O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASINING TA’LIM TIZIMI

Yuklangan vaqt

2023-04-28

Yuklab olishlar soni

2

Sahifalar soni

12

Faytl hajmi

54,1 KB


Ilmiybaza.uz O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASINING TA’LIM TIZIMI Reja 1. O‘zR “Ta’lim to‘g‘risida”gi Qonuni mohiyati. 2. O‘zRning Kadrlar tayyorlash milliy modeli va uning mohiyati. 3. Rivojlangan xorijiy davlatlar va mustaqil O‘zbekiston Respublikasi ta’lim tizimidagi o‘zaro hamkorlik masalalari. 4. O‘zR “Ta’lim to‘g‘risida”gi Qonuni mohiyati. O‘zbekiston Respublikasining ta’lim sohasida aniq va ravshan hamda ilmiy asoslangan davlat siyosati mavjud bo‘lib, u insonparvarlik va demokratik tamoyillarga asoslanadi hamda har bir fuqaroning bilim olishi O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasida qonuniylashtirilgan. Ta’lim soxasida «Ta’lim to‘g‘risida» Qonun kabul kilinganligi, 1996-1997 yildan boshlab birinchi sinflarda o‘kishning lotin yozuviga asoslangan yangi alifboda olib borilgani, ular uchun yangi alifboda dastur, ko‘llanma, darsliklarning yaratilganligi - bu ta’lim sohasida ko‘yilgan dastlabki odimlar edi. O‘tgan davrda yangi turdagi ta’lim muassasalari tashkil etildi. Oliy o‘kuv yurtlari qoshida akademik litseylar ochildi. Qobiliyatli o‘quvchilar chet ellarda ta’lim ola boshladi. o‘qituvchilar xorijiy davlatlarda bo‘lib, ilg‘or tajribalarni o‘rganib kela boshladilar. Viloyatlarda yangi - yangi biznes maktablari, kichik va o‘rta kasb hunar kurslari ochila boshladi va bozor iqtisodi sharoitida fermer, soliq va bojxona xodimlari, audit v.b. yangi mutaxassisliklar kiritildi. Oliy maktab sohasida test usuli joriy etildi. Viloyatlardagi pedagogika institutlari universitetlarga aylantirildi, chet el mutaxassislari respublikamiz o‘kuv muassasalariga jalb etildi. Respublikamizda Davlat va jamiyat qurilish akademiyasi, Bank va Moliya Ilmiybaza.uz O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASINING TA’LIM TIZIMI Reja 1. O‘zR “Ta’lim to‘g‘risida”gi Qonuni mohiyati. 2. O‘zRning Kadrlar tayyorlash milliy modeli va uning mohiyati. 3. Rivojlangan xorijiy davlatlar va mustaqil O‘zbekiston Respublikasi ta’lim tizimidagi o‘zaro hamkorlik masalalari. 4. O‘zR “Ta’lim to‘g‘risida”gi Qonuni mohiyati. O‘zbekiston Respublikasining ta’lim sohasida aniq va ravshan hamda ilmiy asoslangan davlat siyosati mavjud bo‘lib, u insonparvarlik va demokratik tamoyillarga asoslanadi hamda har bir fuqaroning bilim olishi O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasida qonuniylashtirilgan. Ta’lim soxasida «Ta’lim to‘g‘risida» Qonun kabul kilinganligi, 1996-1997 yildan boshlab birinchi sinflarda o‘kishning lotin yozuviga asoslangan yangi alifboda olib borilgani, ular uchun yangi alifboda dastur, ko‘llanma, darsliklarning yaratilganligi - bu ta’lim sohasida ko‘yilgan dastlabki odimlar edi. O‘tgan davrda yangi turdagi ta’lim muassasalari tashkil etildi. Oliy o‘kuv yurtlari qoshida akademik litseylar ochildi. Qobiliyatli o‘quvchilar chet ellarda ta’lim ola boshladi. o‘qituvchilar xorijiy davlatlarda bo‘lib, ilg‘or tajribalarni o‘rganib kela boshladilar. Viloyatlarda yangi - yangi biznes maktablari, kichik va o‘rta kasb hunar kurslari ochila boshladi va bozor iqtisodi sharoitida fermer, soliq va bojxona xodimlari, audit v.b. yangi mutaxassisliklar kiritildi. Oliy maktab sohasida test usuli joriy etildi. Viloyatlardagi pedagogika institutlari universitetlarga aylantirildi, chet el mutaxassislari respublikamiz o‘kuv muassasalariga jalb etildi. Respublikamizda Davlat va jamiyat qurilish akademiyasi, Bank va Moliya
Ilmiybaza.uz akademiyasi tashkil etildi. Oliy ta’lim sohasida ham islohot o‘tkazishni talab qila boshladi. Bularning barchasi hisobga olinib, 1997 yil mart oyida Vazirlar Mahkamasining farmoyishiga muvofiq, ta’lim tizimini isloh etilish, kadrlar tayyorlash jarayoniga zamon talabi darajasida o‘zgartirishlar kiritish maqsadida maxsus komissiya tuzildi va natijada «Kadrlar tayyorlash milliy dastur» xamda «Ta’lim to‘g‘risida» Qonun Oliy Majlis sessiyasida qabul qilindi. Bu ikki hujjatga binoan ta’lim tizimi isloh qilishni bosqichma - bosqich amalga oshirish nazarda tutiladi : Birinchi bosqich - o‘tish davri. 1997 - 2001 yillar. Bu yillarda yangi talab doirasida pedagog kadrlar tayyorlash, ta’lim standartlarini yaratish, o‘quv dasturlari ustida ishlash, umumta’lim maktablarini qayta qurish, o‘rta - maxsus va kasb - xunar bilim yurtlari tizimigi zamin tayyorlash va uzluksiz ta’lim tizimiga asos solish. Ikkinchi bosqich - 2000-2005 yillarga mo‘ljallanadi. Bu davrda milliy dasturni to‘liq amalga oshirish mo‘ljallanadi. Uning ba’zi g‘oyalari va qoidalariga o‘zgartirishlar kiritilish ham ko‘zda tutilgan. Uchinchi bosqich - 2005 yil va undan keyingi yillar bo‘lib, isloxot tajribalari tahlil etilib, umumlashtiriladi xamda kadrlar tayyorlash tizimi takomillashtirilib, rivojlantirilib boriladi. «Ta’lim to‘g‘risidagi» Qonunga asosan Ta’lim O‘zbekiston Respublikasi ijtimoiy taraqqiyot sohasida ustuvor deb e’lon qilindi. Ta’lim sohasidagi davlatning asosiy tamoyillari quyidagilardan iborat deb ko‘rsatildi : -Talim va tarbiyaning insonparvar, demokratik xarakterida ekanligi; -Ta’limning uzluksiz va izchilligi; -Umumiy o‘rga, shuningdek o‘rta maxsus, kasb - hunar ta’limining majburiyligi; -O‘rta maxsus, kasb - xunar ta’limining yo‘nalishini: akademik litsey va kasb - xunar kollejida o‘qishni tanlash ixtayoriyligi: -ta’lim tizimining dunyoviy xarakterda ekanligi; Ilmiybaza.uz akademiyasi tashkil etildi. Oliy ta’lim sohasida ham islohot o‘tkazishni talab qila boshladi. Bularning barchasi hisobga olinib, 1997 yil mart oyida Vazirlar Mahkamasining farmoyishiga muvofiq, ta’lim tizimini isloh etilish, kadrlar tayyorlash jarayoniga zamon talabi darajasida o‘zgartirishlar kiritish maqsadida maxsus komissiya tuzildi va natijada «Kadrlar tayyorlash milliy dastur» xamda «Ta’lim to‘g‘risida» Qonun Oliy Majlis sessiyasida qabul qilindi. Bu ikki hujjatga binoan ta’lim tizimi isloh qilishni bosqichma - bosqich amalga oshirish nazarda tutiladi : Birinchi bosqich - o‘tish davri. 1997 - 2001 yillar. Bu yillarda yangi talab doirasida pedagog kadrlar tayyorlash, ta’lim standartlarini yaratish, o‘quv dasturlari ustida ishlash, umumta’lim maktablarini qayta qurish, o‘rta - maxsus va kasb - xunar bilim yurtlari tizimigi zamin tayyorlash va uzluksiz ta’lim tizimiga asos solish. Ikkinchi bosqich - 2000-2005 yillarga mo‘ljallanadi. Bu davrda milliy dasturni to‘liq amalga oshirish mo‘ljallanadi. Uning ba’zi g‘oyalari va qoidalariga o‘zgartirishlar kiritilish ham ko‘zda tutilgan. Uchinchi bosqich - 2005 yil va undan keyingi yillar bo‘lib, isloxot tajribalari tahlil etilib, umumlashtiriladi xamda kadrlar tayyorlash tizimi takomillashtirilib, rivojlantirilib boriladi. «Ta’lim to‘g‘risidagi» Qonunga asosan Ta’lim O‘zbekiston Respublikasi ijtimoiy taraqqiyot sohasida ustuvor deb e’lon qilindi. Ta’lim sohasidagi davlatning asosiy tamoyillari quyidagilardan iborat deb ko‘rsatildi : -Talim va tarbiyaning insonparvar, demokratik xarakterida ekanligi; -Ta’limning uzluksiz va izchilligi; -Umumiy o‘rga, shuningdek o‘rta maxsus, kasb - hunar ta’limining majburiyligi; -O‘rta maxsus, kasb - xunar ta’limining yo‘nalishini: akademik litsey va kasb - xunar kollejida o‘qishni tanlash ixtayoriyligi: -ta’lim tizimining dunyoviy xarakterda ekanligi;
Ilmiybaza.uz -davlat ta’lim standartlari doirasida ta’lim olishning hamma uchun ochiqlish: -ta’lim dasturlarini tanlashga yagona va tabaqalashtirilgan yondashuv: -bilimli bo‘lish va iste’dodni rag‘batlantirish: -ta’lim tizmida davlat va jamiyat boshqaruvini uyg‘unlantirish: Xalq ta’limining asosiy bo‘g‘ini - uzluksiz ta’lim tizimini tashkil etadi. O‘zbekiston Respublikasida kuyidagi uzluksiz ta’lim tizimi asos qilib olingan. Uzluksiz ta’lim bir nechta ta’lim turlarini o‘z ichiga oldi. Ya’ni: maktabgacha ta’lim, umumiy o‘rta ta’lim, o‘rta maxsus, kasb-hunar ta’limi, oliy ta’lim, oliy o‘quv yurtidan keyingi ta’lim, kadrlar malakasini oshirish va ularni qayta tayyorlash, maktabdan tashqari ta’lim. Maktabgacha ta’lim bolaning sog‘lom, har tomonlama kamol topib shakllanishini ta’minlaydi, unda o‘qishga intilish hissini uyg‘otadi, uni muntazam ta’lim olishga tayyorlaydi hamda bola olti-yetti yoshga yetguncha davlat va nodavlat maktabgacha ta’lim muassasalari va oilalarda amalga oshiriladi. Bu kabi ta’lim muassasalarining faoliyatini tashkil etishda mahallalar, jamoat, xayriya tashkilotlari, xalqaro fondlar ishtirok etadi. Umumiy o‘rta ta’lim to‘qqiz yillik majburiy xarakterdagi umumiy (boshlang‘ich va umumiy) va uch yillik majburiy-ixtiyoriy xarakterdagi o‘rta maxsus, kasb-hunar ta’limidan iborat. O‘qish muddati uch yil bo‘lgan majburiy- ixtiyoriy o‘rta maxsus, kasb-hunar ta’limi uzluksiz ta’lim tizimining mustaqil turi bo‘lib, umumiy o‘rta ta’lim negizida tashkil etildi. Akademik litsey (AL) o‘quvchilarning imkoniyatlari, qiziqishlariga ko‘ra ularning jadal intellektual rivojlanishi chuqur, sohalashtirilgan, tabaqalashtirilgan, kasbga yo‘naltirilgan ta’lim olishlarini ta’minlash maqsadida DTSga muvofiq o‘rta maxsus ta’lim beruvchi, yuridik maqomga ega ta’lim muassasasi Kasb-hunar kolleji (KHK) o‘quvchilarning kasb-hunarga moyilligi, bilim va ko‘nikmalarini chuqur rivojlantiruvchi, tanlab olingan kasb-hunar bo‘yicha bir yoki bir necha ixtisosni egallash imkonini yaratish maqsadida tegishli DTS doirasida o‘rta maxsus, kasb-hunar ta’limini beruvchi, yuridik maqomga ega ta’lim muassasasi Ilmiybaza.uz -davlat ta’lim standartlari doirasida ta’lim olishning hamma uchun ochiqlish: -ta’lim dasturlarini tanlashga yagona va tabaqalashtirilgan yondashuv: -bilimli bo‘lish va iste’dodni rag‘batlantirish: -ta’lim tizmida davlat va jamiyat boshqaruvini uyg‘unlantirish: Xalq ta’limining asosiy bo‘g‘ini - uzluksiz ta’lim tizimini tashkil etadi. O‘zbekiston Respublikasida kuyidagi uzluksiz ta’lim tizimi asos qilib olingan. Uzluksiz ta’lim bir nechta ta’lim turlarini o‘z ichiga oldi. Ya’ni: maktabgacha ta’lim, umumiy o‘rta ta’lim, o‘rta maxsus, kasb-hunar ta’limi, oliy ta’lim, oliy o‘quv yurtidan keyingi ta’lim, kadrlar malakasini oshirish va ularni qayta tayyorlash, maktabdan tashqari ta’lim. Maktabgacha ta’lim bolaning sog‘lom, har tomonlama kamol topib shakllanishini ta’minlaydi, unda o‘qishga intilish hissini uyg‘otadi, uni muntazam ta’lim olishga tayyorlaydi hamda bola olti-yetti yoshga yetguncha davlat va nodavlat maktabgacha ta’lim muassasalari va oilalarda amalga oshiriladi. Bu kabi ta’lim muassasalarining faoliyatini tashkil etishda mahallalar, jamoat, xayriya tashkilotlari, xalqaro fondlar ishtirok etadi. Umumiy o‘rta ta’lim to‘qqiz yillik majburiy xarakterdagi umumiy (boshlang‘ich va umumiy) va uch yillik majburiy-ixtiyoriy xarakterdagi o‘rta maxsus, kasb-hunar ta’limidan iborat. O‘qish muddati uch yil bo‘lgan majburiy- ixtiyoriy o‘rta maxsus, kasb-hunar ta’limi uzluksiz ta’lim tizimining mustaqil turi bo‘lib, umumiy o‘rta ta’lim negizida tashkil etildi. Akademik litsey (AL) o‘quvchilarning imkoniyatlari, qiziqishlariga ko‘ra ularning jadal intellektual rivojlanishi chuqur, sohalashtirilgan, tabaqalashtirilgan, kasbga yo‘naltirilgan ta’lim olishlarini ta’minlash maqsadida DTSga muvofiq o‘rta maxsus ta’lim beruvchi, yuridik maqomga ega ta’lim muassasasi Kasb-hunar kolleji (KHK) o‘quvchilarning kasb-hunarga moyilligi, bilim va ko‘nikmalarini chuqur rivojlantiruvchi, tanlab olingan kasb-hunar bo‘yicha bir yoki bir necha ixtisosni egallash imkonini yaratish maqsadida tegishli DTS doirasida o‘rta maxsus, kasb-hunar ta’limini beruvchi, yuridik maqomga ega ta’lim muassasasi
Ilmiybaza.uz AL va KHKning bitiruvchilariga davlat tomonidan tasdiqlangan namunadagi diplom beriladi. Diplom asosida bitiruvchilar ta’limning keyingi bosqichlarida o‘qishni davom ettirish yoki egallangan ixtisos va kasb-hunar bo‘yicha mehnat faoliyati bilan shug‘ullanish huquqini berdi. Oliy ta’lim o‘rta maxsus, kasb-hunar ta’limi asosida ikki bosqich (bakalavriyat, magistratura)da tashkil etildi, yo‘nalishlari bo‘yicha xalq xo‘jaligining turli sohalariga oliy ma’lumotli mutaxassislarni tayyorlaydi. Oliy ta’lim muassasalariga talabalarni qabul qilish davlat grantlari va pullik-shartnomaviy asosda amalga oshiriladi. Oliy o‘quv yurtidan keyingi ta’lim jamiyatning oliy malakali ilmiy va ilmiy- pedagog kadrlarga bo‘lgan ehtiyojlarini qondirish, shaxsning kasb-hunar manfaatlarini qanoatlantirishga qaratilib, mustaqil tadqiqotchilik faoliyatini tashkil etish asosida amalga oshiriladi. Kadrlar malakasini oshirish va ularni qayta tayyorlash jarayonida asosiy e’tibor mutaxassislarning kasb bilimlari va ko‘nikmalarini yangilash hamda chuqurlashtirishga qaratiladi. Maktabdan tashqari ta’lim maktabdan tashqari davlat va nodavlat ta’lim muassasalarida davlat organlari, jamoat tashkilotlari, yuridik va jismoniy shaxslar tomonidan madaniy-estetik, ilmiy, texnikaviy, sport va boshqa yo‘nalishlarda yo‘lga qo‘yilib, bolalar hamda o‘smirlarning ta’limga bo‘lgan, yakka tartibdagi, Magistr ma’lum ixtisoslik bo‘yicha ta’lim olgan yuqori malakali, aspiranturaga kirish huquqiga ega mutaxassis hisoblanib, u ilm-fan sohasida, ishlab chiqarishning mas’uliyatli lavozimlarida faoliyat ko‘rsatadi Bakalavr o‘zi tanlagan soha bo‘yicha oliy ma’lumotli mutaxassis bo‘lib, davlat klassifikatorida belgilangan lavozimda ishlash huquqiga ega Ilmiybaza.uz AL va KHKning bitiruvchilariga davlat tomonidan tasdiqlangan namunadagi diplom beriladi. Diplom asosida bitiruvchilar ta’limning keyingi bosqichlarida o‘qishni davom ettirish yoki egallangan ixtisos va kasb-hunar bo‘yicha mehnat faoliyati bilan shug‘ullanish huquqini berdi. Oliy ta’lim o‘rta maxsus, kasb-hunar ta’limi asosida ikki bosqich (bakalavriyat, magistratura)da tashkil etildi, yo‘nalishlari bo‘yicha xalq xo‘jaligining turli sohalariga oliy ma’lumotli mutaxassislarni tayyorlaydi. Oliy ta’lim muassasalariga talabalarni qabul qilish davlat grantlari va pullik-shartnomaviy asosda amalga oshiriladi. Oliy o‘quv yurtidan keyingi ta’lim jamiyatning oliy malakali ilmiy va ilmiy- pedagog kadrlarga bo‘lgan ehtiyojlarini qondirish, shaxsning kasb-hunar manfaatlarini qanoatlantirishga qaratilib, mustaqil tadqiqotchilik faoliyatini tashkil etish asosida amalga oshiriladi. Kadrlar malakasini oshirish va ularni qayta tayyorlash jarayonida asosiy e’tibor mutaxassislarning kasb bilimlari va ko‘nikmalarini yangilash hamda chuqurlashtirishga qaratiladi. Maktabdan tashqari ta’lim maktabdan tashqari davlat va nodavlat ta’lim muassasalarida davlat organlari, jamoat tashkilotlari, yuridik va jismoniy shaxslar tomonidan madaniy-estetik, ilmiy, texnikaviy, sport va boshqa yo‘nalishlarda yo‘lga qo‘yilib, bolalar hamda o‘smirlarning ta’limga bo‘lgan, yakka tartibdagi, Magistr ma’lum ixtisoslik bo‘yicha ta’lim olgan yuqori malakali, aspiranturaga kirish huquqiga ega mutaxassis hisoblanib, u ilm-fan sohasida, ishlab chiqarishning mas’uliyatli lavozimlarida faoliyat ko‘rsatadi Bakalavr o‘zi tanlagan soha bo‘yicha oliy ma’lumotli mutaxassis bo‘lib, davlat klassifikatorida belgilangan lavozimda ishlash huquqiga ega
Ilmiybaza.uz ortib boruvchi talab-ehtiyojlarini qondirish, ularning bo‘sh vaqti va dam olishini tashkil etish maqsadida olib borildi. Keyingi vaqtlarda ota- onalar va jamoatchilikning fikrlari va takliflari e’tiborga olinib, 2018 yil 25 yanvarda “Umumiy o‘rta, o‘rta maxsus va kasb-hunar ta’limi tizimini tubdan takomillashtirish chora-tadbirlari to‘g‘risida”gi PF-5313- sonli O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining farmoni e’lon qilindi.Unga ko‘ra; - 2018-2019 o‘quv yilidan boshlab umumiy o‘rta va o‘rta maxsus ta’limi 11 yillik muddatda; - 2019-2020 o‘quv yilidan boshlab kasbiy ta’limga umumiy o‘rta maktabni 11 sinf bitiruvchilari ixtiyoriylik asosida tegishli mutaxassislikka ega bo‘lishi uchun 6 oydan 2 yilgacha bo‘lgan muddatda o‘qishi belgilangan. O ‘ t a ’ o‘quvchilarni baholash dasturi (PISA) reytingi bo‘yicha jahonning birinchi 30 ta i l g ‘ t a ’ o ‘ t a ’ t a ’ o ‘ t a ’ o ‘ t a ’ ta’lim, umumiy o‘rta va o‘rta maxsus, kasbiy ta’lim, oliy ta’lim, oliy t a ’ t a ’ t a ’ “Oliy ta’lim tizimini yanada rivojlantirish chora – tadbirlari to‘g‘risida”gi PQ – 2909 – sonli qarori chiqarildi. Ung ko‘ra, oliy ta’lim jarayoniga zamonaviy m a ’ O ‘ t a ’ Hududlarda davlat va nodavdat oliy ta’lim muassasalari faoliyatini tashkil etish, oliy ta’lim qamrov darajasini 50 foizdan oshirish, sohada sog‘lom raqobatni Ilmiybaza.uz ortib boruvchi talab-ehtiyojlarini qondirish, ularning bo‘sh vaqti va dam olishini tashkil etish maqsadida olib borildi. Keyingi vaqtlarda ota- onalar va jamoatchilikning fikrlari va takliflari e’tiborga olinib, 2018 yil 25 yanvarda “Umumiy o‘rta, o‘rta maxsus va kasb-hunar ta’limi tizimini tubdan takomillashtirish chora-tadbirlari to‘g‘risida”gi PF-5313- sonli O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining farmoni e’lon qilindi.Unga ko‘ra; - 2018-2019 o‘quv yilidan boshlab umumiy o‘rta va o‘rta maxsus ta’limi 11 yillik muddatda; - 2019-2020 o‘quv yilidan boshlab kasbiy ta’limga umumiy o‘rta maktabni 11 sinf bitiruvchilari ixtiyoriylik asosida tegishli mutaxassislikka ega bo‘lishi uchun 6 oydan 2 yilgacha bo‘lgan muddatda o‘qishi belgilangan. O ‘ t a ’ o‘quvchilarni baholash dasturi (PISA) reytingi bo‘yicha jahonning birinchi 30 ta i l g ‘ t a ’ o ‘ t a ’ t a ’ o ‘ t a ’ o ‘ t a ’ ta’lim, umumiy o‘rta va o‘rta maxsus, kasbiy ta’lim, oliy ta’lim, oliy t a ’ t a ’ t a ’ “Oliy ta’lim tizimini yanada rivojlantirish chora – tadbirlari to‘g‘risida”gi PQ – 2909 – sonli qarori chiqarildi. Ung ko‘ra, oliy ta’lim jarayoniga zamonaviy m a ’ O ‘ t a ’ Hududlarda davlat va nodavdat oliy ta’lim muassasalari faoliyatini tashkil etish, oliy ta’lim qamrov darajasini 50 foizdan oshirish, sohada sog‘lom raqobatni
Ilmiybaza.uz yaratish, O‘zbekiston Milliy universiteti va Samarqand davlat universitetini mamlakat ta’lim muassasalarining flagmaniga aylantirish, respublikada kamida 10 ta oliy ta’lim muassasini xalqaro e’tirof etilgan ta’lim reytingining birinchi 1000 ta o‘rindagi oliy ta’lim muassasalari ro‘yxatiga, shu jumladan,O‘zbekiston Milliy universiteti va Samarqand davlat universitetini birinchi 500 ta o‘rindagi oliy ta’lim muassasalari ro‘yxatiga kiritish, oliy ta’lim muassasalarida o‘quv jarayonini bosqichma – bosqich kredit – modul tizimiga o‘tkazish kabi masalarni qamrab oldi. Ta’lim sohasidagi davlat siyosatining asosiy prinsiplari. Mustaqillik yillarida O‘zbekiston Respublikasida uzluksiz ta’limi tizimini takomillashtirish ustuvor yo‘nalish sifatida e’tirof etildi. Respublikaning “Ta’lim to‘g‘risida”gi Qonunida uzluksiz ta’lim tizimining mohiyati, yo‘nalishlari, ta’lim mazmuni, ta’limning huquqiy asoslari batafsil ochib berilgan. Ta’lim O‘zR ijtimoiy taraqqiyotida ustuvor soha deb e’tirof qilindi. Ta’lim sohasidagi davlat siyosatining asosiy tamoyillari fuqarolarning ijtimoiy kelib chiqishi, irqi, tili, e’tiqodi, ijtimoiy mavqeidan qat’iy nazar ta’lim olishda teng huquqqa ega ekanliklarini ifodalaydi. Davlat ta’limiy siyosatining asosiy prinsiplari quyidagilar: Ta’limning insonparvar va demokratik xarakterda ekanligi shaxsning ijodiy qobiliyatlarini ro‘yobga chiqarishga imkon yaratadi. Shuningdek, ta’lim jarayonida uning ma’naviy-axloqiy ehtiyojlari, xohish-istaklari va qiziqishlarini hisobga olishni nazarda tutadi. Ya’ni, ta’lim-tarbiya jarayoni shaxsni har tomonlama kamol topishini ta’minlashga yo‘naltiriladi, uning shaxsiga nisbatan hurmat bilan yondashiladi. Ta’lim mazmunining ochiqligi, o‘quv materiallari, ta’lim shakl va metodlarining xilma-xilligi, milliy-hududiy xususiyatlarning inobatga olinishi, shuningdek, tarbiya jarayonining demokratik g‘oyalarga muvofik tashkil etilishini anglatadi. Tamoyil mazmuniga ko‘ra o‘quvchilarning xohishlariga ko‘ra dars jadvaliga qo‘shimcha fanlar kiritiladi, yuqori sinflarda muayyan fanlar chuqurlashtirilib o‘rgatiladi, fakultativ mashg‘ulot va to‘garaklar tashkil etiladi, Ilmiybaza.uz yaratish, O‘zbekiston Milliy universiteti va Samarqand davlat universitetini mamlakat ta’lim muassasalarining flagmaniga aylantirish, respublikada kamida 10 ta oliy ta’lim muassasini xalqaro e’tirof etilgan ta’lim reytingining birinchi 1000 ta o‘rindagi oliy ta’lim muassasalari ro‘yxatiga, shu jumladan,O‘zbekiston Milliy universiteti va Samarqand davlat universitetini birinchi 500 ta o‘rindagi oliy ta’lim muassasalari ro‘yxatiga kiritish, oliy ta’lim muassasalarida o‘quv jarayonini bosqichma – bosqich kredit – modul tizimiga o‘tkazish kabi masalarni qamrab oldi. Ta’lim sohasidagi davlat siyosatining asosiy prinsiplari. Mustaqillik yillarida O‘zbekiston Respublikasida uzluksiz ta’limi tizimini takomillashtirish ustuvor yo‘nalish sifatida e’tirof etildi. Respublikaning “Ta’lim to‘g‘risida”gi Qonunida uzluksiz ta’lim tizimining mohiyati, yo‘nalishlari, ta’lim mazmuni, ta’limning huquqiy asoslari batafsil ochib berilgan. Ta’lim O‘zR ijtimoiy taraqqiyotida ustuvor soha deb e’tirof qilindi. Ta’lim sohasidagi davlat siyosatining asosiy tamoyillari fuqarolarning ijtimoiy kelib chiqishi, irqi, tili, e’tiqodi, ijtimoiy mavqeidan qat’iy nazar ta’lim olishda teng huquqqa ega ekanliklarini ifodalaydi. Davlat ta’limiy siyosatining asosiy prinsiplari quyidagilar: Ta’limning insonparvar va demokratik xarakterda ekanligi shaxsning ijodiy qobiliyatlarini ro‘yobga chiqarishga imkon yaratadi. Shuningdek, ta’lim jarayonida uning ma’naviy-axloqiy ehtiyojlari, xohish-istaklari va qiziqishlarini hisobga olishni nazarda tutadi. Ya’ni, ta’lim-tarbiya jarayoni shaxsni har tomonlama kamol topishini ta’minlashga yo‘naltiriladi, uning shaxsiga nisbatan hurmat bilan yondashiladi. Ta’lim mazmunining ochiqligi, o‘quv materiallari, ta’lim shakl va metodlarining xilma-xilligi, milliy-hududiy xususiyatlarning inobatga olinishi, shuningdek, tarbiya jarayonining demokratik g‘oyalarga muvofik tashkil etilishini anglatadi. Tamoyil mazmuniga ko‘ra o‘quvchilarning xohishlariga ko‘ra dars jadvaliga qo‘shimcha fanlar kiritiladi, yuqori sinflarda muayyan fanlar chuqurlashtirilib o‘rgatiladi, fakultativ mashg‘ulot va to‘garaklar tashkil etiladi,
Ilmiybaza.uz darslarning yakka va guruhli shaklda bo‘lishiga e’tibor qaratiladi. Ta’limning uzluksizligi va izchilligi uzluksiz ta’lim tizimining barcha bosqichlarida o‘qitish o‘zaro aloqadorlik, bog‘liqlik asosida yo‘lga qo‘yilishini ifodalaydi. Umumiy o‘rta ta’lim maktablarining o‘quv dasturlari akademik litsey va kasb-hunar kollejlarining, o‘z navbatida ularning o‘quv dasturlari oliy o‘quv yurti o‘quv dasturlari bilan mutanosiblikda yaratilib, biri o‘zidan avvalgi bosqichda o‘zlashtirilgan ma’lumotni boyitadi va rivojlantiradi. Umumiy o‘rta, o‘rta maxsus va kasb-hunar ta’limining majburiyligi o‘quvchilarning imkoniyatlari va qiziqishlarini hisobga olgan holda ularning jadal intellektual rivojlanishi, kasb-hunarga moyilligi, bilim va ko‘nikmalarini chuqur rivojlantirish, tanlab olingan kasb-hunar bo‘yicha bir yoki bir necha ixtisoslikni egallash imkoniyatini yaratishni ifodalaydi. O‘rta maxsus va kasb-hunar ta’limi yo‘nalishini tanlashning ixtiyoriyligi yangi turdagi o‘quv muassasalarida ta’lim olish yo‘nalishining o‘quvchi tomonidan ixtiyoriy tanlanishi mumkinligini anglatadi. Akademik litsey yoki kasb-hunar kollejida ta’lim olishni o‘quvchilar o‘z iqtidorlari va xohish-istaklariga ko‘ra tanlaydilar. Ta’lim tizimining dunyoviy xarakterda ekanligi mamlakatda ta’lim taraqqiyotining rivoji ilmiy asoslarga ega bo‘lib, u fan-texnika, madaniyatning yutuqlariga bog‘liq holda rivojlanib borishini anglatadi. O‘zRning “Ta’lim to‘g‘risida”gi Qonuni (4-modda)da fuqarolar millati, tili, jinsi, yoshi, diniy e’tiqodi, ijtimoiy kelib chiqishi, mavqei, xizmat turi, turar joyi, respublika hududida qancha vaqt yashayotganligidan qat’iy nazar bilim olish huquqiga egaliklari aytiladi. Davlat ta’lim standartlari doirasida ta’lim olishning hamma uchun ochiqligi tamoyili aynan mana shu holatni yoritishga xizmat qiladi. Ushbu tamoyil, shuningdek, chet ellik fuqarolarning respublika hududida xalqaro shartnomalarga muvofiq bilim olish huquqiga egaliklarini ham ifodalaydi. O‘zRda istiqomat qilayotgan fuqaroligi bo‘lmagan shaxslar bilim olishda respublika fuqarolari bilan teng huquqlarga ega bo‘ladilar. Ilmiybaza.uz darslarning yakka va guruhli shaklda bo‘lishiga e’tibor qaratiladi. Ta’limning uzluksizligi va izchilligi uzluksiz ta’lim tizimining barcha bosqichlarida o‘qitish o‘zaro aloqadorlik, bog‘liqlik asosida yo‘lga qo‘yilishini ifodalaydi. Umumiy o‘rta ta’lim maktablarining o‘quv dasturlari akademik litsey va kasb-hunar kollejlarining, o‘z navbatida ularning o‘quv dasturlari oliy o‘quv yurti o‘quv dasturlari bilan mutanosiblikda yaratilib, biri o‘zidan avvalgi bosqichda o‘zlashtirilgan ma’lumotni boyitadi va rivojlantiradi. Umumiy o‘rta, o‘rta maxsus va kasb-hunar ta’limining majburiyligi o‘quvchilarning imkoniyatlari va qiziqishlarini hisobga olgan holda ularning jadal intellektual rivojlanishi, kasb-hunarga moyilligi, bilim va ko‘nikmalarini chuqur rivojlantirish, tanlab olingan kasb-hunar bo‘yicha bir yoki bir necha ixtisoslikni egallash imkoniyatini yaratishni ifodalaydi. O‘rta maxsus va kasb-hunar ta’limi yo‘nalishini tanlashning ixtiyoriyligi yangi turdagi o‘quv muassasalarida ta’lim olish yo‘nalishining o‘quvchi tomonidan ixtiyoriy tanlanishi mumkinligini anglatadi. Akademik litsey yoki kasb-hunar kollejida ta’lim olishni o‘quvchilar o‘z iqtidorlari va xohish-istaklariga ko‘ra tanlaydilar. Ta’lim tizimining dunyoviy xarakterda ekanligi mamlakatda ta’lim taraqqiyotining rivoji ilmiy asoslarga ega bo‘lib, u fan-texnika, madaniyatning yutuqlariga bog‘liq holda rivojlanib borishini anglatadi. O‘zRning “Ta’lim to‘g‘risida”gi Qonuni (4-modda)da fuqarolar millati, tili, jinsi, yoshi, diniy e’tiqodi, ijtimoiy kelib chiqishi, mavqei, xizmat turi, turar joyi, respublika hududida qancha vaqt yashayotganligidan qat’iy nazar bilim olish huquqiga egaliklari aytiladi. Davlat ta’lim standartlari doirasida ta’lim olishning hamma uchun ochiqligi tamoyili aynan mana shu holatni yoritishga xizmat qiladi. Ushbu tamoyil, shuningdek, chet ellik fuqarolarning respublika hududida xalqaro shartnomalarga muvofiq bilim olish huquqiga egaliklarini ham ifodalaydi. O‘zRda istiqomat qilayotgan fuqaroligi bo‘lmagan shaxslar bilim olishda respublika fuqarolari bilan teng huquqlarga ega bo‘ladilar.
Ilmiybaza.uz Ta’lim dasturlarini tanlashga yagona va tabaqalashtirilgan yondashuv. O‘zRning “Ta’lim to‘g‘risida”gi Qonuni (7-modda)da o‘z ifodasini topgan. Davlat ta’lim standartlari (DTS) umumiy o‘rta, o‘rta maxsus kasb-hunar va oliy ta’lim mazmuni, sifatiga qo‘yiladigan talablarni belgilab beradi. Davlat ta’lim standartlarini bajarish barcha ta’lim muassasalari uchun majburiydir. Biroq, ta’lim muassasalari DTS asosida o‘quv dasturlari variantini ishlab chiqib, undan foydalanishlari mumkin. Bilimli bo‘lishni va iste’dodni rag‘batlantirish ta’lim sohasidagi davlat siyosatining asosiy tamoyillaridan biri sanalib, ta’limning barcha bosqichlarida bu tamoyilga to‘la amal qilinadi. Ta’lim oluvchilarning iste’dod va qobiliyatlari davlat tomonidan moddiy va ma’naviy jihatdan rag‘batlantirilib boriladi. Ta’lim tizimida davlat va jamiyat boshqaruvini uyg‘unlashtirish ta’limni tashkil etish, sifatini oshirish, bunda davlat va jamiyatning hamkorlikka erishishni nazarda tutadi. Ta’lim tizimida davlat va jamiyat boshqaruvi ta’lim samaradorligini oshirishga zamin yaratadi. Bugungi kunda ta’lim sohasidagi davlat siyosatining asosiy prinsiplari ham quyidagicha belgilab berildi: Ta’lim va tarbiya uyg‘unlikda olib borilishi; ta’lim va tarbiyaning insonparvar demokratik xususiyatga egaligi; ta’limning uzluksizligi, uzviyligi va izchilligi; 12 yillik (6 yoshdan 7 yoshgacha bolalar bir yil davomida umumiy o‘rta ta’limga tayyorlash hamda 11 yillik umumiy o‘rta va o‘rta maxsus) ta’limning majburiyligi; ta’lim tizimining dunyoviy xarakterga egaligi, davlat ta’lim standartlari va davlat ta’lim talablari doirasida ta’lim olishning hamma uchun ochiqligi; ta’lim dasturlarini tanlashga yagona va tabaqalashtirilgan yondashuv; bilimli bo‘lish va ist’edodni rag‘batlantirish; insonning butun hayoti davomida ta’lim olishi; jamiyatda pedagog xodimlar ijtimoiy himoyasining kafolatlanganligi; ta’lim tizimida davlat va jamoat boshqaruvini uyg‘unlashtirish. Ilmiybaza.uz Ta’lim dasturlarini tanlashga yagona va tabaqalashtirilgan yondashuv. O‘zRning “Ta’lim to‘g‘risida”gi Qonuni (7-modda)da o‘z ifodasini topgan. Davlat ta’lim standartlari (DTS) umumiy o‘rta, o‘rta maxsus kasb-hunar va oliy ta’lim mazmuni, sifatiga qo‘yiladigan talablarni belgilab beradi. Davlat ta’lim standartlarini bajarish barcha ta’lim muassasalari uchun majburiydir. Biroq, ta’lim muassasalari DTS asosida o‘quv dasturlari variantini ishlab chiqib, undan foydalanishlari mumkin. Bilimli bo‘lishni va iste’dodni rag‘batlantirish ta’lim sohasidagi davlat siyosatining asosiy tamoyillaridan biri sanalib, ta’limning barcha bosqichlarida bu tamoyilga to‘la amal qilinadi. Ta’lim oluvchilarning iste’dod va qobiliyatlari davlat tomonidan moddiy va ma’naviy jihatdan rag‘batlantirilib boriladi. Ta’lim tizimida davlat va jamiyat boshqaruvini uyg‘unlashtirish ta’limni tashkil etish, sifatini oshirish, bunda davlat va jamiyatning hamkorlikka erishishni nazarda tutadi. Ta’lim tizimida davlat va jamiyat boshqaruvi ta’lim samaradorligini oshirishga zamin yaratadi. Bugungi kunda ta’lim sohasidagi davlat siyosatining asosiy prinsiplari ham quyidagicha belgilab berildi: Ta’lim va tarbiya uyg‘unlikda olib borilishi; ta’lim va tarbiyaning insonparvar demokratik xususiyatga egaligi; ta’limning uzluksizligi, uzviyligi va izchilligi; 12 yillik (6 yoshdan 7 yoshgacha bolalar bir yil davomida umumiy o‘rta ta’limga tayyorlash hamda 11 yillik umumiy o‘rta va o‘rta maxsus) ta’limning majburiyligi; ta’lim tizimining dunyoviy xarakterga egaligi, davlat ta’lim standartlari va davlat ta’lim talablari doirasida ta’lim olishning hamma uchun ochiqligi; ta’lim dasturlarini tanlashga yagona va tabaqalashtirilgan yondashuv; bilimli bo‘lish va ist’edodni rag‘batlantirish; insonning butun hayoti davomida ta’lim olishi; jamiyatda pedagog xodimlar ijtimoiy himoyasining kafolatlanganligi; ta’lim tizimida davlat va jamoat boshqaruvini uyg‘unlashtirish.