lpon, Avloniy, Fitrat, Oybek, G’afur G’ulom, Abdulla Qahhor va boshqalar) munosib hissa qo’shdilar. 2-topshiriq. Matnni o’qing va so’zlab bering. Muloqotning biznesdagi o‘rni Biznes muloqot shaxsiy va ijtimoiy muloqotga nisbatan rasmiyligi bilan xarakterlanadi. Har qanday biznesning muvaffaqiyati gʻoyatda yaroqli va samarali Ilmiybaza.uz muloqotga bogʻliq boʻladi. Bu muloqot biznes tashkilotlari, bozorda, tashkilotlar va ishchilarning turli xil guruhlari, biznes egalari va ishchilari, xaridorlar va sotuvchilar, xizmat ta’minotchilari va mijozlar, savdo va tashkilot xodimlari hamda matbuot xodimlari oʻrtasida ham sodir boʻladi. Bu kabi barcha muloqotlar biznesga oʻz ta’sirini oʻtkazadi. Diqqat bilan qilingan bu kabi muloqot biznes manfaatlariga koʻmaklashadi. Aks holda, u tashkilotni nochor ahvolda koʻrsatadi. Muloqot har qanday tashkilot uchun hayotiy kuch manbaidir. Har qanday tashkilotda asosiy muammo samarali muloqot jarayonidir. Odatda, boshqaruv muammosi yetarli darajada boʻlmagan muloqotga sabab boʻladi. Buyruqlarni notoʻgʻri talqin etish jiddiy xatolarni keltirib chiqaradi. Muloqotdagi asosiy muammo talqin etilgan ma’no boʻlib, uni soʽzlovchi koʽzda tutmagan boʻlishi mumkin. Soʻzlovchi va tinglovchi alohida ikki shaxsligi, ularning oʻz cheklovlari mavjudligini va ular oʻrtasidagi xabarda ma’no buzilishi mumkinligini anglab yetish shart. Insonlar tashkilot ichida bir-birlari bilan muloqot qilishlari ichki muloqot hisoblanadi. Bu bir jamoada ishlash va umumiy maqsadlarni anglab yetish uchun qilinadi. Muloqot rasmiy yoki norasmiy boʻlishi mumkin. Ichki muloqot yuzma-yuz va yozma muloqotni oʻz ichiga oladi. Xabar, hisobot, ofis buyruqlari, aylanma farmoyish, faks, videokonferensiya, yigʻilish va shu kabilar ichki muloqot namunalaridir. Muloqot biznesning hayotiy kuch manbaidir. Hech qanday biznes samarali muloqot tizimi mavjud boʻlmaganda rivojlana olmaydi. Muloqot biznesning qandayligi va oʻlchamidan qat’i nazar tashkilotni birgalikda ushlab turuvchi poydevordir.  Insonlarning tashkilot ichida bir-birlari bilan muloqot qilishlari ichki muloqot, tashkilotdagi xodimlarning tashkilotdan tashqaridagi shaxslar bilan muloqotlari tashqi muloqot deb ataladi. Jamoada yaxshi ishlash qobiliyati, qoʻl ostidagilaringizni boshqarish va sizdan yuqori lavozimdagi shaxslar, xaridorlar va hamkasblar bilan munosabatingiz sizning muloqot qilish mahoratingizga bogʻliq boʻladi. Ilmiybaza.uz muloqotga bogʻliq boʻladi. Bu muloqot biznes tashkilotlari, bozorda, tashkilotlar va ishchilarning turli xil guruhlari, biznes egalari va ishchilari, xaridorlar va sotuvchilar, xizmat ta’minotchilari va mijozlar, savdo va tashkilot xodimlari hamda matbuot xodimlari oʻrtasida ham sodir boʻladi. Bu kabi barcha muloqotlar biznesga oʻz ta’sirini oʻtkazadi. Diqqat bilan qilingan bu kabi muloqot biznes manfaatlariga koʻmaklashadi. Aks holda, u tashkilotni nochor ahvolda koʻrsatadi. Muloqot har qanday tashkilot uchun hayotiy kuch manbaidir. Har qanday tashkilotda asosiy muammo samarali muloqot jarayonidir. Odatda, boshqaruv muammosi yetarli darajada boʻlmagan muloqotga sabab boʻladi. Buyruqlarni notoʻgʻri talqin etish jiddiy xatolarni keltirib chiqaradi. Muloqotdagi asosiy muammo talqin etilgan ma’no boʻlib, uni soʽzlovchi koʽzda tutmagan boʻlishi mumkin. Soʻzlovchi va tinglovchi alohida ikki shaxsligi, ularning oʻz cheklovlari mavjudligini va ular oʻrtasidagi xabarda ma’no buzilishi mumkinligini anglab yetish shart. Insonlar tashkilot ichida bir-birlari bilan muloqot qilishlari ichki muloqot hisoblanadi. Bu bir jamoada ishlash va umumiy maqsadlarni anglab yetish uchun qilinadi. Muloqot rasmiy yoki norasmiy boʻlishi mumkin. Ichki muloqot yuzma-yuz va yozma muloqotni oʻz ichiga oladi. Xabar, hisobot, ofis buyruqlari, aylanma farmoyish, faks, videokonferensiya, yigʻilish va shu kabilar ichki muloqot namunalaridir. Muloqot biznesning hayotiy kuch manbaidir. Hech qanday biznes samarali muloqot tizimi mavjud boʻlmaganda rivojlana olmaydi. Muloqot biznesning qandayligi va oʻlchamidan qat’i nazar tashkilotni birgalikda ushlab turuvchi poydevordir.  Insonlarning tashkilot ichida bir-birlari bilan muloqot qilishlari ichki muloqot, tashkilotdagi xodimlarning tashkilotdan tashqaridagi shaxslar bilan muloqotlari tashqi muloqot deb ataladi. Jamoada yaxshi ishlash qobiliyati, qoʻl ostidagilaringizni boshqarish va sizdan yuqori lavozimdagi shaxslar, xaridorlar va hamkasblar bilan munosabatingiz sizning muloqot qilish mahoratingizga bogʻliq boʻladi. Ilmiybaza.uz Tashkilotdagi xodimlar tashkilotdan tashqaridagi shaxslar bilan muloqotlari tashqi muloqot deb ataladi. Bu shaxslar mijozlar yoki xaridorlar, dilerlar yoki distribyutorlar, axborot vositalari xodimlari, hukumat, omma va shu kabilar tashqi muloqot namunalaridir. 3-topshiriq. Namunaga asoslanib har bir harfga bittadan texnikaga oid so‘zni keltiring. (Namuna iqtisodga oid): Aa – aksioner Qq – qism Bb – byudjet Rr – rentabellik Dd – delegatsiya Ss – ssuda Ee – eksport Tt – tadbirkor Ff – foiz Uu – ulgurji Gg – garov Vv – veksel Hh – hamkor Xx – xususiy Ii – import Yy – yig‘imlar Jj – jamgarma Zz – zarar Kk –kompaniya O‘o‘ – o‘lja Ll – litsenziya G‘g‘ – g‘azna Mm –marketing Sh sh– shartnoma Nn – narx-navo Ch ch – chakana Oo – omonat Ng ng – teng Pp – pul 4-topshiriq. Rus va boshqa tillardan o‘zlashtirish yoki so‘zma-so‘z tarjima qilish orqali yasalgan 20 ta qo‘shma (texnikaga oid) so‘zni yozing va ularning har biriga gap tuzing. GLOSSARIY Ilmiybaza.uz Tashkilotdagi xodimlar tashkilotdan tashqaridagi shaxslar bilan muloqotlari tashqi muloqot deb ataladi. Bu shaxslar mijozlar yoki xaridorlar, dilerlar yoki distribyutorlar, axborot vositalari xodimlari, hukumat, omma va shu kabilar tashqi muloqot namunalaridir. 3-topshiriq. Namunaga asoslanib har bir harfga bittadan texnikaga oid so‘zni keltiring. (Namuna iqtisodga oid): Aa – aksioner Qq – qism Bb – byudjet Rr – rentabellik Dd – delegatsiya Ss – ssuda Ee – eksport Tt – tadbirkor Ff – foiz Uu – ulgurji Gg – garov Vv – veksel Hh – hamkor Xx – xususiy Ii – import Yy – yig‘imlar Jj – jamgarma Zz – zarar Kk –kompaniya O‘o‘ – o‘lja Ll – litsenziya G‘g‘ – g‘azna Mm –marketing Sh sh– shartnoma Nn – narx-navo Ch ch – chakana Oo – omonat Ng ng – teng Pp – pul 4-topshiriq. Rus va boshqa tillardan o‘zlashtirish yoki so‘zma-so‘z tarjima qilish orqali yasalgan 20 ta qo‘shma (texnikaga oid) so‘zni yozing va ularning har biriga gap tuzing. GLOSSARIY Ilmiybaza.uz Adabiy til - umumxalq tilining ishlangan, sayqal berilgan, ma’lum bir me’yorga solingan shakli. Atama – termin, istiloh, fan-texnika, kasb-hunarga oid bir ma’noli so’z Gap– muomalaning eng kichik birligi, mazmun va grammatik jihatdan shakllangan, nisbiy tugallangan fikr. Grafika– tilshunoslikda yozuvni o’rganadigan bo’lim. Lahja– bir-biriga yaqin shevalar yig’indisi. Sheva –ma’lum bir hududdagina ishlatiladigan so’zlar. Fonetik yozuv – tovush o’zgarishiga uchragan so’zlarning yozilishi. Nutq (arabcha) – fikrni so’z orqali ifodalash qobiliyati, mahorati. Notiq (arabcha) – nutq so’zlovchi, gapga chechan, gapga usta, so’zamol. Abzas (nem) – xat boshi, satr boshi. Tezis (grekcha) – ilmiy asar, maqola, ma’ruza va shu shakldagi asosiy g’oyalarning qisqacha ifodasi. ГЛОССАРИЙ 1-тема. Содержание и задачи предмета «академическое письмо и ораторство. Процесс письма. Литературный язык – форма общенародного языка, отработанная и приспособленная определенной норме. Термин- (с латинского «терминус» - предел, граница, пограничный знак). Слово или словосочетание, точно обозначающее какое-либо понятие, которое применяемое в науке, технике, искусстве. В отличие от общеупотребительных слов, термины как правило однозначны. Предложение - самая маленькая единица общения, сформулированная с точки зрения содержания и грамматики, законченная мысль. Графика – отдел языкознания, изучающий письменность. Диалект– слова, которые употребляются в определенной местности. Ilmiybaza.uz Adabiy til - umumxalq tilining ishlangan, sayqal berilgan, ma’lum bir me’yorga solingan shakli. Atama – termin, istiloh, fan-texnika, kasb-hunarga oid bir ma’noli so’z Gap– muomalaning eng kichik birligi, mazmun va grammatik jihatdan shakllangan, nisbiy tugallangan fikr. Grafika– tilshunoslikda yozuvni o’rganadigan bo’lim. Lahja– bir-biriga yaqin shevalar yig’indisi. Sheva –ma’lum bir hududdagina ishlatiladigan so’zlar. Fonetik yozuv – tovush o’zgarishiga uchragan so’zlarning yozilishi. Nutq (arabcha) – fikrni so’z orqali ifodalash qobiliyati, mahorati. Notiq (arabcha) – nutq so’zlovchi, gapga chechan, gapga usta, so’zamol. Abzas (nem) – xat boshi, satr boshi. Tezis (grekcha) – ilmiy asar, maqola, ma’ruza va shu shakldagi asosiy g’oyalarning qisqacha ifodasi. ГЛОССАРИЙ 1-тема. Содержание и задачи предмета «академическое письмо и ораторство. Процесс письма. Литературный язык – форма общенародного языка, отработанная и приспособленная определенной норме. Термин- (с латинского «терминус» - предел, граница, пограничный знак). Слово или словосочетание, точно обозначающее какое-либо понятие, которое применяемое в науке, технике, искусстве. В отличие от общеупотребительных слов, термины как правило однозначны. Предложение - самая маленькая единица общения, сформулированная с точки зрения содержания и грамматики, законченная мысль. Графика – отдел языкознания, изучающий письменность. Диалект– слова, которые употребляются в определенной местности. Ilmiybaza.uz Фонетическое письмо – написание слов, подвергающихся звуковому изменению. Речь – способность выражения мысли через слово. Оратор – произносящий речь, искусство речи. Абзац – начало письма, начало строки. Тезис– краткое изложение основных идей научного произведения, доклада и других форм. Ilmiybaza.uz Фонетическое письмо – написание слов, подвергающихся звуковому изменению. Речь – способность выражения мысли через слово. Оратор – произносящий речь, искусство речи. Абзац – начало письма, начало строки. Тезис– краткое изложение основных идей научного произведения, доклада и других форм.