Ilmiybaza.uz O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASINING TASHKIL TOPISHI VA UNING TARIXIY AHAMIYATI. O’ZBEKISTONNING O’ZIGA XOS ISTIQLOL VA TARAQQIYOT YO’LI Reja: 1. Mustaqillik arafasida respublikadagi ijtimoiy –iqtsodiy va siyosiy ahvol. 2. O‘zbekiston siyosiy tizimidagi o‘zgarishlar. 3. O‘zbekiston Respublikasining Davlat mustaqilligi e’lon qilinishi va uning olamshumul ahamiyati. 4. Mustaqil O‘zbekiston davlatining yuzaga kelishi va mustahkamlanishida Islom Karimovning tarixiy xizmatlari 5. Mustaqil taraqqiyotning dastlabki bosqichidagi muammolar. O’zbekistonning o’ziga xos taraqqiyot yo’lini tanlashi. 6. Taraqqiyotning “O’zbek modeli” va uning o’ziga xos xususiyatlari. O’zbekistonning ijtimoiy-siyosiy rivojlanish strategiyasi: yangilanish va taraqqiyot yo’li. 7. O’zbekistonning iqtisodiy mustaqilligini ta’minlashga qaratilgan strategiya asoslari. Mustaqillik – me’yoriy-huquqiy asoslarining yaratilishi. 8. Davlat ramzlari. O’zbekiston Respublikasi Konstitusiyaning qabul qilinishi va uning tarixiy ahamiyati Ilmiybaza.uz Tayanch iboralar: Sobiq sovet Ittifoqini saqlab qolish haqidagi harakatlar. 1991 yil 19-21 avgustda Moskvada davlat to‘ntarishiga bo‘lgan urinish. Favqulodda holat davlat qo‘mitasining tuzilishi (FHDQ) O‘zbekistonning mustaqillik yo‘li to‘g‘risidagi bayonoti. O‘zbekiston mustaqil davlat. O‘zbekiston Oliy Kengashining 1991 yil 31 avgustdagi XII chaqiriq VI sessiyasi. O‘zbekiston Respublikasining Davlat mustaqilligi asoslari to‘g‘risidagi qonunning qabul qilinishi va uning tarixiy ahamiyati. «Mustaqillik», «suverenitet», «erkinlik» tushunchalari aynan o‘xshash, bir xildagi tushunchalar sifatida talqin etiladi va bular davlat o‘zining ichki va tashqi siyosatini yurgizishda, davlat qurilishini, hokimiyat va muhim boshqaruv tizimlarini belgilashda hech kimga tobe bo‘lmagan oliy huquqga ega ekanligini, hududning daxlsizligini va unda joylashgan barcha ishlab chiqarish korxonalari, tabiiy boyliklar madaniy qadriyatlardan foydalanish va tasarruf etishga xech qanday cheklanmagan huquqni bildiradi. SHunday bo‘lsa ham, xalqaro va davlat ichkarisidagi siyosiy tajribalar, bu tushunchalardagi bir qadar izchil bosqichma-bosqichlikni va ularning muayyan siyosiy-iqtisodiy belgilar va alomatlar bilan shartli bog‘lanishini ko‘rsatib beradi. № Mustaqillik Suverinitet Erkinlik Siyosiy jihatdan Iqtisodiy jihatdan 1. O‘zining ijtimoiy siyosiy qurilishini belgilashda, ichki va tashqi siyosatini yurgizishda davlatning hech kimga qaram tobe bo‘lmaganligini bildiradi. Barcha ishlab chiqarish, ilmiy-texnik kuch - qudrat va imkoniyatlarga, tabiiy boyliklarga to‘la egalik qilish huquqi. Xalqaro munosabatlarda teng huquqli sub’ekt, xalqaro tashkilotlarda, ikki va ko‘p tomonlama davlatlararo munosabatlar o‘rnatish, to‘la huquqli vakolatlilik. 2. Davlat ramzlari Gerb (davlat tamg‘asi), bayroq, madxiya. Davlat boshlig‘i Jahon hamjamiyati davlatlari tomonidan tan olinishi. Ilmiybaza.uz Yuqorida ko‘rsatib berilgan jadvaldan ko‘rinadiki, mustaqillikni e’lon qilinishi uning amalda tashkil topishi, mustahkamlanishi va rivojlanishi-murakkab ko‘p qirrali, mas’uliyatli, bosqichma-bosqichli jarayon bo‘lib, ijtimoiy-siyosiy, iqtisodiy, huquqiy va ma’naviy jihatdan ulkan masalalarni hal etish bilan bog‘liqdir. O‘zbekiston Respublikasi birinchi Prezidenti Islom Karimov o‘zining «O‘zbekistonning o‘z istiqlol va taraqqiyot yo‘li» (1992 yil) nomli asarida yuqoridagi fikrlarimizni tasdiqlab shunday degan edi: «O‘zbek xalqining ajralmas huquqi o‘z taqdirini o‘zi belgilash huquqi ruyobga chiqarildi. 1991 yilning 31 avgustida O‘zbekiston Respulikasining mustaqilligini e’lon qildi. Muqaddas orzu ushaldi, O‘zbekiston tinch parlament yo‘li bilan o‘zining haqiqiy davlatchiligiga erishdi. Bu xalqning ko‘p asrlik tarixida buyuk voqeadir. «O‘zbekiston Respublikasining davlat mustaqilligi asoslari to‘g‘risida»gi konstitutsiyaviy qonunda respublikadagi ko‘p millatli aholining xohish-irodasi mustahkamlanib qo‘yildi va umumxalq, referendumi buni 3 Davlat mukofotlari Milliy valyuta jahon va davlatlararo xalq, xo‘jaligida ishtirok etish. BMT va boshqa xalqaro tashkilotlarga a’zolik. 4. O‘z kuchlari va aholining hayot faoliyatini ta’minlash. Boshqa davlatlar bilan diplomatik munosabatlar o‘rnatish. 5. Mulkchilik shakllari va munosabatlarini qonunchilik yo‘li bilan belgilash. Eng muhim xalqaro bitim, shartnoma va kelishuvlarga qo‘shilish. 6. Jahon bozorida ikki va ko‘p tomonlama iqtisodiy munosabatlarda teng huquqli hamkorlik qilish. Ilmiybaza.uz qat’iy tasdiqladi. Bu tarixiy voqea davlatimiz yilnomasiga zarhal harflar bilan yozib qo‘yildi. 1991 yil 19-20 avgust kunlari Moskvada davlat to‘ntarishi qilishga urinib ko‘rildi. Favqulodda Holat Davlat Qo‘mitasi (FHDQ) tuzilib, SSSRning Prezidenti M.S.Gorbachev zo‘ravonlik bilan o‘z vazifasidan chetlashtirildi. Fitnachilar Prezident vakolatlari vitse-prezident G.YAnaevga o‘tkazilganligini e’lon qildilar. Ularning maqsadlari ittifoq hududida yashovchi barcha xalqlarning mustaqillikni qo‘lga kiritishlariga, o‘z taqdirlarini o‘zlari hal qilishlariga yo‘l qo‘ymaslik edi. O‘zbekistonning birinchi Prezidenti I.Karimov Hindiston safaridan qaytishi bilanoq, 19 avgustь kuni kechqurun Toshkent shahrining faolllari bilan uchrashib, qat’iy tarzda O‘zbekiston nuqtai-nazarini ma’lum qildi. Respublika rahbariyati markazdan yuboriladigan va qonunga xilof bo‘lgan har qanday ko‘rsatmalarini bajarishni man etdi. 20 avgustda O‘zbekiston SSR Prezidenti huzuridagi Vazirlar Mahkamasining Qoraqalpog‘iston Respublikasi, viloyatlar va Toshkent shahri rahbarlari ishtirokida qo‘shma majlisi bo‘ldi. Unda fitna munosabati bilan vujudga kelgan vaziyat muhokama qilinib, O‘zbekistonning mustaqillikka erishish yo‘li o‘zgarmasligi haqida Bayonot qabul qilindi. Bayonotda respublikada vaziyat barqaror ekanligi va favqulodda holat joriy etishga hojat yo‘qligi ta’kidlandi. Unda tinchlik va osoyishtalikni saqlash, har qanday ig‘vogorona harakatlarning oldini olish, hamma joyda qattiq intizom va tartibni saqlash vazifalari ilgari surildi. Bayonotda O‘zbekiston Mustaqillik Deklaratsiyasi qoidalarini amalga oshirish yo‘lidan boraveradi, deb ko‘rsatildi. SHu kuni O‘zbekiston SSR Prezidenti I. Karimov Respublika ahliga murojaat bilan chiqdi. Murojaatda O‘zbekistonning o‘z mustaqilligiga erishish yo‘li qat’iy ekanligi yana bir bor alohida uqtirildi. Jumladan, unda «O‘zbekiston jumhuriyati, uning rahbariyati qayta qurish davrida ham hech qachon birovning gapiga kirib ish tutgan emas. Markazdan, boshqa ba’zi bir jumhuriyatlardan qanday qarorlar chiqmasin, va’dalar berilmasin, har qanday chaqiriqlar, Ilmiybaza.uz da’vatlar, yo‘l-yo‘riq ko‘rsatishda harakatlar bo‘lmasin biz o‘zimiz tanlagan yo‘limizdan va belgilab olgan maqsadimizdan qaytganimiz yo‘q. Bu yo‘l bizning xalqimiz tarixiga, urf-odatlariga, tabiatimiz shart-sharoitlariga, xullas, xalqimiz manfaatlariga mos yo‘ldir» deb qat’iy ta’kidladi. SHuningdek, turli ijtimoiy siyosiy guruhlar o‘rtasidagi ixtiloflarni hal etish uchun kuch ishlatish, eng avvalo harbiy kuch ishlatish ochiq-oydin qoralandi. Prezident xalqni og‘ir sinovlardan o‘tayotgan bir paytda sabr-toqatli, bardoshli va vazmin bo‘lishga, tinchlikni saqlash maqsadida jipslashishga chaqirdi. 1991 yil 21 avgust kuni O‘zbekiston Prezidentining farmoni bilan Favqulodda Holat Davlat Qo‘mitasining (GKCHP) O‘zbekiston Konstitutsiyasi hamda qonunlariga zid keladigan qarorlari va farmonlari noqonuniy deb e’lon qilindi. I.Karimov Favqulodda holat davlat qo‘mitasi (GKCHP) faoliyatiga o‘z munosabatini bildirmagan, qo‘rqoq va prinsipsiz mavqeida turgan KPSS Markaziy Qo‘mitasi byurosi va Markaziy nazorat komissiyasini Kommunistlarning sha’ni va qadr-qimmatini zarba ostiga qo‘yganini qoraladi. Buning ustiga respublika kommunistlarini chalg‘itishga va davlat to‘ntarishini qo‘llab-quvvatlashga majbur qilishga urinish bo‘lganini oshkora aytdi. I.Karimov bundan buyon KPSS Markaziy Qo‘mitasi Siyosiy Byurosining tarkibida qola olmasligi to‘g‘risida bayonot berdi. Mazkur bayonotni O‘zbekiston Kompartiyasi Mrkaziy Qo‘mitasi byurosi va Markaziy nazorat komissiyasi rayosati ma’qulladi. O‘zbekiston Prezidentining 1991 yil 25 avgustdagi Farmoniga binoan Respublika ichki ishlar vazirligi va Davlat xavfsizligi qo‘mitasi (KGB) qonuniy ravishda O‘zbekiston tasarrufiga olindi. Respublika hududida joylashgan SSSR ichki ishlar vazirligi, Davlat Xavfsizlik qo‘mitasi, prokuraturasi, adliya organlari, ichki qo‘shinlar, Turkiston harbiy okrugi qismlari va boshqa qo‘shilmalar partiyadan butunlay holi qilindi. Markaz va respublikalar o‘rtasidagi munosabatlar tobora taranglashib, markaz muhim boshqaruv qobiliyatini yo‘qotgan, har bir mintaqa, har bir respublika o‘z holiga tashlab qo‘yilgan bir sharoitda tarixiy vaziyatni to‘g‘ri baholay bilish qobiliyatiga ega bo‘lgan O‘zbekiston prezidenti I.Karimov Oliy Ilmiybaza.uz Kengash sessiyasini chaqirish va unda O‘zbekiston mustaqilligi haqida qonun qabul qilishni talab qildi. CHunki har bir milliy respublikaning chinakam teng huquqliligi va mustaqilligi ta’minlangandagina tanazzuldan chiqish mumkin edi. Buning uchun haqiqiy mustaqillik yo‘lidagi barcha to‘siqlar, olib tashlanishi, har bir respublika so‘zda emas, amalda tenglar orasida teng bo‘lishi lozim. Respublika Oliy Kengashi 1991 yil 26 avgust kuni O‘zbekistonning davlat mustaqilligi to‘g‘risida qonun loyihasini tayyorlash hamda 31 avgustda Oliy Kengash sessiyasini chaqirishga qaror qildi. O‘zbekiston Kompartiyasi Markaziy Qo‘mitasi va Markaziy Nazorat qo‘mitasining 1991 yil 28 avgustda bo‘lib o‘tgan qo‘shma Plenumi Respublika kompartiyasining KPSS MK bilan har qanday aloqasini to‘xtashishga, KPSSning barcha tashkilotlaridan chaqirib olishga uning o‘z vakillarini chiqarib olishga qaror qiladi. Ana shunday vaziyatda O‘zbekiston Oliy Kengashining XII-chaqiriq navbatdan tashqari oltinchi sessiyasi 1991 yil 31 avgust kuni o‘z ishini boshladi. O‘zbekistonning mustaqil davlat deb e’lon qilinishida mazkur sessiya katta tarixiy ahamiyat kasb etishini alohida ta’kidlash lozim. Unda «O‘zbekiston Respublikasining "Davlat mustaqilligi to‘g‘risida» hamda «O‘zbekiston respublikasining Davlat bayrog‘i to‘g‘risida»gi masalalar kun tartibiga qo‘yilib, qizg‘in muhokama qilindi. O‘zbekiston Respublikasining davlat mustaqilligi to‘g‘risida birinchi Prezidentimiz Islom Karimov ma’ruzasi tinglandi. U o‘z nutqida 1991 yil o‘rtalarida markaziy xukumat olib borayotgan ichki siyosatni tahlil qildi. 19-21 avgust kunlari Moskvada Favqulotda holat Davlat qo‘mitasi (GKCHP) a’zolarining odamlar boshiga azob-uqubatlar solish, butun xalqlarning ozodligini, respublikalar mustaqilligini yana kishanlamoqchi bo‘lganliklarini xalqqa ro‘yi-rost bildirdi. Alg‘ov-dalg‘ovli kunlarda ham O‘zbekistonning o‘z yo‘li va maqsadi borligi bu xalq, manfaatiga mos yo‘l ekanligi, qanday sharoit bo‘lmasin, undan qaytmasligi aytildi. Ilmiybaza.uz Birinchi Prezidentimiz o‘z ma’ruzasida mustaqil davlatlar maqomiga to‘xtalib quyidagilarni ta’kidladi: «Bo‘lajak mustaqil davlatlar erkin, mustaqil va teng huquqli bo‘lib qolishlari, o‘zlarining milliy davlat tuzish, tashqi bozorga chiqish, o‘zi ma’qul topgan barcha mamlakatlar bilan xalqaro munosabat o‘rnatish, diplomatik konsullik aloqalari masalalarini mustaqil hal etishlari kerak. YAna ta’kidlab aytaman bu hech kimning buyrug‘isiz va aralashuvisiz mustaqil amalga oshirilishi kerak. Mana shu sharoitga, sabablarga asoslanib, xalqimiz hohish-irodasini bajo keltirib, Oliy Kengash diqqatiga faqat bir masalani qo‘ymoqchiman: O‘zbekistonning mustaqilligi haqidagi qonunni muhokama etish va uni qabul qilishni taklif etaman. Bu qonunda qadimiy va yangilanayotgan diyorimizda istiqomat qilayotgan barcha kishilarning hohish-irodasi o‘z ifodasini topgan. Xalqimizning bu ezgu hohish-irodasi biz uchun muqaddasdir. Oliy kengash deputatlari moddama-modda muhokamadan so‘ng O‘zbekiston Respublikasining davlat mustaqilligi to‘g‘risidagi qonunni qabul qildilar. O‘zbekiston SSRning nomi O‘zbekiston respublikasi deb o‘zgartirildi. So‘ngra «O‘zbekiston Respublikasining Davlat mustaqilligi to‘g‘risida Oliy Kengash bayonoti» qabul qilindi. Oliy Kengash mazkur Bayonot orqali xalqaro-huquq xujjatlarida qayd etilgan o‘z taqdirini o‘zi belgilash huquqiga asoslanib, respublika xalqlarining taqdiri uchun butun ma’suliyatni anglab O‘zbekistonning davlat mustaqilligini va ozod suveren davlat O‘zbekiston respublikasi tashkil etilganligini tantanali ravishda e’lon qildi. Oliy Kengash sessiyasida «O‘zbekiston respublikasining Davlat mustaqilligini e’lon qilish to‘g‘risida» qaror qabul qildi. Qarorda 1-sentyabrь O‘zbekiston Respublikasining mustaqillik kuni deb" belgilansin va 1991 yildan boshlab bu kun bayram va dam olish kuni deb e’lon qilinsin, deb qat’iy belgilab qo‘yildi. O‘zbekiston Respublikasi mustaqilligi haqidagi bu xujjatlar o‘zbek xalqining asriy orzusi ruyobga chiqqanligining huquqiy ifodasi bo‘ldi. «O‘zbekiston Respublikasining Davlat Mustaqilligi asoslari to‘g‘risida»gi qonun g‘oyat katta ahamiyatga ega bo‘lganligi uchun bu muhim hujjat haqida Ilmiybaza.uz batafsil to‘xtab o‘tish lozim. Mazkur qonun asosida O‘zbekistonning huquqiy holati tubdan o‘zgardi. O‘z mohiyatiga ko‘ra bu hujjat respublika uchun vaqtincha konstitutsiya rolini o‘ynaydigan bo‘ldi. 17 moddadan iborat ushbu qonun suveren O‘zbekiston Respublikasining asosiy belgilarini aniqlab berdi. 1-Moddada, O‘zbekiston Respublikasi o‘z tarkibidagi Qoraqalpog‘iston respublikasi bilan birga mustaqil demokratik davlat deb e’lon qilindi. 2-Moddada, O‘zbekiston Respublikasining suveren ekanligi va u respublika davlat hokimiyatining birdan-bir sohibi ekanligi ta’kidlandi. 3-Modda, O‘zbekiston Respublikasining to‘la davlat hokimiyatiga egaligi, o‘zining milliy davlat va ma’muriy-hududiy tuzilishini, hokimiyat va muhim boshqaruv idoralari tizimini mustaqil belgilashi qonunlashtirildi. 5-Modda, O‘zbekiston Respublikasida Konstitutsiya, uning qonunlari ustun ekanligi va davlat idoralarining tizimi, hokimiyatni qonun chiqaruvchi, ijroya va sud hokimiyatiga ajratish tartibi belgilandi. 8-12-14 moddalar, O‘zbekiston mustaqilligining iqtisodiy asoslari izohlab berildi. 13-14 moddalar, O‘zbekistonning tashqi siyosiy, iqtisodiy asoslari izohlab berildi. 15-moddada, O‘zbekiston Respublikasi hududida inson huquqlari umumiy deklaratsiyaga muvofiq holda respublika fuqaroligi joriy etildi. Fuqarolar millati, elati, ijtimoiy kelib chiqishi, qaysi dinga mansubligidan qat’iy nazar, bir xil huquqlarga egaligi va ular Respublika Konstitutsiyasi qonunlari himoyasida bo‘lishlari qonunlashtirildi. 16-Moddada, davlat ramzi bo‘lgan gerb, bayroq va madhiya hamda davlat tili haqida gapiriladi. 17-moddada, O‘zbekistonning Qoraqalpog‘iston bilan munosabatlari xususida so‘z borib, O‘zbekiston Qoraqalpog‘istonning hududiy yaxlitligini tan olishi haqida fikr yuritiladi. Uning O‘zbekiston tarkibida ekanligi e’tirof etiladi. (Bu moddada O‘zbekiston va Qoraqalpog‘iston munosabatlari ikki Ilmiybaza.uz tomonlama tenglik asosida tarkib topishi kerakligi qonunlashtirilgan). SHuningdek, bu moddada Qoraqalpog‘iston Respublikasi O‘zbekiston Respublikasi tarkibidan tegishli qonunlar asosida chiqib ketishi mumkinligi ham e’tirof etilgan. Bunday qonunning qabul qilinishi mustaqillik davrida qo‘lga kiritilgan yutuqlarning natijasi hisoblanadi. Bu esa huquqiy, iqtisodiy hamda ma’naviy-axloqiy munosabatlar natijasi sifatida muhim ahamiyatga ega. SHuning uchun ham ushbu qonunga O‘zbekiston Respublikasi Oliy Kengashining 1991 yil 30 sentyabrda bo‘lib o‘tgan XII sessiyasida qabul qilingan qarori bilan konstitutsiyaviy qonun maqomi berildi. Jumladan, unda shunday deyiladi: 1. «O‘zbekiston Respublikasining davlat mustaqilligi asoslari to‘g‘risida» 1991 yil 31 avgustda qabul qilingan O‘zbekiston Respublikasining qonuniga konstitutsiyaviy maqom berilsin. 2. O‘zbekiston Respublikasining amaldagi konstitutsiyasi moddalariga «O‘zbekiston Respublikasining Davlat mustaqilligi asoslari to‘g‘risida»gi qonunning moddalariga zid kelgan hollarda mazkur qonunga amal qilinsin». SHu tariqa qonun tarzida huquqiy jihatdan rasmiylashtirilgan O‘zbekiston mustaqilligi barcha dillarni quvonchlarga to‘ldirdi. Oliy Kengashda Davlat ramzlari haqidagi masala ham ko‘rildi va quyidagi qaror qabul qilindi: SHu tariqa, xalqimizning asriy orzusi, umidlari ushaldi va ro‘yobga chiqdi. Uzoq yillar davom etgan kurash natijalarida mamlakatimiz, xalqimiz siyosiy mutelik, asoratidan qutildi. Dunyo xaritasida yana bitta- mustaqil davlat O‘zbekiston Respublikasi paydo bo‘ldi. O‘zbekiston tarixida yangi davr milliy istiqlol davri boshlandi. O‘zbekiston uchun mustaqil ichki va tashqi siyosat yuritish, xalqimiz uchun o‘z taqdirini o‘zi belgilash, o‘zlari uchun munosib turmush sharoiti yaratish imkoniyati vujudga keldi. Ilmiybaza.uz 1. O‘zbekiston mustaqillikka erishganidan keyin davlat muhim boshqaruvining yangi, zamonaviy va samarali tizimi shakllana boshladi. Prezidentlik Respublika boshqaruvi mazkur tizim o‘zagini tashkil etdi. 1991 yil oxirida O‘zbekiston hayotida tom ma’noda ulkan tarixiy voqea sodir bo‘ldi. O‘zbekiston Respublikasi Oliy Kengashining VIII sessiyasida «O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti saylovi to‘g‘risida» qonun qabul qilindi. Qonunda O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti etib yoshi 35 dan kam bo‘lmagan va yoshi 65 dan ortiq bo‘lmagan kishi saylanish huquqiga ega bo‘lgan O‘zbekiston fuqarosi saylanishi mumkindeb belgilandi. O‘zbekiston Prezidenti 5 yil muddatga saylanadi, bir fuqaroning o‘zi ketma- ket ikki muddatdan ortiq O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti bo‘lishi mumkin emas, deb belgilab qo‘yildi. 1991 yil 29 dekabrda xalqimiz uzoq yillik mustamlakachilikdan so‘ng tom ma’nodagi mustaqillik ramzi sifatida birinchi bor umumxalq hohish-irodasi bilan mustaqil O‘zbekiston Respublikasi Prezidentini sayladi. Bu tarixiy voqea juda katta mehnat, siyosiy faolllik, milliy yaxlitlik, g‘oyalar va maqsadlar mushtarakligi mahsuli bo‘ldi. Bu sharafli ishni Markaziy saylov komissiyasi berdi, 13-saylov okrugi va qariyib 7 mingta uchastka saylov komissiyasi amalga oshirdi. Asosiy vazifa O‘zbekiston Respublikasi Prezidentini saylash haqidagi qonun talablarini og‘ishmay amalga oshirish, bir tomondan millionlab fuqarolarga o‘z konstitutsiyaviy huquqidan foydalanishga, ikkinchi tomondan prezidentlikka nomzodalarga ularning saylovoldi kurashida teng sharoit yaratib berishdan iborat edi. Saylovga tayorgarlik jarayonida Markaziy saylov komissiyasi eng avvalo saylovga doir barcha hujjatlarni markazlashtirgan holda tayyorlash va joylarga o‘z vaqtida etkazish choralarini ko‘rdi. Bu vazifa muvaffaqiyatli hal etildi. Xususan Prezident sayloviga doir byulletenlar barcha saylovchilarga etadigan miqdorda 11 mln. nushada qilib chop etildi. Prezidentlikka nomzodlarning har birining saylovoldi dasturlari aks ettirilgan 3001 ming nusxadan iborat plakatlari nomzodlarning 40 ming nusxada Ilmiybaza.uz saylovchilarga murojaatnomalari chop etildi. Markaziy saylov komissiyasi saylovoldi kompaniyasida nomzodlar uchun teng sharoit yaratish, ularga o‘z saylovoldi dasturlarini ommaga namoyon qilishi uchun teng imkon yaratish masalalariga Prezidentlik saylovi haqidagi qonun talablaridan kelib chiqqan holda alohida e’tibor berildi. Umumxalq Prezident saylovi mamlakat tarixida ilk bor o‘tayotganini saylovchilarimizda hali etarli tajriba va ko‘nikma yo‘qligini inobatga olib, bu tadbirni uyushqoqlik bilan ko‘tarinki ruhda o‘tkazish maqsadida faolllar keng ko‘lamda jalb qilindi. Saylov komissiyalari ishida 75 mingdan ziyod kishi qatnashdi. Saylov komissiyalariga yordam tariqasida Oliy kengash va mahalliy kengashlar deputatlari keng faoliyat ko‘rsatishdi. O‘zbekiston Respublikasi saylovlari muqobillik asosida o‘tdi. Oliy lavozimga ikki nomzod O‘zbekiston XDP va O‘zbekiston kasaba uyushmalari federatsiya nomzodi I. Karimov va «Erk» Demokratik partiyasi vakili Saloy Madaminov (Muhammad Solix) nomzodi qo‘yildi. Saylovlar yakuniga. Ko‘ra 86% 914 ming 136 kishi yoki ovoz berishda qatnashganlarning 86% I.Karimov nomzodini, 1 mln. 220 ming 474 saylovchi (12,3) Saloy Madaminov nomzodini yoqlab ovoz berdi. Markaziy saylov komissiyasi majlis bayonlarini ko‘rib chiqib, O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti saylovi to‘g‘risidagi qonunning 35-moddasiga asosan I.Karimov 1991 yil 29 dekabrdan O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti lavozimiga saylandi. O‘zbekiston Respublikasi Birinchi Prezidenti I.Karimov o‘z vazifasini bajarishga kirishdi. O‘zbekiston Oliy Kegashining 1992 yil 4-yanvarda bo‘lgan navbatdan tashqari IX sessiyasida I.Karimov qasamyod qildi. SHuni alohida ta’kidlash joizki, Respublikaning barcha hududlarida saylov uyushqoqlik bilan, qonunlarga qat’iy amal qilingan holda saylovchilarning yuksak faolligida o‘tdi. Saylov puxta tashkil e’tilgani, saylovlarning o‘tkazilishi va uning natijalarini hisoblab chiqish uchun qonun asosida adolatli tashkil etilgani MDH mamlakatlari, shuningdek AQSH, Turkiya va Malaziyadan hamda bir qator xalqaro tashkilotlardan kelgan mustaqil Ilmiybaza.uz kuzatuvchilar tomonidan e’tirof etildi. Saylovlar natijalari o‘zbek xalqining mustaqil taraqqiyotini va rivojlanishini, yutuqlarini I.Karimov shaxsi, uning dono siyosati, tashabbuskorligi va fidoiyligi bilan bog‘lashning yaqqol dalili edi. 2. Mamlakatimizda amalga oshirilayotgan tub islohotlarning natijasida davlatimizning xalqaro maydondagi obro‘-e’tiborini jahon taraqqiyotiga qo‘shayotgan munosib hissasini mamlakat fuqarolari ham xorijdagi siyosatdonlar va davlat arboblari ham tan olmoqda. Tarixan g‘oyat qisqa muddatda qo‘lga kiritilgan yutuqlar mazmun-mohiyati va ko‘lami bilan bir necha o‘n yilliklarga teng. Zotan qisqa muddatda jamiyatni tubdan o‘zgartirish, huquqiy demokratik davlatni vujudga keltirish, turmushimizda demokratik jarayonlarni chuqurlashtirish borasida katta ishlarni amalga oshirdi. Ana shu keng miqiyosli islohotlarni uzluksiz davom ettirish maqsadida O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi 1995 yil 26 martda Prezidentning vakolatini 1997 yildan 2000 yilgacha uzaytirish yuzasidan umumxalq referendumini o‘tkazishga qaror qildi. SHuni alohida ta’kidlash kerakki, jamiyatni takomillashtirish aholi dunyoqarashi va tushunchalarini yangi g‘oyalar bilan boyitish uzoq muddatli jarayon. YOki boshqacha qilib aytganda, O‘zbekistonning yang asrdagi dasturiy faoliyatidir. O‘tish davridagidek murakkab, ziddiyatli keng miqiyosli islohatlar avj olgan bir paytda esa Davlat muhim boshqaruvidagi izchillikning saqlab turilishi, boshlang‘ich og‘ir va xayirli ishlarni bir me’yorda olib borish va oxiriga etkazish jamiyat hayotida ham fuqarolar hayotida ham muhim ahamiyat kasb etadi. Ana shu nuqtai nazardan qaraganda Oliy Majlisning mamlakatda Prezident vakolatini 2000 yilgacha cho‘zish yuzasidan umumxalq referendumini o‘tkazish to‘g‘risida qabul qilingan qarori, shu qaror asosida o‘tkazilgan referendum katta siyosiy-iqtisodiy ahamiyat kasb etdi, qolaversa mazkur qaror va uning sharhlarida boshqa yana bir qator o‘ta muhim, xar bir fuqaro hayotiga daxldor masalalar aniq ko‘rsatib berilgan. Shu yerda o‘quvchilar e’tiborini rivojlangan mamlakatlarda (deylik AQSH, Germaniya, Fransiya, Koreya va boshqalar) Prezident almashinuvi yoki saylovlari Ilmiybaza.uz va boshqa siyosiy xodisalar oddiy fuqarolar yoki umuman jamiyat hayotida keskin burilishlarga sabab bo‘lmaydi. Chunki ular aniq, mukammal qonun asosida o‘zlarini o‘zlari boshqarishi hayot tarziga aylanib qolgan, demak amaldagi qonunlar bo‘yicha faoliyatlarini davom ettiraveradilar. Prezident esa jamiyat taraqqiyotining umumiy yo‘nalishlarni, davlat siyosatining asosiy tamoyillarini yangi tarixiy sharoitlarda, yangicha ehtiyojlar nuqtai nazaridan boyitib boraveradi, xolos. O‘tish davrida esa vaziyat boshqacha, ya’ni ancha murakkab. Har qanday davlat siyosatida endigina shakllanayotgan boshqaruv tizimini va qonunchilikning, izchillikning saqlab turilishi tabiiy va samarali hodisa sifatida baholanadi. Qolaversa, taьbir joiz bo‘lsa xalq iborasi bilan aytganda kechuvda otlar almashinmaydi. Chunonchi qo‘shni mamlakatlarda ro‘y berayotgan noxush voqealar bunga misol bo‘la oladi. Masalan, ijtimoiy-siyosiy vaziyat chigal bo‘lgan Gruziya, Ozarbayjon, Armaniston va Tojikistonda davlat rahbarlari uch marta, Ukraina, Belorussiya, Moldova va Boltiq bo‘yi davlatlarida esa ikki-uch martadan almashdi. Rossiya Federatsiyasidagi chigal holat esa butun xalq boshiga kulfat keltirdi. Har qanday mamlakatda siyosiy barqarorlik mavjud bo‘lgan sharoitdagina ishlab chiqarishdagi munosabat iqtisodiy va ijtimoiy sohalarda umuman har tomonlama barqarorlikni to‘la saqlash mumkin. Kelajagi buyuk qilib barpo etilayotgan davlatimiz dunyoga yuz ochib, avvalo eng buyuk va eng taraqqiy topgan davlatlar bilan mustahkam aloqalar o‘rnatib, umumjahonssivilizatsiyasiga, davlat qurilishi sohasida ravnaq etgan boshqa xalqlar erishgan tajribalarga, ijtimoiy qadriyatlarga asoslanishi samarasi o‘laroq qisqa davr ichida O‘zbekiston yonilg‘i mustaqilligiga erishdi, o‘z avtomobilsozlik sanoatiga ega bo‘ldi. Asakada chiqarilayotgan zamonaviy engil avtomobillarimizga taqdirning to‘g‘ri keltirganini qarangki yaqindagina "avtomabilsozlikda dunyo bo‘yicha" oldingi o‘rinlardan birini egallab kelgan Rossiya havasmand va u eng birinchi xaridor bo‘ldi. Dunyo aviasozlarining peshqadamlaridan bo‘lmish AQSH lik va Rossiyalik samolyotsozlar O‘zbekistonlik hamkasblarini salohiyat bobida teng ko‘rib, o‘zaro hamkorlik qilish haqida shartnoma imzoladilar. Ilmiybaza.uz Mamlakatimizda g‘alla mustaqilligi uchun kurash bormoqda. Yaqin kelgusida paxta hosilini gektar boshiga oltmish-etmish sentnerga yetkazish uchun chora- tadbirlar ko‘rilmoqda. Davlat qurilishi sohasida boshqa xalqlar erishgan tajribalar, ijtimoiy qadriyatlarga ijodiy yondoshgan holda asoslanib, respublikamizda demokratik, huquqiy, dunyoviy davlat qurayotgani xorijliklar tomonidan ham mamnuniyat bilan e’tirof etilmoqda.O‘zbekistonda o‘tkazilayotgan madaniy-ma’naviy tadbirlar vatanimiz azaldan bashariyat taffakuri xazinasiga munosib hissa qo‘shib kelganini bugungi kunda yana bir bor tasdiqlamoqda. Xalqimizning ma’naviyat, adolatparvarlik, ma’rifatparvarlik kabi fazilatlari asrlar mobaynida SHarq falsafasi va diniy ta’limoti bilan uzviy rivojlanib, o‘z navbatida bu falsafiy-axloqiy ta’limotlarni o‘z dahosi ziyosidan bahramand etgani ma’lum. Davlatimiz ana shu falsafaga uyg‘un holda, buyuk mutaffakir ajdodlarimizning dono fikrlariga hamohang shakllanib tobora yuksalib borayotgani Amir Temur, M.Ulug‘bek, Imom Buxoriy, Imom Termiziy, Ahmad Farg‘oniy, Najmiddin Kubro, Bahouddin Naqshbandiy, Xoja Ahrori Valiy va boshqa buyuk vatandoshlarimizning yubileylari, Buxoro va Xiva shaharlarining 2500 yillik yubileylari e’tiborga molik ishdir. Ayonkim, har bir elsevar, yurtsevar va erkparvar kishi uchun ayniqsa, o‘z mamlakati va millatining porloq va shon-shavkatli o‘tmish tarixidan ozmi- ko‘pmi xabardor bo‘lgan ziyoli yozuvchi uchun o‘z ona-vatanida ona tilining kamsitilishiga shohid bo‘lishdan ko‘ra og‘irroq va kuchliroq jabru- sitam bo‘lmasa kerak. 1980-yillarning oxirlariga kelib bu holat kuchayganidan kuchayib xo‘rlikka aylandi. Buning ustiga o‘sha paytda respublikada hokimiyat tepasida turganlar milliy siyosatda, jumladan, tilga bo‘lgan munosabatda telba-teskari ish tutib, uning yanada alanga olib ketishiga sababchi bo‘ldilar. Natijada hayot mamotlari, ijtimoiy faoliyatlari til bilan bog‘liq bo‘lgan adabiyot ahli va chin ixlosli adabiyot muxlislari- kitobxonlar o‘zbekistonda o‘zbek tiliga davlat tili maqomini erilishini talab qilib chiqdilar Bunday talbning kun tartibiga quyilishiga xuddi o‘sha kezlari Boltiq buyi Ilmiybaza.uz respublikalarida Litva, Latviya va Eston tillariga davlat tili maqomi berilishi haqidagi xabarlar ham turtki va dalda bo‘ldi, albatta. SHu tariqa respublikamizda o‘zbek tiliga davlat tili maqomi berilishi uchun kurash kuchayib bordi. Aytish mumkinki, biz kim o‘zbeklarning milliy istiqlol uchun kurashi bu davrda ona tilimizning jamiyatdagi o‘rnini tiklash va qadrlash uchun kurashishdan boshlandi. Bu kurashchilar safida chindan ham o‘z xalqiga sidqi dildan xizmat qilishga otlanganlar ham, o‘z shaxsiy manfaatlarini ko‘zlab maydonga tushganlar ham borligini keyingi voqealar, kimning aslida kimligini tarixning o‘zi ayon qildi-qo‘ydi. 3. O‘zbekistonning mustaqillikka zrishganidan so‘ng kun tartibida jahon andozalariga mos keladigan davlat qurish, siyosiy ijtimoiy va iqtisodiy sohada tub islohotlarni amalga oshirish, ularni qonun bilan mustahkamlaydigan huquqiy tizimni vujudga keltirish vazifasi turadi. CHunki sobiq sotsialistik tuzumga xos ijtimoiy munosabatlar va jarayonlar endilikda respublikada barpo qilinajak yangi jamiyat manfaatlariga mos kelmas edi. Mulkchilik, mulkka egalik va uni boshqarish, ishlab chiqarish omillari, bozor mexanizmi, davlatning ijtimoiy- iqtisodiy hayotini normal izga solishga ana shunday jiddiy yangilanishlarni taqozo etardi. SHuni aytish kerakki, jahonda ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanishning ham mamlakatbop tamoyillari hamma uchun tavsiya etish lozim bo‘lgan tayyor andozalari xech qachon bo‘lmaydi. SHu bilan birga rivojlanishning madaniy, ma’rifiy tarixiy jihatdan asrlar mobaynida shakllangan an’analari mavjud bo‘lgan O‘zbekistonday qadimiy makonda ham o‘ziga xos yo‘l tanlash uchun ancha-muncha izlanishlar qilish zarur bo‘ldi. Biroq vaqtni boy bermay, tezkorlik bilan ish to‘tish lozim edi. SHuning uchun ham Mustaqil O‘zbekiston tug‘ilgan kuniyoq oyoqqa turishga o‘zi yurishga majbur edi. O‘zbekiston o‘z mustaqilligini qo‘lga kiritgan dastlabki paytda mamlakat ichkarisida bo‘lgani kabi uning tashqarisida ham unga ishonmaydigan, shubha bilan qaraydiganlar bor edi. Hatto sobiq markazdagi ayrim karomatgo‘ylar O‘zbekistonga nisbatan «o‘zlaringni mustaqil boshqarishga, mustaqil davlat qurishga qodir emassizlar», «Sizlar uchun biz fikrlaymiz, Ilmiybaza.uz nazariya yaratamiz, sizlar esa bajarasizlar, xolos» deb shovinistlarcha g‘arazgo‘ylik qilar edi. Mamlakat ichkarisidagi ayrim toifalar o‘rtasida esa «EndiO‘zbekiston qanday yo‘ldan boradi?» «Qanday jamiyat quradi?» «Markazsiz yashay oladimi?», «Respublikada ijtimoiy-siyosiy barqarorlik ta’minlanadimi?»-qabilidagi savollar vujudga kelgan edi. Unga har kim o‘zicha javob qidirar edi. Tabiyki, ana shunday ziddiyatli va murakkab bir paytda O‘zbekiston uchun o‘ziga xos istiqlol va taraqqiyot yo‘lini tanlash, yangi jamiyat barpo qilish uchun o‘z andozasini ishlab chiqish g‘oyat dolzarb va ahamiyatli edi. O‘zbekistonda o‘z navbatida bunday vazifani uddalash O‘zbekistondagi ijtimoiy-iqtisodiy va siyosiy vaziyat, odamlar o‘rtasida tarkib topgan munosabatlar, ularning dunyoqarashi, jumladan, diniy e’tiqodi, ruhiyati va hulq- atvor normalari shuni taqozo etar edi Ayni paytda, O‘zbekistonning o‘z iqtisodiy-ijtimoiy rivojlanish andozasini ishlab chiqishda rivojlangan mamlakatlarning ko‘p asrlik tajribasini o‘rganish, ularning foydali qismini o‘zlashtirish bilan birga O‘zbekiston xalqining turmush tarzi va an’analariga ham tayanish lozim edi. SHuning uchun ham mustaqillikning dastlabki kunlardanoq jahon va o‘zimizning amaliyotimizdan olingan barcha unumli tajribani rad etmagan holda o‘z ijtimoiy-iqtisodiy va siyosiy-huquqiy taraqqiyot yo‘lini tanlab olishga kirishdi. Albatta mamlakat uchun hayot-mamot bosqichi bo‘lgan bir paytda uning yangi jamiyatga o‘tishi bilan bog‘liq vazifalarni bajarish davlat rahbaridagi yangi sharoitga mos muhim boshqaruv tizimini ishlab chiqishni, jamiyatning iqtisodiy asosini vujudga keltirishni taqozo qiladi. Aholining barcha toifalarini yagona maqsad atrofida birlashtiruvchi g‘oyalar tizimini yaratishni talab etadi O‘zbekistonning o‘ziga hos taraqqiyot yo‘li ana shu tarzda shakllandi. Mamlakat istiqlolining tashabbuskori va rahnamosi sifatida I.Karimov mustaqillikning dastlabki davrida o‘zining qat’iy, ilmiy jihatdan asosli, hayotiy jihatdan yashovchan xulosalarini o‘rtaga tashladi. Hali sobiq ittifoq mavjud bo‘lgan bir paytda u respublika rahbarligiga kelgan vaqtdan Ilmiybaza.uz boshlab respublikaning ijtimoiy-siyosiy xayotida jiddiy ravishda yangilanishni, tub o‘zgarishlarni boshlab yuborgan edi I.Karimov umumxalq ovoz berish yo‘li bilan mamlakat prezidenti etib saylanganidanoq o‘zining butun amaliy faoliyatida xalq va vatan manfaati asosida ish tutdi. U Oliy Kengashning 1992 yil 4-yanvarda bo‘lib o‘tgan navbatdan tashqari IX sessiyasida shunday degan edi; «Menga qanday yuksak ma’suliyat yuklanganini his qilgan holda xalqning munosib turmush kechirishi uchun qanday yo‘llar tanlaganimiz haqida ba’zi fikrlar bilan o‘rtoqlashmoqchiman. Xalq iqtisodiyotni barqarorlashtirish uchun qat’iy harakatlar qilishni kutayapdi. O‘tmish qoldiqlari xalq elkasiga og‘ir yuk bo‘lib qolgan. Eng muhim vazifalardan biri xalqning baxtli hayotini ta’minlashdir. Prezident shiddat bilan kirib kelayotgan bozor iqtisodiyoti zarbalariga bardosh beruvchi qatlamni o‘z homiyligiga olish kerak. Bular ko‘p bolali kam ta’minlangan oilalar, nogironlar. Bundan keyin ham biz uchun shu tamoyil qat’iy bo‘lib, qolaveradi» Prezident Oliy Kengashning mazkur sessiyasida Dastur ahamiyatiga molik bo‘lgan nutqida davlat siyosatining strategiyasini aniq-ravshan ko‘rsatib berdi. Iqtisodiy barqarorlikni, millatlararo tinchlikni ta’minlash, totuvlik va osoyishtalikni saqlash, fuqarolarga erkinlik berish, jamiyatda ma’naviy yangilanish uchun barcha sharoitlar yaratish lozimligini, yosh avlod tarbiyasiga katta e’tibor berish kerakligini, huquqiy davlatda qonun ustuvor bo‘lishini alohida ta’kidladi. Jumladan, o‘z fikrini davom ettirar ekan, I.Karimov «Huquqiy davlatda qurol ham qalqon ham qonundir... Qonun bu xalq irodasi va muqaddasdir»,-deb uqtirdi. Tabiiyki, Prezident nutqidagi ushbu qoidalar O‘zbekiston istiqloli va taraqqiyotining asosiy yo‘llarini belgilab berish uchun asos bo‘lib xizmat qildi. Masalaga ana shunday yondashish mustaqillikning ilk kunlaridanoq aniq tartib intizomga rioya qilish, qonun ustivorligiga intilishi mamlakatda eng murakkab paytlarda barqarorlikni ta’minlashda muhim omil bo‘ldi. I.Karimov O‘zbekistonning mustaqil taraqqiyot yo‘lini ishlab chiqar ekan, o‘tmishdan, sobiq sovet tuzumidan meros bo‘lib qolgan tajribadan Ilmiybaza.uz saboq chiqardi. Ayni chog‘da 1990-yillar boshlarida, ya’ni mustaqil taraqqiyotning dastlabki yilida amalga oshirilgan ijtimoiy-iqtisodiy islohotlarni chuqur tahlil qildi. Shu asosda «soxta inqilobiy sakrashlarsiz, fojeali oqibatlarsiz va kuchli ijtimoiy larzalarsiz, evolyusion yo‘l bilan normal, madaniyatli taraqqiyotga o‘tish tanlab olingan yo‘lning asosiy mazmun va mohiyatidir»,-degan xulosaga keldi. U O‘zbekistonning chinakam mustaqilligini ta’minlash yo‘llarini ishlab chiqishda avvalo Respublikani rivojlantirishning o‘ziga xos xususiyatlari va shart-sharoitlarini hisobga oldi. Ma’lumki, o‘zbek xalqi azaldan jamoa bo‘lib, uyushib yashashga odatlangan. To‘yda ham, azada ham yonma-yon turib, oddiy kunlarda bir-biriga ko‘maklashgan. Kattalarni hurmat qilish, oila va farzandlar to‘g‘risida g‘amxo‘rlik ko‘rsatish, millatidan qat’iy nazar odamlarga xayrihohlik, o‘zgalarga yordam tuyg‘usi o‘zbek xalqiga tarixan xosdir. Shuning uchun ham I.Karimov 1992 yil 2 iyulda O‘zbekiston Oliy Kengashining X sessiyasida «Istiqlol yo‘llari va muammolari» mavzusida nutq so‘zlar ekan, «Biz ijtimoiy taraqqiyot va yangilanish borasida o‘z yo‘limiz bor, deb e’lon qildik. Bozor iqtisodiyotiga o‘tar ekanmiz, milliy tarixiy turmush tarzini, xalqimiz urf- odatlarini, an’analarimizni, kishilarning fikrlash tarzini hisobga olamiz»,-dedi va tub islohotlarni amalga oshirish borasida dastlabki tamoyilni belgilab berdi. Bu birinchidan va ikkinchidan, respublikadagi o‘ziga xos ma’naviy-ruhiy vaziyatdan kelib chiqib ish tutildi. Chunki O‘zbekiston aholisi va mehnat resurslari yildan yilga o‘sib boruvchi mintaqa hisoblanadi. Ushbu omilning ahamiyatiga e’tibor berar ekan, Prezident shunday dedi: «Xalqimizning 60 va hatto undan ko‘proq foizi qishloq joylarida istiqomat qiladi va ularning asosiy qismi dehqonchilik sohasida ishlaydi. Xulosa shuki, qishloq, joyda va tuman markazlarida mavjud bo‘lgan ortiqcha ishchi kuchini shaharga olib kelish shart emas, balki yangi, ixcham, zamonaviy korxonalarni qishloq joylariga ,tuman markazlariga olib borib qurishimiz zarur. Sodda qilib aytganda, odamlarni ishxonaga emas, ishxonani odamlarga yaqinlashtirishimiz lozim. Ilmiybaza.uz Uchinchidan,O‘zbekiston taraqqiyot yo‘linii shlab chiqishda respublikaning qulay imkoniyati hisobga olindi. Demakki, mintaqalararo aloqalar, dunyoviy integratsiyani yo‘lga qo‘yishga kirishildi. To‘rtinchidan, O‘zbekistonning bozor munosabatlariga o‘tishida ijtimoy ong, ijtimoy psixologiya masalasini hisobga olish lozimligi ham ko‘rsatib berildi. CHunki sho‘rolar davrida kishilar ongida ijtimoiy tenglik tushunchasi, ya’ni yaxshi ishlasam ham, yomon ishlasam ham davlat baribir boqadi, degan fikr shakllanib, boqimandalik kayfiyatiga tushib qolgan, mulkka egalik tuyg‘usidan uzoqlashgan edi. Islohotlar davrida xususiylashtirish jarayonining chuqurlashishi, mamlakatda mulkdorlar sinfini shakllantirish sari dadil qadamlar qo‘yilishi mana shu omildan kelib chiqqan xulosadir. Beshinchidan, I.Karimov mustaqil O‘zbekiston siyosatini belgilashda islom diniga munosabatni tubdan o‘zgartirish lozimligini qayta-qayta uqtirdi va «din turmush tarzimizga o‘chmas muhrini bosgan. Xudoga qarshi kurashganlarning ahvoli nima kechganini ko‘rdik. Endi bu xil besamar va quruq imkon yo‘li yaramaydi. Dinga nisbatan ijobiy munosabat tashqi siyosatimizda, ayniqsa, musulmon davlatlar bilan o‘zaro aloqalarimizni kengaytirishda katta ahamiyatga ega»,- deb ko‘rsatdi. Oltinchidan, O‘zbekiston Respublikasining iqtisodiy va siyosiy mustaqilligini himoya qilish va ta’minlash imkonini beradigan boy moddiy ma’naviy hamda ishlab chiqarish potensialiga va kadrlar qudratiga ega mamlakat ekanligidir. Endi hamma gap ana shu imkoniyatlardan unumli foydalanishda edi. Ushbu xulosalar I.Karimov tomonidan muntazam to‘ldirib, qadam-baqadam yangi qoida va yo‘l-yuriqlar bilan boyitib borildi. Xususan, 1992 yil avgust oyi oxirida O‘zbekiston mustaqilligining bir yilligi tantanalari arafasida Prezidentning «O‘zbekistonning o‘z istiqlol va taraqqiyot yo‘li» nomli asarida O‘zbekiston istiqlolining, dyomokratik jamiyat qurishning nazariy asoslari chuqur tahlil etilgan asari nashrdan chiqdi. Ushbu risola keng jamoatchilik tomonidan ma’naviy hayotdagi yangilik va qo‘llanma sifatida kutib olindi. Unda O‘zbekiston istiqlolining ham amaliy muammolari ilmiy Ilmiybaza.uz jihatdan jamiyat siyosiy rivojining, iqtisodiy taraqqiyotining, ma’naviy poklanishining asosiy yo‘l–yo‘riqlari yangicha mushohada va yondoshuv bilan ko‘rsatib berildi. 4. O‘zbekiston o‘z taraqqiyotining eng maqbul yo‘lini ishlab chiqar ekan, avvalo, mamlakatda yaratilajak jamiyat qanday mazmun kasb etishiga e’tibor berdi. I.Karimovning «O‘zbekistonning o‘z istiqlol va taraqqiyot yo‘li» nomli asarida yangilangan jamiyatda yashovchi kishining siyosiy, iqtisodiy va ijtimoiy turmush tarzini kafolatlovchi yo‘llar ko‘rsatib berildi. Jumladan, siyosiy sohada bu-xalq ham bevosita, ham o‘z vakillari orqali davlat hokimiyatini amalga oshirishda to‘liq ishtirok etishi lozimligini; - hokimiyat bo‘linishining jahon tan olgan qonun chiqaruvchi, ijro etuvchi va sud hokimiyatiga bo‘linishi tamoyilini joriy etish asosida demokratiyani chuqurlashtirish hamda milliy davlatchilikni barpo qilishni;- jamiyatning siyosiy tizimini, davlat idoralarining tuzilmasini tubdan yangilashni;- barcha fuqarolarning qonun oddidagi huquqiy tengligini va qonunning ustunligini ta’minlashni; - O‘zbekistonda tug‘ilib, uning zaminida yashayotgan, mehnat qilayotgan har bir kishi, milliy mansublikni va e’tiqodidan qat’iy nazar respublikaning teng huquqli fuqarosi bo‘lishiga erishishni bildiradi. Iqtisodiy sohada esa bu:-milliy boylikning ko‘payishini ta’minlaydigan barqaror, rivojlanib boruvchi iqtisodiyotni barpo etishni;- ijtimoiy jihatdan yo‘naltirilgan bozor iqtisodiyotini bosqichma-bosqich shakllantirishni;- iqtisodiyotni o‘ta markazlashtirmasdan korxonalar va tashkilotlarning mustaqilligini kengaytirishni, davlatning xo‘jalik faoliyatiga bevosita aralashuvidan voz kechishni bildiradi. Ijtimoiy va ma’naviy sohada bu:- insonparvarlik g‘oyalariga sodiqlikni, inson, uning hayoti va daxlsizligi, erkinligi, qadr-qimmati, yashash joyini tanlash huquqi saqlanib qolinishini;- ma’naviyatni qayta tiklashni;-o‘zbek tilini rivojlantirishni;-hurfikrlilik, vijdon va din erkinligini qaror topdirishni;-odamlarning iste’dodi qobiliyatlarini Ilmiybaza.uz namoyon etish uchun shart-sharoit yaratish, ma’naviy mulkni himoya qilishni bildiradi. I.Karimovning O‘zbekistonni huquqiy demokratik davlat sifatida qaror toptirishning qoridagidek dasturiy qoidalari demokratik, insonparvar jamiyat qurish orasidagi jahon tajribasini yanada rivojlantirdi va yangi qoidalar bilan boyitdi. Prezident yangilanayotgan jamiyat mazmun mohiyatini ko‘rsatish bilan birga dolzarb vazifa qilib, eng avvalo bozor iqtisodiyotiga o‘tish masalasini qo‘ydi. Chunki faqat iqtisodiy baquvvat davlatgina kuchli bo‘ladi va har qanday islohotlarga qodir bo‘lishini u yaxshi bilar edi. Shuning uchun ham I.Karimov «O‘zbekiston bozor iqtisodiyotiga o‘tishning o‘ziga hos yo‘li» uchun tanlab olgan yo‘l ijtimoiy sohaga respublikaning manfaatlariga, shart-sharoitlari, hususiyatlariga eng ko‘p darajada mos iqtisodiyotni shakllantirishga ayni mana shunday yo‘l O‘zbekiston turmushini, uning huquqlari va erkinliklarini kafolatlashi, milliy an’analari va madaniyatining qayta tiklanishi, insonni shaxs sifatida ma’naviy- axloqiy kamol topishini ta’minlash mumkin»,-deb qat’iy ko‘rsatib bergan edi. I.Karimov mustaqillikning dastlabki yillaridagi rivojlanish jarayonlarini chuqur tahlil qilib, O‘zbekistonda davlat qurilishi va iqtisodiyotni isloh qilish dasturining o‘zagi sifatida quyidagi beshta asosiy qoidani o‘rtaga tashladi: Birinchidan, iqtisodiy islohotlar hech qachon siyosat ortidan qolmasligi kerak, u biror mafkuraga buysundirilishi mumkin emas. Buning ma’nosi shuki, iqtisodiyot siyosatdan ustun turishi kerak. Ikkinchidan, o‘tish davrida davlat bosh islohotchi bo‘lishi lozim. U islohotlarning ustivor yo‘nalishlarini belgilab berishi, o‘zgartishlar siyosatini ishlab chiqishi va uni izchillik bilan o‘tkazishi shart. Uchinchidan, qonun ustuvorligiga erishish, qonunlarga qat’iy rioya etish lozim. To‘rtinchidan, aholining demografik tarkibini hisobga olgan holda kuchli ijtimoiy siyosat o‘tkazish. Ilmiybaza.uz Beshinchidan, bozor iqtisodiyotiga o‘tish obektiv iqtisodiy qonunlar talablarini hisobga olgan holda, yaqin o‘tmishimizdagi «inqilobiy sakrash»larsiz, ya’ni evolyusion yo‘l bilan puxta o‘ylab, bosqichma-bosqich amalga oshirilishi kerak. Ana shu muhim qoidalar O‘zbekistonning mustaqil rivojlanish va taraqqiyot yo‘liga asos qilib olindi. O‘tgan davr mobaynida bu qoidalarning amalga oshirilishi respublikada ijtimoiy-siyosiy barqarorlikni, eng muhimi bozor munosabatlarini joriy etish yo‘lidan izchil harakat qilishni ta’minladi. Shu bilan birga I.Karimovning bozor munosabatlariga bosqichma-bosqich o‘tish haqidagi tamoyili vaqt o‘tgani sayin o‘zining hayotiy qiymatini, siyosiy kuchini ko‘rsatdi. Binobarin, bular etakchi tamoyillar sifatida tan olindi. Chunki ular iqtisodiy islohotlarning butun ichki mantig‘ini, rivojlanish yo‘lini va xarakterini ochib berdi. Prezident I.Karimov har bir risola va nutqida O‘zbekiston taraqqiyotiga doir tajribalarni mushohada qilib ularni boyitib, yangidan-yangi qoidalarni ishlab chiqadi. I.Karimov yangi o‘zbek davlati O‘zbekiston respublikasining asoschisi bo‘lishi barobarida shu davlatimiz ijtimoiy-iqtisodiy, siyosiy va madaniy hayotining hamma sohalariga taalluqli barcha qonunlarni va boshqa huquqiy hujjatlarni ishlab chiqishda, qabul qilishda shaxsan qatnashdi va davlatchiligimiz tarixida misli ko‘rilmagan bunday qonunchilik faoliyatiga bevosita rahbarlik qildi. Endi shu xususida mavzu mohiyatiga chuqurroq kirib borish uchun so‘zni hozir jahonda mavjud davlatlarning turlari haqida hikoya qilishdan boshlaymiz. Ma’lumki, hozir jahonda mavjud bo‘lgan davlatlar huquqiy jihatdan podshohlik (monarxiya), respublika va diniy davlat turlariga bo‘linadi. I.Karimov respublikamizning iqtisodiy mustaqillikka erishishida va ushbu mustaqillikni qo‘lga kiritish va uni ta’minlashga qaratilgan qonun va huquqiy hujjatlarning yaratilishi va qabul qilinishida ham beqiyos katta hissa qo‘shdi. Uning davlat va ijro etuvchi hokimiyat boshlig‘i sifatidagi amaliy ishlaridan tashqari mustaqil respublikamizda yangi davr ruhini va muammolarini ifodalovchi qonunlarni tayyorlashdagi, ularning asosiy g‘oyasini belgilashdagi hissasi juda Ilmiybaza.uz ham katta. Prezidentimiz O‘zbekiston Konstitutsiyasini og‘ishmay amalga oshirishga kafolat bo‘lib turibdi. Ko‘hna tarixning guvohlik berishicha, hali-hanuzgacha hech bir zamonda, hech bir tarixiy shaxs tomonidan o‘zbek davlatchilik tarixini bus- butun holda yaratish masalasi o‘rtaga qo‘yilmagan ekan. 1998 yil iyulda tarixchi olimlar bilan bo‘lgan uchrashuvda davlat ahamiyatiga molik vazifa sifatida kun tartibiga qo‘ydi. I.Karimov davlatchilik tariximiz tub burilish pallasiga kirgan bir paytda o‘zimizning zamon va makondagi o‘rnimizni aniq belgilab olishimiz nasl-nasabimiz kimligimizni bilishimiz kerak ekanligini alohida ta’kidlab, bu savollarga olimlar, adiblar, noshirlar, tarixchilarimiz birgalashib yo‘l-yo‘riq bo‘yicha «Avvalo ko‘p ming yillik boy o‘tmishimizni tadqiq etishning yaxlit konsepsiyasi ya’ni dasturni ilmiy izlanishlarning uslubini, qo‘yiladigan vazifani amalga oshiradigan ilmiy muassasalar, ulardagi potensial kadrlar masalasini aniklab olishdan boshlash kerak. Bu boshlanishi bo‘ladi. SHundan keyin ana shu aniq bosqichlari belgilangan davstur asosida har tomonlama tadqiqotlar olib boriladi. I.Karimov bilimdon tarixchi olim sifatida ham, davlat boshlig‘i sifatida ham o‘tmish tariximizning tolmas va rostgo‘y targ‘ibotchisi hamdir. Uning bu boradagi faoliyati ham respublikamizda, ham chet ellarda zuhur etilmoqda. «Biz o‘zbeklarni ulug‘ bunyodkor xalq deb dunyoga tarranum etayapmiz va aslida ham shunday deb, yozadi yurtboshimiz YUNESKOning Parijdagi qarorgohida Amir Temur bobomizning to‘ylarini o‘tkazishdan maqsad nima edi? Komil bu insonning eng avvalo buyuk davlat asoschisi, buyuk bunyodkor, ijodkor shaxs bo‘lganini, fan, madaniyatga homiylik qilib, jahonssivilizatsiyasi taraqqiyotiga beqiyos hissa qo‘shganini olam ahliga bildirish edi. Biz u zoti oliydan hamisha ruhiy madad olamiz». I.Karimov o‘tmishda o‘tgan buyuk shaxslarga vorislik masalasiga aniqlik kiritdi, yarashiqli ajdodlarni targ‘ib qildi. Kimgadir voris bo‘lish kerak bo‘lsa,biz Beruniylarga, AmirTemur, MirzoUlug‘bek va Boburlarga voris bo‘lamiz», deb taьkidladi. Ilmiybaza.uz I.Karimov xalqimiz shu ona zaminda qadim-qadim zamonlardan beri o‘troq holda yashab, kamida yigirma etti asrlik davlatchilik tarixiga ega bo‘lib, jahonssivilizatsiyasiga hissa qo‘shib kelayotgani haqidagi haqiqatning tadqiqotchisi va fidoyi targ‘ibotchisi hamdir. «Kerak bo‘lsa bu ish uchun jonimni,borlig‘imni berishga tayyorman chunki hayotimning mazmuni shundan iborat» deydi kuyunchaklik bilan. Bu chin vatanparvar va zukko olim bo‘lmish haqiqiy davlat arbobining qalb so‘zlaridir. SHu o‘rinda buyuk vatandoshimiz «Zijji jadidi Ko‘ragoniy» va «To‘rt ulus tarixi» asarlarining muallifi Mirzo Ulug‘bekning sultonlar ichida olim, olimlar ichida sulton bo‘lganligini beixtiyor yodga tushiramiz. 5. I.Karimov hamisha g‘urur bilan: «Men texnokrat va amaliyotchiman. Mening kuchim ham shunda», deydi. U yangi mustaqil davlatlar rahbarlaridan birinchi bo‘lib, tanglikdan chiqishning, o‘z xalqining kuch qudrati, tarixi, an’analari, uning hayratomuz milliy xususiyatlari hamda mamlakatning boy tabiiy resurslari bilan bog‘ladi. I.Karimov huquqshunos olim sifatida yangi o‘zbek davlati O‘zbekiston respublikasining asoschisi bo‘lish barobarida shu davlatimiz ijtimoiy-iqtisodiy, siyosiy va madaniy hayotining hamma sohalariga taalluqli barcha qonunlarni va boshqa huquqiy hujjatlarni ishlab chiqishda, qabul qilishda shaxsan qatnashdi va davlatchiligimiz tarixida misli ko‘rilmagan bunday qonunchilik faoliyatiga bevosita rahbarlik qildi. I.Karimov tarix yaratilishining tashabbuskori, bu sohaning asoschisi va targ‘ibotchisidir. I.Karimov iqtisodchi, huquqshunos, faylasuf va tarixchi ekanligini keng jamoatchilik yaxshi biladi. Chet ellarda ham e’tirof etilgan. Respublikamizda fan doktori ilmiy darajasi va chet mamlakatlardagi bir necha universitetlar va akademiyalarning faxriy ilmiy darajalari va unvonlariga sazovor bo‘lgan. Birinchi Prezident birinchi chaqiriq Oliy Majlisning 15-sessiyasidagi ma’ruzasida, jumladan, bunday dedi: «Men umrbod ona xalqim bilan birga, uning hurmatiga muyassar bo‘lganimdan, uning koriga yaraganimdan o‘zimni baxtli hisoblayman. Tarixning burilish nuqtasida, ulug‘ bir millatni Ilmiybaza.uz nohaq va xo‘rlikdan asrash, uning o‘zligini anglab, qaddi-qomatini tiklash buyuk marralarga chorlash, sodda qilib aytganda, ozodlik va erkinlik, mustaqillik va istiqlol yo‘liga boshlash har kimga ham" nasib etavermaydi. Mening peshonamga ana shunday taqdir, ana shunday qismat bitgan ekan. Men bu qismatni o‘zim uchun ham baxt, ham sharaf deb bilaman. Chunki men uchun vatan ozodligi, xalqimning omonligi, yurtimning ravnaqi iqtisodiy, mana shu muqaddas zaminda yashaydigan har bir oilaning farovonligidan boshqa oliy saodat yo‘q». Binobarin, yo‘lboshchimizning yo‘li porloq kelajakka eltuvchi nurli yo‘l, huquqiy saodat yo‘lidir.» Birinchi Prezident Islom Karimov o‘n ikkinchi chaqiriq O‘zbekiston Respublikasi Oliy Kengashining navbatdan tashqari to‘qqizinchi sessiyasida (1992- yil 4- yanvarda) so‘zlagan dasturiy nutqida hamda 1992- yil avgust oyida nashr etilgan „O‘zbekistonning o‘z istiqlol va taraqqiyot yo‘li“ asarida O‘zbekistonning taraqqiyot yo‘lini har tomonlama puxta asoslab berdi. Taraqqiyotning «o‘zbek modeli». Bu model-jamiyatni yangilash va isloh etishning besh tamoyiliga asoslanganligi.Uning O‘zbekiston taraqqiyotini ta’minlashda muhim yo‘nalish ekanligi. Iqtisodiyotning siyosatdan ustunligi.O‘zgarishlar va yangilanishlarni izchil amalga oshirishda davlatning islohotchilik faoliyati. Jamiyat hayotining barcha sohalarida qonunning ustuvorligi. Kuchli ijtimoiy siyosatni amalga oshirish. Bozor iqtisodiyotiga bosqichma-bosqich o‘tish kabi jarayonlarni o’z ichiga oladi. O’zbekiston o’z mustaqilligini qo’lga kiritgach, taraqqiyotning beqiyos katta imkoniyatlari ochildi. Milliy mustaqillik tufayli xalqimiz siyosiy mutelik, qaramlik asoratidan qutildi. Davlat suvereniteti natijasida jamiyatimizni isloh etish va zamonaviy siyosiy taraqqiyot jarayonlarini amalga oshirish uchun mustahkam zamin va siyosiy, ijtimoiy, ma’naviy hamda huquqiy asoslarni bosqichma-bosqich barpo qilish uchun keng imkoniyatlar paydo bo’ldi. O’zbekiston istiqlol tufayli o’z taraqqiyotining tamomila yangi bo’lgan tarixiy davriga qadam qo’ydi. Mana shu davrning eng muhim xususiyatlaridan biri shunda ediki, endilikda xalqimiz o’zining tub manfaatlari va ehtiyojlaridan kelib chikib, rivojlanish strategiyasini belgilab Ilmiybaza.uz olish va uni mustaqil amalga oshirishdek tarixiy ahamiyatga ega bo’lgan shart- sharoitlarga erishdi. Birinchi Prezident I.A.Karimov ta’kidlaganidek, “Biz mustaqillikning ilk kunlaridan boshlab, o’z umrini o’tab bo’lgan eski mustabid sovet tizimidan voz kechib, mamlakatimizda ijtimoiy yo’naltirilgan bozor iqtisodiyotiga asoslangan ochiq demokratik davlat barpo etish va fuqarolik jamiyatini shakllantirishga azmu qaror qildik”1. Ma’lumki, o’z istiqloliga erishgan har qanday jamiyat oldida taraqqiyotning konseptual zaminlarini yaratib olishdek muhim va shu mamlakat istiqboli uchun hal qiluvchi ahamiyatga ega bo’lgan vazifalar kundalang bo’lib turadi. Milliy rivojlanish ehtiyojlarini o’zida to’liq aks ettirgan siyosiy taraqqiyot modelini shakllantira olgan mamlakatgina izchil va samarali rivojlanish yo’lidan bora olishini jahon tajribasi bot-bot isbotlab turibdi. Shu jihatdan kelib chiqib, xulosa qilinganda, ta’kidlash joizki, mustaqil mamlakatimizda istiqlolning ilk kunlaridanoq Birinchi prezident I.A.Karimov tomonidan jamiyatimiz taraqqiyotining strategik zaminlari ilmiy jihatdan har tomonlama chuqur asoslab berildi. Yurtimiz siyosiy taraqqiyoti, uning konseptual ta’minoti mustahkam bo’lganligi tufayli izchil ravishda ro’y bermoqda. Xalqaro globallashuvning turli salbiy ta’sirlariga nisbatan jamiyatimizning barqaror immuniteti kafolatli ravishda ta’minlanib bormoqda. Mamlakatimiz istiqloli tufayli Prezidentimiz I.A.Karimov rahnamoligida amalga oshirib kelinayotgan zamonaviy mustaqil demokratik taraqqiyot bilan bog’liq yangicha ilmiy qarashlar, konseptual xulosalar mohiyatini anglash, o’rganish muhim dolzarb ahamiyatga egadir. Davlat suverenitetiga erishish natijasida mamlakatimiz o’z sosio-madaniy zaminlariga tayangan holda, rivojlanish imkoniyatlariga bevosita ega bo’ldi. Shu munosabat bilan alohida ta’kidlab o’tish joizki, harqanday yosh mustaqil davlat oldida o’z istiqlolini ro’yobga chiqarish uchun mamlakatning aniq shart-sharoitlari, ehtiyojlari, maqsadlarini qamrab oluvchi samarali siyosiy taraqqiyot modelini belgilab olish vazifasi turadi. Ushbu masalaning yuqori darajada hal etilishi 1 Каримов И.А. Ўзбекистоннинг 16 йиллик мустакил тараккиёт йўли. -Т.: Узбекистон, 2007. -Б. 5. Ilmiybaza.uz mamlakatning izchil taraqqiyoti uchun asos bo’lib xizmat qiladi. Har bir mamlakat konkret amaliyotidan kelib chiqqan holda, rivojlanish g’oyasini qabul qilinishi ya’ni, taraqqiyotning konseptual asoslarini aniq belgilanishi bu urinda hal qiluvchi ahamiyatga egadir. Mustaqil O’zbekiston Respublikasida jahonning ilg’or tajribalarini inobatga olgan holda, ayni paytda, jamiyatimizning milliy negizlariga tayanib siyosiy taraqqiyotning evolyusion yo’li tanlab olindi va bunday siyosiy taraqqiyot zaminini zamonaviy demokratiya g’oyalari tashkil etdi. Mazkur g’oya asosida O’zbekistonda huquqiy demokratik davlat va fuqarolik jamiyatini barpo qilishning o’ziga xos ilmiy va amaliy asoslari shakllantirildi. Mamlakatimiz istiqloli jamiyatimiz taraqqiyotining siyosiy, ijtimoiy, iqtisodiy, huquqiy va ma’naviy sohalarini o’zida to’liq mujassam etgan hamda zamonaviy rivojlanishning barcha prinsiplarini e’tiborga olgan taraqqiyot modelini yaratilishini obyektiv zarurat qilib qo’ydi. Shu bilan bir qatorda, yosh mustaqil mamlakatimiz oldida islohotlarning dastlabki bosqichidayoq belgilab olingan bir qator vazifalar taraqqiyotning o’ziga xos milliy modelini yaratishni yanada dolzarb qilib qo’ygan edi. Ma’lumki, ushbu vazifalar quyidagi muhim jihatlarni o’z ichiga qamrab oldi: Ijtimoiy-siyosiy sohada: ma’muriy-buyruqbozlik, avtoritar tuzum mexanizmi va tuzilmalaridan qutilish hamda davlat qurilishining demokratik, huquqiy tamoyil va me’yorlariga o’tish, fuqarolik jamiyatiga o’tishning poydevorini ko’rish. Ijtimoiy- iqtisodiy sohada: insonning ishlab chiqarish vositalaridan begonalashuvidan, rejali-taqsimotchilik tizimidan kechish va ko’p ukladli iqtisodiyotga hamda bozor munosabatlariga o’tish. Ma’naviyat sohasida: aqidabozlik va o’ta siyosatlashtirilgan mafkura hukmronligidan qutulish, milliy ma’naviyatni shakllantirish. Halqaro munosabatlar sohasida: butun dunyo taraqqiyotidan ajralib qolishdan, o’zni chetga olishdan va unga qarshi turishdan voz kechish, jahon hamjamiyatiga kirib borish va teng huquqli hamkorlikka yo’l ochish. Islohotlarning mazkur asosiy yo’nalishlari orqali respublikamizda amalga oshirilayotgan o’zgarishlarning murakkabligi va ulkan miqyoslarini tasavvur qilish mumkin. O’zbekiston o’z taraqqiyot yo’lini o’z xalqi tarixi va uning ongi- Ilmiybaza.uz ruhiyatidan, aniq sharoitlaridan kelib chiqib tanladi. Bu modelning mohiyati O’zbekiston Respublikasi Prezidenti I.A.Karimov tomonidan ishlab chiqilgan islohotlarning besh tamoyilida ta’riflab berildi. Mamlakatimiz aholisi uz davlat mustaqilligining yigirma to’rt yilligini butun jahon jamoatchiligi bilan tantanali ravishda nishonlayotgan bugungi kunda, to’la ishonch bilan aytish mumkinki, bu yo’l tajriba sinovidan o’tdi. Tarixan qisqa, ammo zafarli natijalarga boy bo’lgan taraqqiyotimiz, tanlangan modelning to’griligini isbotladi. Ma’lumki, taraqqiyotning “o’zbek modeli”ning mohiyati asosiy g’oyalari eng dastlab Davlatimiz rahbarining “O’zbekistonning o’z istiqlol va taraqqiyot yo’li” nomli fundamental asarida ko’rsatib o’tilgan edi. Keyinchalik mazkur taraqqiyot modeli haqidagi g’oyalar takomillashtirilib borildi. Taraqqiyotning “o’zbek modeli” zaminida mamlakatimizda keng qamrovli siyosiy islohotlar amalga oshirildi. Bunda quyidagi muhim jihatlarga e’tibor qaratildi: Birinchidan, siyosiy islohotlarni amalga oshirishda milliy davlatchilik asoslari bosqichma-bosqich ravishda barpo qilina boshlandi. Ikkinchidan, bu jarayonda jamiyatimiz demokratik taraqqiyoti manfaatlariga to’liq mos keluvchi siyosiy institutlarni shakllantirish, uning huquqiy asoslarini yaratish masalalariga asosiy e’tibor qaratildi. Uchinchidan, avvalgi totalitar tuzumga xizmat qilgan va umrini tugatib bo’lgan davlat tuzilmalaridan to’liq voz kechildi. Yangi o’zbek davlatchiligining qaror topish jarayoni ham tashkil, ham ichki murakkab sharoitlarda ro’y berdi. Mamlakatimiz taraqqiyotining “o’zbek modeli”ning eng bosh g’oyasi xalqimiz uchun munosib bo’lgan erkin, farovon xayotni barpo qilishdan iboratdir. Bu borada zamonaviy demokratiya prinsiplarini milliy manfaatlarimizdan kelib chiqib, jamiyatda qaror toptirish vazifasi ustuvor qilib belgilandi. Ta’kidlash joizki, jamiyatimizda demokratiya va fuqarolik jamiyati g’oyasini ijtimoiylashuvi va qaror topishida “o’zbek modeli”ning barcha konseptual g’oyalaridan izchillik bilan foydalanildi va shu bois ham ulkan samaralarga erishildi. Ilmiybaza.uz Zero, jamiyatda demokratiyani joriy qilishning yagona resepti mavjud emas, har bir mustaqil davlat demokratik taraqqiyot yo’liga o’tishda birinchi navbatda o’zining sosio- madaniy asoslariga, milliy taraqqiyot modeliga tayanishi lozim bo’ladi. Faqat shunday holatdagina mamlakatning demokratik taraqqiyoti kutilgan ijobiy natijalarni beradi. Taraqqiyotning “o’zbek modeli” g’oyasiga ko’ra, yurtimizda yangi jamiyatni barpo etish uchun amalga oshiriladigan barcha islohotlar zaminiga inson omili qo’yildi. Ya’ni “islohot islohot uchun emas, balki, inson manfaatlari, uning, erki va farovonligi uchun”, degan g’oya barcha yangilanishlarning asosiy o’zagi etib belgilandi. Shu munosabat bilan ko’rilayotgan yangi mustaqil davlat va jamiyatning asosiy bunyodkori ham, iste’molchisi ham mana shu yurtning erkin xalqi degan prinsip mamlakatimiz taraqqiyot strategiyasining markazida turuvchi omildir. Mazkur asos zaminida bilan taraqqiyotning “o’zbek modeli”ni amalga oshirishning yetakchi shartlaridan biri sifatida ma’naviy qadriyatlar va milliy o’zlikni anglashni tiklash va rivojlantirish vazifalari belgilab olindi. Ta’kidlash joizki, jamiyat taraqqiyotiga nisbatan bunday yondashuv nihoyatda noyob va yangicha yondashuvdir. Zero, har qanday jamiyatning yangilik sari rivojlanishida avvalambor inson omili, undagi ijobiy o’zgarishlar turadi. O’zbekistonning XXI asrga mo’ljallangan taraqqiyot strategiyasi g’oyalarini o’zida mujassam etgan Prezident Konsepsiyasi mustaqil zamonaviy demokratik fuqarolik jamiyati barpo qilishining yetakchi modeli sifatida yurtimiz ravnaqiga xizmat qilib borar ekan, bu o’z navbatida mamlakatimiz istiqboli porloq ekanligidan dalolat beradi. O’zbekistonning iqtisodiy mustaqilligini ta’minlashga qaratilgan strategiya asoslari. Mustaqillik –me’yoriy-huquqiy asoslarining yaratilishi. O’zbekistonning mustaqilligi yo’lidagi yana bir muhim qadam O’zbekiston SSR Oliy Kengashning XII chaqiriq ikkinchi sessiyasida (1990 y. 20 iyun) qabul qilingan O’zbekiston Respublikasi "Mustaqillik Deklarasiyasi"dir. Ushbu Deklarasiyani qabul qilishda respublika Oliy Soveti deputatlari jonbozlik ko’rsatdilar. "Mustaqillik Deklarasiyasi”da har bir millat o’z taqdirini o’zi belgilashi, Deklarasiya qoidasi bilan kafolatlanishi ta’kidlandi. Unda o’zbek Ilmiybaza.uz xalqining asrlar davomida qo’lga kiritgan davlat qurilishi va madaniy taraqqiyot borasidagi boy tarixiy tajribasi va an’analari hisobga olindi. Deklarasiya 12 moddadan iborat bo’lib, uning I-moddasida "O’zbekiston SSR ning demokratik davlat mustaqilligi respublikaning o’z hududida barcha tarkibiy qismlarini belgilashda tashqi munosabatlardagi tanho hokimligidir” deb, yozib qo’yilgan. Sessiya qabul qilgan bu "Mustaqillik Deklarasiyasi" xalqimiz tomonidan katta mamnuniyat bilan kutib olindi. Shu kundan boshlab respublikada O’zbekistonning iqtisodiy va siyosiy hayotiga doir masalalar mustaqil tarzda hal qilina bordi. Mustaqillik belgilangan kun 1-sentabr 1991-yildan boshlab milliy bayram va dam olish kuni, deb e’lon qilindi. O’zbekiston Respublikasi mustaqilligi haqidagi bu hujjatlar o’zbek xalqining asriy orzusi ro’yobga chiqqanligining huquqiy ifodasi bo’ldi. "O’zbekiston Respublikasining Davlat mustaqilligi to’g’risida"gi qonun 17 moddadan iborat bo’lib, mustaqil respublika uchun vaqtincha konstitusiya rolini o’ynaydigan bo’ldi. Ushbu qonunda O’zbekiston mustaqil demokratik davlat deb e’lon qilindi, ma’muriy-hududiy tuzilishi, hokimiyat va boshqaruv idoralari tizimini mustaqil belgilash qonunlashtirildi. Respublikaning davlat bo’linishi hamda iqtisodiy asoslari ham qonunda o’z aksini topdi. Shuningdek, ushbu hujjatda O’zbekistonning Qoraqalpog’iston bilan munosabatlari xususida so’z borib, O’zbekiston Qoraqalpog’istonning hududiy yaxlitligini tan olishi haqida fikr yuritiladi, u O’zbekiston tarkibida ekanligi e’tirof etiladi. Bunday qonunning qabul qilinishi o’sha davrda erishilgan yutuqlarning yuqori cho’qqisi bo’ldi. Shunday qilib, o’zbek xalqi asrlar davomida orzu qilgan mustaqillikka tinch yo’l bilan, birinchi Prezident I. Karimov boshchiligida respublika rahbariyatining oqilona yo’l tutishi orqali erishildi. O’zbekiston Respublikasining davlat mustaqilligi e’lon qilinishi bilan birga Davlat mustaqilligi bilan bog’liq qonunlar tizimini yaratish zarur edi. O’zbekiston erishgan istiqlolni mustahkamlash uchun mamlakatda referendum o’tkazishga qaror qilindi. 1991-yili 18-noyabrda Oliy Kengash VIII sessiyasi O’zbekiston Ilmiybaza.uz Respublikasi referendumini o’tkazish to’g’risida qaror qabul qildi. Shunga muvofiq 29-dekabrda: "Siz Oliy Kengash tomonidan O’zbekiston Respublikasi mustaqil davlat, deb e’lon qilinishini ma’qullaysizmi?» mavzuida referendum o’tkazishga katta tayyorgarlik ko’rildi. Referendum yakuniga ko’ra unda qatnashgan aholinining 98,2 foizi O’zbekiston mustaqilligini yoqlab ovoz berdi. O’zbekistonning mustaqil respublika deb e’lon qilinishi jahon jamoatchiligi tomonidan ham zo’r qoniqish bilan kutib olindi. Fikrimiz isboti sifatida Amerika Qo’shina Shtatlarining o’sha paytdagi Prezidenti Jorj Bushning birinchi PrezidentI.Karimov nomiga yuborgan telegrammasi hamda Shvesiya bosh vaziri K.Bilodtning telegrammalarida ko’rish mumkin. 24-sentyabrda Toshkentda xalqaro anjuman o’tkazildi. O’zbeklar (Turkistonliklar)ning birinchi xalqaro uchrashuvida O’zbekiston Prezidenti nutq so’zladi. 1991 yil 14 sentyabrida O’zbekiston Kompartiyasining Favqulodda XXSh syezdida birinchi Prezident I.Karimov taklifi bilan O’zbekiston Kompartiyasi KPSS tarkibidan chiqqanligi e’lon qilindi. Partiyaning bunday buyon faoliyat ko’rsatmasligi e’tiborga olinib, ushbu partiya o’rnida Xalq-Demokratik partiyasi tuzilgani e’lon qilindi. O’zbekiston mustaqil davlat deb e’lon qilingan kunning o’zidayoq mustaqil davlat ramzlarini joriy qilish yuzasidan amaliy choralar ko’rildi. O’zbekiston Respublikasining Davlat Bayrog’i to’g’risida, respublika gerbining nusxasi va Davlat madhiyasining musiqiy bayoni haqida maxsus qaror qabul qilindi. Unda Konstitusiya komissiyasining ekspert guruhiga Davlat bayrog’ining variantlari ustida ishlashni davom ettirish, Oliy Kengashning tegishli qo’mitalariga Konstitusiya komissiyasi ijodiy guruhi bilan hamkorlikda Davlat bayrog’i, madhiyasi haqida qonun loyihalarini ishlab chiqib, navbatdagi sessiyaga taqdim etish topshirildi. O’zbekiston Respublikasi Oliy Kengashining 1991-yil 18- noyabrida bo’lib o’tgan VIII sessiyasi "O’zbekiston Respublikasining Davlat Bayrog’i to’g’risida" qonun qabul qildi. O’zbekiston Respublikasining Davlat Bayrog’i ulug’ ajdodlarimizning aqida va maslaklariga mos keluvchi, millat tabiati va xalqimiz ruhiyatidan kelib chiqib, uning milliy va ma’naviy jihatlarini ham o’zida aks ettirmog’i kerak edi. Mamlakatimiz davlat bayrog’i yurtimizning o’tmishi, bugungi kuni va kelajagining yorqin ramzi bo’lib qoldi. 1992-yil 2-iyulda Ilmiybaza.uz O’zbekiston Respublikasi Oliy Kengashining X sessiyasida "O’zbekiston Respublikasining davlat gerbi" to’g’risida qonun qabul qilindi. Davlat gerbidagi har bir belgi chuqur ma’noga ega. Gerb rangli tasvirda bo’lib, xumo qushi kumush rangda, quyosh, boshoqlar, paxta chanog’i va "O’zbekiston" degan yozuvlar tilla rangda, g’o’za shoxlari, barglari va vodiylar yashil rangda, tog’lar havo rangida, chanoqdagi paxta, daryolar, yarim oy va yulduz oq rangda. O’zbekiston Respublikasining Davlat bayrog’i tasvirlangan lenta to’rt xil rangda berilgan. O’zbekiston Respublikasi Oliy Kengashining 1992-yil 10-dekabrida bo’lib o’tgan XI sessiyasida "O’zbekiston Respublikasining Davlat madhiyasi to’g’risida"gi qonun qabul qilindi. Sessiyada shoir Abdulla Oripov va bastakor Mutal Burxonov tomonidan tayyorlangan madhiya nusxasi tasdiqlandi. O’zbekiston Respublikasining Konstitusiyaning qabul qilinishi va uning tarixiy ahamiyati. O’zbekiston Respublikasining Konstitutsiyasi bozor munosabatlariga asoslangan demokratik jamiyat qurilishining Konstitusiyaviy va huquqiy asoslarini yaratish va yuksak taraqqiyotimizning kafolati rolini muvaffaqiyatli bajarmoqda. Mustaqillik tomon qo’yilgan dastlabki qadamlardan biri-bo’lajak suveren Respublikaning Konstitusiyasini tayyorlash g’oyasi birinchi Prezident I.Karimov tomonidan 1990-yilni mart oyida ilgari surildi. Ko’p o’tmay shu yilning iyun oyida Oliy Kengashning ikkinchi sessiyasida Respublika Prezidenti rahbarligida 64 kishidan iborat Konstitusiyaviy Komissiya tuzildi. Komissiya Konstitusiya loyihasini tayyorlash jarayonida xalqaro huquq qoidalariga, Birlashgan Millatlar Tashkilotining hujjatlariga, Butunjahon inson huquqlari Deklarasiyasiga amal qildi. Dunyoning ko’pgina taraqqiy etgan va rivojlanayotgan mamlakatlarning konstitusiyaviy hujjatlari o’rganib chiqildi. Shu bilan birga boy tariximizdagi davlat boshqaruv tizimi va adolatli qonunshunoslik an’analari ham chuqur o’rganildi. Mustaqil O’zbekiston Respublikasining Konstitusiyasi o’z mohiyati va ahamiyati jihatidan Sovet davridagi Konstitusiyalardan, xususan, 1978-yilgi O’zbekiston SSR Konstitusiyasidan tubdan farq qilishi kerak edi. Sosialistik Ilmiybaza.uz O’zbekiston Konstitusiyasi o’zining mazmuni, ruhi bilan sobiq Ittifoq Konstitusiyasidan kelib chiqib, O’zbekistonni bu Ittifoqqa qo’l-oyog’i bilan zanjirband etdi. Sinfiylik, partiyaviylik g’oyalari bilan sug’orilgan Konstitusiya g’oyat darajada mafkuralashtirildi va siyosiylashtirildi. Inson maanfaatlariga nisbatan davlat manfaatlari ustun qo’yildi. Mustaqillik Konstitusiyasi loyihasida O’zbekistonda yuz bergan tarixiy o’zgarishlar hisobga olindi. Xususan, O’zbekiston mustaqilligini qonunlashtirish, iqtisodiyotda bozor munosabatlariga o’tishning shartlari, davlat va jamiyat qurilishida demokratik tizimning tamoyillari, inson huquqining ustuvorligi ifodasini topdi. Konstitusiyada bayon etiladigan masalalarni birma-bir o’rganib chiqish uchun 35 kishidan iborat ishchi guruh va har bir bo’limini alohida tayyorlaydigan kichik guruhlardan iborat komissiyalar tashkil etildi. Ishchi guruh va komissiyalar 1991-yilni oktyabrida Konstitusiyaning birinchi, 1992-yilni bahorida ikkinchi nusxasini tayyorladi va shu nusxasi 1992-yilni 26- sentyabrida umumxalq muhokamasi uchun matbuotda e’lon qilindi. Joylardan tushgan minglab takliflar o’rganib chiqilib, noyabr oyida ikkinchi marta matbuotda bosib chiqildi. Tuzatishlar va aniqlashlardan keyin mustaqil O’zbekiston Respublikasining Asosiy Qonuni 1992-yili 8-dekabrda O’zbekiston Respublikasi Oliy Kengashining XII chaqiriq XI sessiyasida qabul qilindi. Mustaqillik Konstitusiyasi muqaddima, olti bo’lim, 26 bob, 128 moddadan iborat bo’ldi. Birinchi bo’limda Konstitusiyaning asosiy prinsiplari bayon etilib, unda Davlat suvereniteti, xalq hokimiyatchiligi. Konstitusiya va qonunning ustunligi, tashqi siyosatning bosh yo’nalishlari o’z ifodasini topdi. Asosiy Qonunning ikkinchi bo’limi 35 moddadan iborat bo’lib, Inson va fuqarolarning asosiy huquqlari, erkinliklari va burchlariga bag’ishlangan. Bunda, O’zbekiston Respublikasining barcha fuqarolari bir xil huquq va erkinliklariga ega ekanligi, O’zbekistonning butun hududida yagona fuqarolik o’rnatilganligi, fuqarolarning shaxsiy huquqlari va erkinliklari, vijdon erkinligi va uning kafolatlanishi yoritilgan. Insonning davlat va jamiyat ishlarini boshqarishga bevosita hamda o’z vakillari Ilmiybaza.uz orqali qatnashishlari, siyosiy partiyalar va harakatlarga qo’shilish huquqlari ta’kidlab ko’rsatilgan. Asosiy Qonunda fuqarolarning mulkdor bo’lishi, mehnat qilish, nafaqa olish, o’z vaqtida dam olish, malakali tibbiy xizmatdan foydalanish, bilim olish huquqlariga ega ekanligi aniq qilib bayon etilgan va bu huquqlari va erkinliklari davlat tomonidan ta’minlanadi, deb taqqoslab qo’yilgan. Barcha fuqarolar Konstitusiyada belgilab qo’yilgan burchlarni, chunonchi, qonunlarga rioya qilish, xalqimizning tarixiy, ma’naviy meroslarini avaylab saqlash, atrof tabiy muhitni asrash, soliqlar va mahalliy yig’imlarni o’z vaqtida to’lash, Vatanni himoya qilish kabi burchlari majburiy ekanligi ta’kidlangan. Konstitusiyaning "Jamiyat va shaxs" bo’limida O’zbekiston iqtisodiyoti bozor munosabatlariga asoslanishi, uning negizini xilma-xil mulk shakllarining teng huquqga ega ekanligiga kafolat berildi. Ishbilarmonlik, tadbirkorlik va tashabbuskorlik harakatiga keng yo’l ochib berildi va mulkdorlar tabaqasini vujudga keltirish tamoyillari ishlab chiqildi. Jamiyat ijtimoiy birlashmalari, oila va ommaviy axborot vositalarining o’rni aniq bayon etib berilgan. O’zbekiston Respublikasining ma’muriy-hududiy tuzilishi, O’zbekiston Respublikasi bilan Qoraqalpog’iston Respublikasining o’zaro munosabatlariga maxsus to’rtinchi bo’lim ajratilgan. Mustaqil O’zbekiston Respublikasida davlat hokimiyatining tashkil etilishi beshinchi bo’limda (50 modda) o’z ifodasini topgan. Davlat va hokimiyat organlari, Prezident, Vazirlar mahkamasining vakolatlari, ularni shakllantirish yo’llari aniq va ravshan bayon etilgan. Shu bilan birga bu bo’limda mahalliy hokimiyat organlari, sud va Prokuratura, Davlat Mudofaasi masalalari o’z ifodasini topgan. Birinchi Prezident I.Karimovning "O’zbekiston Respublikasining Konstitusiyasini o’rganishni tashkil etish to’g’risida"gi farmoyishiga asosan Konstitusiyaning jamiyatdagi o’rni va ahamiyatini o’rganish, yosh avlodning huquqiy ongi, tafakkuri va madaniyatini yuksaltirish, uning mazmun-mohiyatini targ’ib qilish uchun 20 kishidan iborat maxsus komissiya tuzildi. Prezidentning Asosiy Qonunni ".bolalar bog’chasidan boshlab o’rganishni, maktablarda darslik Ilmiybaza.uz tariqasida o’qitishni, oliy o’quv yurtlarida maxsus bir dars sifatida o’rganishni barcha mutasaddi rahbar va tashkilotlarga topshiriq tariqasidagi" ko’rsatmasi butun Respublikada Mustaqillik Konstitusiyasini tashviqot va targ’ibot qilishning dasturi bo’ldi. Ilmiybaza.uz