1 O‘ZBEKISTON MAKTABLARIDA MUSIQA TA’LIMI VA TARBIYASINING RIVOJLANISHI REJA: 1. Maktablarda musiqa o’qituvchilarining yangi dastur bo’yicha ish faoliyati. 2. Musiqa o’qitish bo’yicha ilmiy-intodik ishlar, dasturlar, darsliklar ta’minoti va tashkiliy jihatlari. 3. Pedagogik universitetlarda musiqa o’qitishni tashkil etish, o’quv materiallari bilan tanishish hamda yetuk mutaxassislarni tayyorlash. Ma’ruza matni Mustaqil Respublikamizda amalga oshirilayotgan o’zgarishlar jamiyatimizni iqtisodiy, ijtimoiy, siyosiy, ma’naviy va madaniy jihatdan jahonning eng rivojlangan mamlakatlari qatoridan o’rin olishda o’zining ijobiy natijalarini bermoqda. O’zbekistonning «Ta’lim to’g’risida»gi Qonuniga ko’ra 9-yillik umumiy o’rta ta’lim joriy etildi. Ta’limni mintaqaviy hususiyatlarini hisobga olgan holda musiqa predmeti bo’yicha kontseptsiyasi ishlab chiqildi. 1992 yil 25 noyabrda «Ma’rifat» ro’znomasida musiqa ta’lim-tarbiyasining kontseptsisi loyihasida, musiqa ta’limining milliy va ilmiy asoslari, mazmuni, tuzilishi, tabaqalanishi, musiqa o’qituvchisiga bo’lgan zamonaviy talablar va ta’limning ilmiy uslubiy ta’minoti bayon etiladi. Bugungi o’zligimizni anglash o’z taqdirimiz va farzandlarimiz istiqbolini yaratish imkoniyatiga ega bo’lgan. Mustaqil O’zbekistonda milliy madaniyatimizni o’ziga xosligini tiklash umumta’lim maktablarida yoshlarni badiiy tarbiyalash va kamol toptirish, hamda hozirgi 2 kunimizni to’laroq idrok etish uchun eng avvalo tariximizni yaxshi bilmoqlik hisoblanadi. CHunki, har bir yangilik, tarixiy bog’lanish orqali amalga oshiriladi. Barcha fanlar qatori musiqiy ta’limda ham davlat ta’lim standartlarini joriy etilishi milliy musiqiy meroslardan to’laqonli foydalanish imkonini beradi. Bular ommaviy xalq kuy va qo’shiqlarida, xonanda va sozandalarning ijodiy faoliyatlari, maqom, shashmaqom, dostonlar va bugungi zamonaviy musiqiy faoliyatida o’z aksini topadi. Musiqa san’atining bu kabi imkoniyatlari yangi avlodni tarbiyalashda, ularning barkamol bo’lib yetishishlarida o’ziga xos, takrorlanmas manba bo’lib xizmat qiladi. Musiqa ta’limidan, davlat standartlari asosida yangi ta’lim mazmuni o’quvchilarning musiqiy bilim va malakalari bilan biriga ularda kuzatuvchanlik, xotirani mustahkamlash, obrazli tasavvur qilish, ijodkorlik, mustaqillik, tashabbuskorlik, badiiy va musiqiy did kabi hislatlarini rivojlantirishni ta’minlaydi. Demak, yosh avlodni yetuk qilib tarbiyalashda «Musiqa madaniyati» darslarini ahamiyati katta. Musiqiy madaniyat darslari o’quvchilarni ahloqiy-estetik tarbiyasiga ijobiy ta’sir ko’rsatadi. Ulardagi go’zallikka bo’lgan his-tuyg’ularini o’stiradi, musiqa san’atiga mehr-muhabbat, qiziqish uyg’otadi, ona-Vatanni sevishga, bir-birini, kattalarni hurmat qilish, mehnatni, tabiatni sevishga, qadrlashga o’rgatadi va hayotda o’z o’rnini topa olishga madad beradi. Bunda o’quvchilar musiqa san’atini butun nafosati bilan o’rganishlari, musiqani idrok etish, yakka va jamoa bo’lib qo’shiq kuylash va raqsga tushish, ijodkorlik malakalarini shakllantirish, musiqa tarbiyasining asosiy maqsadi hisoblanadi. SHuningdek, o’quvchilar iqtidorini rivojlantirish uchun zaruriy shart-sharoit yaratib berish va ularning badiiy ehtiyojlarini qaondirish musiqa ta’lim-tarbiyasining vazifasini tashkil etadi. Hozirgi musiqiy ta’lim-tarbiyasi, shuni ko’rsatadiki, milliy musiqa merosimizni o’rganishda, musiqa darslarini va sinfdan tashqari musiqa tarbiya tizimini ahamiyati katta. Musiqa darslarini hayotga joriy etish maqsadida umumiy o’rta ta’lim maktablari uchun musiqadan 1999 yili davlat ta’lim standarti asosida yangi dastur ishlab chiqildi. YAngi dasturning asosiy mohiyati avvalo darsning mavzulari, har bir chorak uchun belgilangan bosh mavzulardan kelib chiqadi. Darsni qiziqarli bo’lishi uchun musiqa ijodkorligi qo’llanildi, barcha musiqa faoliyatlari 3 (xor bo’lib kuylash, musiqa savodi, musiqa tinglash) dars mavzusining ajralmas qismi va mantiqan uzviy bog’lanib o’tiladi. «Dars» - ta’lim-tarbiyani amalga oshirishning eng qulay va samarali shaklidir. Jamiyatimizning turli jabhalarda bo’layotgan siyosiy-iqtisodiy, ijtimoiy, ma’rifiy o’zgarishlar barcha fanlar qatori musiqa darslarining mazmuni va metodikasiga ham yangi zamonaviy talablar qo’yildi: 1. Darsda ta’limiy-didaktik, tarbiyaviy, rivojlantiruvchi maqsadlarni bilish va ularni amalga oshirish. 2. Darsda ta’limning faol usul va uslublaridan foydalanish. 3. Dars jarayonida xalq pedagogikasi an’analarini, jahon pedagogika va psixologiyasi, san’atimiz, buюk ajdodlarimiz o’gitlari, rivoyatlarimiz, hikmat to’la hadislarimizdan unumli foydalanib borish maqsadga muvofiqdir. Ma’lumki, keyingi yillarda tajribali metodistlar, olimlar va amaliyotchi o’qituvchilarning o’quv jarayonini tahlil qilish sohasida, o’tkazilgan va didaktik shart-sharoitlarga bog’liq ekanligi ko’rsatmoqda, Eng muhim shart-sharoitlar quyidagilardan iborat: 1. Darsliklar, qo’llanmalar, dastur, tavsiyanomalar, didaktik va metodik ko’rgazmali qurollar va texnik vositalardan foydalanish. 2. Sinfda ijobiy psixologik muhit bo’lishi. 3. O’qituvchi va o’quvchilar orasida o’zaro yaxshi munosabatda bo’lish. Ushbu pedagogik shart-sharoitlarga amal qilib, darsning maqsadi va mavzusi, to’g’ri tashkil qilinsa, dars sifatli va samarali bo’lishi mumkin. Oliy Majlisning 1997 yil 28 avgustdagi IX-sessiyasida qabul qilingan «Kadrlar tayyorlash milliy dasturi» muhim tarixiy, amaliy hujjat bo’lib ta’lim tizimini tubdan isloh qilish, uni dunyoning ilg’or demokratik davlat darajasiga yetkazish va yosh kadrlarni юksak ma’naviy-ahloqiy, юqori bilimlarga ega qilib tarbiyalashni maqsad qilib qo’yadi. SHuningdek, yosh, bo’lajak pedagog- kadrlarimizni tayyorlashda musiqa o’qituvchisi uchun zarur bo’lgan sifatlarni shakllantirishimiz lozim. Talabalarimizni olgan nazariy bilimlari bilan birga amaliy mashg’ulot o’tkazgan darslari va o’quv-tarbiya mashg’ulotlarida guruhning barcha 4 talablari, o’qituvchi ishtirokida tahlil va muhokama qilishlari lozim. Tahlil jarayonida, eng muhimi talaba o’zining dars o’tkazuvchi o’qituvchi sifatida tasavvur qilib, o’z ishini uddasidan qanchalik chiqa olishini to’g’ri baholay olganidadir. Talaba tomonidan o’tkazilgan darslarning va tarbiyaviy ishlarning tahlili, odatda o’z-o’zini baholashda, o’zini hisobotini reja va konspektalarni tahlil qilishdan o’z ishini baholay olishdan boshlanadi. Metodist-o’qituvchi amaliyotchi-talabaga metodik yordam ko’rsatish va maslahatlar berib kamchilik va юutuqlarni aniqlab to’g’ri yo’l ko’rsatishi lozim. Bunda eng asosiy maqsad talaba- yoshlarimizni qobiliyat va imkoniyatlarini aniqlab to’g’ri shakllantirish va юzaga chiqarishdir. Bu borada юrtboshimiz I.A.Karimovning – «Barchamiz yaxshi anglab olishimiz kerakki, hayotimizning boshqa sohalaridagi ahvol, amalga oshirilayotgan islohatlarimizning samaradorligi avvalo xalq ma’naviyatining tiklanishi, boy tarixiy merosimizning keng o’rganilishi, an’analarimizning saqlanishi, madaniyat va san’at, fan va ta’lim rivoji bilan uzviy bog’liqdir», - degan so’zlari ma’naviyat cho’qqisiga intilishga chorlamoqda. TEKSHIRISH SAVOLLARI: 1. Umumiy ta’lim maktablarida yangi dastur asosida musiqa o’qitishning maqsad va vazifalari nimadan iborat? 2. Musiqa o’qitish bo’yicha qanday ilmiy-metodik ishlar, dasturlar, darsliklar, qo’llanmalar yaratildi va ularning mualliflari kim? 3. YOsh kadrlarni tarbiyalashda musiqa o’qitishning maqsadi va vazifalari nimalardan iborat? Tayanch tushunchalar: «Xalq cholg’u asboblari orkestri» - xalq cholg’u asboblarini jamoasi, turli xil xalq asboblarida (doira, dutor, rubob, chang) jo’r bo’lib ijro etishi. «Ommaviy qo’shiq» bastakor va kompozitorlar tomonidan yozilgan asar, keng omma ijrosiga mo’ljallab yaratilgan qo’shiq. 5