O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASINING SUD TIZIMI

Yuklangan vaqt

2024-03-03

Yuklab olishlar soni

3

Sahifalar soni

25

Faytl hajmi

1,6 MB


24-§. O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASINING SUD TIZIMI 9-SINF KONSTITUTSIYAVIY HUQUQ ASOSLARI 24-§. O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASINING SUD TIZIMI 9-SINF KONSTITUTSIYAVIY HUQUQ ASOSLARI O‘zbekiston Respublikasida sud hokimiyatining tashkil etilishi va faoliyati prinsiplari haqida; Sudyalarning huquq va majburiyatlari, sudyani tayinlashda uning shaxsiga qo‘yiladigan talablar haqida bilib olasiz. Mavzu ustida ishlash natijasida: O‘zbekiston Respublikasida sud hokimiyatining tashkil etilishi va faoliyati prinsiplari haqida; Sudyalarning huquq va majburiyatlari, sudyani tayinlashda uning shaxsiga qo‘yiladigan talablar haqida bilib olasiz. Mavzu ustida ishlash natijasida: Savol: Adolatni, haqqoniyatni qidiruvchi, adolat istovchi, adolat ko‘rsatuvchi, adolatparvar; Buxoro va Xiva xonliklarida yuqori martabalardan biri bo‘lib, u amir yoki xon nomiga yozilgan iltimosnomalar-arznomalarni qabul qilib, ularning egalariga yozma yoki og‘zaki javoblar qaytargan mansabdor shaxs. JAVOB: DODHOH Savol: Adolatni, haqqoniyatni qidiruvchi, adolat istovchi, adolat ko‘rsatuvchi, adolatparvar; Buxoro va Xiva xonliklarida yuqori martabalardan biri bo‘lib, u amir yoki xon nomiga yozilgan iltimosnomalar-arznomalarni qabul qilib, ularning egalariga yozma yoki og‘zaki javoblar qaytargan mansabdor shaxs. JAVOB: DODHOH «Asosiy maqsadimiz, fuqarolarning huquq va erkinliklarini himoya qilish orqali xalqimizning sud tizimiga bo‘lgan ishonchini qat’iy mustahkamlash, sudni tom ma’noda “Adolat qo‘rg‘oni”ga • aylantirishdan iboratdir». Shavkat Mirziyoyev «Asosiy maqsadimiz, fuqarolarning huquq va erkinliklarini himoya qilish orqali xalqimizning sud tizimiga bo‘lgan ishonchini qat’iy mustahkamlash, sudni tom ma’noda “Adolat qo‘rg‘oni”ga • aylantirishdan iboratdir». Shavkat Mirziyoyev Sud-– odil sudlovni amalga oshirishga haqli birdan bir davlat hokimiyati organidir. Sudyalar hal qiluvchi qarorlar va hukmlarini davlat nomidan chiqaradilar. Bu narsa hal qiluv qarorlari va hukmlar barcha tomonidan, shu jumladan, davlat organlari tomonidan so‘zsiz ijro etilishi shart ekanligini anglatadi. O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASINING SUD TIZIMI Sud-– odil sudlovni amalga oshirishga haqli birdan bir davlat hokimiyati organidir. Sudyalar hal qiluvchi qarorlar va hukmlarini davlat nomidan chiqaradilar. Bu narsa hal qiluv qarorlari va hukmlar barcha tomonidan, shu jumladan, davlat organlari tomonidan so‘zsiz ijro etilishi shart ekanligini anglatadi. O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASINING SUD TIZIMI O‘zbekiston Prezidenti Shavkat Mirziyoyev 2017-yil 6-aprelda mamlakat Konstitutsiyasiga sud tizimini yangilashni nazarda tutuvchi o‘zgartirishlar va qo‘shimchalar kiritilishi to‘g‘risidagi Qonunni imzoladi. O‘zbekiston Prezidenti Shavkat Mirziyoyev 2017-yil 6-aprelda mamlakat Konstitutsiyasiga sud tizimini yangilashni nazarda tutuvchi o‘zgartirishlar va qo‘shimchalar kiritilishi to‘g‘risidagi Qonunni imzoladi. O‘zbekiston Respublikasida sud hokimiyati konstitutsiyaviy, ma’muriy, fuqarolik, iqtisodiy va jinoyat sudlovi orqali amalga oshiriladi. Sudlar orasidagi bunday taqsimot sudga tegishlilik, ya’ni ish ko‘rib chiqiladigan konkret sudning belgilanishi deb ataladi. O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASINING SUD TIZIMI O‘zbekiston Respublikasida sud hokimiyati konstitutsiyaviy, ma’muriy, fuqarolik, iqtisodiy va jinoyat sudlovi orqali amalga oshiriladi. Sudlar orasidagi bunday taqsimot sudga tegishlilik, ya’ni ish ko‘rib chiqiladigan konkret sudning belgilanishi deb ataladi. O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASINING SUD TIZIMI Konstitutsiyaning 80, 81, 83, 93, 107, 110, 111 va 112-moddalariga o‘zgartirishlar kiritildi. Oliy sud fuqarolik, jinoyat, ma’muriy va iqtisodiy sudlov ishlari sohasida sud hokimiyati yagona organiga – O‘zbekiston Respublikasi Oliy sudiga birlashtirildi. Konstitutsiyaning 80, 81, 83, 93, 107, 110, 111 va 112-moddalariga o‘zgartirishlar kiritildi. Oliy sud fuqarolik, jinoyat, ma’muriy va iqtisodiy sudlov ishlari sohasida sud hokimiyati yagona organiga – O‘zbekiston Respublikasi Oliy sudiga birlashtirildi. Yangi institut – O‘zbekiston Respublikasi Sudyalar oliy kengashi joriy etildi. U sudyalar hamjamiyati organi bo‘lib, O‘zbekistonda sud hokimiyati mustaqilligiga oid konstitutsiyaviy tamoyilga rioya etilishini ta’minlashga ko‘maklashadi. Yangi institut – O‘zbekiston Respublikasi Sudyalar oliy kengashi joriy etildi. U sudyalar hamjamiyati organi bo‘lib, O‘zbekistonda sud hokimiyati mustaqilligiga oid konstitutsiyaviy tamoyilga rioya etilishini ta’minlashga ko‘maklashadi. O‘zbekiston Respublikasi Oliy sudi O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyaviy sudi O‘zbekiston Respublikasi Harbiy sudi Qoraqalpog‘iston Respublikasi, viloyatlar va Toshkent shahar iqtisodiy sudlari Qoraqalpog‘ison Respublikasi, viloyatlar va Toshkent shahar ma’muriy sudlari Fuqarolik ishlari bo‘yicha Qoraqalpog‘iston Respublikasi, viloyatlar va Toshkent shahar sudlari Jinoyat ishlari bo‘yicha Qoraqalpog‘is ton Respublikasi, viloyatlar va Toshkent shahar sudlari Harbiy sudlar Tumanlararo, tuman (shahar) iqtisodiy sudlari Tuman (shahar) ma’muriy sudlari Fuqarolik ishlari bo‘yicha tumanlararo, tuman (shahar) sudlari Jinoyat ishlari bo‘yicha tuman (shahar) sudlari SUD TIZIMI TUZILMASI O‘zbekiston Respublikasi Oliy sudi O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyaviy sudi O‘zbekiston Respublikasi Harbiy sudi Qoraqalpog‘iston Respublikasi, viloyatlar va Toshkent shahar iqtisodiy sudlari Qoraqalpog‘ison Respublikasi, viloyatlar va Toshkent shahar ma’muriy sudlari Fuqarolik ishlari bo‘yicha Qoraqalpog‘iston Respublikasi, viloyatlar va Toshkent shahar sudlari Jinoyat ishlari bo‘yicha Qoraqalpog‘is ton Respublikasi, viloyatlar va Toshkent shahar sudlari Harbiy sudlar Tumanlararo, tuman (shahar) iqtisodiy sudlari Tuman (shahar) ma’muriy sudlari Fuqarolik ishlari bo‘yicha tumanlararo, tuman (shahar) sudlari Jinoyat ishlari bo‘yicha tuman (shahar) sudlari SUD TIZIMI TUZILMASI O‘zbekiston Respublikasida sudlar ish kategoriyasiga ko‘ra ixtisoslashtirilishi mumkin. Favqulodda sudlar tuzilishiga yo‘l qo‘yilmaydi. O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi 107- moddasi. O‘zbekiston Respublikasida sud ishlarini yuritish o‘zbek, qoraqalpoq tillarida yoki o‘sha hududdagi ko‘pchilik aholi so‘zlashadigan tilda olib boriladi. Sud olib borilayotgan tilni bilmaydigan sud ishtirokchisi uchun tarjimon orqali sud materiallari bilan to‘liq tanishish, sud harakatlarida qatnashish va o‘z ona tilida so‘zga chiqish huquqi ta’minlanadi. O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi 115-moddasi. O‘zbekiston Respublikasida sudlar ish kategoriyasiga ko‘ra ixtisoslashtirilishi mumkin. Favqulodda sudlar tuzilishiga yo‘l qo‘yilmaydi. O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi 107- moddasi. O‘zbekiston Respublikasida sud ishlarini yuritish o‘zbek, qoraqalpoq tillarida yoki o‘sha hududdagi ko‘pchilik aholi so‘zlashadigan tilda olib boriladi. Sud olib borilayotgan tilni bilmaydigan sud ishtirokchisi uchun tarjimon orqali sud materiallari bilan to‘liq tanishish, sud harakatlarida qatnashish va o‘z ona tilida so‘zga chiqish huquqi ta’minlanadi. O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi 115-moddasi. O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyaviy sudi: O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyaviy sudi qonun chiqaruvchi va ijro etuvchi hokimiyat hujjatlarining Konstitutsiyaga muvofiqligi to‘g‘risidagi ishlarni ko‘rib chiqadi. O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyaviy sudi O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining taqdimiga binoan O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining Senati tomonidan O‘zbekiston Respublikasi Sudyalar oliy kengashi tavsiya etgan siyosat va huquq sohasidagi mutaxassislar orasidan, Qoraqalpog‘iston Respublikasining vakilini qo‘shgan holda saylanadi. O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi 108-moddasi. O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyaviy sudi: O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyaviy sudi qonun chiqaruvchi va ijro etuvchi hokimiyat hujjatlarining Konstitutsiyaga muvofiqligi to‘g‘risidagi ishlarni ko‘rib chiqadi. O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyaviy sudi O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining taqdimiga binoan O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining Senati tomonidan O‘zbekiston Respublikasi Sudyalar oliy kengashi tavsiya etgan siyosat va huquq sohasidagi mutaxassislar orasidan, Qoraqalpog‘iston Respublikasining vakilini qo‘shgan holda saylanadi. O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi 108-moddasi. Konstitutsiyaviy sudning hujjati rasmiy e’lon qilingan kundan e’tiboran kuchga kiradi. Konstitutsiyaviy sudni tashkil etish va uning faoliyati tartibi qonun bilan belgilanadi. O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi 109-moddasi Konstitutsiyaviy sudning hujjati rasmiy e’lon qilingan kundan e’tiboran kuchga kiradi. Konstitutsiyaviy sudni tashkil etish va uning faoliyati tartibi qonun bilan belgilanadi. O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi 109-moddasi O‘zbekiston Respublikasi Oliy sudi fuqarolik, jinoiy, iqtisodiy va ma’muriy sud ishlarini yuritish sohasida sud hokimiyatining oliy organi hisoblanadi. U qabul qilgan hujjatlar qat’iy va O‘zbekiston Respublikasining barcha hududida bajarilishi majburiydir. O‘zbekiston Respublikasi Oliy sudi quyi sudlarning sudlov faoliyati ustidan nazorat olib borish huquqiga ega va oliy instansiya sudi sifatida hamda nazorat tartibida ishlarni ko‘rib chiqadi. O‘zbekiston Respublikasi Oliy sudi fuqarolik, jinoiy, iqtisodiy va ma’muriy sud ishlarini yuritish sohasida sud hokimiyatining oliy organi hisoblanadi. U qabul qilgan hujjatlar qat’iy va O‘zbekiston Respublikasining barcha hududida bajarilishi majburiydir. O‘zbekiston Respublikasi Oliy sudi quyi sudlarning sudlov faoliyati ustidan nazorat olib borish huquqiga ega va oliy instansiya sudi sifatida hamda nazorat tartibida ishlarni ko‘rib chiqadi. O‘zbekiston Respublikasi Oliy sudi tomonidan birinchi instansiyada ko‘rib chiqilgan ishlar shikoyat qilish (protest berish) huquqiga ega shaxslar tanlashiga qarab apellatsiya yoki kassatsiya tartibida ko‘rib chiqilishi mumkin. Apellatsiya tartibida ko‘rib chiqilgan ishlar kassatsiya tartibida ko‘rib chiqilishi mumkin emas. O‘zbekiston Respublikasi Oliy sudi tomonidan birinchi instansiyada ko‘rib chiqilgan ishlar shikoyat qilish (protest berish) huquqiga ega shaxslar tanlashiga qarab apellatsiya yoki kassatsiya tartibida ko‘rib chiqilishi mumkin. Apellatsiya tartibida ko‘rib chiqilgan ishlar kassatsiya tartibida ko‘rib chiqilishi mumkin emas. Sudyalar mustaqildirlar, faqat qonunga bo‘ysunadilar. Sudyalarning odil sudlovni amalga oshirish borasidagi faoliyatiga biron-bir tarzda aralashishga yo‘l qo‘yilmaydi va bunday aralashish qonunga muvofiq javobgarlikka sabab bo‘ladi. Sudyalarning daxlsizligi qonun bilan kafolatlanadi. O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi 112-moddasi Sudyalar mustaqildirlar, faqat qonunga bo‘ysunadilar. Sudyalarning odil sudlovni amalga oshirish borasidagi faoliyatiga biron-bir tarzda aralashishga yo‘l qo‘yilmaydi va bunday aralashish qonunga muvofiq javobgarlikka sabab bo‘ladi. Sudyalarning daxlsizligi qonun bilan kafolatlanadi. O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi 112-moddasi Hamma sudlarda ishlar ochiq ko‘riladi. Ishlarni yopiq majlisda tinglashga qonunda belgilangan hollardagina yo‘l qo‘yiladi. O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi 113-moddasi Hamma sudlarda ishlar ochiq ko‘riladi. Ishlarni yopiq majlisda tinglashga qonunda belgilangan hollardagina yo‘l qo‘yiladi. O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi 113-moddasi «O‘ttiz yoshdan kichik bo‘lmagan, oliy yuridik ma’lumotga va yuridik ixtisosligi bo‘yicha, avvalambor, huquqni muhofaza qiluvchi organlarda kamida besh yillik mehnat stajiga ega bo‘lgan O‘zbekiston Respublikasi fuqarosi fuqarolik ishlari bo‘yicha tumanlararo, tuman (shahar) sudining, jinoyat ishlari bo‘yicha tuman (shahar) sudining, tumanlararo, tuman (shahar) iqtisodiy sudining, tuman (shahar) ma’muriy sudining, hududiy harbiy sudning sudyasi bo‘lishi mumkin. «O‘ttiz yoshdan kichik bo‘lmagan, oliy yuridik ma’lumotga va yuridik ixtisosligi bo‘yicha, avvalambor, huquqni muhofaza qiluvchi organlarda kamida besh yillik mehnat stajiga ega bo‘lgan O‘zbekiston Respublikasi fuqarosi fuqarolik ishlari bo‘yicha tumanlararo, tuman (shahar) sudining, jinoyat ishlari bo‘yicha tuman (shahar) sudining, tumanlararo, tuman (shahar) iqtisodiy sudining, tuman (shahar) ma’muriy sudining, hududiy harbiy sudning sudyasi bo‘lishi mumkin. Oliy yuridik ma’lumotga va yuridik ixtisosligi bo‘yicha kamida yetti yillik, shu jumladan, qoida tariqasida, sudya sifatida kamida ikki yillik mehnat stajiga ega bo‘lgan O‘zbekiston Respublikasi fuqarosi Qoraqalpog‘iston Respublikasi sudining, viloyat sudining, Toshkent shahar sudining, O‘zbekiston Respublikasi Harbiy sudining sudyasi bo‘lishi mumkin. Oliy yuridik ma’lumotga va yuridik ixtisosligi bo‘yicha kamida yetti yillik, shu jumladan, qoida tariqasida, sudya sifatida kamida ikki yillik mehnat stajiga ega bo‘lgan O‘zbekiston Respublikasi fuqarosi Qoraqalpog‘iston Respublikasi sudining, viloyat sudining, Toshkent shahar sudining, O‘zbekiston Respublikasi Harbiy sudining sudyasi bo‘lishi mumkin. Oliy yuridik ma’lumotga va yuridik ixtisosligi bo‘yicha kamida o‘n yillik, shu jumladan, qoida tariqasida, sudya sifatida kamida besh yillik mehnat stajiga ega bo‘lgan O‘zbekiston Respublikasi fuqarosi O‘zbekiston Respublikasi Oliy sudining sudyasi bo‘lishi mumkin. Oliy yuridik ma’lumotga va yuridik ixtisosligi bo‘yicha kamida o‘n yillik, shu jumladan, qoida tariqasida, sudya sifatida kamida besh yillik mehnat stajiga ega bo‘lgan O‘zbekiston Respublikasi fuqarosi O‘zbekiston Respublikasi Oliy sudining sudyasi bo‘lishi mumkin. Yodda tuting! Sud tizimi – o‘z vakolatlari, maqsadlari va vazifalariga muvofiq ish ko‘radigan davlatning butun sudlov organlari. Birinchi instansiya sudi – qonunga muvofiq sud majlisida birinchi bo‘lib ish holatlarini aniqlovchi va ish yuzasidan qarorlar yoki hukm chiqaruvchi sud. Birinchi instansiya sudi qarori ustidan kassatsiya yoki apellatsiya tartibida yuqori turuvchi sudga shikoyat qilish mumkin. Kassatsiya tomonlar shikoyati yoki prokuror protestiga ko‘ra Oliy sud instansiya tomonidan hukmni bekor qilish haqidagi arizadir. Yodda tuting! Sud tizimi – o‘z vakolatlari, maqsadlari va vazifalariga muvofiq ish ko‘radigan davlatning butun sudlov organlari. Birinchi instansiya sudi – qonunga muvofiq sud majlisida birinchi bo‘lib ish holatlarini aniqlovchi va ish yuzasidan qarorlar yoki hukm chiqaruvchi sud. Birinchi instansiya sudi qarori ustidan kassatsiya yoki apellatsiya tartibida yuqori turuvchi sudga shikoyat qilish mumkin. Kassatsiya tomonlar shikoyati yoki prokuror protestiga ko‘ra Oliy sud instansiya tomonidan hukmni bekor qilish haqidagi arizadir. 1.Konstitutsiyaning 80, 81, 83, 93, 107, 110, 111 va 112-moddalariga o‘zgartirishlar kiritildi. 2. Hamma sudlarda ishlar yopiq ko‘riladi. 3. Konstitutsiyaviy sudning hujjati qat’iy va uning ustidan shikoyat qilinishi mumkin. 4. Favqulodda sudlar tuzilishiga yo‘l qo‘yiladi. 5. Apellatsiya tartibida ko‘rib chiqilgan ishlar kassatsiya tartibida ko‘rib chiqilishi mumkin emas. 1.Konstitutsiyaning 80, 81, 83, 93, 107, 110, 111 va 112-moddalariga o‘zgartirishlar kiritildi. 2. Hamma sudlarda ishlar yopiq ko‘riladi. 3. Konstitutsiyaviy sudning hujjati qat’iy va uning ustidan shikoyat qilinishi mumkin. 4. Favqulodda sudlar tuzilishiga yo‘l qo‘yiladi. 5. Apellatsiya tartibida ko‘rib chiqilgan ishlar kassatsiya tartibida ko‘rib chiqilishi mumkin emas. 2. Hamma sudlarda ishlar ochiq ko‘riladi. 3. Konstitutsiyaviy sudning hujjati qat’iy va uning ustidan shikoyat qilinishi mumkin emas. 4. Favqulodda sudlar tuzilishiga yo‘l qo‘yilmaydi. 2. Hamma sudlarda ishlar ochiq ko‘riladi. 3. Konstitutsiyaviy sudning hujjati qat’iy va uning ustidan shikoyat qilinishi mumkin emas. 4. Favqulodda sudlar tuzilishiga yo‘l qo‘yilmaydi. XULOSA CHIQARAMIZ! Sudlar – inson huquqlari himoyasidagi asosiy bo‘g‘in. Sudyalar – mustaqil va daxlsizdir, faqat qonunga bo‘ysunadi Sud – odil sudlovni amalga oshiruvchi birdan bir hokimiyat organi. Prinsiplar: oshkoralik, obyektivlik, qonuniylik, adolat. XULOSA CHIQARAMIZ! Sudlar – inson huquqlari himoyasidagi asosiy bo‘g‘in. Sudyalar – mustaqil va daxlsizdir, faqat qonunga bo‘ysunadi Sud – odil sudlovni amalga oshiruvchi birdan bir hokimiyat organi. Prinsiplar: oshkoralik, obyektivlik, qonuniylik, adolat. UYGA VAZIFA: Mavzuni o‘qib o‘rganish, vaziyatli topshiriqlarni yechish. UYGA VAZIFA: Mavzuni o‘qib o‘rganish, vaziyatli topshiriqlarni yechish.