O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASIDA MAVJUD ERKIN IQTISODIY ZONALAR ISTIQBOLLARI Tayanch iboralar: iqtisodiy salohiyat, eksport, institutsional yurisdiksiya, izolyatsiyalangan qishloq, o‘sish nuqtalari, Davlat sektori, xususiy sektor, Davlat sektori va xususiy sektorning sherikchiligi, Maxsus iqtisodiy zonalar, maxsus ma’muriy rayon, maxsus iqtisodiy boshqaruv tizimi, Reja: 1. Respublika xududlarida iqtisodiy salohiyatni tahlili. 2.O‘zbekiston Respublikasida mavjud erkin iqtisodiy zonalar istiqbollari. 1.Respublika xududlarida iqtisodiy salohiyatni tahlili. Respublikaning Jizzax, Navoiy viloyatlarining iqtisodiy salohiyatini tahlili shuni ko‘rsatdiki, bu mintaqalar o‘zining ham qishloq xo‘jalik, ham sanoat ishlab chiqarish darajasi bilan hududida eksportga yo‘naltirilgan ishlab chiqarish zonalarini, erkin tadbirkorlik va erkin savdo zonalarini tashkil etish uchun qulay hisoblanadi. Har bir hudud o‘zining hududida u yoki bu tarmoqni rivojlanish darajasi va mavjudligi bilan farq qiladi. Bu omil Erkin iqtisodiy zonaning malum yo‘nalishdagi modelini tanlashda rivojlanishi strategiyasini ishlab chiqarishda va infratuzilmasini yaratishda muhim hisoblanadi. O‘zbeiston Respublikasi Prezidenti Sh.Mirziyoevning “Erkin iqtisodiy zonalar samarali faoliyat ko‘rsatishi uchun vazirliklar, idoralar va joylardagi davlat hokimiyati organlarini muvofiqlashtirishni kuchaytirish va ularning mas’uliyatini oshirish chora-tadbirlari to‘g‘risida”gi qarori ana shu kabi kamchiliklarni bartaraf qilishda muhim o‘rin tutadi. Jumladan, mazkur qarorga binoan, Erkin iqtisodiy zonalar hududida klaster yondashuvlaridan samarali foydalangan holda, ishtirokchilar o‘rtasida mustahkam kooperatsiya aloqalari yo‘lga qo‘yilib, mahalliy xom ashyo va materiallar asosida raqobatdosh tayyor mahsulotlar, butlovchi buyumlar ishlab chiqarishni mahalliylashtirish bo‘yicha yuqori texnologiyali ilg‘or korxonalar tashkil etiladi. Bu jarayonda ishlab chiqarish, muhandislik- kommunikatsiya, yo‘l-transport hamda sifatli logistika xizmatlari ko‘rsatish bo‘yicha zamonaviy infratuzilmani shakllantirish, malakali mutaxassislar tayyorlash kabi chora-tadbirlar qo‘llaniladi. “Urgut”, “Qo‘qon”, “G‘ijduvon” va “Hazorasp” erkin iqtisodiy zonalari, shuningdek, farmasevtika yo‘nalishidagi erkin iqtisodiy hududlarda yangi korxonalar tashkil etish uchun xorijiy sarmoyalarni jalb qilish ishlari da faollik talab etiladi. Erkin iqtisodiy zonalar va kichik sanoat zonalarini elektr energiyasi, tabiiy gaz, suv va boshqa kommunikatsiya tarmoqlari bilan barqaror ta’minlashda muammolar kuzatilmoqda. Kelgusi yillardagi ustuvor yo‘nalishlardan biri mamlakatimizda, eng avvalo, jalb qilinayotgan to‘g‘ridan-to‘g‘ri xorijiy investitsiyalar hajmini oshirish, chet el investorlari uchun kafolatlar yaratish hamda ularning ishonchini mustahkamlash maqsadida yanada qulay investitsiya muhitini shakllantirishdan iborat. Hozirgi paytda raqobatdosh tayyor mahsulotlar ishlab chiqarishni ta’minlaydigan, mamlakatimiz eksport salohiyatini oshirish hamda yangi ish o‘rinlarini yaratishga xizmat qiladigan yangi sanoat korxonalarini tashkil etish bo‘yicha chet el investorlari ishtirokidagi yirik investitsiya loyihasini amalga oshirish ishlariga jiddiy e’tibor bilan qaralmoqda. "O‘zbekiston Respublikasida erkin iqtisodiy zonalar to‘g‘risida" Qonun loyihasini ishlab chiqish 1995 yilda boshlangan 1 . O‘zbekiston Hukumati EIZ larning mexanizmi sifatida taklif qilish mumkin bo‘ladigan imkoniyatlarni va milliy iqtisodiyotning istitutlarining ushbu mexanizmdan muvaffaqiyatli va samarali foydalanishga tayyorligini diqqat bilan tahlil qilgan. Natijada 1996 yilda 1 www.gov.uz O‘zbekiston Respublikasining «Erkin iqtisodiy zonalar to‘g‘risida» gi Qonuni qabul qilingan2. Qonun o‘zida investorlarning zonalar hududidagi faoliyatini amalda liberallashtirishni ko‘zda tutadigan o‘ta progressiv hujjatni taqdim qiladi. Shuni qayd qilish lozimki, unda investorlarning, jumladan zonalar hududidagi xorijiy investorlarning qonuniy huquqlari va manfaatlariga rioya qilinishini kafolatlash, natsionalizatsiya qilishning hech qanday shakliga yo‘l qo‘ymaslik, har qanday investorlarga davlat organlarining hatti-harakatlaridan ko‘rilgan zararlarni qoplash kabi muhim masalalar birinchi marta o‘z aksini topgan. Shuningdek zonada faoliyat ko‘rsatuvchilar uchun erkin narx belgilash va erkin pul muomalasi (valyuta rejimi) qonun bilan mustahkamlangan, xorijiy korxonalarni ro‘yxatga olish tartibi va hokazolar kiritilgan. Mazkur Qonunga muvofiq, erkin iqtisodiy zona deganda aniq belgilangan ma’muriy chegaralarga va maxsus huquqiy rejimga ega bo‘lgan, mamlakat ning o‘zining kapitali va xorijiy kapitalni, ilg‘or texnologiyalar va zonani tezlashtirilgan ijtimoiy- iqtisodiy rivojlantirish uchun zarur bo‘ladigan boshqarish tajribasini jalb qilish maqsadida yaratiladigan maxsus ajratilgan hudud tushuniladi. Erkin iqtisodiy zona hududida yuridik shaxslar va fuqarolarning (jismoniy shaxslarning) O‘zbekiston Respublikasining qonunchiligi bilan ta’qiqlangan faoliyat turlaridan tashqari har qanday xo‘jalik, moliya va boshqa faoliyat turlari bilan shug‘ullanishiga yo‘l qo‘yiladi. 2.O‘zbekiston Respublikasida mavjud erkin iqtisodiy zonalar istiqbollari. EIZ larning muvaffaqiyatli faoliyat ko‘rsatishini ta’minlashda mamlakat Hukumati tomonidan taklif qilinadigan imtiyozlar va yengilliklar katta rol o‘ynaydi. O‘zbekistondagi turli EIZ larning rezidentlari uchun imtiyozlar paketini ishlab chiqishda EIZ joylashgan mintaqaning bir qator ijtimoiy-iqtisodiy omillaridan kelib chiqish bilan individual yondashuv qo‘llanilgan. Boshqacha qilib aytganda, “Angren” va “Jizzax” MSZ larning rezidentlari uchun amal qiladigan paket “Navoiy” ESIZ da amal qiladigan imtiyozlar paketidan farq qiladi. 2 www.press-service.uz 3.1- jadval EIZ larning potensiali Maxsus hududlar “Navoiy” ESIZ “Angren” MSZ “Jizzax”MSZ Joylashuvi Markaziy zona Shimoliy-sharqiy zona Markaziy zona Mintaqaning sanoat potensiali Kimyo sanoati, neft-kimyo sanoati, yengil sanoat, foydali qazilmalarni qazib olish, qurilish materiallari Foydali qazilmalarni qazib olish, qurilish materiallari, yengil sanoat va oziq-ovqat sanoati Mineral-xomashyo resurslari va qishloq xo‘jaligi xomashyosini chuqur qayta ishlash, yengil sanoat, qurilish materiallari Logistika Aeroport (“Navoiy” xalqaro aeroporti), temir yo‘l, avtomagistral Xalqaro avtomagistral, temir yo‘l Maxsus afzalliklar Havo yo‘lagi, Buxoro bilan Samarqandning orasida joylashganlik, Turkmaniston, Afg‘oniston va Yaqin Sharq bozorlariga chiqishning qulayligi “Angren” logistika markazi, poytaxt bilan Farg‘ona vodiysi o‘rtasida transport tugini sifatidagi strategik joylashuv, Qozog‘iston, Rossiya, Xitoy bozorlariga chiqishning qulayligi Sanoat zonasi mavjud, Toshkent bilan Samarqandning orasida joylashganlik, Tojikiston, Qozog‘iston, Rossiya bozorlariga chiqishning qulayligi Individual yondashuv faqatgina soliq imtiyozlarini belgilashda emas, bu imtiyozlarni taqdim qilish shartlari va muddatlarini belgilashda ham amalga oshirilgan. Masalan, “Angren” va “Jizzax” MSZ lar holatida taklif qilinadigan imtiyozlar va yengilliklarni qo‘lga kiritish zarur bo‘ladigan investitsiyalar hajmining pastki plankasi “Navoiy” ESIZ ga qaraganda pastroq qilib o‘rnatilgan. EIZ lar o‘rtasida imtiyozlarni qo‘lga kiritish shartlari va ularning amal qilish muddatlari bo‘yicha farqlar “Angren” va “Jizzax” MSZ larda mavjud bo‘lgan va xorijiy investorlar uchun qo‘shimcha rag‘batlar bo‘lib xizmat qiladigan boshqa afzalliklar bilan ham shartlanadi. Masalan, ularning qatoriga quyidagilarni kiritish mumkin: Angren shahri hozirgi kunda xorijiy investorlarning asosiy qismi joylashgan poytaxtga yaqin joyda joylashgan. Angren va Ohangaron shaharlari avval-boshda sanoat shaharlari sifatida yaratilgan va shundan kelib chiqqan holda, yillar davomida qurilgan, biroq hozir ishlamayotgan ko‘plab ishlab chiqarish ob’ektlariga ega, ko‘p sonli kichik va o‘rta korxonalar yaratilgan taqdirda ularni unchalik katta mablag‘ sarflamasdan ishga tushirish va ulardan maksimal darajada samarali foydalanish mumkin. Yuqorida aytilgan omillar bilan bir qatorda Angren va Ohangaron shaharlarida mehnat resurslarining o‘sayotganligi omili ham mavjud. Poytaxtda mehnatga layoqatli aholi sonining o‘sib borayotganligi muammosini ham Toshkent shahrining chegaralaridan tashqarida yangi, zamonaviy va yaxshi haq to‘lanadigan ish o‘rinlarini yaratish bilan qisman hal qilish mumkin. Bu omillarni hisobga olish bilan “Angren” MSZ da mablag‘talab ishlab chiqarishdni yaratishdan ko‘ra ko‘proq mehnattalab ishlab chiqarishlarni yaratish maqsadga muvofiq bo‘ladi. «Angren» va «Jizzax» MSZ lardan farqli o‘laroq, “Navoiy” ESIZ uchun ajratilgan hudud hech qanday qurilmalarga ega bo‘lmagan. Shuningdek ESIZ mablag‘talab va ilmtalab ishlab chiqarishlar uchun mo‘ljallangan hudud sifatida rejalashtirilgan. Bu sanoat ishlab chiqarishining birligini yaratishga «Angren» va «Jizzax» MSZ larga qaraganda anchagina katta investitsiyalarni kiritishni talab qiladi. “Navoiy” ESIZ, “Angren” va “Jizzax” MSZ larda loyihalarni amalga oshirish bo‘yicha joriy vaziyat. Erkin iqtisodiy zonalarning yaratilishi keyingi yillarda sanoat ishlab chiqarishini modernizatsiyalash, texnik va texnologik yangilash uchun Respublika iqtisodiyotiga investitsiyalarni jalb qilishni kengaytirishning muhim omiliga aylanmoqda. O‘zbekiston hududida erkin iqtisodiy zonalarning bo‘lishi xorijiy investorlarga ularning investitsion faoliyatini kengaytirish uchun qo‘shimcha jalb qiluvchan shart- sharoitlarni taqdim qilishni ta’minlagan va mamlakatimizdagi ishlab chiqaruvchilarga telekommunikatsion asbob-uskunalar, neft-gaz asbob uskunalari, kimyo, avtomobil va elektrotexnika sanoati mahsulotlari, zamonaviy qurilish va pardozlash materiallari, sifatli iste’mol tovarlari, boshqa yuqori texnologik sanoat mahsulotlarining ichki va tashqi bozorlarda raqobatbardosh bo‘lgan yangi turlarini ishlab chiqarishni o‘zlashtirishga ko‘maklashgan. 2009-2014 yillar davrida erkin iqtisodiy zonalarda xorijiy kapitalga ega bo‘lgan 33 ta korxona yaratilgan, ularga qilingan investitsiyalarning umumiy hajmi 296 mln dollarni tashkil qiladi. Yana 123 million dollarlik 23 ta qo‘shma investitsion loyihalar amalga oshirilmoqda, 50 tacha yangi istiqbolli loyihalarni ishlab chiqish amalga oshirilmoqda. Quyida 3 ta zonaning har biri bo‘yicha loyihalarni amalga oshirishning joriy holatini ko‘rib chiqamiz. “Navoiy” ESIZ Bugungi kunda “Navoiy” ESIZ ga xorijiy investorlar tobora ko‘proq qiziqish bildirmoqda. Zona hududida Janubiy Koreya, Xitoy Xalq Respublikasi, Singapur, Hindiston, Birlashgan Arab Amirliklari kabi mamlakatlarning xorijiy investorlarining ulushiga ega bo‘lgan 16 ta korxona muvaffaqiyatli faoliyat ko‘rsatmoqda. “Navoiy” ESIZ yaratilgan momentdan buyon 100 million dollar atrofida umumiy summaga ega bo‘lgan 19 ta investitsion loyihalar bo‘yicha ishlab chiqarishlar ekspluatatsiyaga kiritilgan. Yuqori texnologiyalar asosida modemlar va TV-pristavkalar, kuch kabellari, mobil va statsionar telefon apparatlari, kosmetika buyumlari, avtomobil akkumulyator kabellari va simlari, avtomobillar uchun kompressorlar va generatorlar, tayyor dori vositalari va boshqalar kabi mahsulot turlarini ishlab chiqarish tashkil qilingan. 2013 yilning yakunlariga ko‘ra, ESIZ dagi korxonalar tomonidan 100 mlrd so‘mlikdan oshiq mahsulot ishlab chiqarilgan, o‘tgan yilga qaraganda o‘sish 25,8% ni tashkil qilgan. 3.4-rasm.“Navoiy” ESIZ sarmoyalarni jalb qilish jozibadorligi. “Navoiy” ESIZ dagi rezident korxonalarning faoliyatiga alohida misollarni ko‘rib chiqamiz. «UzEraeCable» O‘zbekiston-Janubiy Koreya qo‘shma korxonasi bugungi kunda avtomobillar uchun 39 turdagi kabellar va simlarni ishlab chiqarmoqda. Mahsulot asosan «GM-Uzbekistan», «SamAuto», «UzKoje» qo‘shma korxonalari uchun mo‘ljallangan. «UzEraeCable» qo‘shma korxonasining quvvati yiliga 130 ming km turli o‘lchamdagi kabellarni tashkil qiladi. Mahalliylashtirish Dasturiga muvofiq «Chevrolet Sobalt» avtomobili uchun akkumulyator jgutlarini ishlab chiqarish o‘zlashtirilgan. Natijada ilgari import qilingan bu ehtiyot qism hozirgi kunda O‘zbekistonning o‘zida tayyorlanmoqda. «Polietilen quvurlar» qizlik korxonasida raqobatbardosh mahsulotni ishlab chiqarish yo‘lga qo‘yilgan. 2013 yilda iste’molchilarga 3,4 mlrd so‘mlikdan ziyod turlicha hajmdagi vodoprovod quvurlari yetkazib berilgan. «UzMinda» O‘zbekiston-Hindiston qo‘shma korxonasi «GM-Uzbekistan» qo‘shma korxonasining avtomobillari uchun 20 dan ziyod turdagi ehtiyot qismlarni ishlab chiqarishga ixtisoslashgan. Yiliga avtomobillar uchun 250 ming dona ehtiyot qismlarni ishlab chiqarishga qodir bo‘lgan bu korxonada hozirgi kunda yangi istiqbolli loyihalarni amalga oshirish bo‘yicha ishlar olib borilmoqda. O‘tgan yili bu yerda 17,5 mlrd so‘mlik mahsulot ishlab chiqarilgan. 2014 yilda «O‘zavtosanoat» aksiyadorlik kompaniyasi va «Landi Renzo S.p.A.» italyan kompaniyasi “25 000 birlik hajmda siqilgan tabiiy gazga o‘tkazish uchun mo‘ljallangan kapot osti uskunalarini ishlab chiqarishni tashkil qilish” investitsion loyihasini amalga oshirish uchun «Avtosanoat – Landi Renzo» qo‘shma korxonasini yaratgan. Investitsion loyihani amalga oshirishning birinchi bosqichida qo‘shma korxonaning ta’sischilari tomonidan 0,6 mln AQSh dollari investitsiya qilinadi. Loyihani amalga oshirish doirasida ishlab chiqarishni mahalliylashtirish, ishlab chiqarish jarayonida uning ulushini asta-sekin oshirib borish, shuningdek yangi ish o‘rinlarini yaratish ko‘zda tutilgan. «Angren» MSZ Faoliyat ko‘rsatish davri davomida MSZ hududida umumiy summasi 224,7 mln dollar bo‘lgan 16 ta loyihani amalga oshirish boshlangan. Shulardan umumiy summasi 163 mln dollardan oshiq bo‘lgan 8 ta loyiha amalga oshirib bo‘lingan, 840 ta atrofida yangi ish o‘rinlari yaratilgan. 3.5-rasm.«Angren» MSZ sarmoyalarni jalb qilish jozibadorligi. 100% lik xorijiy kapitalga ega bo‘lgan, sutkasiga 1000 t shakar ishlab chiqaradigan “Angren-shakar” korxonasi (550 ta yangi ish o‘rinlari yaratilgan), turlicha diametrli mis quvurlar ishlab chaqaradigan, uning mahsulotiga jahon bozorida talab katta bo‘lgan “Angren quvur zavodi” unitar korxonasi, energiya tejamkor yoritgichlar ishlab chiqaradigan ELG-NUR qo‘shma korxonasi va boshqalar kabi korxonalarni ishga tushirish amalga oshirilgan. Mutaxassislarning baholashlariga ko‘ra, yangi “Angren-shakar” zavodining 2015 yilning oxirigacha loyiha quvvatiga chiqishi importni qisqartirish va Respublika aholisining shakar bilan ta’minlanganlik darajasini oshirish imkonini beradi. 2013 yilning dekabrida tashkil qilingan “EGL-NUR” O‘zbekiston-Janubiy Koreya qo‘shma korxonasi “O‘zbekenergo” davlat aksiyadorlik kompaniyasi va “EG Lightings” Janubiy Koreya kompaniyasi hamkorligining natijasi bo‘lib hisoblanadi. u tashqi yoritish (ko‘chalar, istirohat bog‘lari, yo‘llar va avtomobillar uchun turargohlar) va ichki yoritish (idoralar, do‘konlar, yashash uylari va boshqa binolar), shunindek sanoat korxonalari uchun mo‘ljallangan diodli lampalarni ishlab chiqarishga ixtisoslashgan. Hozirgi kunda korxonada oyiga 4 ming dona 120-175 vatt quvvatli lampalar ishlab chiqarilmoqda. Korxonada ilg‘or texnologiyalar asosida ishlab chiqariladigan diodli lampalar yuqori sifatliligi, energiyani tejashi, har qanday iqlim sharoitlariga barqarorligi, xalqaro standartlarga mosligi, ekoloogik xavfsizligi va raqobatbardoshligi tufayli iste’molchilarning katta talabiga ega. Ular barcha zaruriy sertifikatlarga ega, ISO 9001:2008 xalqaro standartlariga mos keladi. 2014 yilning oxirigacha umumiy qiymati 10 mln dollarlik mahsulot ishlab chiqarish ko‘zda tutilgan. 2015 yilda “EGL-NUR” bu ko‘rsatkichni 20 mln dollargacha, 2016 yilda – 35 mln dollargacha yetkazishni rejalashtirgan. MSZ da shuningdek «Angren» xalqaro logistika markazi ham faoliyat ko‘rsatadi, uning faoliyati ham tashqi iqtisodiy faoliyatni amalga oshiradigan korxonalar uchun qulay shart-sharoitlarni yaratishga yo‘naltirilgan. Angren logistika markazi Farg‘ona vodiysi va O‘zbekiston Respublikasining boshqa mintaqalaridagi yukni qabul qilib oluvchilarga “eshikdan-eshikkacha” tamoyili bo‘yicha yuklarni yetkazib berishning to‘liq majmuasini taqdim qiladi: xalqaro va mahalliy yo‘nalishlar bo‘yicha avtomobil va temir yo‘l transporti bilan distribyusiyalash; tashishlarda barcha turdagi xavf-xatarlardan foydali sug‘urta polisini olishga ko‘maklashish; yukning joylashgan joyi to‘g‘risida operativ ma’lumotlarni berish; yuklarni yo‘lda kuzatib va qo‘riqlab borish; yuklarni bojxona nazorati ostida tashishni tashkil qilish; eksport va import yuklarni “eshikdan-eshikkacha” yetkazib berish tizimi; barcha turdagi yuklarni yuklash-tushirish va saqlash; eksport-import yuklarni maxsus bojxona omborlarida saqlash. Toshkent viloyatini Farg‘ona vodiysi bilan bog‘laydigan Angren-Pop temir yo‘lining ishga tushirilishi “Angren” MSZ ni yanada rivojlantirish uchun katta imkoniyatlarni taqdim qiladi. «Jizzax» MSZ “Jizzax” MSZ yaratilgandan buyon qisqa vaqt o‘tganligiga qaramasdan, zona hududida allaqachon Xitoy kompaniyalarining ishtiroki bilan mobil telefonlar, quyosh issiqligidan foydalanish bilan suv isitadigan tizimlar (kollektorlar), chorvachilik mahsulotlariga qayta ishlov berish va omuxta yem, santexnika buyumlari ishlab chiqarish bo‘yicha umumiy qiymati 12 mln AQSh dollari bo‘lgan 5 ta loyiha amalga oshirilgan. Xususan, Hangzhou zhongwu electronic meters co.Ltd (Xitoy Xalq Respublikasi) kompaniyasi bilan birgalikda tashkil qilingan «Quyosh issiqlik energiyasi» O‘zbekiston-Xitoy qo‘shma korxonasida quyosh energiyasidan foydalanish bilan suv isitadigan tizimlarni (quyosh kollektorlarini) ishlab chiqarish boshlangan. Loyihaning umumiy qiymati 3,3 mln dollarni, rejalashtirilgan ishlab chiqarish quvvati esa – yiliga 50 mingtagacha kollektorlarni ishlab chiqarishni tashkil qiladi. Yangi korxona 17 turdagi zamonaviy xitoy asbob-uskunalari bilan jihozlangan, bu butun texnologik jarayonni avtomatlashtirish imkonini bergan. Amalda to‘liq kompyuterlashtirilgan ishlab chiqarishda 40 tacha yangi ish o‘rinlari yaratilgan. Korxona suvni 150-, 250- va 300-litrlik idishlarda yozgi vaqtda 70 gradusgacha va qishki vaqtda 40 gradusgacha isitishga qodir bo‘lgan kollektorlarni ishlab chiqarishga mo‘ljallangan. Bundan ularni faqatgina suvni isitish uchun emas, balki yashash xonalarini isitish uchun ham qo‘llash mumkinligi kelib chiqadi. Boshlang‘ich bosqichda ishlab chiqarish ichki bozorga qaratiladi, kelgusida tashqi bozorlarni o‘zlashtirish ham rejalashtirilgan. Shu bilan bir qatorda glazurlangan va dekoratsiyalangan keramik plitalar, CDMA- 450 sanoat modemlari, video va IP–telefon apparatlari, optik tarmoqlarni qurish uchun passiv asbob-uskunalar va aksessuarlar, telekommunikatsion asbob- uskunalar, barcha transport turlari uchun tormoz kolodkalari va nakladkalari, metizlar, gipsokarton listlarni montaj qilish uchun metall profillar va aksessuarlar, polipropilen quvurlar, quvurlarni montaj qilish uchun fitinglar, ventillar va aksessuarlar (qisqmchlar) va hokazolarni ishlab chiqarish bo‘yicha umumiy qiymati 29,2 mln dollar bo‘lgan 9 ta loyiha amalga oshirilmoqda[19]. Shu bilan birgalikda 2013-2015 yillarda “Jizzax” maxsus sanoat zonasining transport, ishlab chiqarish va muhandislik-kommunikatsion infratuzilmasini jadal rivojlantirish Dasturi bosqichma-bosqich amalga oshirilmoqda. Uning doirasida 29,5 mln AQSh dollari miqdorida kapital qo‘yilmalarni o‘zlashtirish rejalashtirilgan. Hozirgi kunda hududning 12 va 14 km uzunlikdagi ichki avtomobil yo‘llari rekonstruksiya qilingan, 1 km uzunlikdagi yo‘l qurilgan. MSZ hududidagi korxonalarning tasarrufida bo‘lgan ichki temir yo‘l shoxobchalari mukammal ta’mirlangan, O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar mahkamasining 2013 yil 1 iyuldagi №190 "2013-2015 yillarda “Jizzax” maxsus sanoat zonasining transport, ishlab chiqarish va muhandislik-kommunikatsion infratuzilmasini jadal rivojlantirish choralari to‘g‘risida" Qarori. 50 m uzunlikdagi relslar yotqizilgan. Ichimlik suvi bilan ta’minlashni yaxshilash maqsadida 3 km uzunlikdagi yangi vodoprovod quvurlari o‘tkazilgan, ikkita artezian qudug‘ini qazish va bittasini ta’mirlash ishlari tugallangan. “Jizzzax” MSZ orqali o‘tadigan Qo‘rg‘on-tepa kanilini tozalash va ta’mirlash ishlari tugallanmoqda. Yangi korxonalarga elektr energiyasini uzluksiz berish maqsadida «Sanoat-1» podstansiyasini mukammal ta’mirlash amalga oshirilgan[19]. Shu bilan birgalikda, ularning hal qilinishi O‘zbekiston Respublikasida EIZ larning rivojlanishiga ko‘maklashadigan bir qator boshqa masalalar ham mavjud: Direksiyalarning o‘zlari investorlarni qidirishi va jalb qilishi qonunchilik bilan mustahkamlanmagan. Janubiy Koreya va Xitoyda EIZ larning faoliyat ko‘rsatish tajribasi shundan guvohlik beradiki, EIZ larning muvaffaqiyatli faoliyat ko‘rsatishi uchun zonaning rahbariyatida investorlarni qidirish va jalb qilish, ularni jalb qilish uchun qo‘shimcha shart-sharoitlarni yaratish bo‘yicha nisbiy mustaqillik bo‘lishi katta ahamiyat kasb etadi. Masalan, Xitoyda zonalar va maxsus rayonlar tizimi makroiqtisodiy darajada ham, zonalarning o‘zlarining ichida ham samarali boshqariladi, bunda zonalarning ma’muriy tuzilishi turli-tuman tashkil qilinish bilan ajralib turgani holda (hatto qo‘shma korxona ko‘rinishida yaratilishgacha), asosiy tamoyilga sodiqlikni – investorlar uchun barcha tashkiliy masalalarni tezda hal qilish uchun qulay instrument bo‘lib xizmat qilishni saqlaydi; Potensial investorlarning yetarlicha ma’lumotlarga ega emasligi, EIZ larning faoliyatini yetarlicha reklama qilmaslik. Masalan, “Jizzax” MSZ bir yil oldin yaratilgan, lekin hozirgi kungacha ham MSZ ning rasmiy sayti ishlab chiqilmagan. MSZ ga investitsiyalarni jalb qilish uchun potensial va amaldagi investorlar uchun axborot ta’minoti va konsultatsion ta’minot tarmoqlarini rivojlantirish, O‘zbekiston uchun ahamiyatga molik bo‘lgan investitsion dasturlar va loyihalarni marketinglash, xorijiy mamlakatlarda potensial investorlarga o‘zbek bozorlariga kirish xizmatlarini ko‘rsatadigan investitsion byurolar tarmog‘ini rivojlantirish, investitsion loyihalar bo‘yicha ma’lumotlar bankini shakllantirish va investitsiyalash shartlari bo‘yicha spravochnik materiallarni tayyorlash, O‘zbekistonning xorijiy investitsiyalardan manfaatdor mamlakat sifatidagi ijobiy timsolini shakllantiradigan maxsus axborot nashrlarini chiqarish kabi masalalarga katta e’tibor qaratish zarur bo‘ladi; Kredit olishdagi qiyinchiliklar, EIZ larni rivojlantirish uchun mo‘ljallangan ixtisoslashtirilgan banklar va kredit liniyalarining yo‘qligi, kreditlashning limitlanishi, banklar tomonidan o‘rnatiladigan yuqori foyiz stavkalari va buning oqibati sifatida zaruriy hajmdagi kreditlarni olishning iloji yo‘qligi; O‘zbekistonda “Navoiy” ESIZ, “Angren” va “Jizzax” MSZ larda taqdim qilinadigan soliq va bojxona imtiyozlari bilan alohida tarmoqlar bo‘yicha taqdim qilinadigan imtiyozlarni solishtirma tahlil qilish shuni ko‘rsatadiki, Respublikada yetarlicha katta soliq imtiyozlari paketi amal qiladi, uning asosida alohida tarmoqlarning sub’ektlariga o‘zlarining ishlab chiqarishlarini aynan EIZ lar hududiga joylashtirish qanchalik foydali ekanligini birdaniga tushunish qiyin. Masalan, mahalliylashtirish dasturiga kiritilgan korxonalar, shuningdek o‘zlarining faoliyatini avtomobilsozlik, yengil sanoat kabi tarmoqlarda amalga oshiruvchi korxonalar EIZ lardagi korxonalarga qaraganda anchagina katta soliq imtiyozlari va boshqa preferensiyalarga ega; Kattagina yetarlicha ishlab chiqilmaganlikka shuni ham kiritish mumkinki, EIZ larning xo‘jalik faoliyatidan, garchi xizmatlarni taqdim qilish – dunyoda eng dinamik tarmoq bo‘lib hisoblansada, xizmatlar ko‘rsatish tushib qolmoqda. O‘zbekiston Respublikasining EIZ larning faoliyatini tartibga soluvchi qonunchiligida soliq imtiyozlarining eng katta hajmi sanoat investitsiyalari uchun ko‘zda tutilgan. Shu bilan birgalikda yana bir qator kapitalni qo‘yish mumkin bo‘ladigan sferalar borki, ularda ham muvaffaqiyatli tarzda yangi ish o‘rinlarini yaratish va ish faolligini rag‘batlantirish mumkin. Bular qatoriga, masalan, yuklarni tashish, qayta o‘rash, ekspeditsiyalash bilan bog‘lanadigan xizmatlar, bank ishi, sug‘urta biznesi, sayyohlik va hokazolarni kiritish mumkin; Jahon amaliyoti EIZ larning rezidentlari uchun to‘g‘ridan-to‘g‘ri imtiyozlardan tashqari ularni bilvosita qo‘llab-quvvatlashga ham ko‘p sonli misollarni o‘z ichiga oladi. Bular qatoriga investitsion konsultatsiyalar berish, patentni himoyalashga ko‘maklashish, erkin iqtisodiy zonaning markazlashgan RR i va hokazolarni kiritish mumkin, O‘zbekistonda bu jihat, garchi juda muhim bo‘lib hisoblansada, mutlaqo ishlab chiqilmaganligicha qolmoqda; EIZ lar infratuzilmasining yetarlicha rivojlanmaganligi. EIZ larning yaratilishi va muvaffaqiyatli faoliyat ko‘rsatishining asosiy shartlaridan biri tegishlicha ishlab chiqarish infratuzilmasining ham, noishlab chiqarish infratuzilmasining ham bo‘lishi bo‘lib hisoblanadi. Turli savdo, maishiy xizmat korxonalari, dorixonalar va boshqa infratuzilma ob’ektlari – potensial investorlar birinchi navbatda e’tibor qaratadigan narsalardir. Masalan, Janubiy Koreyada 2002 yil 30 dekabrdagi № 6835 “Erkin iqtisodiy zonalarni yaratish va ularning faoliyat ko‘rsatishi to‘g‘risida Qonun” ning asosiy qoidalaridan biri xorijiy fuqarolar uchun shinam yashash sharoitlarini yaratish bo‘lib hisoblanadi. Bu EIZ hududida xalqaro darajada tibbiy va ta’lim xizmatlari ko‘rsatadigan muassasalar, shinam yashash sharoitlarini yaratish zarurligini anglatadi. Bundan tashqari, EIZ da xalqaro darajada ta’lim xizmatlari ko‘rsatadigan (oliy ta’limni ham o‘z ichiga olgan holda) muassasalarni yaratish mahalliy xodimlarning malakasini oshirish, mintaqalarda ta’limning sifatini yaxshilash imkonini ham beradi; EIZ lar yaratilgan mintaqalarda yuqori malakali mutaxassislarning yetishmasligi. Mintaqada EIZ ning yaratilishi ishchi kuchinining malaka darajasini oshirish zaruratini chaqiradi. Xorijiy mamlakatlarning tajribasi shundan guvohlik beradiki, yaratiladigan erkin iqtisodiy zonalar uchun xodimlarni maxsus kasbiy tayyorlash va o‘qitish masalasiga ilgari juda kam e’tibor qaratilgan va amalda hech qaerda zonalarning tashkilotchilari tomonidan bu borada hech qanday ishlar amalga oshirilmagan. Tarkib topgan vaziyat yaratiladigan EIZ larni yaxlit boshqarish va ularni xodimlar bilan ta’minlash mintaqadagi mavjud mehnat resurslari hisobidan amalga oshiriladi degan qarashlardan kelib chiqqan. Shunga qaramasdan, jahon amaliyotida ma’lum bir EIZ uchun xorijdan yosh mutaxassislarni tanlash va o‘qitishga misollar uchraydi (Melitsadagi EIZ, Polsha). Melitsadagi EIZ da shuningdek 100 ta va undan oshiq xodimlarni ishga qabul qilish korxona yoki firmani shu yili daromad solig‘i to‘lashdan ozod qiladi degan tartib o‘rnatilgan. Ushbu zonalarni shakllantirish muddati kelgusida uzaytirish imkoniyati bilan 30 yilni tashkil etib, mazkur muddat davomida bu yerda alohida soliq va bojxona imtiyozlari amalda bo‘ladi. EIZ hududlarida logistika markazlari hamda bojxona postlari tashkil etilshiko‘zda tutilgan. Meva-sabzavot hamda qishloq xo‘jaligi mahsulotlarini chuqur qayta ishlash, saqlash va qadoqlash, tekstil, gilamchilik, oyoq kiyimi va charm, ekologik xavfsiz kimyoviy, farmasevtik, oziq-ovqat, elektronika sanoati, mashinasozlik va avtomobilsozlik, qurilish materiallari ishlab chiqarish va boshqa yo‘nalishlar bo‘yicha yangi ishlab chiqarishni tashkil etish rejalashtirilmoqda. Quyidagilar ushbu EIZning asosiy vazifalari va faoliyati yo‘nalishlari etib belgilandi: tashqi bozorlarda talab katta bo‘lgan va importning o‘rnini bosuvchi, yuqori qo‘shilgan qiymatli mahsulotlar ishlab chiqarish bo‘yicha zamonaviy ishlab chiqarishlarni tashkil etish uchun xorijiy va mahalliy investorlarning to‘g‘ridan- to‘g‘ri investitsiyalarini jalb etish; Samarqand, Buxoro, Farg‘ona va Xorazm viloyatlarining ishlab chiqarish va resurs salohiyatlaridan kompleks hamda samarali foydalanishni ta’minlash; meva-sabzavot va qishloq xo‘jaligi mahsulotlarini chuqur qayta ishlash, saqlash va qadoqlash, to‘qimachilik, gilam to‘qish, poyabzal va charm-galantereya, ekologik jihatdan xavfsiz kimyo, farmasevtika, oziq-ovqat, elektrotexnika sanoati, mashinasozlik va avtomobilsozlik, qurilish materiallari ishlab chiqarish va boshqa yo‘nalishlarda yangi zamonaviy ishlab chiqarishlarni tashkil etish; mahalliy xomashyo va materiallar negizida mustahkam kooperatsiya aloqalarini o‘rnatish hamda erkin iqtisodiy zonalar korxonalari o‘rtasida va umuman respublikada sanoat kooperatsiyasini rivojlantirish asosida yuqori texnologiyali mahsulotlar ishlab chiqarishni mahalliylashtirish jarayonlarini chuqurlashtirish; ishlab chiqarilayotgan mahsulotlarni standartlashtirish, sertifikatlashtirish va markirovka qilish bo‘yicha xalqaro standartlarga muvofiq ilmiy-ishlab chiqarish markazlari tashkil etish va ularning qarorlari xalqaro darajada e’tirof etilishini ta’minlash chora-tadbirlarini ko‘rish. tashkil etiladigan erkin iqtisodiy zonalari direksiyalari erkin iqtisodiy zonalarning butun faoliyat ko‘rsatish davrida soliqlar va davlat arga kelish imkonini berdi: