OLIY TA`LIM, FAN VA INNOVATSIYALAR VAZIRLIGI MIRZO ULUG’BEK NOMIDAGI O’ZBEKISTON MILLIY UNIVERSITETI IJTIMOIY FANLAR FAKULTETI KONSTITUTSIYAVIY HUQUQ fanidan «O`zbekiston Respublikasining Ma`muriy – Hududiy tuzulishi» mavzusidagi KURS ISHI TOSHKENT- 2023 1 MAVZU: O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASINING MA’MURIY HUDUDIY TUZILISHI M U N D A R I J A KIRISH ………………………………………………………………………….……3-6 I. O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASINING MA’MURIY-HUDUDIY TUZILISHI 1.1 O`zbekiston respublikasining ma`muriy-hududiy tuzilishi………………………8-13 1.2 O‘zbekiston Respublikasining ma’muriy-hududiy tuzilishi sohasini davlat tomonidan tartibga solish……………………………………………………….…14-19 II MA’MURIY-HUDUDIY BIRLIKLARNI TUZISH VA TUGATISH 2.1. Viloyatlarni Respublika bo‘ysunuvidagi shaharlarni, shaharchalarni, qishloqlarni va ovullarni tuzish hamda tugatish…………………………………………….……20-22 2.2. Ma’muriy-hududiy birliklar bo‘ysunuvini o‘zgartirish……………………....23-25 XULOSA…………………………………………………………...……26-27 FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO‘YXATI……………….…28 2 KIRISH Kurs ishi mavzusining dolzarbligi. O’zbekiston Respublikasining davlat tuzilish jamiyatimizning siyosiy tashkillashtirilishida muhim o’rin tutadi va mustaqillikning real ifodasi hisoblanadi. Bu davlatning ijtimoiy-iqtisodiy mohiyati bilan belgilangan hududiy tashkillashtirishdir. Ushbu masala davlatning tarkibiy qismlarga bo’linishini, bir butun davlat bilan uning tarkibiy qismlari o’rtasidagi munosabatini bu qismlarning har birini huquqiy holatini qamrab oladi. Ma`muriy-huquqiy bo’linma - bu ma`muriy-huquqiy tuzilish tizimining mustaqil tarkibiy qismi bo’lib, bunda davlatning vazifalari va asosiy funksiyalariga muvofiq tarzda davlat apparati mahalliy organlarining strukturasi tuziladi va faoliyati amalga oshiriladi. Ma`muriy huquqiy bo’linmalar deganda, har bir davlatning joylardagi huquqiy bo’laklari tushuniladi. Ma`muriy hududiy bo’linish ikki xilda namoyon bo’ladi: - siyosiy-hududiy bo’linish; - ma`muriy-hududiy bo’linish. Ma`lum davlat hududida siyosiy jihatdan alohida davlat mavjud bo’lsa, bunday davlatning hududiy bo’linishi murakkab hisoblanib, u siyosiy-hududiy bo’linishga ega bo’lgan davlat deyiladi. Agar davlat faqat ma`muriy-hududiy bo’laklardan iborat bo’lsa, bunday davlat ma`muriy-hududiy bo’linishga ega davlat deyiladi. O’zbekiston Respublikasining ma`muriy-hududiy tuzilish jarayoni dastlab ikki bosqichda o’tkazildi. Birinchi bu – O’rta Osiyo milliy davlat chegaralanishi 1bo’lib u davlat tarixiga ma`muriy-hududiy rivojlantiruv degan nom bilan kirib keldi (1924-1925 yillar). Ikkinchi bosqich – oblast, uezd, volst, qishloq soveti shakllaridagi to’rt bo‘g’ inli ma`muriy bo’linishdan – okrug, rayon, qishloq soveti shakllariga o’tish orqali amalga 1 Buxoro davlat Universiteti Axborot Axborot texnologiyalar markazi 2019 3 oshirildi. 1930 yildan boshlab okrug ma`muriy birligi oblast` ma`muriy birligi bilan almashtirildi. O’zbekiston davlati o’z mustaqilligiga konstitusiyaviy, tinch yo’l bilan erishdi. Uning ma`muriy-hududiy tuzilishi ham barcha davlat organlari institutlari singari o’zining konstitusiyaviy kafolatlariga egadir. Bu to’grisida Respublikamiz Konstitutsiyasining yuqorida ko’rsatilgan 16 bobi 68-moddada tasdiqlangan.2 Bu moddada Qoraqalpog’iston Respublikasining huquqiy holati ham ko’rastib o’tilgan. Qoraqalpog’iston Respublikasi suveren bo’lib, O’zbekiston Respublikasi tarkibiga kiradi. Qoraqalpog’iston Respublikasi o’z Konstitutsiyasini o’zi tasdiqlaydi. O’zining ma`muriy-hududiy tuzilishi masalalarini o’zi mustaqil hal qiladi, davlat hokimiyati organlari va boshqaruv tizimini o’zi belgilaydi. Davlat hokimiyati tizimini qonun chiqaruvchi, ijro etuvchi va sud organlariga taqsimlanishi asosiga quradi, O’zbekiston Respublikasi siyosatiga mos holda o’z mustaqil siyosatini yurgizadi. Qoraqalpog’iston Respublikasi hududi bo’linmas daxlsizdir. Bu millatning o’z eriga o’z boyliklariga o’zi egalik qilishidir. Bu tenglararo teng bo’lish, keng dunyo minbariga chiqish, xalqaro munosabatlar o’rnatish huquqidir. Koraqalpoqiston Respublikasi davlat tili qoraqalpoq va o’zbek tilidir. Bu millatning o’z taqdirini o’zi belgilashi va farzandlari istiqbolini o’zi yaratishi, hal qilishidir. Bular O’zbekiston Respublikasi tomonidan muhofaza qilinadi. Qoraqalpog’iston Respublikasi Konstitutsiyasi O’zbekiston Respublikasining Konstitutsiyasi singari ishlab chiqilib, umumxalq muhokamasiga qo’yilgan, so’ngra xalq erkin-irodasini hisobga olib, qabul qilingan. Koraqalpoqiston Respublikasi Konstitutsiyasi O’zbekiston Respublikasining Konstitutsiyasiga aslo zid emas. Chunki Qoraqalpog’istonning O’zbekiston tarkibiga suveren davlat bo’lib kirishiga rozilik bildirgan xalq Qoraqalpog’iston Konstitutsiyasining ham O’zbekiston Konstitutsiyasiga zid bo’lishini aslo istamaydi. Chunki bu konstitusiyalar umuminsoniy qoyalar-tenglik, 2 08.12.1992 O‘zbekiston Respublikasining Konstitutsiyasi 68-modda 4 erkinlik, birodarlik, xalqlar va mamlakatlararo do’stlik, mamlakat va dunyo barqarorligi kabi eng uluq qoyalarga xizmat qiladi. Mana shu yangidan bunyod etilgan Qoraqalpog’iston suveren Respublika va mustaqil O’zbekiston Respublikasi xalqlarining abadiy birligi va qon-qarindoshligini Qoraqalpog’istonning yangi qabul qilingan Asosiy qonuni ham tasdiqlaydi va Qoraqalpog’iston Respublikasi Konstitutsiyasi boshdan-oyoq ana shunday olijanob manfaatlar ruhi bilan suqorilgandir. O’zbekiston Respublikasining fuqaroligi, unga qanday asoslarda ega bo’lganidan qat`iy nazar, hamma uchun tengdir va bu bilan u Konstitutsiyamiz va qonunlarimizda mustahkamlanib qo’yilgan huquq va erkinliklarga ega buladi. huningdek, u ma`lum burchlarni bajarishga majburdir. hu ma`noda O’zbekiston Respublikasi qonunlarining Qoraqalpog’iston Respublikasi hududida ham majburiyligi, ayni vaqtda, Qoraqalpog’iston fuqarolari uchun ham majburiydir.3 O’zbekiston Respublikasining hozirgi ma`muriy-hududiy bo’linishi respublikaning ishlab chiqarish kuchlar ahvolini, ularning joylashish xarakterini, transport va aloqa vositalarining rivojlanishini, joylardagi boshqaruvning tashkiliy tuzilishini aks ettiradi. Viloyat respublika ma`muriy-hududiy tizimidagi yuqori bo’qinidir va eng yirik bo’linma sifatida alohida o’rin tutadi. Hududiy tizimining qolgan bo’qinlari - tuman, shahar, shaharcha, qishloq, ovul, viloyatning tarkibiy qismlari, ichki bo’qinlari bo’lib, shu tariqa u muhim tashkiliy funkciyani bajaradi. Chunki u orqali respublika davlat vakillik hokimiyat organi va boshqaruv idoralari bilan aloqa boqlashning butun tizimi amalga oshadi. Bunday holat viloyat quyi turuvchi hokimiyat vakillik va ijroiya organlari faoliyatiga nafaqat rahbarlik qilishini, balki ularni umumdavlat va mahalliy manfaatlardan kelib chiqib birlashtirishni anglatadi. Tuman-qishloq joylardagi iqtisodiy xo’jalik va ijtimoiy-madaniy hayotga bevosita rahbarlik qilishning muhim bo’qinidir. O’zbekistonning ishlab chiqarish kuchlarining rivojlanishi bilan, yangi tabiiy resurslarni o’zlashtirish hamda aholi 3 Darslik Konistitutsiyaviy huquq O.T.Husanov 5 sonining o’sishi bilan ma`muriy-hududiy bo’linmalarining chegarasi, o’zgarishlar, avvalo, qishloqdagi tuman bo’qinlari hisobiga ro’y beradi. O’zbekiston Respublikasidagi shaharlar respublika itoatidagi (Toshkent shahri), viloyat, Qoraqalpog’iston Respublikasi va tuman itoatidagi shaharlarga bo’linadi. Kurs ishi mavzusining o‘rganilganlik darajasi. Ozbekiston Respublikasi Amudaryo va Sirdaryo oralig‘ida joylashgan maydoni 449,8 ming kv km. Bu jihatdan Respublika jahon miqyosida 55-o‘rinda turadi. Respublika chegarasi g‘arbdan sharqqa 1425 km shimoldan janubga qadar 930 km. Davlat chegarasining umumiy uzunligi 6221 kmni tashkil etadi. Respublika shimoli sharqda Qozog‘iston bilan 223 km, sharqda va janubiy sharqda Qirg‘iziston bilan 1099 km va janubi sharqda Tojikiston bilan 1161 km g‘arbda Turkmaniston 1621km janubda esa Avg‘aniston bilan 137 km masofada chegaradoshdir. O‘zbekistonning dengizga chiqish yo‘li yo‘q. Respublikaning hududi va chegaralari daxlsiz davlat tomonidan qo‘riqlanadi O‘zbekiston qadimda ham hozirda ham sharq va g‘arb, shimol va janub orasidagi ko‘plab xalqlar va mamlakatlar orasidagi aloqalarni bir biri bilan bog‘lovchi mamlakatdir. O‘zbekiston markaziy osiyo davlatlari orasida juda qulay tabiiy-geografik sharoitga ega.4 Kurs ishi obekti – o‘zbekiston respublikasining ma’muriy-hududiy birliklarini tuzish va tugatish ularning chegaralarini ozgartirish shuningdek ularni nomini belgilash. Kurs ishi predmeti. O‘zbekiston Respublikasining ma’muriy-hududiy birliklarini chegaralarini o‘zgartirish va viloyatlar, tumanlar, shaharlar, shaharchalar, qishloqlar va ovular tuzish. Kurs ishining nazariy va amaliy axamiyati. Kurs ishida O‘zbekiston respublikasida ma’muriy-hududiy birliklarni o‘zgartirishdagi O‘zbekiston 4 O’zbekistonning Respublikasining siyosiy-hududiy tuzilishini o’rganish va baholash 6 respublikasi Oliy Majlisi vakolatlari belgilabb qo‘yilgan. Shuningdek ma’muriy- hududiy birliklarni tuzish tugatish va ularning nomlarini o‘zgartirishdagi ishlarda O‘zbekiston respublikasi Vazirlar Mahkamasining ham alohida vakolatlari ko‘rsatilib o‘tilagan.Shuni ham takidlash lozimki ma’muriy-hududiy birliklarni yani viloyatlarni, Respublika bo‘ysinuvidagi shaharlarni, tumanlarni, shaharlarni, shaharchalarni, qishloq va ovullarni tuzish tugatish ularni nomini o‘zgartirishda viloyat, tuman, shahar, hokimlarining ham vakolatlari belgilab qo‘yilgan. Kurs ishining tuzilishi va xajmi. Kurs ishi kirish va asosiy a qismi (bitta bob) xulosa hamda foydalanilgan adabiyotlar royhatidan iborat. Bitta bob uchta paragrafdan tashkil topgan bolib,kurs ishining umumiy xajmi 30 betdan iborat. 7 I-BOB 1.1 O‘zbekiston respublikasining mamuriy-hududiy tuzilishi. Har qanday mamlakat, jumladan, O‘zbekiston ham ma’lum geografik joyda belgilangan chegaralar doirasida joylashgan. Bu mamlakatning hududi hisoblanadi. Aniq chegaralangan hududga ega bo‘lish davlatni davlat sifatida ko‘rsatuvchi asosiy shartlardandir. Ma’lum hududsiz davlat bo‘lishi mumkin emas. Davlat aniq bir hududda faoliyat ko‘rsatadi va davlat faoliyati shu hududda amal qiladi. Hudud - davlatga tegishli maydon. Hudud yer, suv, osmon chegaralaridan iborat bo‘ladi. Har bir mamlakatning hududi katta-kichikligiga, aholisining soniga qarab, tegishli bo‘lakchalarga bo‘lib idora etiladi. Bu bo‘lakchalar bir necha pog‘onadan iborat bo‘lib, ularning har biri o‘z hududiga (chegarasiga) ega. 0‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasining alohida to‘rtinchi bo‘limi va uning ikki bobi (XVI, XVII boblar) ma’muriy-hududiy va davlat tuzilishi masalalariga bag‘ishlangan. Uning alohida-alohida moddalarida ma’muriyhududiy tuzilish masalalari huquqiy tartibga solingan. Har bir mamlakat ma’muriy-hududiy tuzilishini belgilashda butun hududni boshqarishga oson bo‘lishi, markaz ta’sirining joylarda samarali bo‘lishi, xalqning davlat organlariga yaqin bo‘lishi, ishlab chiqarishni tashkil etishning unumli, arzon, samarali bo‘lishi, sanoatni xom ashyo bilan ta’minlash darajasi, 194 aholining urf- odatlari, qadriyatlari, tarixiy tajribasini hisobga oladi va o‘ziga ma’qul ma’muriy- hududiy birliklarni o‘rnatadi. Ma’muriy-hududiy tuzilish konstitutsiyaviy asosda hal qilinadigan ijtimoiy munosobatlar qatoriga kiradi. Shuning uchun, 0‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasining 68-moddasida: « O‘zbekiston Respublikasi viloyatlar, tumanlar, shaharlar, shaharchalar, qishloqlar, ovullar, shuningdek Qoraqalpog‘iston Respublikasidan iborat», - deb belgilangan. 8 Bu, birinchidan, O‘zbekiston hududi nimalardan iborat bolishini, ikkinchidan, O‘zbekiston hududining, qanday ma’muriy birliklardan tashkil topganini ko‘rsatadi. Bu hududiy birliklarning huquqiy maqomi, hududiy holati, aholisining soni, moddiy ne’matlar ishlab chiqishi yoki aholi mashg‘ulotiga qarab bir-biridan farq qiladi. O‘zbekiston ma’muriy-hududiy birliklarini huquqiy maqomi, darajasiga qarab uchga bo‘lish mumkin. Birinchisi, yuqori pog‘ona - unga Qoraqalpog‘iston Respublikasi, viloyatlar va Toshkent shahri; ikkinchisiga, tuman va shaharlar; uchinchisiga, shaharlar, shaharchalar, qishloqlar va ovullar kiradi. Tuman va shahar bir maqomdagi ma’muriy- hududiy birlik bo‘lsa-da, ular ijtimoiy hayot, kishilarning asosiy mashg‘ulotlari, ishlab chiqarishdagi ishtirokiga qarab bir-biridan farq qiladi. Tumanlar, asosan, qishloq xo‘jaligi bilan, shaharlar sanoat ishlab chiqarishi bilan shug‘ullanadi. Bundan tashqari, tumanga bo‘ysunuvchi shahar va shahar tarkibidagi tumanlar ham mavjud, ularning faoliyat doirasidan maqomi belgilanadi. Ma’muriy- hududiy birliklarni tashkil etish, tugatish tartibi Konstitutsiyaning 69-moddasida: «Qoraqalpog‘iston Respublikasi, viloyatlar, Toshkent shahrining chegaralarini o‘zgartirish, shuningdek, viloyatlar, shaharlar, tumanlar tashkil qilish va ularni tugatish 0 ‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining roziligi bilan amalga oshiriladi», - deb belgilangan. Viloyatlar, tumanlar, shaharlarni tashkil qilish, qo‘shib yuborish, tugatish, mamlakat iqtisodi, boshqaruv samarasi, fuqarolarning davlat hokimiyati organlariga murojaat qilishningqulay-noqulayligi hisobga olinib, umummanfaatlar ko‘zlangan holda amalga oshiriladi. Shuning uchun ham bu masalaning asosi Konstitutsiyada belgilangan. Konstitutsiyaning 69-moddasida: «Qoraqalpog‘iston Respublikasi, viloyatlar, Toshkent shahrining chegaralarini o‘zgartirish, shuningdek, viloyatlar, shaharlar, tumanlar tashkil qilish Va ularni tugatish 0 ‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining roziligi bilan amalga oshiriladi», — deb mustahkamlangan.Bu modda qoidalari, birinchidan, Qoraqalpog‘iston Respublikasining, viloyatlarning, shaharlarning 9 chegarasini o‘zgartirish masalasini; ikkinchidan, viloyatlar, shaharlar, tumanlarni tashkil qilish, uchinchidan, ularni tugatish (qo‘shib 195 yuborish) masalalarini qanday hal qilish tartibini, asoslarini belgilagan. Har uchala holatda ham bu hududiy birliklarning chegarasini o‘zgartirish, yangidan tashkil qilish, tugatish masalasi Oliy Majlisning roziligi bilan hal qilinishi belgilangan. O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasining 78-moddasi 10-bandiga asosan, O‘zbekiston Respublikasining ma’muriy-hududiy tuzilishi masalalarini qonun yo‘li bilan tartibga solish, chegaralarini o‘zgartirish Oliy Majlis palatalarining birgalikdagi vakolatlari qatoriga kiritilgan. Ya’ni ma’muriy-hududiy tuzilish va ularning chegarasini o‘zgartirish faqat qonun yo‘li bilan hal qilinadi. 2012-yil 12-oktabrda o‘tkazilgan islohotlar natijasida ushbu Qonunning mazmun-mohiyati tubdan o‘zgardi. Ya’ni O‘zbekiston Respublikasining «Geografik obyektlarning nomlari to‘g ‘risida»gi Qonuni qabul qilinishi munosabati bilan 1996-yil 30-apreldagi Qonunning nomi « O‘zbekiston Respublikasida ma’muriyhududiy tuzilish masalalarini hal etish to‘g‘risida» deb o‘zgartirildi. Qaror bilan oʻlchash vositalarini davlat sinovlaridan oʻtkazish qoidalari tasdiqlandi. Unga koʻra, davlat metrologik tekshiruvi va nazorati tatbiq etiladigan doirada Oʻzbekistonning oʻlchash vositalari davlat reyestriga kiritilgan tasdiqlangan turdagi oʻlchash vositalarini qoʻllashga ruxsat beriladi. Ishlab chiqariladigan va (yoki) seriyalab ishlab chiqarilishi moʻljallangan oʻlchash vositalari va Oʻzbekiston hududida toʻp holida ishlab chiqariladigan va (yoki) olib kiriladigan oʻlchash vositalari davlat sinovlaridan oʻtkaziladi. Oʻlchash vositalarini davlat sinovlaridan oʻtkazish ishlari uchun haq shartnomaga muvofiq ariza beruvchi tomonidan toʻlanadi.5 Oʻlchash vositalarini davlat sinovlaridan oʻtkazish davomiyligi 25 ish kunidan oshmasligi kerak. 5 Oʻzbekiston Respublikasining maʼmuriy-hududiy tuzilishi toʻgʻrisidagi qonun 10 Oʻlchash vositalarini davlat sinovlaridan oʻtkazish natijalari ijobiy boʻlganda ijrochi 2 ish kuni mobaynida oʻlchash vositalarini sinovdan oʻtkazish natijalariga ega boʻlgan hujjatlarni “Oʻzstandart” agentligiga yuboradi hamda Agentlik oʻlchash vositalarining turini tasdiqlaydi va reyestrda roʻyxatga oladi. 13 obyektlarga nom berish via ularning nomlarini o‘zgartirish munosabatlariga oid normalar chiqarib tashlandi. Bu munosabatlar «Geografik obyektlarning nomlari to‘g ‘risida»gi Qonun bilan tartibga solinishi belgilandi. Unga asosan, viloyatlarni tuzish, tugatish Vazirlar Mahkamasining taklifiga muvofiq Oliy Majlis tomonidan amalga oshiriladi. Tumanlarni tuzish va tugatish tegishli viloyat va Toshkent shahar hokimlarining iltimosiga ko‘ra, Vazirlar Mahkamasi tomonidan kiritilgan taklifga asosan, Oliy Majlis tomonidan amalga oshiriladi. Qishloqlar, ovullar tuzish va tugatish tegishli tuman hokimlarining iltimosnomasiga asosan xalq deputatlari viloyat Kengashlari tomonidan amalga oshiriladi. Qoraqalpog‘iston Respublikasida tumanlarni tuzish va tugatish Qoraqalpog‘iston Respublikasi hukumatining taklifiga muvofiq Jo‘qorg‘i Kenges tomonidan O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining roziligi bilan amalga oshiriladi. Qishloq va ovullarni tuzish 4hamda tugatish Qoraqalpog‘istonda tum an hokimlarining iltimosnomasiga asosan Jo‘qorg‘i Kenges tomonidan amalga oshiriladi. Qoraqalpog‘iston Respublikasining chegarasi faqat uning roziligi bilan Jo‘qorg‘i Kenges qaroriga asosan Oliy Majlis tomonidan o‘zgartirilishi mumkin. Viloyatlar va tumanlarning chegarasini o‘zgartirish tegishli viloyatlar va Toshkent shahri hokimlarining iltimosnomasiga asosan, O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining taklifiga ko‘ra, Oliy Majlis tomonidan amalga oshiriladi. Qoraqalpog‘iston Respublikasida tumanlarning chegarasini ozgartirish tegishli tuman hokimlarining iltimosnomasiga asosan, Qoraqalpog‘iston Respublikasi hukumatining taklifiga muvofiq, Jo‘qorg‘i Kenges tomonidan amalga oshiriladi. Qishloqlar, ovullar chegarasini o‘zgartirish, aholi punktlarini birlashtirish tegishli tuman hokimlarining iltimosnomasiga asosan xalq deputatlari viloyat 196 Kengashlari tomonidan, Qoraqalpog‘iston Respublikasida esa - Jo‘qorg‘i Kenges 14 tomonidan amalga oshiriladi. M a’muriy-hududiy birliklarning markazlarini belgilash, ko‘chirish ham qonun asosida amalga oshiriladi. Qoraqalpog‘iston Respublikasiningpoytaxtini belgilash va ko‘chirish O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining roziligi bilan Jo‘qorg‘i Kenges tomonidan amalga oshiriladi. Viloyatlarning ma’muriy markazini belgilash va ko‘chirish tegishli viloyat hokimlarining iltimosnomasiga asosan O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining taklifiga muvofiq Oliy Majlis tomonidan, tumanlar, qishloqlar, ovullarning ma’muriy markazlarini belgilash va ko‘chirish tegishli tuman hokimlarining iltimosnomasiga asosan xalq deputatlari viloyat Kengashlari tomonidan, Qoraqalpog'iston Respublikasida esa - Jo‘qorg‘i Kenges tomonidan amalga oshiriladi. Shaharlarning chegaralarini belgilash va kengaytirish tegishli viloyat, tegishli shahar hokimlarining iltimosnomasiga asosan, O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining taklifiga muvofiq, Oliy Majlis tomonidan amalga oshiriladi. Qoraqalpog‘iston Respublikasida shaharlarning chegaralarini belgilash va kengaytirish tegishli tuman va shahar hokimlarining iltimosnomasiga asosan Qoraqalpog‘iston Respublikasi hukumatining taklifiga muvofiq Jo‘qorg‘i Kenges tomonidan amalga oshiriladi. Shaharchalarning chegaralarini belgilash va kengaytirish tegishli tuman va shahar hokimlarining iltimosnomasiga asosan, xalq deputatlari viloyat Kengashlari tomonidan, Qoraqalpog‘iston Respublikasida esa - Jo‘qorg‘i Kenges tomonidan amalga oshiriladi . Qoraqalpog‘iston Respublikasida shaharlarni Respublika bo‘ysunuvidagi shaharlar turkumiga kiritish, ularni qayta tuzish Qoraqalpog‘iston Respublikasi hukumatining taklifiga muvofiq, Jo‘qorg‘i Kenges tomonidan amalga oshiriladi. Tuman bo‘ysunuvidagi shaharlar turkumiga, qoida tariqasida, kamida olti ming aholisi bo‘lgan, sanoat korxonalari va rivojlangan infrastrukturasi mavjud shaharchalar, aholi punktlarini kiritish mumkin. Shahar yoki aholi punktini shunday punktga kiritish uchun ma’lum miqdorda aholiga ega bo‘lishi, iqtisodi normal rivojlangan va tegishli rivojlanishini ta’minlaydigan darajada infrastrukturaga ega bo‘lishi kerak. 15 1.2 O‘zbekiston Respublikasining ma’muriy-hududiy tuzilishi sohasini davlat tomomidan tartibga solish. O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi palatalarining O‘zbekiston Respublikasining ma’muriy-hududiy tuzilishi sohasidagi vakolatlari O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi palatalari o‘z vakolatlari doirasida: - O‘zbekiston Respublikasining ma’muriy-hududiy tuzilishi masalalariga doir qarorlar qabul qiladi; - O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining O‘zbekiston Respublikasining ma’muriy-hududiy tuzilishi masalalariga doir takliflarini ko‘rib chiqadi; - Qoraqalpog‘iston Respublikasi Jo‘qorg‘i Kengesining Qoraqalpog‘iston Respublikasining ma’muriy-hududiy tuzilishi masalalariga doir takliflarini kelishadi. O‘zbekiston Respublikasining ma’muriy-hududiy tuzilishi masalalarini ko‘rib chiqish O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi palatalari tomonidan ularning reglamentlari asosida amalga oshiriladi. O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining O‘zbekiston Respublikasining ma’muriy-hududiy tuzilishi sohasidagi vakolatlari O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi o‘z vakolatlari doirasida: - O‘zbekiston Respublikasining ma’muriy-hududiy tuzilishi masalalariga doir takliflar tayyorlaydi; - O‘zbekiston Respublikasining ma’muriy-hududiy tuzilishi masalalariga doir takliflarni O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisiga ko‘rib chiqish uchun kiritadi; viloyatlar va Toshkent shahar hokimlarining O‘zbekiston Respublikasining ma’muriy- hududiy tuzilishi masalalari bo‘yicha iltimosnomalarini ko‘rib chiqadi; - O‘zbekiston Respublikasining ma’muriy-hududiy tuzilishi masalalari bo‘yicha komissiya tashkil etadi. O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi qonun hujjatlariga muvofiq boshqa vakolatlarni ham amalga oshirishi mumkin. 16 - Qoraqalpog‘iston Respublikasi Jo‘qorg‘i Kengesining Qoraqalpog‘iston Respublikasining ma’muriy-hududiy tuzilishi sohasidagi vakolatlari Qoraqalpog‘iston Respublikasi Jo‘qorg‘i Kengesi o‘z vakolatlari doirasida: - Qoraqalpog‘iston Respublikasining ma’muriy-hududiy tuzilishi masalalariga doir qarorlar qabul qiladi; - Qoraqalpog‘iston Respublikasi Vazirlar Kengashining Qoraqalpog‘iston Respublikasining ma’muriy-hududiy tuzilishi masalalariga doir takliflarini ko‘rib chiqadi; Qoraqalpog‘iston Respublikasining ma’muriy-hududiy tuzilishi masalalariga doir takliflarni O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisiga ko‘rib chiqish uchun kiritadi. Qoraqalpog‘iston Respublikasining ma’muriy-hududiy tuzilishi masalalarini ko‘rib chiqish Qoraqalpog‘iston Respublikasi Jo‘qorg‘i Kengesi tomonidan uning Reglamenti asosida amalga oshiriladi. Qoraqalpog‘iston Respublikasi Vazirlar Kengashining Qoraqalpog‘iston Respublikasining ma’muriy-hududiy tuzilishi sohasidagi vakolatlari Qoraqalpog‘iston Respublikasi Vazirlar Kengashi o‘z vakolatlari doirasida: Qoraqalpog‘iston Respublikasining ma’muriy-hududiy tuzilishi masalalariga doir takliflar tayyorlaydi; tumanlar va shaharlar hokimlarining Qoraqalpog‘iston Respublikasining ma’muriy- hududiy tuzilishi masalalari bo‘yicha iltimosnomalarini ko‘rib chiqadi; Qoraqalpog‘iston Respublikasining ma’muriy-hududiy tuzilishi masalalariga doir takliflarni Qoraqalpog‘iston Respublikasi Jo‘qorg‘i Kengesiga ko‘rib chiqish uchun kiritadi; Qoraqalpog‘iston Respublikasining ma’muriy-hududiy tuzilishi masalalari bo‘yicha komissiya tashkil etadi. Mahalliy davlat hokimiyati organlarining ma’muriy-hududiy tuzilish sohasidagi vakolatlari Xalq deputatlari viloyatlar, Toshkent shahar, tumanlar va shaharlar Kengashlari o‘z vakolatlari doirasida ma’muriy-hududiy tuzilish masalalariga doir qarorlar qabul qiladi. 17 Xalq deputatlari viloyatlar, Toshkent shahar, tumanlar va shaharlar Kengashlari tomonidan ma’muriy-hududiy tuzilish masalalariga doir qarorlar qabul qilish tartibi ularning reglamentlarida belgilanadi. Viloyatlar, Toshkent shahar, tumanlar va shaharlar hokimlari o‘z vakolatlari doirasida: ma’muriy-hududiy tuzilish masalalari bo‘yicha iltimosnomalar kiritadi; ma’muriy-hududiy tuzilish masalalari bo‘yicha komissiyalar tashkil etadi; ma’muriy-hududiy tuzilish masalalari bo‘yicha iltimosnomalarning davlat ekspertizasidan o‘tkazilishini ta’minlaydi; ma’muriy-hududiy birliklarning chegaralovchi marza belgilari o‘rnatilishini ta’minlaydi. Mahalliy davlat hokimiyati organlari qonun hujjatlariga muvofiq boshqa vakolatlarni ham amalga oshirishi mumkin. O‘zbekiston Respublikasi Davlat soliq qo‘mitasi huzuridagi Kadastr agentligining O‘zbekiston Respublikasining ma’muriy-hududiy tuzilishi sohasidagi O‘zbekiston Respublikasi Davlat soliq qo‘mitasi huzuridagi Kadastr agentligi o‘z vakolatlari doirasida6: - O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining topshirig‘iga ko‘ra O‘zbekiston Respublikasining ma’muriy-hududiy tuzilishi masalalariga doir hujjatlarni, shu jumladan xaritalar va chegaralar chizig‘i tavsifini tayyorlaydi, chegaralar nuqtalari koordinatalarining katalogini tuzadi; - ma’muriy-hududiy birliklar chegaralarining nizoli uchastkalariga aniqlik kiritish bo‘yicha takliflarni O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasiga kiritadi; ma’muriy-hududiy birliklar chegaralarini kelishib olish uchun xaritalar tayyorlaydi; nashr qilinadigan xaritalarda ma’muriy-hududiy birliklar chegaralarining to‘g‘ri aks ettirilishi ustidan nazoratni amalga oshiradi; 6 28.08.2020. O‘zbekiston Respublikasining ma’muriy-hududiy tuzilishi to‘g‘risidagi qonun 19-modda 18 - ma’muriy-hududiy birliklarning davlat reyestrini yuritish tartibini ishlab chiqadi va tasdiqlash uchun O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasiga taqdim etadi hamda uni yuritadi; - ma’muriy-hududiy birliklarning navbatchi xaritalarini tayyorlash tartibini va ularga doir talablarni tasdiqlaydi hamda navbatchi xaritalarni yuritadi; ma’muriy-hududiy birliklarning qo‘shni chegaralari ko‘rsatilgan xaritalarni kelishib olish uchun tayyorlaydi; - ma’muriy-hududiy birliklarning chegaralarini joyida marza belgilari bilan belgilash bo‘yicha yer tuzish, geodeziya va kartografiya ishlarini bajaradi. O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi palatalarining O‘zbekiston Respublikasining ma’muriy-hududiy tuzilishi sohasidagi vakolatlari. O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi palatalari o‘z vakolatlari doirasida: O‘zbekiston Respublikasining ma’muriy-hududiy tuzilishi masalalariga doir qarorlar qabul qiladi; O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining O‘zbekiston Respublikasining ma’muriy-hududiy tuzilishi masalalariga doir takliflarini ko‘rib chiqadi; Qoraqalpog‘iston Respublikasi Jo‘qorg‘i Kengesining Qoraqalpog‘iston Respublikasining ma’muriy-hududiy tuzilishi masalalariga doir takliflarini kelishadi. O‘zbekiston Respublikasining ma’muriy-hududiy tuzilishi masalalarini ko‘rib chiqish O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi palatalari tomonidan ularning reglamentlari asosida amalga oshiriladi. O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining O‘zbekiston Respublikasining ma’muriy-hududiy tuzilishi sohasidagi vakolatlari O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi o‘z vakolatlari doirasida: O‘zbekiston Respublikasining ma’muriy-hududiy tuzilishi masalalariga doir takliflar tayyorlaydi; O‘zbekiston Respublikasining ma’muriy-hududiy tuzilishi masalalariga doir takliflarni O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisiga ko‘rib chiqish uchun kiritadi; 19 viloyatlar va Toshkent shahar hokimlarining O‘zbekiston Respublikasining ma’muriy- hududiy tuzilishi masalalari bo‘yicha iltimosnomalarini ko‘rib chiqadi; O‘zbekiston Respublikasining ma’muriy-hududiy tuzilishi masalalari bo‘yicha komissiya tashkil etadi. O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi qonun hujjatlariga muvofiq boshqa vakolatlarni ham amalga oshirishi mumkin. Qoraqalpog‘iston Respublikasi Jo‘qorg‘i Kengesining Qoraqalpog‘iston Respublikasining ma’muriy-hududiy tuzilishi sohasidagi vakolatlari Qoraqalpog‘iston Respublikasi Jo‘qorg‘i Kengesi o‘z vakolatlari doirasida: Qoraqalpog‘iston Respublikasining ma’muriy-hududiy tuzilishi masalalariga doir qarorlar qabul qiladi; Qoraqalpog‘iston Respublikasi Vazirlar Kengashining Qoraqalpog‘iston Respublikasining ma’muriy-hududiy tuzilishi masalalariga doir takliflarini ko‘rib chiqadi; Qoraqalpog‘iston Respublikasining ma’muriy-hududiy tuzilishi masalalariga doir takliflarni O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisiga ko‘rib chiqish uchun kiritadi. Qoraqalpog‘iston Respublikasining ma’muriy-hududiy tuzilishi masalalarini ko‘rib chiqish Qoraqalpog‘iston Respublikasi Jo‘qorg‘i Kengesi tomonidan uning Reglamenti asosida amalga oshiriladi. Qoraqalpog‘iston Respublikasi Vazirlar Kengashining Qoraqalpog‘iston Respublikasining ma’muriy-hududiy tuzilishi sohasidagi vakolatlari. Qoraqalpog‘iston Respublikasi Vazirlar Kengashi o‘z vakolatlari doirasida: Qoraqalpog‘iston Respublikasining ma’muriy-hududiy tuzilishi masalalariga doir takliflar tayyorlaydi; tumanlar va shaharlar hokimlarining Qoraqalpog‘iston Respublikasining ma’muriy- hududiy tuzilishi masalalari bo‘yicha iltimosnomalarini ko‘rib chiqadi; Qoraqalpog‘iston Respublikasining ma’muriy-hududiy tuzilishi masalalariga doir takliflarni Qoraqalpog‘iston Respublikasi Jo‘qorg‘i Kengesiga ko‘rib chiqish uchun kiritadi; 20 Qoraqalpog‘iston Respublikasining ma’muriy-hududiy tuzilishi masalalari bo‘yicha komissiya tashkil etadi. Mahalliy davlat hokimiyati organlarining ma’muriy-hududiy tuzilish sohasidagi vakolatlari. Xalq deputatlari viloyatlar, Toshkent shahar, tumanlar va shaharlar Kengashlari o‘z vakolatlari doirasida ma’muriy-hududiy tuzilish masalalariga doir qarorlar qabul qiladi. Xalq deputatlari viloyatlar, Toshkent shahar, tumanlar va shaharlar (Qoraqalpog‘iston Respublikasi tumanlari va shaharlari) Kengashlari tomonidan ma’muriy-hududiy tuzilish masalalariga doir qarorlar qabul qilish tartibi ularning reglamentlarida belgilanadi. Ko‘rib chiqiladigan masalalar mazmuniga qarab, komissiyalar tarkibiga davlat hokimiyati organlarining, davlat boshqaruvi organlarining mansabdor shaxslari, shuningdek fuqarolik jamiyati institutlarining vakillari ham kiritilishi mumkin. Qoraqalpog‘iston Respublikasi Vazirlar Kengashi, viloyatlar va Toshkent shahar, tumanlar va shaharlar hokimlari tomonidan tashkil etiladigan komissiyalar tarkibiga ko‘rib chiqiladigan masalalar mazmuniga qarab, davlat boshqaruvi organlari va mahalliy davlat hokimiyati organlari tegishli hududiy bo‘linmalarining mansabdor shaxslari, shuningdek fuqarolik jamiyati institutlarining vakillari kiritilishi mumkin. Komissiyalarning ishlash va ularning faoliyatini tugatish tartibi O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi tomonidan tasdiqlanadi. Salbiy xulosa chiqarilgan taqdirda, taqdim etilgan materiallar ma’muriy-hududiy tuzilish masalalari bo‘yicha taklif yoki iltimosnoma tayyorlagan davlat organiga maromiga yetkazish uchun qaytariladi. Davlat soliq qo‘mitasi huzuridagi Kadastr agentligiga kiritishi shart. 7 7 28.08.2020. O‘zbekiston Respublikasining ma’muriy-hududiy tuzilishi to‘g‘risida 21 II. MA’MURIY-HUDUDIY BIRLIKLARNI TUZISH VA TUGATISH 2.1.Viloyatlarni tuzish va tugatish. O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisiga quyidagi hujjatlarni taqdim etadi: viloyatni tuzish yoki tugatish zarurligi va maqsadga muvofiqligi asoslantirilgan taklif; O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi Qonunchilik palatasining va Senatining qarorlari loyihalari; O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi tomonidan tashkil etilgan komissiya xulosasi; viloyat chegaralarining va viloyat tarkibiga hududlari o‘tkazilayotgan ma’muriy- hududiy birliklar chegaralarining kartografik chizmasi hamda viloyat chegaralari chizig‘ining tavsifi (viloyatni tuzish to‘g‘risidagi taklifga ilova qilinadi); tarkibiga tugatilayotgan viloyat hududi o‘tkazilayotgan ma’muriy-hududiy birliklar chegaralarining kartografik chizmasi va ma’muriy-hududiy birliklar chegaralari chizig‘ining tavsifi (viloyatni tugatish to‘g‘risidagi taklifga ilova qilinadi); viloyatni tuzish yoki tugatish bilan bog‘liq tegishli hisob-kitoblar va xarajatlarni moliyalashtirish manbalari. Respublika bo‘ysunuvidagi shaharlarni tuzish va tugatish. Respublika bo‘ysunuvidagi shaharlarni tuzish va tugatish O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining taklifiga ko‘ra O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi tomonidan amalga oshiriladi. O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisiga quyidagi hujjatlarni taqdim etadi: respublika bo‘ysunuvidagi shaharni tuzish yoki tugatish zarurligi va maqsadga muvofiqligi asoslantirilgan taklif; O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi Qonunchilik palatasining va Senatining qarorlari loyihalari; 22 O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi tomonidan tashkil etilgan komissiya xulosasi; respublika bo‘ysunuvidagi shahar chegaralarining va respublika bo‘ysunuvidagi shahar tarkibiga hududlari o‘tkazilayotgan ma’muriy-hududiy birliklar chegaralarining kartografik chizmasi hamda respublika bo‘ysunuvidagi shahar chegaralari chizig‘ining tavsifi (respublika bo‘ysunuvidagi shaharni tuzish to‘g‘risidagi taklifga ilova qilinadi); tarkibiga tugatilayotgan respublika bo‘ysunuvidagi shahar hududi o‘tkazilayotgan ma’muriy-hududiy birliklar chegaralarining kartografik chizmasi va ma’muriy-hududiy birliklar chegaralari chizig‘ining tavsifi (respublika bo‘ysunuvidagi shaharni tugatish to‘g‘risidagi taklifga ilova qilinadi); respublika bo‘ysunuvidagi shaharni tuzish yoki tugatish bilan bog‘liq tegishli hisob- kitoblar va xarajatlarni moliyalashtirish manbalari. Shaharchalarni, qishloqlarni va ovullarni tuzish hamda tugatish. Shaharchalarni, qishloqlarni va ovullarni tuzish hamda tugatish tegishli tumanlar hokimlarining iltimosnomalari asosida xalq deputatlari viloyat Kengashi tomonidan amalga oshiriladi. Tegishli tuman hokimi xalq deputatlari viloyat Kengashiga quyidagi hujjatlarni taqdim etadi: shaharcha, qishloq yoki ovulni tuzish yoki tugatish zarurligi va maqsadga muvofiqligi asoslantirilgan iltimosnoma; tegishli tuman xalq deputatlari Kengashining shaharcha, qishloq yoki ovulni tuzish yoki tugatish masalasiga doir qarori; tuman hokimi tomonidan tashkil etilgan komissiya xulosasi;8 shaharcha, qishloq yoki ovul chegaralarining va shaharcha, qishloq yoki ovul tarkibiga hududlari o‘tkazilayotgan ma’muriy-hududiy birliklar chegaralarining kartografik chizmasi hamda shaharcha, qishloq yoki ovul chegaralari chizig‘ining tavsifi (shaharcha, qishloq yoki ovulni tuzish to‘g‘risidagi taklifga ilova qilinadi); 8 28.08.2020. O‘zbekiston Respublikasining ma’muriy-hududiy tuzilishi to‘g‘risida 23 tarkibiga tugatilayotgan shaharcha, qishloq yoki ovul hududi o‘tkazilayotgan ma’muriy- hududiy birliklar chegaralarining kartografik chizmasi va ma’muriy- hududiy birliklar chegaralari chizig‘ining tavsifi (shaharcha, qishloq yoki ovulni tugatish to‘g‘risidagi taklifga ilova qilinadi); shaharcha, qishloq yoki ovulni tuzish yoki tugatish bilan bog‘liq tegishli hisob-kitoblar va xarajatlarni moliyalashtirish manbalari. Xalq deputatlari viloyat Kengashi tegishli tuman hokimining shaharcha, qishloq yoki ovulni tuzish yoki tugatish haqidagi iltimosnomasini iltimosnoma kelib tushganidan keyin o‘ttiz kun ichida ko‘rib chiqadi va uni ma’qullash yoki rad etish to‘g‘risida qaror qabul qiladi. 24 2.2. Ma’muriy- hududiy birliklar bo‘ysunuvini o‘zgartirish Shaharlarni respublika bo‘ysunuvidagi shaharlar toifasiga kiritish Shaharlarni respublika bo‘ysunuvidagi shaharlar toifasiga kiritish O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining taklifiga ko‘ra O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi tomonidan amalga oshiriladi. O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisiga quyidagi hujjatlarni taqdim etadi: shaharni respublika bo‘ysunuvidagi shaharlar toifasiga kiritish zarurligi va maqsadga muvofiqligi asoslantirilgan taklif; O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi Qonunchilik palatasining va Senatining qarorlari loyihalari; O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi tomonidan tashkil etilgan komissiya xulosasi; shaharni respublika bo‘ysunuvidagi shaharlar toifasiga kiritish bilan bog‘liq tegishli hisob-kitoblar va xarajatlarni moliyalashtirish manbalari. Shaharlarni viloyat bo‘ysunuvidagi shaharlar toifasiga kiritish Shaharlarni viloyat bo‘ysunuvidagi shaharlar toifasiga kiritish O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining taklifiga ko‘ra O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi tomonidan tegishli viloyatlar hokimlarining iltimosnomalari asosida amalga oshiriladi. Tegishli viloyat hokimi O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasiga quyidagi hujjatlarni taqdim etadi: shaharni viloyat bo‘ysunuvidagi shaharlar toifasiga kiritish zarurligi va maqsadga muvofiqligi asoslantirilgan iltimosnoma; xalq deputatlari viloyat Kengashining shaharni viloyat bo‘ysunuvidagi shaharlar toifasiga kiritish masalasiga doir qarori; viloyat hokimi tomonidan tashkil etilgan komissiya xulosasi; shaharni viloyat bo‘ysunuvidagi shaharlar toifasiga kiritish bilan bog‘liq tegishli hisob- kitoblar va xarajatlarni moliyalashtirish manbalari. 25 O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi tegishli viloyat hokimining shaharni viloyat bo‘ysunuvidagi shaharlar toifasiga kiritish haqidagi iltimosnomasini iltimosnoma kelib tushganidan keyin o‘ttiz kun ichida ko‘rib chiqadi va uni ma’qullaydi yoki rad etadi. Viloyat hokimining shaharni viloyat bo‘ysunuvidagi shaharlar toifasiga kiritish haqidagi iltimosnomasi ma’qullangan taqdirda, O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi shaharni viloyat bo‘ysunuvidagi shaharlar toifasiga kiritish haqidagi taklifni hamda O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi Qonunchilik palatasining va Senatining qarorlari loyihalarini o‘n kun ichida tayyorlaydi hamda ushbu moddaning ikkinchi qismida nazarda tutilgan hujjatlar bilan birga O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisiga ko‘rib chiqish uchun kiritadi. Shaharchalarni tuman bo‘ysunuvidagi shaharlar toifasiga kiritish Shaharchalarni tuman bo‘ysunuvidagi shaharlar toifasiga kiritish O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining taklifiga ko‘ra O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi tomonidan tegishli viloyatlar hokimlarining iltimosnomalari asosida amalga oshiriladi. Tegishli viloyat hokimi O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasiga quyidagi hujjatlarni taqdim etadi: shaharchani tuman bo‘ysunuvidagi shaharlar toifasiga kiritish zarurligi va maqsadga muvofiqligi asoslantirilgan iltimosnoma; xalq deputatlari viloyat Kengashining shaharchani tuman bo‘ysunuvidagi shaharlar turkumiga kiritish masalasiga doir qarori; viloyat hokimi tomonidan tashkil etilgan komissiya xulosasi; shaharchani tuman bo‘ysunuvidagi shaharlar toifasiga kiritish bilan bog‘liq tegishli hisob-kitoblar va xarajatlarni moliyalashtirish manbalari.9 O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi tegishli viloyat hokimining shaharchani tuman bo‘ysunuvidagi shaharlar toifasiga kiritish haqidagi iltimosnomasini 9 28.08.2020. O‘zbekiston Respublikasining ma’muriy-hududiy tuzilishi to‘g‘risida 26 iltimosnoma kelib tushganidan keyin o‘ttiz kun ichida ko‘rib chiqadi va uni ma’qullaydi yoki rad etadi. Tegishli viloyat hokimining shaharchani tuman bo‘ysunuvidagi shaharlar toifasiga kiritish haqidagi iltimosnomasi ma’qullangan taqdirda, O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi shaharchani tuman bo‘ysunuvidagi shaharlar toifasiga kiritish haqidagi taklifni hamda O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi Qonunchilik palatasining va Senatining qarorlari loyihalarini o‘n kun ichida tayyorlaydi hamda ushbu moddaning ikkinchi qismida nazarda tutilgan hujjatlar bilan birga O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisiga ko‘rib chiqish uchun kiritadi. Qishloqlar va ovullarni shaharchalar toifasiga kiritish Qishloqlar va ovullarni shaharchalar toifasiga kiritish xalq deputatlari viloyat Kengashi tomonidan tegishli tumanlar hokimlarining iltimosnomalari asosida amalga oshiriladi. Tegishli tuman hokimi xalq deputatlari viloyat Kengashiga quyidagi hujjatlarni taqdim etadi: qishloqni yoki ovulni shaharchalar toifasiga kiritish zarurligi va maqsadga muvofiqligi asoslantirilgan iltimosnoma; tegishli tuman xalq deputatlari Kengashining qishloqlar va ovullarni shaharchalar toifasiga kiritish masalasiga doir qarori; tuman hokimi tomonidan tashkil etilgan komissiya xulosasi; qishloqni yoki ovulni shaharchalar toifasiga kiritish bilan bog‘liq tegishli hisob-kitoblar va xarajatlarni moliyalashtirish manbalari. Xalq deputatlari viloyat Kengashi tegishli tuman hokimining qishloq yoki ovulni shaharchalar toifasiga kiritish haqidagi iltimosnomasini iltimosnoma kelib tushganidan keyin o‘ttiz kun ichida ko‘rib chiqadi va uni ma’qullash yoki rad etish to‘g‘risida qaror qabul qiladi. 27 Xulosa Ma’muriy-hududiy tuzilish – unitar davlat hududi yoki federativ davlat sub’yektlari hududining ma’lum qismlar (viloyatlar , guberniyalar , departamentlar va shahar)ga bo‘linishi . Mahalliy davlat hokimiyati organlari tizimi ana shu bo‘linishga muvofiq tuziladi va ish olib boradi . Bunday bo‘linish idora etishning qulay, davlat organlari aholiga yaqin bo‘lishini , ishlab chiqarishni samarali tashkil etishga yordam beradi. Qolaversa, ma`muriy-hududiy tuzilish davlatning ishlab chiqaruvchi kuchlari va ularning ahvoli, joylashish xususiyatlaridan tortib to transport va aloqa vositalarining qay tarzda rivojlanishi, joylarda mavjud boshqaruvning tashkiliy tuzilmalarining tuzilishini o’zida aks ettirib beradi. O’zbekiston Respublikasi ma`muriy-hududiy tuzilishida viloyat eng yirik bo’linma hisoblanib, yuqori bo’g’inni tashkil etadi. Qolgan hududiy tizimning bo’g’inlari viloyatning tarkibiy qismilari bo’lib, ichki bo’g’inlar hisoblanadi. Bunga misol qilib shahar, shaharcha, tuman, qishloq, ovul kabilarni misol qilib keltirishimiz mumkin. Ma`muriy-hududiy tuzlishida bo’g’inlarning nomlanishi ham alohida ahamiyat kasb etadi. Bo’g’inlarning nomlanishi, chegaralarining o’zgartirilishi, ma`muriy markazlarning ko’chirlishi ham qonun doirasida amalga oshiriladi. Ma`muriy-hududiy tuzilishda bo’g’inlar bir-biriga bo’ysunadi. Ya`niki kichik bo’g’inlar katta bo’g’inlarga bo’ysunadi. Xususan, qishloq joylardagi iqtisodiy , ijtimoiy, madaniy va xo’jalik hayoti tumanlar orqali bevosita rahbarlik asosida amlaga oshiriladi. Qishloq, ovul, shaharacha Respublika ma`muriy-hududiy tizimidagi eng quyi bo’g’inlar hisoblanib, ularning aynan shu bo’g’inga kirishi uchun ma`lum bir shartlar, belgilar mavjud. Bularga misol qilib, sanoat korxonalarining mavjud bo’lishi, kommunal xo’jaligi, uy-joy fondining mavjudligi,, umumiy ovqatlanish, maishiy xizmat ko’rsatish korxonalari, savdo, rivojlangan ijtimoiy-madaniy muassasalarining mavjudligi kabi shartlardan tortib to aholi soni kabi talablari mavjud hisoblandi. Xulosa qilib aytadigan 28 bo’lsak, mamlakatning ichki tartib qoidalarining amal qilinishida, turli ta`sis etilayotgan yangiliklar, qonun, farmon, qarorlarning amaliyotga tatbiq etilishida, amal qilinishida muhim ahamiyatga egadir. Qolaversa, iqtisodiy sohaning rivojlanishi va undagi o’zgarishlar, yoinki qaysi hududga qanday iqtisodiy yangilik kiritilishi, qaysi hududni iqtisodiy zonaga aylantirsh ko’proq boshqa hududlarga nisbatan qulayligi, natijasi ko’pligi bilan farq qilishi kabi masalalarda ham aynan hududiy tuzilish asqotadi. Bevosita boshqa sohalarning faoliyati, rivoji, o’zgarishida ham alohida o’ringa ega. Ma`muriy-hududiy tuzilish ulkan mamlakatni boshqarishni yanad qulaylashtirib, osonlaytirishi rostdir. Bundan tashqari ma`muriy-hududiy tuzilish jamiyat hayotida ham muhim o’ringa egadir. U jamiyatning obyektiv rivojlanishining tomonlaridan bir bo’lagi hisoblanib, u jamiyatning nisbatan avtonom va differentsiatsiyalangan qismlarining ichki tartibliligini talab qiladi. Ma`muriy-hududiy bo’linish – davlatning hududini uning tabiati, funksiyalari, vazifalariga qarab mos ravishda qismlarga ajratish, shuningdek, xuddi shunday bo’linishga mos keladigan mahalliy davlat boshqaruv organlari va hokimiyat tizimini tashkil etish ham deb belgilasak xato bo’lmaydi. 29 FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO‘YXATI RAHBARIY ADABIYOTLAR. 1.Karimov I.A. O‘zbekistoning o‘z istiqlol va taraqqiyot yo‘li. - T.: O‘zbekiston,1992. – 20-bet ME’YORIY HUQUQIY HUJJATLAR. 1. O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi Qonunchilik Palatasi tog’risidagi qonuni 8-modda 9,10 bandlari. 2. O‘zbekiston Respublikasining Ma’muriy-hududiy tuzilishi to‘g’risidagi qonuni. 5,7,11moddalar 3. O‘zbekiston Respublikasining siyosiy-hududiy tuzilishini o‘rganish va baholash. 4. O‘zbekiston Respublikasining ma’muriy-hududiy tuzilishi to‘g’risidagi qonuni. 21,23,28 moddalari. 5. Buxoro davlat universiteti Axborot texnologiyalar markazi. 6. Ozbekiston Respublikasi Konistitutsiyasining 16 bob 83,84 moddalar. DARSLIK, O‘QUV QO‘LLAANMALAR VA MONOGRAFIYALAR. Konstitutsiyaviy huquq O.T. Husanov darsligi. O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi.- T.: O‘zbekiston -2023 III.INTERNET SAHIFALARI. LEX.UZ O‘bekiston qonun hujjatlari ma’lumitlari milliy bazasi.